System prawa w Polsce. Omów na jakich zasadach oparta jest organizacja ekonomiczna w Polsce.

Pierwsze zetknięcie z obowiązującym prawem, z olbrzymią liczbą aktów prawnych (ustaw, rozporządzeń) regulujących różne dziedziny stosunków społecznych, stwarza wrażenie przypadkowości i niespójności tych aktów. Bliższa analiza wykazuje jednak, że mimo ich różnorodności akty te opierają się na pewnych wspólnych zasadach ogólnych, służą określonym celom i są z sobą zsynchronizowane. Akty te stanowią więc, określony system.
Przez system prawa rozumiemy ogół norm prawnych obowiązującym w państwie w określonym czasie, opartych na wspólnych, podstawowych zasadach, usystematyzowanych według przyjętych kryteriów. Natomiast norma prawna jest poparta przymusem, państwową ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej normą sytuacji. Norma prawna może być regułą nakazującą, zakazującą, bądź upoważniającą do określonego postępowania. Regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów. Budowa normy prawnej:
I. Hipoteza – określa krąg adresatów, do których norma jest skierowana oraz okoliczności, w jakich ma ona zastosowanie (warunki, w jakich adresat normy w określony sposób ma się zachować). Wyróżniamy w niej następujące elementy podmiotowe oraz przedmiotowe.
Elementy podmiotowe – szczegółowo opisują adresata, jego cechy sposób działania, okoliczności, miejsce, czas, stan psychiczny, zdrowotny, wykształcenie, zwód, wykonywana pracę, itp.
Elementy przedmiotowe – określają stany i zjawiska zewnętrzne w stosunku do adresata lecz, mające wpływ na jego zachowanie i działanie (kryzys gospodarczy, zwyżka lub obniżka cen, itp.).
II. Dyspozycja – określa wzór wymaganego zachowania się adresata w okolicznościach przewidzianych w hipotezie normy prawnej.
Formy jakie, może przyjąć wzór dyspozycji:
>Obowiązek prawny – nakaz lub zakaz określonego zachowania się zawarty w normie prawnej. Naruszenie obowiązków prawnych pociąga za sobą ujemne skutki prawne (sankcje) ze strony państwa.
>Uprawnienia – dają adresatowi prawo wyboru, co oznacza, iż może on skorzystać z danego prawa lub nie, nie ponosząc z tego tytułu żadnych konsekwencji.
III. Sankcja – jest to ujemna konsekwencja wynikająca z niezgodnego zachowania się, co do treści dyspozycji normy prawnej w okolicznościach przewidzianych hipotezą normy prawnej. Pełni ona rolę prewencyjną i dyscyplinującą. Wyróżniamy 3 typy sankcji:
a) Sankcja karna – pełni funkcje prewencyjną (ogólną lub szczególną), izolacyjną (np. od społeczeństwa) i eliminacyjną (kara śmierci). Reguluje ją Ustawa Kodeks Karny. Art. 32 KK wymienia nam kary, natomiast art. 39 środki kar. (część, normy prawnej określająca następstwa, jakie powinno pociągać zachowanie się adresata normy sprzeczne z jej treścią).
Kara może być wymierzona przez Sąd, a środek kary jedynie ją uzupełnia. Kary obowiązujące w polskim systemie karnym:
-Grzywna – kara wymierzana za czyny drobne oraz wykroczenia w stawkach dziennych od 10 do 360 (wartość nie mniejsza niż 10 zł, nie większa niż 2.000 zł.). Może występować, jako kara samoistna, bądź też obok kary pozbawienia wolności, a w razie jej nie uiszczenia zamieniana na karę pozbawienia wolności.

-Ograniczenie wolności – jest karą orzekaną od 1 miesiąca do 12 miesięcy odbywaną na wolności. Osobę ukaraną nakłada się określone obowiązki np. niemożność opuszczenia miejsca zamieszkania czy wykonywanie pracy wskazanej przez sąd od 20 do 40 godzin w skali miesiąca. Jeżeli osoba jest stale zatrudniona to z jej wynagrodzenia potrąca się od 10% do 20% jego wysokości na cele społeczne.
- Pozbawienie wolności – kara ta wymierzana jest za przestępstwo w przedziale czasowym od 1 miesiąca do 15 lat i odbywa się ją w zakładzie karnym (segregacja więźniów) albo o rygorze złagodzonym albo zaostrzonym.
- Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności – są to kary adekwatne i orzekane za najcięższe wykroczenia, typu: zabójstwo, zdrada Ojczyzny.
b) Sankcja egzekucyjna – nakładana jest wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa administracyjnego lub cywilnego. Ma ona na celu doprowadzenie do stanu oczekiwanego przez prawo.
c) Sankcja nieważności czynności prawnych – nakładana zostaje wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa cywilnego, bądź rodzinnego.
Każda umowa w obrocie czynności prawnej jest czynnością prawną.
W jakich sytuacjach czynność prawna jest uznawana za nieważną, bądź unieważnioną: nieważna jest czynność prawna dokonana przez osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnej (osoby poniżej 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione); nieważna jest czynność prawna sprzeczna z prawem lub dokonana w celu jego obejścia; nieważna, jest czynność prawna dokonana dla pozoru (np. zawarcie związku małżeńskiego w celu otrzymania karty stałego pobytu); można, unieważnić czynność prawną dokonaną pod wpływem błędu istotnego lub pod wpływem groźby bezprawnej (szantaż).

Normy prawne konstruowane są z przepisów prawnych. Proces ten nazywamy wykładnią prawa (interpretacja przepisów prawnych).
Stosowanie prawa – ustalanie faktów oraz ich konsekwencji prawnych, dokonywane w sposób wiążący przez określone organy państwa:
-Sady karna (orzeczenia)
-Administracja – administracyjne (decyzje)
W polskim systemie prawa usystematyzowanie podlega przede wszystkim na podziale całego prawa na gałęzie, które stanowi rodzaj stosunków społecznych jakimi dana gałąź prawa się zajmuje, czyli każda reguluje odmienny zakres stosunków społecznych. Odrębne gałęzie prawa regulują więc stosunki pracy, stosunki rodzinne, stosunki powstające na tle dokonywanych przestępstw itp.
Określony stosunek społeczny jest zazwyczaj regulowany nie przez jedną normą, lecz przez ich zespół. Taki zespół norm nazywamy instytucją prawną. W każdej gałęzi prawa można wyodrębnić wiele instytucji prawnych np. instytucjami w zakresie prawa pracy są: instytucja ochrony pracy młodocianych, czy instytucja wypowiedzenia umowy o pracę.
W systemie prawa polskiego wyróżnia się zwykle następujące gałęzie prawa:
1. Prawo państwowe zwane niekiedy prawem konstytucyjnym i zajmuje miejsce naczelne reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. Określa ono strukturę i kompetencję naczelnych organów państwa, określa system naczelnych organów władzy i administracji państwowej, ustala podstawowe zasady dotyczące organizacji i działalności NIK oraz sądów i prokuratury a także podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie oraz zasady prawa wyborczego. Głównym źródłem prawa państwowego jest Konstytucja.
2. Prawo administracyjne reguluje organizację administracji oraz proces wykonywania przez organy państwowe funkcji administrowania. Przepisy prawa administracyjnego tworzą ramy, w których organy administracji państwowej, wyposażone w uprawnienia władcze, mogą prowadzić swą działalność. Prawo administracyjne reguluj również pomocniczą działalność organów administracji np. prowadzenie archiwów, statystyk. Zakresem gałęzi prawa administracyjnego objęte są wreszcie normy regulujące tryb postępowania przed organami administracji państwowej.
Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono w Polsce ustawę z 24 lipca 1998 r. (Dz. U nr 96, poz. 603) trójstopniowy podział terytorialnym państwa. Jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego są:
-gminy
-powiaty
-województwa.
3. Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących publiczną działalność finansową, a więc przede wszystkim proces gromadzenia (akumulacji) oraz rozdziału i wydatkowania (dystrybucja) środków pieniężnych. Ponadto normy prawa finansowego określają działalność organów i instytucji finansowych. Zakres stosunków związanych z publiczną działalnością finansową jest bardzo szeroki. Normy prawa finansowego regulują zagadnienia tak zróżnicowane jak zasady i tryb sporządzania budżetu, podatki, cła, obrót dewizami, ubezpieczenia itp. Stosunki regulowane normami prawa finansowego są zbliżone swym charakterem do stosunków administracyjno prawnych. Podobnie jak te ostatnie, mają one charakter stosunków władczych. Prawo finansowe nie reguluje wszystkich stosunków o charakterze finansowym, a tylko te w których jedna ze stron wyposażona jest w stosunku do drugiej w uprawnienia władcze np. więc normami prawa finansowego regulowane są stosunki związane z płaceniem podatków czy innych danin publicznych. Natomiast udzielanie pożyczek przez banki lub zawarcie umowy rachunku bankowego regulowane są normami prawa cywilnego. Zróżnicowanie zagadnień normowanych przepisami prawa finansowego powoduje, że w ramach tej gałęzi prawa wyróżnić można kilka podstawowych działów prawa finansowego:
- prawo budżetowe
- prawo finansowe bankowe reguluję organizację banków oraz stosunki finansowe na tle działalności bankowej (zagadnienia obiegu pieniężnego, udzielania kredytów, obrotu dewizowego itp.)
- prawo finansowe ubezpieczeniowe określające organizację i działalność instytucji ubezpieczeniowych
- prawo finansowe przedsiębiorstw.
Źródłami prawa finansowego są liczne ustawy, regulujące zagadnienia z zakresu poszczególnych działów prawa finansowego. Podstawowym źródłem prawa budżetowego jest ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (DzU nr 155 poz. 1014) oraz uchwalana corocznie przez Sejm ustawy budżetowe, a w zakresie gromadzenia środków pieniężnych ustawy podatkowe, regulujące poszczególne rodzaje podatków. W zakresie prawa bankowego podstawowymi źródłami są: ustawa Prawo Bankowe z 29 sierpnia 1997 r. W zakresie prawa ubezpieczeniowego podstawowym źródłem jest ustawa z 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity: DzU z 1996 r. nr 11, poz 62 z późniejszymi zmianami). Wreszcie w zakresie prawa finansowego przedsiębiorstw podstawowych źródłami jest ustawa z 1989 r. (tekst jednolity z 1992 r.)o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (wielokrotnie nowelizowana)
4. Prawo cywilne jest gałęzią prawa regulującą stosunki majątkowe oraz niektóre stosunki wynikające z praw osobistych, w których występujące podmioty są stosunku do siebie równorzędne. Stosunki regulowane przez prawo cywilne zachodzić mogą zarówno między osobami fizycznymi jak i osobami prawnymi (np. spółkami mającymi osobowość prawną, spółdzielniami, przedsiębiorstwami państwowymi).w ramach prawa cywilnego, mimo że stanowi ono jednolitą gałąź prawa, wyodrębnić można następujące działy:
- Część ogólną, która obejmuje normy regulujące zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego lub kilku jego działów.
- Prawo rzeczowe obejmuje normy regulujące prawne formy korzystania z rzeczy, jeżeli podmiotowi przysługują prawa o charakterze bezwzględnym. Prawo rzeczowe reguluje przede wszystkim problematykę prawa własności oraz innych praw rzeczowych, takich jak: użytkowanie, zastaw, hipoteka.
- Prawo zobowiązaniowe które obejmuje normy regulujące zobowiązania, a więc stosunki, z których wynikają prawa podmiotowe względne. Reguluje ono zobowiązania wynikające z umów, ale także i z innych źródeł np. z czynów niedozwolonych.
- Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków osób zmarłych na inne podmioty.
- Prawo autorskie i wynalazcze które określa prawa do dóbr niematerialnych dotyczące np. dzieł literackich, naukowych, artystycznych, wynalazków.
5. Prawo gospodarcze nie przez wszystkich uznawane jest za samodzielną gałąź w systemie naszego prawa. Znaczna część prawników uważa, że prawo gospodarcze zawiera unormowania bądź o charakterze cywilno-prawnym, bądź administracyjno-prawnym lub finansowo-prawnym toteż nie ma kryteriów jego wyodrębnienia w odrębną gałąź prawa. Można więc przyjąć doktrynalnie że prawo gospodarcze jest gałęzią prawa wyodrębnioną na cele dydaktyczne. Przedmiotem tak podjętego prawa jest regulacja prawna stosunków gospodarczych, a więc określenie podmiotów prowadzących działalność gospodarczą oraz regulacja stosunków powstających w toku prowadzenia działalności gospodarczej.
6. Prawo rodzinne reguluje osobiste i majątkowe stosunki wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki powstające pomiędzy rodzicami a dziećmi, a także stosunki dotyczące przysposobienia (adopcji) oraz opieki nad osobami małoletnimi.
7. Prawo pracy obejmuje normy regulujące stosunki pracy między pracodawcami a pracownikami oraz stosunki bezpośrednio z pracą zawiązane. W zakres prawa pracy wchodzą więc normy regulujące powstanie i ustanie stosunku pracy, obowiązki i uprawnienia pracodawcy i pracownika, czas pracy, urlopy, ochronę pracy, bezpieczeństwo i higienę pracy, a także rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy.
8. Prawo karne określa, jakie czyny są przestępstwami, ustala zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie. Zadaniem norm prawa karnego jest ochrona obywateli i ich dóbr przed zamachami, a także ochrona interesów politycznych i gospodarczych państwa i jego instytucji. Oprócz pełnienie funkcji ochronnych, zadaniem prawa karnego jest oddziaływanie wychowawcze zarówno na sprawcę jak i na społeczeństwo. Prawo karne można poklasyfikować na :
- prawo karne materialne, okręcające czyny przestępne, zasady odpowiedzialności karnej i kary za popełnienie takich czynów. W systemie polskiego prawa prawo karnego materialne jest samodzielną gałęzią. Zasadniczym źródłem prawa karnego jest Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dzu nr 88, poz.553)
- prawo karne formalne zwane prawem karnym procesowym lub procedurą karną, określające tryb postępowania zamierzającego do ustalenia czy przestępstwo zostało popełnione, a w wypadku stwierdzenia popełnienia przestępstwa regulujące postępowanie mające na celu ustalenie czy i jaką karę orzec w stosunku do sprawcy.
- prawo karne wykonawcze, regulujące sposób i tryb wykonywania kar i stosowania środków zabezpieczających.
W Polsce do końca 1969 źródłem prawa karnego był kodeks karny z 1932, zmieniony przez nowele i dodatkowe ustawy. W wyniku wieloletniej pracy kodyfikacyjnej praktyków i teoretyków powstał kodeks, uchwalony przez Sejm PRL 19 IV 1969. W czerwcu 1997 Sejm uchwalił nowy prawo karne, które wejdzie w życie 1I 1998.
9. Prawo procesowe jest gałęzią dość niejednolitą. W jego zakres wchodzą trzy podstawowe działy:
prawo o ustroju sądów i trybunałów, które określa strukturę i organizację sądów poszczególnych szczebli, przepisy o prokuraturze zaś- organizację, zadania i obowiązki prokuratury.
Prawo procesowe cywilne zwane też procedurą cywilną lub postępowaniem cywilnym. Określa tryb postępowania przed sądami w sprawach cywilnych, a także w sprawach gospodarczych, w sprawach z zakresu prawa rodzinnego oraz prawa pracy. Określa również prawa stron i innych osób uczestniczących w postępowaniu.
Prawo procesowe karne zwane postępowaniem karnym lub procedurą karną ustala ono tryb działania sądów w sprawach karnych, a także uprawnienia prokuratora, oskarżonego i obrońców w poszczególnych stadiach procesu.
Ponadto odrębną gałęzią prawa jest prawo międzynarodowe, które bywa traktowane jako prawo zewnętrzne państw. Prawo międzynarodowe ma charakter odmienny od wymienionych poprzednio gałęzi prawa. Stanowi ono zespół norm regulujących przede wszystkim prawa i obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych, nie może więc być traktowane jako część składowa wewnętrznego prawa polskiego. Prawo międzynarodowe określa również status organizacji międzynarodowych takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Unia Europejska. Normy prawa międzynarodowego nie są poparte przymusem państwowym, a jedynie specyficznymi sankcjami stosowanymi przez organizacje międzynarodowe np. zagrożenie embargiem. Z reguły podstawą przestrzegania norm prawa międzynarodowego jest przekonanie o ich słuszności.
Kodyfikacja prawa oznacza ujęcie w jedną, logicznie usystematyzowaną całość przepisów dotyczących danej dziedziny stosunków społecznych, zawartych w różnych aktach normatywnych w ramach jednolitego aktu określanego mianem Kodeksu. Kodeksowe uregulowanie nie eliminuje istnienia poza Kodeksem innych, szczegółowych aktów normatywnych dotyczących danej dziedziny życia. Każdy Kodeks jest jednak aktem normatywnym wiodącym dla danej dziedziny i aktem najważniejszym. Charakter aktów kodyfikacyjnych, czyli całościowo regulujących dane dziedziny życia, mimo iż nie są one nazwane kodeksami, posiadają także takie akty normatywne, jak: prawo budowlane, prawo wynalazcze, prawo lokalowe, prawo o ruchu drogowym itp. Wszystkie wymienione Kodeksy (z wyjątkiem Kodeksu handlowego) zostały uchwalone przez Sejm jako ustawy czyli najwyższe w hierarchii akty normatywne.