Zrównowazony rozwój a ekonomia społeczna - gmina Piaseczno

Wstęp


Zrównoważony lokalny rozwój oraz tzw. ekonomia społeczna to dwie powiązane ze sobą teorie i praktyki działania, których znaczenie jest coraz bardziej doceniane wśród naukowców i praktyków, a co za tym idzie – są coraz częściej stosowane. Wynika to z tego, że rozwój zrównoważony to rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje system ujednolicania działań politycznych, gospodarczych, społecznych oraz przyrodniczych, zaspokajając potrzeby obecne tych działań. Z kolei ekonomia społeczna dotyczy praktyki – konkretnych rozwiązań prawnych, konkretnych podmiotów i sposobu, w jaki działają.
Główną osią pracy jest próba pokazania roli ekonomii społecznej w rozwoju lokalnym na terenie Gminy Piaseczno na tle pozostałych gmin powiatu piaseczyńskiego. Przedmiotem badań jest Gmina Piaseczno, ponieważ jest to największa i najprężniej rozwijająca się gmina miejsko-wiejska w województwie mazowieckim. Z racji tego, że w przeszłości mieszkałem w Piasecznie, jestem osobiście związany z Miastem i całą gminą.
Praca ma następujący układ: rozdziały I i II zawierają zagadnienia teoretyczne, rozdziały III i IV – polityka praktyki działania na przykładzie Gminy Piaseczno poparta analizą. W części teoretycznej przytoczyłem pojęcia: rozwoju lokalnego, strategii rozwoju gminy oraz ekonomii społecznej. W części empirycznej przedstawiłem charakterystykę gminy by naświetlić obraz życia społecznego. Omówiłem jej strategię zrównoważonego rozwoju, główny aspekt całej pracy, który posłużył jako łagodne wprowadzenie do kolejnych zagadnień życia społecznego, problemów oraz ich rozwiązań za pomocą strategii. W dalszej części omówiłem strategię działań ekonomii społecznej w Gminie Piaseczno z zakresu obszarów środowiska przyrodniczo-kulturowego, gospodarki, sfery społecznej oraz sfery zarządzania. Kończąc rozdział przedstawiłem przykłady tych działań. Metodę porównawczą, uważam ją za najbardziej stosowną do badania zjawisk życia społecznego, dlatego z chęcią z niej skorzystałem. Przeprowadziłem badanie polegające na ocenie gmin powiatu piaseczyńskiego za pomocą poszczególnych zmiennych dotyczących trzech obszarów rozwoju: ekonomicznego, społecznego i ekologicznego (ochrona środowiska), a potem porównałem je między sobą.
W pracy korzystałem z następujących źródeł: publikacji, opracowań, aktów prawnych oraz stron internetowych.
1. ROZWÓJ LOKALNY W TEORII

1.1. Podstawowe definicje

Rozpoczynając pierwszy rozdział omówię kilka podstawowych definicji rozwoju lokalnego, różnice między rozwojem lokalnym a regionalnym. Następnie przejdę do omówienia pojęcia strategii rozwoju lokalnego, cech oraz roli strategii rozwoju.
„Rozwój lokalny to złożony proces wzrostu ilościowego i zmian strukturalnych dokonujących się w sferach: gospodarczej, społecznej i przestrzennej. Wymienione sfery rozwoju lokalnego są współzależne: każda z nich zarówno oddziałuje na pozostałe, jak i podlega ich wpływom. Rozwój lokalny obejmuje więc wzrost ilościowy (ludności, produkcji, zatrudnienia, mieszkań, infrastruktury itp.) oraz przekształcenia struktury gospodarczej, społecznej i przestrzennej. Jest on wyrazem dostosowań do zmieniających się warunków otoczenia i do zmian potrzeb społeczności lokalnych1.”
Proces rozwoju lokalnego może być traktowany jako uzupełnienie koncepcji rozwoju regionalnego lub punkt wyjścia do formułowania polityki rozwoju regionalnego2. Można mieć wrażenie, że rozwój lokalny stanowi proces podobny do rozwoju regionalnego, dokonujący się zasadniczo na czterech płaszczyznach: gospodarczej, politycznej, społecznej i kulturowej. Rozwój lokalny dotyczy jednak mniejszych jednostek społecznych i terytorialnych3.
Aby wyjaśnić złożone działania rozwoju lokalnego stosowane są różne teorie4. Najszersze jednak zastosowanie znajduje teoria bazy ekonomicznej. W myśl jej założeń, działalność gospodarki lokalnej można podzielić na działalność skierowaną na rynek zewnętrzny i działalność zaspokajającą potrzeby lokalne. Pierwsza grupa działalności stanowi bazę ekonomiczną gminy i źródło jej wzrostu, czyli spełnia funkcje egzogeniczne, druga zaś zaspokaja potrzeby ludności gminy i rynku lokalnego, czyli spełnia funkcje endogeniczne5. Teoria ta uzależnia rozwój lokalny od zwiększania produkcji dóbr i usług na rynek ponadlokalny. W rzeczywistości wymienione rodzaje działalności są współzależne: rozwój działalności gruntowej stymuluje rozwój funkcji endogenicznych, natomiast rozwój sfery obsługi lokalnej stwarza korzyści zewnętrzne, które mogą zachęcać inwestorów do lokalizacji w danej gminie działalności o charakterze gruntowym.
Zasadniczymi zatem różnicami pomiędzy rozwojem regionalnym a rozwojem lokalnym, pomimo podobnych celów, są: sposób sprawowania władzy oraz jej zwierzchnictwo, a także koncentracja na odmiennych płaszczyznach działalności: rozwój lokalny koncentruje się raczej w bezpośredniej bliskości obywatela oraz określonego miejsca w przestrzeni, rozwój regionalny bardziej dotyczy ogółu ludności oraz większej przestrzeni. E. Blakely proponuje nowe, syntetyczne ujęcie rozwoju lokalnego. Uważa on, że celem rozwoju lokalnego jest zwiększenie wartości układów i społeczności lokalnych, które może być dokonywane poprzez tworzenie przez lokalną społeczność warunków gospodarczych oraz bazy instytucjonalnej6. Stworzone warunki oraz baza instytucjonalna mają być natomiast wykorzystywane dla potrzeb rozwoju gospodarczego. Często podkreśla on również, że rozwój lokalny powinien być oparty na siłach endogenicznych7. Oznacza to mobilizację lokalnych zasobów materialnych i ludzkich w celu osiągania wspólnych, lokalnych korzyści. Nie oznacza to jednak, że dla potrzeb rozwoju lokalnego nie należy wykorzystywać także czynników zewnętrznych (egzogenicznych). Należy uważać jednak na zagrożenia, mogące w konsekwencji prowadzić do nieprawidłowej i niestabilnej struktury gospodarki lokalnej, nadmiernie uzależnionej od czynników znajdujących się poza sferą oddziaływania władzy lokalnej.
Podsumowując, można przyjąć, że rozwój lokalny jest złożonym procesem społeczno - gospodarczym posiadającym następujące cechy8:
- celowość oraz świadomość - cele rozwoju lokalnego mają charakter uniwersalny, lecz w określonych warunkach miejscowych dokonuje się ich konkretyzacja i hierarchizacja, a także dostosowanie do istniejących warunków rozwoju9. „Sam rozwój lokalny nie jest celem samym w sobie, stanowi natomiast środek do osiągnięcia celów przez powołaną do tego władzę lokalną”10,
- długi horyzont czasowy - efekty rozwoju lokalnego, tj. kształtowanie lepszego środowiska życia społeczności, posiadają zazwyczaj charakter długoterminowy11,
- społeczny i lokalny charakter - rozwój lokalny zainteresowanie miejscowej społeczności rozwojem, aktywny udział mieszkańców i instytucji,
- aktywność władzy lokalnej - celem działalności władzy samorządowej na szczeblu lokalnym jest rozwój lokalny obejmujący m.in.: zapewnienie społeczności lokalnej warunków bytu materialnego, miejsc pracy i dochodów, pozwalających na niezbędny w odczuciu społecznym poziom życia, a także zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i perspektyw na przyszłość oraz warunków rozwoju duchowego12.
Stosowną zatem wydaje się definicja określająca „rozwój lokalny jako długotrwały proces rozwoju społeczno – gospodarczego, sterowany i modyfikowany przez gminne lub powiatowe władze samorządowe, wykorzystujący dla realizacji określonych interesów lokalne czynniki rozwoju”13. W procesie tym społeczność lokalna musi umieć uświadamiać sobie różne aspekty sytuacji, w której się znajduje i wyraźnie określać swoje problemy, żeby móc wspólnie z władzami wypracowywać słuszne rozwiązania. W świetle aktualnych uwarunkowań prawnych to samorząd terytorialny szczebla gminnego będzie miał największy wpływ na rozwój lokalny, gdyż władze na poziomie regionu (samorząd województwa) oraz powiatu mają inne, pierwszoplanowe zadania niż rozwój lokalny14. Każda gmina posiada osobowość prawną, określoną samodzielność finansową oraz majątek – własność komunalną. Realizacja ustawowych zadań gmin sprowadza się do wykonywania zadań społeczno-gospodarczych oraz rozwiązywania problemów rozwojowych w obrębie samych gmin, czyli na poziomie lokalnym. Zadania gminy ustawodawca podzielił na własne i zlecone. Największy wpływ na rozwój lokalny ma sprawna realizacja zadań własnych. Obejmują one cztery podstawowe kategorie spraw publicznych o znaczeniu lokalnym, które dotyczą15:
- infrastruktury technicznej - infrastruktura techniczna obejmuje: drogi gminne, ulice, mosty, place, organizacja ruchu drogowego, wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz lokalny transport zbiorowy,
- infrastruktury społecznej - infrastruktura społeczna na poziomie gminy obejmuje: ochronę zdrowia, pomoc społeczną, komunalne budownictwo mieszkaniowe, oświata na poziomie podstawowym, przedszkola i inne placówki oświatowo – wychowawcze, kulturę w tym biblioteki i inne placówki upowszechniające kulturę, zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
- porządku i bezpieczeństwa publicznego - obszar ten obejmuje sprawy: targowisk i hal targowych, cmentarzy komunalnych, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej, a także utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
- ładu przestrzennego i ekologicznego - gospodarka terenami i ochrony środowiska, a także zieleni komunalnej oraz inne tereny zielone.
Wszelkie zadania gminy zostały określone w art. 6 ustawy o samorządzie gminnym z 1990 roku z późniejszymi zmianami, zgodnie z którym zakres działania gminy to wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawowo dla innych podmiotów. Gmina wykonuje lokalne sprawy publiczne, które przydzielone zostały jej przez ustawę, a także te, które nie zostały ustawowo przekazane innemu podmiotowi. Zadania własne wykonuje gmina w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Gmina ma obowiązek wykonywać zadania własne. Zaspokajanie potrzeb publicznych nie może zależeć bowiem od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy. Ustawodawca zabezpiecza realizację tych funkcji przez wprowadzenie ich do zadań obowiązkowych, które mają zapewnić mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych16.

1.2. Strategia rozwoju gminy

W drugiej części niniejszego rozdziału chciałbym przytoczyć takie aspekty jak: czym jest strategia gminy, metody opracowywania strategii.
Strategia rozwoju gminy to dokument, który jest wynikiem pewnego rodzaju złożonego procesu społeczno-politycznego. Strategia rozwoju gminy jest wynikiem planowania strategicznego. Dokument powinien ułatwić zarządzanie najistotniejszymi kwestiami w gminie. Wielu polskich autorów przedstawia w swoich publikacjach swoje własne definicje strategii rozwoju. Chcąc przytoczyć wszystkie znaleźlibyśmy te same słowa „ubrane” w synonimy tych stwierdzeń.
„Strategia rozwoju gospodarczego gminy jest to scenariusz przyszłości, do którego dążą władze samorządowe, to określone sposoby działania, dzięki którym dokona się transformacji sytuacji obecnej na projektowaną. Strategia rozwoju opisuje organizacyjno-finansowy proces dochodzenia do założonych celów.17” Ta definicja niczym nie różni się od kolejnych, które zgromadziłem z kilku polskich publikacji. Tak jak „Strategiczny plan rozwoju lokalnego jest swego rodzaju scenariuszem rozwoju gminy, określającym docelową wizję rozwoju, misję gminy, (strategiczne) cele rozwoju, zadania (strategiczne) oraz sposób ich realizacji. […] Podmiotem strategii rozwoju lokalnego jest społeczność lokalna, która z jednej strony uczestniczy w realizacji zadań strategicznych poprzez swoją aktywność gospodarczą i społeczną, z drugiej zaś jest odbiorcą powstających w efekcie rozwoju gminy nowych, lepszych warunków (w postaci pakietu tzw. korzyści zewnętrznych) do prowadzenia działalności gospodarczej oraz wyższych walorów użytkowych gminy decydujących o jakości życia lokalnej społeczności. Przedmiotem strategii rozwoju lokalnego jest gminna rzeczywistość określona w wymiarach: przestrzennym, gospodarczym, społecznym i ekologicznym”.18 I znowu pojęcie definicji staje się „podmianką” słowną – „Strategia rozwoju gminy stanowi, najogólniej rzecz ujmując, wieloletni program rozwoju zawierający cele długofalowe uporządkowane w sposób hierarchiczny i sposoby ich realizacji, podlegający ciągłej aktualizacji i społecznie akceptowany”.19
Raz strategia rozwoju określana jest jako „plan działania, określający strategiczne cele rozwoju20. Innym razem strategia rozwoju to „wieloletni program rozwoju zawierający cele długofalowe21. Gdzie indziej22 pisze się o strategii jak o scenariuszu przyszłości. Kto inny23 wskazuje podmiot strategii rozwoju, jakim jest społeczność lokalna i przedmiot strategii rozwoju, jaką jest rzeczywistość gminna. Kto inny akcentuje wykorzystanie sił tkwiących w lokalnych systemach24 oraz porozumienie pomiędzy aktorami życia gospodarczego i społecznego25. Definiuje strategię jako „całość złożoną z refleksji, decyzji i działań zmierzających do określenia celów ogólnych”26. M. Pańkowska27 definiuje strategie jako wzorzec decyzji.
Nadmienić należy również o cechach strategii rozwoju lokalnego.
Autorzy publikacji strategii rozwoju28 zwracają uwagę na konieczność określenia w strategii celów i budżetów oraz unikanie ogólnikowości. Inni zaś29 proponują koncentrację działalności na ograniczonej liczbie zamierzeń rozwojowych. Zwracają uwagę na tworzenie przez strategię rozwoju korzystnego wizerunku gminy. Również odwołują się30 do racjonalnego czynnika w działaniach. Dają się zauważyć wspólne cechy strategii rozwoju:
1. Merytoryczny i celowy charakter podejmowanych działań,
2. Koncentracja działań
3. Dłuższa perspektywa czasowa,
4. Społeczny charakter
Zestawienie cech strategii rozwoju lokalnego wg wybranych wyżej polskich autorów przedstawiam poniżej. Wykorzystanie przy współtworzeniu strategii niezależnych ekspertów z zewnątrz, służących analizami, przykładami doświadczeń innych samorządów itp. Unikanie w strategii ogólnikowości, określenie celów i budżetów, uwzględnianie realiów i kompetencji władzy samorządowej w gminie, przyjęcie tylko realistycznych planów działania, stałe uaktualnianie planów, bieżący i ścisły nadzór w kontekście wyznaczonych celów. Cele powinny mieć nadaną hierarchię a projekty powinny mieć załączone biznesplany. Poszczególne scenariusze rozwoju powinny być ujęte ze wskazaniem możliwych źródeł finansowania31.
Ważniejsze jednakże są korzyści obiektywne, które umożliwiają32:
- wyartykułowanie interesów społeczności lokalnej;
- określenie zasad zachowań władzy lokalnej;
- zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji;
- zmniejszenie niepewności działania firm, co — wydłużając horyzont decyzyjny — zwiększa skłonność do inwestowania;
- eliminację lub złagodzenie konfliktów (momentów krytycznych) w rozwoju gminy;
- tworzenie korzystnego wizerunku gminy i jej władzy;
- mobilizację dodatkowych środków na rozwój z zasobów lokalnych;
- ubieganie się o środki na finansowanie rozwoju lokalnego pochodzące z zewnątrz, np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających inicjowanie i stymulowanie rozwoju lokalnego.
Można również wyróżnić cztery główne cechy strategii rozwoju33:
- Długi horyzont w czasie, zarówno z punktu widzenia okresu potrzebnego do wykonania określonych czynności (np. budowy konkretnego obiektu), jak i wystąpienia efektów z tego tytułu - efekty posługiwania się określoną strategią mogą ujawnić się dopiero po dłuższym okresie;
- Koncentracja działalności, a w konsekwencji środków finansowo-rzeczowych na względnie ograniczonej liczbie zamierzeń rozwojowych (najważniejszych z punktu widzenia gminy jako całości) - w wielu przypadkach winien to być wybór „najpilniejszych z pilnych" celów i zadań realizacyjnych;
- Konieczność podejmowania wielu decyzji określonego typu w czasie, decyzje te muszą się wzajemnie wspierać, tworząc spójny i konsekwentny układ;
- Szerokie pasmo działań analityczno-koncepcyjnych i decyzyjnych - począwszy od ustalania celów i niezbędnych zadań realizacyjnych, poprzez przydzielanie środków finansowo-rzeczowych na ich realizację, aż do konkretnych działań wykonawczych.
Według niektórych, strategii przyświeca idea wolności rozumianej jako świadoma refleksja nad rzeczywistością i rozumne działania w granicach obowiązującego prawa34.
Rola strategii w motywowaniu rozwoju lokalnego. Strategia gminna35 powinna pomagać przede wszystkim liderom i instytucjom działającym w gminie w określeniu kierunków rozwoju. Strategia gminna36 jest podstawą do prowadzenia przez władzę samorządową długookresowej polityki rozwoju gminy. Kłosowski i Adamski37 zwracają uwagę na integrację społeczności lokalnej wokół wspólnych problemów, interesów i dalekosiężnych celów. Brol kładzie nacisk na „zapobieganie sytuacjom kryzysowym i momentom krytycznym w rozwoju gmin”38. Wydaje się, że główną rolą strategii rozwoju lokalnego jest integrowanie liderów i społeczności gminnych wokół rozwiązywania najważniejszych spraw gminy. Zestawienie ważniejszych sformułowań na temat roli strategii rozwoju przedstawiam poniżej.
Strategia pomaga przede wszystkim lokalnym liderom i instytucjom działającym w gminie w39:
- jasnym i precyzyjnym sformułowaniu celów i kierunków rozwoju społecznego i ekonomicznego; np. strategia rozwoju powinna być wstępem do sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego;
- skoordynowaniu i uporządkowaniu działań;
- optymalnym wykorzystaniu zasobów ludzkich, infrastruktury technicznej i społecznej;
- lepszym, skuteczniejszym zarządzaniu budżetem;
- zwiększeniu możliwości zdobywania środków zewnętrznych.
Podstawowymi celami, jakie powinien spełniać program budowania strategii rozwoju są40:
- aktywizacja i rozwój społeczności lokalnej poprzez uspołecznienie samego procesu budowania strategii oraz intensywny program promocji i rozwoju przedsiębiorczości;
- integracja społeczności lokalnej wokół wspólnych problemów, interesów i dalekosiężnych celów;
- lepsze i dokładniejsze rozpoznanie problemów, przeszkód i zagrożeń w rozwoju i efektywne, sprawne im przeciwdziałanie;
- dostarczanie lokalnej społeczności skutecznego instrumentu do długofalowego zarządzania gminą.
Strategia jest jednym z podstawowych instrumentów zarządzania gminą. To właśnie dobrej oraz konsekwentnie realizowanej strategii wiele firm i gmin zawdzięcza swój sukces, a co najmniej równie wiele niepowodzeń można wyjaśnić jej brakiem. Jest centralną osią, wokół której skupiać się muszą wszelkie działania władz samorządowych, zmierzające do jak najlepszego zaspokajania różnorodnych potrzeb mieszkańców oraz stymulowania rozwoju gospodarczego. Jest ona również głównym wyznacznikiem sukcesów lub niepowodzeń rozwojowych gminy. Stanowi również podstawę do prowadzenia przez władze samorządowe długookresowej polityki rozwoju gminy w sferze społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej, przestrzennej, ekologicznej i dziedzictwa kulturowego41.
Naczelnym celem strategii jest kształtowanie zbiorowej świadomości ukierunkowanej na przyszłość, tworzonej w ramach realnie istniejących uwarunkowań i ograniczeń42.
Strategia samorządów lokalnych ma za zadanie intensyfikację działań w ramach własnych kompetencji i współpracy z organizacjami społecznymi43.
Sporządzane przez samorządy strategie mają zazwyczaj charakter ogólny. Wynika to z konieczności opracowania planu dotyczącego wszystkich aspektów działalności gminy oraz z traktowania dokumentu strategicznego jako programu politycznego w wyborach samorządowych. Zdarzają się samorządy, które proces planowania strategicznego rozciągają na poszczególne dziedziny działalności urzędu gminy. Mamy wówczas do czynienia ze strategiami funkcjonalnymi jak na przykład marketingową, finansową, inwestycyjną.
Z. Frankowski proponuje, aby strategie działalności mogłyby być opracowywane przez wydziały branżowe urzędu gminy (odpowiedzialne za realizację zadań publicznych) oraz przez utworzone odpowiednie komórki strategiczne (odpowiadające wyróżnionym w strategii dziedzinom działalności w zakresie zadań wykraczających poza kompetencje urzędu). Plany marketingowe w takim ujęciu mają charakter strategii funkcjonalnych (podobnie jak w organizacjach gospodarczych)44.


2. EKONOMIA SPOŁECZNA

2.1. Podstawy teoretyczne

Ekonomię społeczną można traktować w dwojaki sposób: jako pewien sposób patrzenia na ekonomię w sensie nauki lub jako synonim pojęcia „gospodarka społeczna” czy „przedsiębiorczość społeczna”. To drugie podejście, mimo że, być może, mniej formalnie poprawne, charakterystyczne jest dla współczesnego rozumienia ekonomii społecznej – przynajmniej w jej potocznym sensie. Tak więc ekonomia społeczna, w takim rozumieniu,.
Korzystanie z pojęcia „ekonomii społecznej” jest dyskusyjne. Przyjęło się i chyba już na stałe, że w Polsce bezrefleksyjnego używa się jasnego tłumaczenia. Trzeba jednak stale pamiętać, że w przypadku ekonomii społecznej nie tyle idzie o jakieś nowe podejście do ekonomii czy jej odrębną gałąź, ile o określony segment działalności gospodarczej ulokowany w trójkącie, którego boki wyznaczają – gospodarka rynkowa, społeczeństwo obywatelskie i państwo demokratyczne45. Wpisując ekonomię społeczną w ten trójkąt, sygnalizujemy, że z założenia ma ona46 sprzyjać godzeniu odmiennych racjonalności przypisywanych – rynkowi (racjonalność alokacyjna), państwu (racjonalność dystrybucyjna) i społeczeństwu (racjonalność solidarności). W „Raporcie Otwarcia”47 sztandarowego projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej” autor twierdzi, że z punktu widzenia relacji do państwa i rynku ekonomię społeczną możemy pozycjonować na kilka sposobów48:
1) Jako alternatywę zarówno w stosunku do rozwiązań czysto rynkowych, jak i nadmiernej etatyzacji gospodarki. W tym nurcie mieszczą się też specyficznie rozumiane zasady wymiany, które mają być radykalną alternatywą dla rynku.
2) Ekonomię społeczną można widzieć jako specyficzną metodę uczestnictwa w rynku. W tym przypadku chodzi raczej o ewolucyjne niż rewolucyjne zmiany, które mają pojawić się tam, gdzie ujawniają się słabe strony rynku i nieskuteczność działań administracyjnych. Przy czym autor tego kluczowego raportu dodaje, że prezentowane w nim rozważania poświęcone będą praktycznie tylko temu drugiemu spojrzeniu.
„Segment gospodarki nazywany „ekonomią społeczną” próbowano wielokrotnie charakteryzować i definiować. Czyni się to zazwyczaj przez odwołanie do: wartości, które stanowią punkt odniesienia dla działania podmiotów tego sektora, ich specyficznych celów oraz właściwych im form prawnych.49” Jednym z autorów, który zaprezentował takie podejście jest Bruno Roelants50, jego zdaniem ekonomię społeczną charakteryzują:
• solidarność i spójność społeczna,
• odpowiedzialność społeczna i zaangażowanie,
• demokracja i uczestnictwo,
• autonomia i niezależność.
Podkreśla, że instytucje ekonomii społecznej mają na celu zaspokajanie potrzeb, które nie będą zaspokajane innych sektorach, szczególnie – sektorze rynkowym. Chodzi o potrzeby związane ze spójnością społeczną i zrównoważonym rozwojem, ideą społeczeństwa „pluralistycznego, uczestniczącego, demokratycznego i opartego na solidarności. Natomiast za typowe formy ekonomii społecznej autor ten uznaje – spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz prowadzące działalność gospodarczą stowarzyszenia”51.
„Pojęcie ekonomii społecznej, nazywanej w niektórych krajach ekonomią solidarności czy ekonomią obywatelską, jest bardzo szerokie. Termin ten najczęściej definiuje się w dwojaki sposób: jako sektor (w wymiarze instytucjonalno-prawnym) i jako metodę działania (polegającą na osiąganiu celów społecznych metodami gospodarczymi). Aby go dobrze zrozumieć warto opisać instytucje stanowiące rdzeń tego środowiska – tzw. przedsiębiorstwa społeczne, czyli modelowe przedsięwzięcia ekonomii społecznej.52” Najpopularniejszą i najczęściej użytkowaną jest definicja europejskiej sieci badawczej EMES (European Research Network)53. Według niej przedsiębiorstwo społeczne to przedsięwzięcie o głównie społecznych celach, które angażuje się w działalność ekonomiczną, a zyski z niej przeznacza na realizację owych celów lub dla zaspokojenia określonych potrzeb społecznych. Nie działa więc – jak tradycyjne przedsiębiorstwo – w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców, czy też właścicieli. EMES określa kryteria, którymi powinny charakteryzować się przedsiębiorstwa społeczne, wśród nich następujące54:
1. Kryteria ekonomiczne:
- prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności ekonomicznej (sprzedawanie dóbr lub usług);
- niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych;
- podejmowanie ryzyka ekonomicznego – prowadzenie
działalności ekonomicznej w wymiarze zmuszającym instytucję do reagowania na sygnały rynkowe;
- zatrudnianie choćby nielicznego płatnego personelu,
oraz
2. Kryteria społeczne:
- wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia;
- oddolny, obywatelski charakter inicjatywy;
- możliwie demokratyczny system zarządzania, uwzględniający interesy różnych interesariuszy;
- możliwie wspólnotowy charakter działania;
- ograniczona dystrybucja zysków.
Ten zestaw kryteriów jest definicją idealnego przedsiębiorstwa społecznego. Od przedsięwzięć zaliczanych do tego sektora nie wymaga się zatem spełnienia wszystkich kryteriów, lecz większości z nich. Upraszczając, można powiedzieć, że w myśl definicji EMES przedsiębiorstwa społeczne to te podmioty, które spełniają wszystkie wymienione kryteria ekonomiczne, ale nie są klasycznymi przedsiębiorstwami – instytucjami kierującymi się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do maksymalizacji zysku ekonomicznego.

2.2. Podmioty ekonomii społecznej

Według POKL55 na rzecz ekonomii społecznej mogą działać następujące podmioty: fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie i inne podmioty zaprezentowane poniżej. POKL definiuje56 „formy prawne podmiotów, które w większym lub mniejszym zakresie wpisują się w działania ekonomii społecznej. Nie znaczy to jednak, że wszystkie organizacje działające w formule stowarzyszenia czy spółdzielni pracy automatycznie powinny być zakwalifikowane jako podmioty ekonomii społecznej. To zależy przede wszystkim od profilu ich działania oraz innych cech, takich jak to, czy wśród pracowników czy klientów takich organizacji znajdują się osoby pochodzące z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.57”
Fundacja jest organizacją powołaną dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych (przy czym gospodarcze cele nie mogą być celami zarobkowymi). Fundacja jest fundowana przez osobę fundatora, którym może być osoba fizyczna, a także osoba prawna. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą służącą realizacji jej celów, przy czym wartość jej środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych. Środki uzyskane z działalności gospodarczej powinny być przeznaczone na działalność statutową. Działalność fundacji reguluje ustawa z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach.
Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie w celach niezarobkowych, opierające swoją działalność na pracy społecznej członków. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach z zastrzeżeniem, że dochód z tej działalności będzie przeznaczony na cele statutowe, nie będzie przeznaczony do podziału między jego członków. Kwestie działalności stowarzyszeń reguluje ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r.
Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców stają się przedsiębiorcami w zakresie tej działalności, mogą też zakładać jednoosobowe spółki kapitałowe, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.
Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może również prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.
Dokonując typologii spółdzielni dosyć często przyjmuje się kryterium przedmiotu działalności, dzieląc spółdzielnie na handlowe, mieszkaniowe, usługowe itd. Innym rodzajem podziału mogłaby być klasyfikacja spółdzielni ze względu na funkcję, jaką spełniają w stosunku do członków. Przykładowo, jeżeli powiązanie ze spółdzielnią wynika z faktu zaspokojenia określonej potrzeby, to będziemy mówić o spółdzielniach konsumenckich, często nazywanych spółdzielniami użytkowników. Jeżeli zaś powiązanie to ma charakter stosunku pracy, wtedy mowa będzie o spółdzielniach pracy.
Największe znaczenie z punktu widzenia ekonomii społecznej mają następujące typy spółdzielni:
a) Spółdzielnia pracy, gdzie przedmiotem gospodarczej działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. Osobista praca członków spółdzielni jest niezbędna dla realizacji celu gospodarczego każdej spółdzielni pracy, dlatego też spółdzielnia i wszyscy jej członkowie mają obowiązek nawiązywania stosunku pracy i pozostawania w nim. Szczególnym rodzajem spółdzielni pracy jest spółdzielnia inwalidów i spółdzielnia niewidomych, której przedmiotem działalności jest zawodowa i społeczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych przez pracę w prowadzonym wspólnie przedsiębiorstwie. Działalność spółdzielni reguluje ustawa Prawo Spółdzielcze z 1982 r. z późniejszymi zmianami.
b) Spółdzielnia inwalidów i spółdzielnia niewidomych, które mają wieloletnie tradycje sięgające okresu powojennego i cechują się wysokim wskaźnikiem zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Na przestrzeni lat w sytuacji wzrostu konkurencji, zniesieniu monopolu na pewne usługi i towary pochodzące z tych spółdzielni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych obniżył się pozostając obecnie na poziomie ok. 60%. Spółdzielnie inwalidów zatrudniają osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym i umiarkowanym. Kładą duży nacisk na rehabilitację zawodową. W spółdzielniach tych znajdują zatrudnienie osoby niepełnosprawne z tzw. schorzeniami specjalnymi. Inne zakłady pracy chronionej prawie w ogóle nie zatrudniają osób niewidomych, głuchych, epileptyków, chorych psychicznie i chorych umysłowo. Spółdzielnie inwalidów cechują się wysokim poziomem zabezpieczeń socjalnych i bogatym wachlarzem form pomocy z zakładowego funduszu rehabilitacji. Z tego funduszu finansowana najczęściej jest opieka medyczna, przychodnia rehabilitacyjna, sprzęt rehabilitacyjny, lekarstwa i inne.
c) Spółdzielnia socjalna to pierwsza w Polsce forma prawna, którą ustawa (z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych) wprost określiła jako przedsiębiorstwo społeczne. Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. Spółdzielnia socjalna działa na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji jej członków.
Spółdzielnię socjalną mogą założyć: osoby bezrobotne, bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie, zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, osoby niepełnosprawne.
Spółdzielnię socjalną może założyć co najmniej pięć osób (nie więcej jednak niż pięćdziesiąt) spełniających wymienione wyżej warunki.
Centrum Integracji Społecznej (CIS) to jednostka organizacyjna utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizację pozarządową, realizująca reintegrację zawodową i społeczną poprzez prowadzenie dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym programów edukacyjnych, obejmujących m.in. nabywanie umiejętności zawodowych, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie innych umiejętności niezbędnych do codziennego życia.
CIS nie jest samodzielnym podmiotem prawnym lecz formą prawną adresowaną do instytucji oraz organizacji pozarządowych pracujących z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym. W grupie beneficjentów CIS są te same grupy osób, które mogą założyć spółdzielnię socjalną. Działalność CIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym.
Klub Integracji Społecznej (KIS) to jednostka, której celem jest udzielenie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, w powrocie do pełnienia ról społecznych oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych, jako wartości na rynku pracy. KIS działa na rzecz integrowania się osób o podobnych trudnościach i problemach życiowych. To jednostka pomagająca samo organizować się ludziom w grupy, podejmować wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia w zakresie aktywizacji zawodowej, w tym zmierzające do tworzenia własnych miejsc pracy. KIS zostaje powołany przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizacja pozarządowa. Działalność KIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym.
Zakład aktywności zawodowej (ZAZ) jest rozwiązaniem prawnym wprowadzonym ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. ZAZ nie jest samodzielną formą prawną – jest organizacyjnie i finansowo wydzieloną jednostką, która uzyskuje status zakładu aktywności zawodowej. O utworzenie ZAZ-u ubiegać się mogą jednostki i organizacje wymienione w ustawie, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. ZAZ tworzy się w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i określonych w ustawie grup osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także przygotowania ich do życia w otwartym środowisku. ZAZ może prowadzić działalność gospodarczą.
Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW) ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności, przy czym TUW nie jest nastawiony na zysk, a swoim członkom oferuje tanią ochronę ubezpieczeniową w zamian za składki pokrywające jedynie wypłacone świadczenia oraz koszty działalności. Zawiązana w ramach TUW grupa ubezpieczających połączona jest wspólnotą interesów jej członków. Działalność TUW reguluje ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej.
W Polsce jest wiele różnych podmiotów ekonomii społecznej. W poniższej tabeli przedstawiłem łatwy podgląd na liczbę wyżej wymienionych podmiotów w kraju. Największą grupą są organizacje pozarządowe, na drugim miejscu mieszczą się spółdzielnie. Pozostałych instytucji jest bardzo mało co wskazuje na ten fakt że powstały one w przeciągu kilku ostatnich lat. Jeżeli by spojrzeć od strony zatrudnienia w niżej wymienionych jednostkach, spółdzielnie zatrudniają najwięcej pracowników. Fundacje i stowarzyszenia mogły by mieć podobną bądź większą liczbę pracowników, ale te osoby działają w dużej mierze w formie wolontariatu.
3. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ W GMINIE PIASECZNO

3.1. Charakterystyka gminy

W trzecim rozdziale przedstawię charakterystykę gminy Piaseczno. Omówię strategię na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz podam konkretne przykłady strategii.
Piaseczno jest jednym z najstarszych miast na Mazowszu. Usytuowane na trakcie pomiędzy Warszawą a Czerskiem - dawną stolicą książąt mazowieckich - prawa miejskie otrzymało w 1429 roku z rąk księcia Janusza I.
Przez lata Piaseczno było tradycyjnym miejscem targów i jarmarków, a swój największy rozkwit przeżywało w XVI wieku, czego świadectwem jest zachowany historyczny układ urbanistyczny rynku i sąsiadujących z nim ulic. Z tego okresu pochodzi najstarszy zabytek architektoniczny - barokowy kościół św. Anny. Drugim historycznym i symbolicznym obiektem jest ratusz z połowy XIX wieku. Miasto i okolice Piaseczna bogate są w miejsca pamięci ważnych historycznych wydarzeń. Znajdują się tu m.in. mogiły powstańców styczniowych, cmentarze z okresu I wojny światowej, miejsca upamiętniające wydarzenia z okresu II wojny światowej58.
W ostatnich latach gmina Piaseczno rozwija się bardzo dynamicznie. Przedsiębiorcy świetnie wykorzystują położenie Piaseczna w sąsiedztwie aglomeracji warszawskiej, a to powoduje wzrost zamożności gminy. Bliskość Warszawy oraz dostępność wolnych terenów budowlanych przyciąga nowych mieszkańców. Młodzi i energiczni ludzie, którzy sprowadzają się do aglomeracji warszawskiej często właśnie w Piasecznie kupują mieszkania w wyjątkowo atrakcyjnej cenie. Z kolei pod miastem, w południowej części gminy wille i rezydencje budują ci, którzy mają już dosyć zgiełku wielkiego miasta. Z myślą o mieszkańcach opracowany został plan rewitalizacji centrum miasta. Powstają nowe budynki użyteczności publicznej, remontowane są kolejne ulice, skwery i rynek miejski. Ze śladami historii, pamiątkami i archiwaliami dotyczącymi losów Piaseczna i ludzi z nim związanych mieszkańcy naszego miasta oraz wszyscy zainteresowani mogą zapoznać się sięgając po wydane przez Urząd Miasta i Gminy publikacje historyczne i odwiedzając Muzeum Regionalne59.Gmina Piaseczno położona jest w południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego. Graniczy z gminami: od wschodu z gminą Konstancin Jeziorna, od południa z gminą Góra Kalwaria, Gminą Prażmów i Gminą Tarczyn, od zachodu z gminą Lesznowola i od północy na niewielkim odcinku z Warszawą. Siedziba władz gminy usytuowana jest w części śródmiejskiej miasta Piaseczno, przy północnej granicy gminy, w odległości 23 km od centrum Warszawy. Zespół piaseczyński stanowi obecnie przedłużenie południowego pasa zurbanizowanego Warszawy (ursynowsko-natolińskiego), tworząc z nim ciągły układ zabudowy i jest największym zespołem miejskim w południowym obszarze zurbanizowanym Obszaru Metropolitalnego Warszawy60.
Miasto Piaseczno położone jest w północnej części gminy Piaseczno w odległości 3 km od południowych granic miasta stołecznego Warszawy. W północno zachodniej części graniczy z gminą Lesznowola61.
Gmina Piaseczno jako gmina miejsko-wiejska obejmuje miasto Piaseczno oraz 32 sołectwa. Gmina zajmuje powierzchnię 12 823 ha, z czego miasto Piaseczno zajmuje powierzchnię 1 633 ha62.
Włączenie z biegiem lat w „miejskie” pasmo piaseczyńskie kolejnych wsi świadczy o rozwoju funkcji mieszkaniowej. Tereny te w skali metropolii warszawskiej, stają się atrakcyjnym miejscem migracji ludności. Trzeba zatem przyjąć, że dla Obszaru Metropolitarnego Warszawy jest to teren rozwoju mieszkalnictwa, w olbrzymiej większości jednorodzinnego63.
Ogółem gminę Piaseczno zamieszkuje 47 907 osób. Miasto liczy 29 815 zameldowanych mieszkańców, a tereny wiejskie 18 092. Jest to liczba zameldowanych na terenie gminy i nie oddaje faktycznej liczby ludności. Szacunki mówią o około
60 000 mieszkańców64.
Czynnikiem zmian w liczbie mieszkańców są z jednej strony przyrost naturalny a z drugiej ruchy migracyjne ludności. W gminie Piaseczno w ostatnich latach notuje się dodatni przyrost naturalny (ok. 0,7%) i dodatnie saldo migracyjne (wzrost salda w latach 1996-2002 z 11,1 do 29,8). W ostatnich dwóch latach zaznaczył się wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym i spadek w wieku przed i poprodukcyjnym. Poziom produktywności (liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym) dla Piaseczna wynosił 59,1 i jest korzystniejszy niż średnia dla województwa mazowieckiego wynosząca 6565.
Gminę Piaseczno cechuje stosunkowo niski poziom bezrobocia, które plasuje się na poziomie ok. 6 %. Sfera społeczna gminy Piaseczno jest dobrze rozwinięta. Dziedziną która wyróżnia się w tej sferze jest edukacja. W gminie funkcjonuje 10 przedszkoli, 10 publicznych i 2 prywatne szkoły podstawowe, 8 publicznych i 5 prywatnych gimnazjów, 3 państwowe licea ogólnokształcące, Zespół Szkół Elektro-Mechanicznych, Zespół Szkół Ekonomicznych, Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego, katolickie społeczne i prywatne liceum ogólnokształcące, brytyjska międzynarodowa szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum. W Piasecznie działa Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy oraz prowadzony przez siostry zakonne Zespół Szkół Specjalnych w Łbiskach i Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci z Zaburzeniami Zachowania w Piasecznie66.
Gmina Piaseczno położona jest między Lasem Kabackim, a terenami Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Lasy te mają istotne znaczenie dla regeneracji powietrza aglomeracji warszawskiej. Gmina włączona jest do warszawskiego obszaru chronionego krajobrazu, którego celem jest ochrona wyróżniających się krajobrazowo ekosystemów67.
Na terenie miasta i gminy stale rośnie liczba podmiotów gospodarczych. Sprzyja temu rozwinięta infrastruktura, sieć komunikacyjna i telekomunikacyjna i oddziały wielu banków. Najbardziej uprzemysłowioną jest część północna. Walory inwestycyjne sprawiły, że wiele firm wybrało Piaseczno na swoją siedzibę68.
W kwietniu 2004 roku przedstawiciele władz Gminy Piaseczno wprowadzili w życie dokument prezentujący strategię zrównoważonego rozwoju miasta i Gminy Piaseczno. Prezentowany dokument określa najważniejsze cele i zadania, które musiały być wykonane, aby poprawić warunki życia mieszkańców Gminy. Jego realizacja miała na celu doprowadzić do przekształcenia Miasta i Gminy w prężny ośrodek gospodarczy, turystyczny, przyjazny mieszkańcom i środowisku, bezpieczny i gościnny. Ta strategia miała zapewnić wysoki poziomu życia społeczności lokalnej. Dokument powstał w wyniku wielomiesięcznej pracy specjalnie powołanego zespołu. W jego skład weszli przedstawiciele samorządu gminy, lokalnych organizacji pozarządowych, biznesu, wielu instytucji lokalnych i liderzy, przedstawiciele różnych ważnych środowisk Miasta i Gminy. Praca ta wspierana była przez konsultantów Programu Umbrella. Efekty wdrażania opracowanej strategii były widoczne już w najbliższych latach. Realizacja przedstawionej wizji rozwoju gminy wymagała i wymaga nadal (projekt nadal w realizacji) czynnego zaangażowania nie tyko samorządu miasta i gminy, ale również wszystkich jego mieszkańców69.
Dokument sporządzono by zaspokoić dwie ważne potrzeby70:
- porządkuje wiedzę o stanie miasta i gminy oraz planowanych kierunkach jego rozwoju na najbliższe 10 lat,
- stanowi niezbędną podstawę do skutecznego starania się o fundusze Unii Europejskiej na różne cele społeczne i inwestycyjne, które mieszkańcy miasta i gminy wskazali w toku opracowywania Strategii jako ważne dla siebie i swego otoczenia.
Gmina informuje, że strategia będzie aktualizowana w trybie operacyjnym corocznie oraz w zakresie celów strategicznych, co 4 lata i zatwierdzana przez Radę Miejską Piaseczna71.
Przeglądając wyżej wspomniany dokument autor przytacza teorię zrównoważonego rozwoju, teorię agendy 21 oraz metodologię strategii i zasady budowy strategii zrównoważonego rozwoju. „Rozwój zrównoważony to rozwój społeczno-gospodarczy, w którym, w celu zrównoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw i ich obywateli - zarówno współczesnych jak i przyszłych pokoleń następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych, społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych.”72 Agenda 2173 - to program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju w perspektywie XXI wieku uwzględniający globalną, międzynarodową, krajową i lokalną /gminną/ skalę działań, czyli jest to w praktyce program integrujący wprowadzanie w życie ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego, przestrzennego i instytucjonalnego w zakresie zarządzania.
Tworzenie strategii ekorozwoju w gminach jest niezbędnym warunkiem wypełnienia międzynarodowych zobowiązań Polski odnośnie wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju.
Strategia zrównoważonego rozwoju pozwala ukierunkować proces zmian na ekorozwój oraz pomaga w:
- uzyskaniu szansy harmonijnego rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem istniejących zasobów przyrodniczych,
- ochronie własnych zasobów przyrody i dóbr kultury,
- aktywnym włączeniu się mieszkańców w zarządzanie,
- rozwoju społecznym gminy, stymuluje proces utrzymania i powrotu ludzi młodych i wykształconych,
- uzyskaniu poprawy warunków życia dla następnych pokoleń,
- polepszeniu warunków zdrowotnych mieszkańców przy zachowaniu lub poprawie stanu środowiska,
- zachowaniu dobrego samopoczucia i równowagi psychicznej mieszkańców oraz pracujących w gminie, poprzez obcowanie z naturą i zamieszkiwanie w urozmaiconym, naturalnym krajobrazie,
- uniknięciu niepowodzeń związanych z brakiem aktualnego dokumentu strategii przy ubieganiu się o środki ze źródeł zewnętrznych, przeznaczonych na rozwój gminy,
- skuteczniejszym wypełnianiem obowiązków przez samorządy,
- nadawaniu priorytetów zadaniom,
- planowaniu realizacji zadań gospodarczych,
- efektywnym budowaniu i gospodarowaniu budżetem,
- aktualizacji studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
- opracowaniu programów ochrony środowiska,
- opracowaniu planów przedsięwzięć inwestycyjnych,
- promocji wewnętrznej i zewnętrznej gminy,
- przyciągnięciu potencjalnych inwestorów do gminy,
- ocenie zaawansowania w realizacji zaplanowanych celów, zadań.
Proces tworzenia strategii trwał 4 miesiące. Prace przygotowawcze do jej budowania rozpoczęto w 2003 roku.
Piaseczno jest znane jako atrakcyjna miejscowość do zamieszkania i prowadzenia przedsiębiorstwa, posiadająca wolne tereny pod inwestycje (głównie w zakresie mieszkalnictwa) wyjątkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe oraz doskonałe położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy. Takie postrzeganie Piaseczna wzmacniane jest przez promocyjno-informacyjne działania władz gminy oraz zmiany organizacyjne w Urzędzie Miasta i Gminy. Dzięki tym niewątpliwym atutom, gmina przyciągnęła znaczną grupę nowych mieszkańców i liczące się na polskim i europejskim rynku przedsiębiorstwa.
Niepowtarzalną szansą dla Polski jak i Piaseczna jest akcesja z Unią Europejską, a co za tym idzie perspektywa pozyskania środków na rozwój gminy.74
Działanie władz i społeczeństwa Piaseczna powinno iść w kierunku wzmacniania i skuteczniejszego eksponowania mocnych stron gminy, oraz wykorzystywania szans pojawiających się w jej otoczeniu zewnętrznym.75
Działania władz lokalnych w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Piaseczno można podzielić na:
- działania bezpośrednie, prowadzone w sektorze publicznym w ramach zadań własnych gminy i zadań zleconych przez administrację rządową;
- działania pośrednie, polegające na tworzeniu warunków do rozwoju gospodarczego, głównie polegają na planowaniu, stymulowaniu i promocji gospodarki.
Warunkiem kształtowania przez samorząd gminy procesów rozwojowych jest wypracowanie - z udziałem społeczności lokalnej - programu działań realizujących wyznaczone wcześniej w strategii cele i kierunki działania. Program rozwoju ułatwia zarówno publicznym, jak i prywatnym podmiotom gospodarczym podejmowanie decyzji w dostosowaniu do celów, zadań i reguł rozwojowych ustalonych dla Piaseczna76.
Obszary rozwoju gminy77:
- Ład gospodarczy - rozwinięta gospodarka przyjazna dla środowiska przyrodniczego,
- Ład środowiskowo-przestrzenny - skutecznie chronione i efektywnie wykorzystane walory środowiska przyrodniczo-kulturowego,
- Ład społeczny - zdrowi i aktywni mieszkańcy gminy, mający poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej,
- Ład polityczno-instytucjonalny (zarządzanie gminą) - sprawne funkcjonowanie urzędu i skuteczna realizacja zadań własnych gminy.
Realizacja Strategii w wyznaczonych obszarach rozwoju zapewni miastu i gminie Piaseczno zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem, czyli rozwój, w którym granicą podejmowania działań jest trwałość zasobów środowiska.
Jakość środowiska jest elementem bazowym zarówno dla poziomu życia mieszkańców jak i rozwoju ważnych dla gminy dziedzin gospodarki. Dlatego realizacja celów gospodarczych nie może godzić w trwałość zasobów środowiska, które decydują o walorach zamieszkania i wypoczynku. Podstawowe cele, jakie powinny być osiągane w sferze środowiska przyrodniczo-kulturowego, to poszanowanie i odbudowa zasobów naturalnego środowiska przyrodniczego, redukcja emisji zanieczyszczeń oraz stosowanie proekologicznych technologii. Troska o środowisko przyrodniczo-kulturowe to również staranne planowanie przestrzenne gminy.
Głównym celem działań o charakterze gospodarczym jest generowanie dochodów w sektorze przedsiębiorstw, sektorze gospodarstw domowych oraz w sektorze administracji publicznej (budżetu państwa, budżetów gmin). Dobrze rozwinięty lokalny sektor gospodarczy jest bezpośrednim źródłem pomyślności mieszkańców gminy, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i w skali całej lokalnej społeczności. Efektem wzrostu lokalnego sektora gospodarczego powinien być wzrost liczby miejsc pracy. W modelu planowania zrównoważonego rozwoju lokalnego rozwój gospodarczy zajmuje szczególne miejsce, ponieważ jest siłą napędową procesów rozwojowych zachodzących również w sferze społecznej i ekologiczno-przestrzennej. Z tego powodu dbałość o dobrą kondycję tego sektora powinna być jednym z przedmiotów szczególnej uwagi i troski lokalnych władz samorządowych.
Infrastruktura techniczna jest elementem jakości życia mieszkańców oraz stanowi podstawę atrakcyjności gminy dla lokalizacji nowych przedsięwzięć gospodarczych.
Stan infrastruktury technicznej ma znaczący wpływ na pozostałe sfery rozwoju gminy, a w szczególności środowiska, gospodarki i sfery społecznej. Jest podstawą rozwoju samorządu i często decyduje o tempie jego rozwoju.
Aby zapobiec problemom w sferze społecznej, rozwój mieszkańców polega na stałym wzroście ich poziomu wykształcenia, świadomości obywatelskiej oraz osobistej kultury. Wyrazem rozwoju dokonującego się w tej sferze powinien być wzrastający poziom poczucia odpowiedzialności za sprawy o charakterze publicznym. Obowiązki lokalnego samorządu związane z tą sferą rozwoju sprowadzają się do możliwie jak najlepszego zaspokojenia potrzeb mieszkańców miasta w zakresie gospodarki komunalnej, oświaty, kultury, pomocy społecznej i bezpieczeństwa publicznego.
Prawidłowe zarządzanie gminą odgrywa najważniejszą rolę w realizacji celów i zadań z zakresu ochrony środowiska, gospodarki, sfery społecznej oraz infrastruktury technicznej. Dokonana diagnoza stanu gminy, ankietyzacja mieszkańców oraz ustalenia Zespołu Opracowującego Strategię (ZOS) pozwoliły zidentyfikować problemy związane ze sferą zarządzania.


3.2. Strategia działań ekonomii społecznej w Gminie Piaseczno oraz przykłady strategii

Zaczynając temat należy zaznaczyć, że głównym celem strategii jest dążenie do poprawy standardu życia wszystkich członków społeczności, do zapewnienia mieszkańcom Gminy warunków sprzyjających osobistemu rozwojowi, wzrostu produktywnego zatrudnienia oraz eliminacji negatywnych zjawisk dotykających mieszkańców, ich rodzin i całych społeczności, tj. ubóstwa, patologii oraz wszelkich form dyskryminacji i wykluczenia społecznego.
Pierwszym celem strategicznym jest rozwijanie zintegrowanego systemu wsparcia na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych78. Działania dotyczące tego tematu to zapewnienie odpowiednich form opieki osobom wymagającym pomocy: pomoc usługowa, ekonomiczna, praca socjalna. Kolejnym etapem jest tworzenie i prowadzenie placówek wsparcia dziennego: Dzienny Dom Pobytu dla osób starszych, i dla osób chorych psychicznie. Następnie, zadbanie o rozwój istniejących i tworzenie nowych Klubów Seniora. Zorganizowanie usług transportowych na terenie gminy (dowóz do lekarza, urzędu itp.) dla niepełnosprawnych i starszych, mających problemy z poruszaniem się, dla osób na wózkach inwalidzkich. Promowanie integracji niepełnosprawnych i starszych ze środowiskiem lokalnym poprzez włączanie ich do zajęć kulturalnych, rekreacyjnych danej społeczności. Tworzenie warsztatów aktywizacji zawodowej dla osób niepełnosprawnych.
Kolejnym celem strategicznym jest przeciwdziałanie długotrwałemu bezrobociu. W związku z tym, że bezrobocie ma istotny wpływ na ubóstwo, a zarazem na zjawisko wykluczenia społecznego. Stosunek osób, które otrzymały pomoc z powodu bezrobocia, do ogólnej liczby korzystających z pomocy w kolejnych latach, wynosi średnio ok. 20% czyli co piąta osoba zgłaszająca się do naszej instytucji przychodzi z problemem bezrobocia. Można tu oczywiście poddawać w wątpliwość czy jest to bezrobocie wynikające z przyczyn obiektywnych czy jest to „sposób na życie” danej osoby. Jednak dla takich osób OPS również powinien dysponować ofertą współpracy, która prowadziłaby do usamodzielnienia klienta.
Chcąc bliżej przyjrzeć się problemowi bezrobocia sięgnięto po dane z Powiatowego Urzędu Pracy. aktywizacja zawodowa oraz łagodzenie skutków bezrobocia wśród długotrwale bezrobotnych.
Działania: indywidualne konsultacje ze specjalistą ds. bezrobocia, prowadzenie warsztatów aktywizacji zawodowej, prowadzenie zajęć szkoleniowo-warsztatowych „Spadochron”, tworzenie grup wsparcia dla bezrobotnych, utworzenie Klubu Integracji Społecznej (KIS), organizowanie robót publicznych, staży dla absolwentów we współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy.
Trzecim celem strategicznym jest wsparcie rodzin z dziećmi79 a w szczególności zapobieganie patologiom w rodzinie. Stworzono Program Pomocy Dziecku i Rodzinie to posunięcie pozwoliło ująć cele i role Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Piasecznie jako formę udzielanej pomocy oraz kompetencji pracowników wynikających z obowiązujących ustaw.
Następny cel strategiczny80 to inicjowanie działań sprzyjających aktywizacji społeczności lokalnych, rozwój wolontariatu i zwiększenie koordynacji działań organizacji pozarządowych.
Inne istotne działania strategiczne w Gminie Piaseczno dotyczą
w szczególności przedsiębiorczości81, gdzie należałoby rozważyć wspieranie działań mających na celu dalsze podniesienie poziomu aktywności zawodowej mieszkańców oraz dalsze stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Zaleca się uruchomienie programu partnerstwa publiczno – prywatnego w kierunku aktywizacji działań inwestycyjnych, zwiększenia napływu kapitału zewnętrznego oraz zwiększenia ilości miejsc pracy. A mianowicie, dalsze wspieranie działań stwarzających oferty pracy, ze szczególnym uwzględnieniem ludzi młodych. Kontynuowanie wspierania powstawania nowych przedsiębiorstw produkcyjnych. Utrzymanie poziomu wspierania i stymulowania rozwoju rolnictwa w kierunku specjalistycznej produkcji na potrzeby aglomeracji warszawskiej (np. sadownictwo, warzywnictwo, rośliny ozdobne).
Nie należy zapominać o ważnym aspekcie finansowym82. Należy zwiększyć udział dochodów gminy na zadania własne ze źródeł zewnętrznych: fundusze celowe budżetu państwa i źródła pozabudżetowe (przygotowanie i realizacja strategii pozyskiwania funduszy ze źródeł zewnętrznych krajowych i międzynarodowych oraz środki przedakcesyjne i strukturalne Unii Europejskiej w oparciu o Strategię zrównoważonego rozwoju gminy, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz wyniki Audytu zrównoważonego rozwoju gminy), ze względu na znaczne możliwość wkładów ze środków własnych jako udział w ewentualnych projektach i przedsięwzięciach. Należy utrzymać wysoki poziom wydatków inwestycyjnych, w tym wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska
w stosunku do wydatków ogółem.
Aktywność społeczna i gospodarcza mieszkańców83 jest kolejnym odcinkiem programu strategicznego. Należy rozważyć możliwość aktywnego uczestnictwa gminy w tworzeniu powiatowego porozumienia na rzecz zatrudnienia pod kątem absorpcji środków z programów strukturalnych Unii Europejskiej. Zaleca się opracowanie programu współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi według obowiązujących standardów w celu podniesienia aktywności społecznej i gospodarczej mieszkańców, utrzymania efektywności wydatkowanych środków publicznych, utrzymania poziomu realizacji zadań własnych gminy, dalszego stymulowania aktywności społecznej i gospodarczej ludzi młodych.
Kolejny składnik programu strategicznego – mieszkalnictwo84. Utrzymanie poziomu inwestycji w zakresie budowy jednorodzinnych i wielorodzinnych budynków mieszkalnych oraz kontynuacja budownictwa komunalnego i socjalnego.
Opracowanie strategii zrównoważonego rozwoju gminy zgodnie ze standardami Unii Europejskiej. Usprawnienie pracy Urzędu Miasta i Gminy poprzez usprawnienie funkcjonowania struktur Urzędu, przyspieszenie obsługi mieszkańców. Zaleca się rozszerzenie współpracy na arenie krajowej i międzynarodowej w zakresie promocji gminy oraz sprowadzania inwestorów, kapitału (udział w targach, sieciach wymiany informacji, nawiązanie kontaktu z miastami i gminami partnerskimi z Unii Europejskiej, krajów kandydujących i Europy wschodniej). Zarządzanie jest całym motorem funkcjonowania innych działań prowadzonych na terenie gminy jak i również całego kraju.
Infrastruktura techniczna i gospodarka nieruchomościami85. Zaleca się dokonania przeglądu systemu kanalizacji – zweryfikowanie i rozdzielenie zrzutu ścieków komunalnych i przemysłowych (kanalizacja sanitarna) od wód opadowych i wód z odwadniania terenu (kanalizacja deszczowa). Doprowadzenie do ustabilizowania gospodarki wodnej poprzez między innymi utworzenie małej retencji i odtworzenie melioracji umożliwiającej regulację stosunków wodnych. Usprawnienie i rozbudowę układu komunikacyjnego, modernizację dróg. Rewitalizację centrum miasta oraz uporządkowanie substancji mieszkaniowej w obrębie starych dzielnic Piaseczna w celu zwiększenia zasobów nieruchomości na działalność gospodarczą
i mieszkalnictwo. Wykup (starych) nieruchomości w centrum miasta pod kątem ich rewitalizacji. Kontynuacja aktywnej gospodarki nieruchomościami – podniesienie poziomu dochodów miasta oraz pozyskanie terenów niezbędnych do kreowania polityki przestrzennej.
Przygotowanie zintegrowanej oferty rekreacyjno – wypoczynkowej86 gminy. Stymulowanie budowy zaplecza noclegowo - restauracyjnego (hotele) oraz pod kątem usług konferencyjno – szkoleniowych. Przygotowanie zintegrowanej oferty zasobów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego. Zwiększenie obszaru terenów zielonych głównie poprzez odtworzenie drzewostanu zieleni ogólnodostępnej i osiedlowej oraz parków spacerowo – wypoczynkowych. Rozwinięcie i podnoszenie standardu bazy lokalowej dla działalności kulturalnej oraz sportowo – rekreacyjnej. Utrzymanie poziomu wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska.
Edukacja i bezpieczeństwo87 to kolejny punkt na który na który należy zwrócić uwagę. Tworzenie wizerunku bezpiecznej i przyjaznej gminy dla mieszkańców i gości, poprzez zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i jakości życia mieszkańców a w szczególności dzieci. Stymulowanie szkolnictwa oraz usług edukacyjnych w zakresie kształcenia osób dorosłych w kierunku sprawnego poruszania się po rynku pracy.
Podniesienie jakości ochrony zdrowia i zwiększenie dostępności do szpitalnych usług medycznych poprzez budowę szpitala miejskiego jest kolejnym ważnym punktem, który pojawia się w życiu gminy oraz uruchomienie stacji opieki medycznej prowadzone przez organizacje pozarządowe specjalizujące się w tego typu usługach.
Z własnych obserwacji pragnę zauważyć o problemie powodzi na terenie powiatu piaseczyńskiego. Stare normy przeciwpowodziowe powinny być zmienione (podwyższone) ze względu na zmieniający się klimat aby nie dochodziło do zalewania osiedli Piaseczna. Od wiosny 2010 roku do chwili obecnej Gmina zmagała się z trzema falami powodziowymi. Wały są przesiąknięte, każdy ulewny deszcz jest zagrożeniem dla mieszkańców. W szczególności miejscowość Konstancin Jeziorna, tam trzy dni ulewnego deszczu wystarczą by wały nasiąkły wodą, co kiedyś nasiąkały w miesiąc. Powodzianie otrzymali i nadal otrzymują liczną pomoc od gminy i mieszkańców okolic. Bank Gospodarstwa Krajowego udziela powodzianom na terenie całego województwa mazowieckiego niskooprocentowane kredyty na remonty i odbudowę strat.
Koordynatorem strategii jest Dyrektor Miejsko – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (Strategia wymaga zatwierdzenia przez Radę Miejską.)88.
Realizacja wymienionych wyżej celów odbywać się będzie poprzez zaplanowane działania w ramach bieżącej działalności Ośrodka Pomocy Społecznej. W celu uporządkowania i doprecyzowania działań będą tworzone programy i projekty. Powinny być one zgodne z przyjętymi kierunkami działań. Ponadto powinna je cechować efektywność, skuteczność i celowość.
Na terenie gminy Piaseczno ustalono priorytety spośród zaplanowanych działań89:
- Tworzenie i prowadzenie placówek wsparcia dziennego – zorganizowanie Dziennego Domu Pobytu - do 2013 r.
- Zorganizowanie usług transportowych na terenie Gminy dla osób niepełnosprawnych i starszych - do 2011 r.
- Utworzenie Klubu Integracji Społecznej - do 2010 r.
- Zorganizowanie robót publicznych i staży dla absolwentów we współpracy z PUP - do 2011 r.
- Tworzenie Klubów Samopomocy i świetlic środowiskowych – zakładamy utworzenie je