Finansowanie działalności organizacji międzynarodowych - ujęcie modelowe
Podstawowe rodzaje kosztów działalności OM – 2 podstawowe kategorie:
• Wydatki na wewnętrzne funkcjonowanie OM – pkt A
• Wydatki na zewnętrzne funkcjonowanie OM – pkt B
Pkt A)
- w związku z faktem iż działalność większości OM to regularne spotkania na różnych szczeblach, pomocy udzielają organy administracyjne – działalność administracyjna, której koszty ujmowane w budżecie administracyjnym (który w większości OM pokrywa się z pojęciem budżetu zwyczajnego, czyli obejmującego wszystkie wydatki OM)
- wydatki w ramach budżetu administracyjnego pokrywane z wyjątkiem organizacji finansowych zasadniczo lub wyłącznie z dochodów uzyskiwanych ze składek członkowskich uzupełnianych innymi dochodami organizacji
- można podzielić na 5 grup kosztów:
• Utrzymanie personelu OM – płace personelu i koszty jego ubezpieczenia socjalnego, ok. 75% wydatków adm.
• Odbywanie sesji organów OM – wynajęcie sal na posiedzenie, koszty przejazdu i utrzymania własnego personelu do obsługi posiedzeń, koszty udziału ekspertów, z reguły koszty udziału przedstawicieli państw członkowskich pokrywają państwa wysyłające, w większości OM zwyczaj iż gdy posiedzenie nie odbywa się w siedzibie OM państwo na którego posiedzenie ma miejsce pokrywa część kosztów związanych z sesją; ok. 3% budżetu adm.
• Utrzymanie własnych lub wynajętych budynków na siedzibę OM i jej organów – ok. 3-10%; dla państw jak największa liczba OM usytuowanych na terytorium ma znaczenie ekonomiczne i polityczne (podniesienie rangi); wiele państw wydzierżawia OM nieruchomości bezpłatnie lub na bardzo dogodnych warunkach; także darowizny osób fizycznych i prawnych
• Zakup sprzętu i innego wyposażenia – wysokie w przypadku organizacji naukowo- badawczych, tu wydatki te nie są częścią budżetu administracyjnego, ale operacyjnego, bo związane z normalnym funkcjonowaniem organizacji lub inwestycyjnego
• Wydatki ogólne – opłaty za korzystanie z poczty, telefonu, etc.
Szczególnie wysoki udział wydatków na wewnętrzne funkcjonowanie cechuje OM powszechne o kompetencjach uniwersalnych i niektóre regionalne.
Pkt B)
W ramach działalności poza swymi ramami instytucjonalnymi zewnętrzna działalność operacyjna, tj. udzielanie pomocy technicznej, kredytowej, przeprowadzanie operacji peace-keeping, wykonywanie pewnych świadczeń dla państw członkowskich. Działalność ta ujmowana jest w budżecie operacyjnym. W OM, których podstawowe akty prawne nie traktują prowadzenia przez nie działalności operacyjnej jako podstawowego celu organizacji, budżet operacyjny pokrywa się z pojęciem nadzwyczajnego, tj. obejmującego wydatki, które są wykonywane w ramach zadań nie będących niezbędnym elementem funkcjonowania OM.
Zwykle działalność ta finansowana przez te państwa członkowskie, które za daną działalnością się opowiedziały. Tworzone są odrębne fundusze z dobrowolnych wpłat państw członkowskich, które miały inicjatywę.
Wyjątkiem są OM prowadzące głównie działalność operacyjną wewnętrzną jako naukowo- badawcze. Nich budżet dzieli się na administracyjny i operacyjny, w skład którego wchodzą także wydatki na uposażenie personelu badawczego lub operacyjny (realizacja prac naukowo- badawczych, świadczone usługi, płace personelu) i inwestycyjny (wydatki na rozbudowę laboratoriów, wyposażenie, etc.). Tu działalność finansują wszystkie państwa członkowskie.
Tendencja do wzrostu wydatków na działalność operacyjną wynika z zwiększenia liczby członków OM, rozszerzenia zakresu przedmiotowego ich działalności, przyspieszenia procesów, wzrostu zależności między problemami. Dodatkowo koszty wewnętrzne stosunkowo łatwe do przewidzenia i stałe, natomiast operacyjne zróżnicowane.
Źródła finansowania działalności OM
• Rodzaje źródeł finansowania – pkt C
• Rola poszczególnych źródeł dochodów w finansowaniu działalności OM – pkt D
Pkt C)
• Składki członkowskie – klasyczny, najstarszy sposób finansowania, podstawowe źródło uzyskiwania funduszy dla pokrycia wydatków budżetu administracyjnego; płacenie składek obowiązkiem wszystkich państw członkowskich (sankcje statutowe w postaci zawieszenia lub wykluczenia z organizacji z niepłacenie), składki płacone w regularnych odstępach; do IWŚ wysokość składek dla państw, co wynikało z zasady suwerennej ich równości, była jednakowa; potem ustanawiano w OM kilka klas składek członkowskich, z których każda ma inną liczbę jednostek budżetowych; pierwotnie państwa samodzielnie wybierały składki wg istniejącej w organizacji klasy składek, potem system niepraktyczny i o przynależności decydowała umowa założycielska organizacji lub decyzja jej organu naczelnego; aktualnie (w tym w ONZ) system ustalania wysokości składki członkowskiej na podstawie skali procentowej o bardzo zróżnicowanym poziomie, co odzwierciedla potencjał gospodarczych i zdolności płatnicze państw; wysokość składki członkowskiej ustalana w oparciu o wysokość PKB, jego zdolność płatniczą, oraz PKB/ głowę mieszkańca państwa (czasem jedynie odnośnie dziedziny, w ramach której działa OM, nie ogólnie); niektóre organizacje ustalają składki minimalne i maksymalne; skala składek okresowo rewidowana; składki członkowskie pokrywają wydatki netto (wydatki z budżetu zmniejszone o te, które pokrywa OM z dochodów własnych i innych źródeł finansowania); wpłacane w walucie państwa siedziby OM lub walucie danego państwa czy innej wymienialnej
• Dobrowolne dotacje – oddanie do dyspozycji OM określonej sumy kapitału, której wielkość ustala sam dawca; mogą pochodzić od państw, OM, osób fizycznych i prawnych, mogą być jednorazowe lub jako dobrowolne składki; przeznaczone na dany cel lub ogólne; wpłacane zwykle w walucie państw członkowskich
• Jednorazowe wkłady państw członkowskich – głównie organizacje finansowe i świadczące zewnętrzne usługi operacyjne, gdzie państwa tworząc OM ustalają kapitał zakładowy oraz wkłady (udziały), jakie poszczególne państwa powinny płacić jednorazowo od kapitału; wysokość wkładów zróżnicowana i zależy od potencjału gospodarczego i zdolności płatniczej państw, także stopnia korzystania z usług OM; fundusze te przeznaczane wyłącznie na działalność operacyjną OM, administracyjne finansowane z dochodów własnych
• Dochody własne OM
o Pożyczki – OM wypuszcza obligacje sprzedawane państwom członkowskim lub OM, czy podmiotom prywatnym; głównie w OM finansowych
o Opłaty za usługi/ świadczenia – procent od udzielnych pożyczek, opłaty za prowadzenie rozliczeń między państwami członkowskimi lub prowadzenie na ich zlecenie operacji bankowych; także opłaty za dane usługi
o Bezpośrednie podatki i inne opłaty finansowe pobierane od państw członkowskich i osób prawnych na terytorium państw
o Procenty od posiadanych kapitałów i obligacji, dywidendy z akcji – z kapitału zakładowego wniesionego przez państwa członkowskie odsetki
o Podatek od uposażenia personelu OM – wprowadzony w ONZ w wyniku pobierania przez USA podatku od swoich obywateli zatrudnionych w ONZ (USA nie przystąpiło do konwencji w sprawie przywilejów i immunitetów ONZ zwalniających jej funkcjonariuszy od płacenia podatku od pobieranego uposażenia i ONZ w 1955 utworzyło Podatkowy Fundusz Wyrównawczy dla usunięcia nierównouprawnienia i sumy wpływające z podatku wpisywane są na konta poszczególnych państw członkowskich, a następnie wypłacane po potrąceniu kwot, jakie państwa pobierają od swoich obywateli zatrudnionych w ONZ)
o Inne źródła – np. sprzedaż własnych publikacji, używanego sprzętu, tantiemy, etc.
Pkt D)
Podstawowymi źródłami finansowania są składki członkowskie lub jednorazowe wkłady członkowskie.
Budżet OM
Zasadniczo dzieli się na:
o Administracyjny
o Operacyjny
Gdy OM nie prowadzi działalności operacyjnej:
o Zwyczajny
o Nadzwyczajny
Ponadto:
o Część dochodów – wyliczenie źródeł dochodów OM i przewidziana ich wysokość
o Część wydatków – dzielona na rozdziały, punkty, podpunkty, paragrafy z szczegółowym wyliczeniem przewidywanych wydatków co do wysokości i przeznaczenia
Zasadniczo za przygotowanie projektu budżetu odpowiedzialny kierownik organu administracyjnego, praktycznie poszczególne działy organu administracyjnego przygotowują projekty wydatków na dziedziny przez siebie obsługiwane. Biuro budżetowe zestawia projekty i tworzy wstępną wersję budżetu, potem konsultowaną z ekspertami niezależnymi i przesyłaną do kierownika organu administracyjnemu, który przesyła odpowiedniemu organowi celem uchwalenia. Często przed przesłaniem do zatwierdzenia uprzednia konieczność aprobaty przez organ wykonawczy OM lub konsultacja z organem parlamentarnym. Zasadniczo budżet na rok, zwykle kalendarzowy.
Organ odpowiedzialny za przygotowanie zwykle odpowiada za wykonanie, zatem przedstawia do zatwierdzenia organowi, który uchwalił projekt, sprawozdanie z jego wykonania.