Psychologia
WYKŁAD 1 – plan wykładów i literatura.
1. Psychologia społeczna- zarys
2. Komunikacja społeczna
3. Kultura polityczna - elementy, funkcje, klasyfikacje, co na nią wpływa
4. Konflikt- nacisk na konflikt polityczny, eskalacja, metody eskalacji
5. Determinanty zachowania społecznego
6. Socjalizacja- pierwotna, wtórna itp.
7. Aktywność polityczna
8. Czynniki ograniczające racjonalność poglądów i zachowań politycznych
9. Autorytaryzm- jego psycho - polityczne konsekwencje
10. Ekstremizm
11. Zaufanie
12. Wpływ społeczny; konformizm
Literatura podsawowa:
* Mayers - „Psychologia Społeczna” Zysk i spółka, poznań 2003
* Krystyna Skarżyńska - „ Psychologia Polityczna” , Zysk i spółka, Poznań 1999
* Krystyna Skarżyńska - „ Człowiek a polityka , zarys psychologii politycznej” Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005
Literatura uzupełniająca:
* Stuart- „ Mosty zamiast murów, o komunikowaniu się między ludźmi” PWN, Warszawa 2002
* Michalczyk- „ Komunikowanie Polityczne, teoretyczne aspekty procesu”. Śląsk, katowice 2005
* Eliot Armson- „ Człowiek istota społeczna” ( Social Animal) PWN, Warszawa 1998 oraz „Człowiek istota społeczna. Wybór tekstów”. PWN, Warszawa 2001
* R. Cialdini- „Wywieranie wpływu na ludzi- teoria i praktyka”. Gdańskie Wydawnictwo psychologiczne. Gdańsk 1998
* Dobek - Ostrowska- „Podstawy komunikowania społecznego” Astrum, Wrocław 1999
* Dobek - Ostrowska, Fras, Ociepka- „Teoria i praktyka propagandy”. Wrocław 1997
* Karwat - „Sztuka manipulacji politycznej” , Toruń 1998
* Lipset - „Homopoliticus, społeczne podstawy polityki”, PWN WARSZAWA 1993
* Marczewska - Rytko - „Populizm, teoria i praktyka polityki” UMCS, Lublin 1995
* Pawełczyk, Piątek- „Socjotechnika w komunikowaniu politycznym”
* Sobkowiak- „Zachowania polityczne”, wyd. Atla, Wrocław 1995
WYKŁAD 2 – psychologia społeczna.
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA- dyscyplina wiedzy zajmująca się badaniem oddziaływań między ludzkich. Powstała w XIX w.
Czym zajmuje się psychologia społeczna:
- znaczenie sytuacji; w jaki sposób uwarunkowania zewnętrzne determinują nasze zachowania
- znaczenie osoby; w obliczu identycznych sytuacji nie wszyscy reagują tak samo
- znaczenie poznania; ludzie w różny sposób postrzegają i interpretują świat
Zastosowanie praw psychologii społecznej. Poznanie społeczne a inne zmienne społeczne:
* Poznanie społeczne a depresja - człowiek smutniejszy jest mądrzejszy [realizm depresyjny]. Umiarkowany stan depresyjny sprzyja bardziej krytycznym osądom.
* Poznanie społeczne a samotność - możemy czuć się samotni w tłumie. Samotność nie sprzyja obiektywizmowi.
* Poznanie społeczne a lęk przed kontaktami społecznym. Odczuwamy największy niepokój gdy :
- mamy do czynienia z osobami o wysokim prestiżu społecznym
- znajdujemy się w sytuacji oceny ( jesteśmy oceniani przez kogoś)
- znajdujemy się w słabo ustrukturalizowanej sytuacji
Psychologia polityczna, trzy okresy rozwoju:
I okres - lata ’40 u ’50 XX wieku – tzw. era osobowości i kultury- psychoanaliza oraz marksizm wiodącymi trendami. Wg. poglądów z tamtego okresu czynniki socjalizujące kształtują się w dzieciństwie. Nacisk na dzieciństwo i doświadczenia z tego okresu. W dzieciństwie miały tworzyć się osobowości i podstawy politycznych zachowań, postaw, emocji. Wiodące teorie:marksizm, psychoanaliza.
Wczesne doświadczenia dziecka wywierają wpływ na funkcjonowanie jako osoba dorosła.
II okres - Lata ’60 i ’70 - era postaw i zachowań wyborczych; początek badań sondażowych. Dążenie człowieka do maksymalizacji zysków - racjonalny wyborca , początki kampanii wyborczych. Badano preferencje wyborcze i zachowania oraz rolę kampanii wyborczych [zwłaszcza massmedia] w kształtowaniu postaw i zachowań.
Niewiarygodne sondaże- mają różne metodologie. Dynamizm zmian w czasie kampanii - bardzo szybki, kilka dni - dane sondażowe zbierane na kilka dni przed ogłoszeniem wyników sondażu, ukryte poparcie (ludzie mówią ze głosują na PO bo wstyd przyznać że na samoobronę ) - stąd niedokładność.
III okres - lata ’80 i ’90 - zainteresowanie procesami negocjacyjnymi, procesy interpersonalne i inter-grupowe
Psychologia polityczna - jest zastosowaniem metod i teorii wypracowanych w psychologii naukowej do badania polityki, jest psychologia stosowaną polityki.
Obszar zainteresowania psychologii politycznej:
*studia nad konfliktami polityczny i przesłankami ich rozwiązania
• psychologia predyktorów i kosztów zmian społecznych w makroskali
• studia nad alienacją
• mentalność społeczno polityczna narodu
• psychologiczne mechanizmy zaangażowania politycznego i społecznego
• badania wyborcze
• analiza procesów komunikowania społecznego
WYKŁAD 3 – komunikacja społeczna.
INFORMACJA- [def. Wg W. Flakiewicza] to komunikat, bądź zestaw komunikatów, umożliwiający jego rzeczywistym, bądź potencjalnym, użytkownikom zaspokojenie swojej potrzeby informacji.
SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE – gospodarka oparta na wiedzy. Coraz większa część społeczności czynnej zawodowo jest zaangażowana w proces podnoszenia PKB
•
CECHY INFORMACJI:
- wybuchowy rozwój ilości dostępnej informacji
- globalizacja dostępu do infromacji
- nowe metody przetwarzania i wyszukiwania informacji
Communico - wspólność połączenie łączność
Communicore - połączyć się. Ogólnie udzielić komuś wiadomości, naradzać się.
Communio – [rzeczownik z łac.] wspólność, poczucie łączności
Komunikacja - proces porozumiewania się jednostek, grup społecznych, instytucji, którego celem jest dzielenie się informacjami, myślami, wymiana wiedzy.
W skutecznej komunikacji role powinny być współmierne.
Cechy informacji powodujące że informacja jest zasobem:
• wybuchowy rozwój ilości informacji
• globalizacja dostępu do informacji
• nowe metody wyszukiwania, przetwarzania informacji
• 3 rodzaje szumów:
• o charakterze zewnętrznym (przejeżdżające auta, itp. Dźwięki z otoczenia )
• wewnętrzne ( ból zęba, uczucia itp.)
• semantyczne ( znaczeniowe ) konsekwencją zamierzanego lub nie zamierzanego złego użycia przez nadawcę znaczenia, które utrudnia przejrzyste odkodowanie
Kontekst - warunki w których odbywał się proces komunikacji. Aspekty kontekstu:
• fizyczny (np. szumy )
• historyczny ( uczestnicy komunikacji odwołują się do przeszłości )
• psychologiczny ( relacje pomiędzy nadawcą i odbiorcą, jak oni się wzajemnie postrzegają)
• kulturowy ( wartości, symbole, zachowania uznawane w danej społeczności )
Cechy procesu komunikowania :
• proces społeczny (minimum 2 osoby )
• determinowany przez kontekst społeczny (ilość uczestników, słuchaczy )
• proces kreatywny- budowanie nowych pojęć, przyswajanie wiedzy
• dynamiczny
• ciągły
• symboliczny lub bazuje na języku
• proces interakcji ( ludzie wpływają na siebie )
• proces nieuchronny ( zawsze i wszędzie ludzie będą się komunikować )
• proces nieodwracalny ( nie można cofnąć, powtórzyć, zmienić )
Komunikacja nie werbalna:
• kinezjetyka - mowa ciała
• prajęzyk- cechy ludzkiego głosu ( westchnienia oddechy itp. )
• samoprezentacja ( ubranie, makijaż fryzura itp. )
• dotyk
• proksemika - wykorzystywanie relacji przestrzennych
• chronemika - czas jako opóźnienie, np. mówienie wolniej by zapisać
Funkcje komunikacji nie werbalnej:
• emblematy- zastąpienie komunikacji werbalnej nie werbalną np. gesty
• ilustratywna - wspiera komunikację
• pozy- ilustrują uczucia, emocje- podkreślają je lub ukrywają
• regulatory- kontrola płynności konwersacji (kontakt wzrokowy )
• adaptery- rozładowanie napięć ( obgryzanie paznokci )
Bariery w komunikacji:
• założenia i stereotypy
• selektywne słuchanie
• słownictwo i język optymalne dla nadawców i odbiorców
• posługiwanie się zwrotami o wydźwięku wartościującym bądź emocjonalnym
• układanie odpowiedzi podczas słuchania
• różnice w tempie w jakim informacje są nadawane przez nadawcę i przetwarzane przez odbiorcę
• różnice kulturowe (np. bariera językowa )
• czynniki zewnętrzne
Dominujące problemy w psychologii:
• znaczenie sytuacji- w jaki sposób determinanty zewnętrzne stanowią determinanty zachowania
• znaczenie osoby- w obliczu różnej identycznej sytuacji ludzie różnie reagują
• z naczenie poznania- różne sposoby interpretacji świata
• zastosowanie praw psychologii społecznej
WYKŁAD 4 – kultura polityczna
Prof. Wiatr „Socjologia Polityki”
Kultura polityczna - pojawiła się w XIXw., w Polsce 1905- zasady gry fair)
• wiedza o polityce (znajomość wydarzeń itp.)
• ocena zjawisk politycznych (sądy wartościujące)
• emocjonalna strona postaw politycznych i patriotyzmu
• uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych
Funkcje kultury politycznej:
* Regulacyjna - poprzez normy i instytucjonalizację życia politycznego
* Socjalizacyjna (uspołecznienie) - Przygotowanie do wypełniania ról politycznych ( wyborcy, politycy )
Etapy:
* Internalizacja- przyswajanie wzorów
* Eksternalizacja- wprowadzenie wzorów w życie
* Integracyjna- motywowanie i uzasadnianie słuszności obowiązujących wzorców politycznych
Almond i Verba - klasycy kultury politycznej, zrobili badania w skali międzynarodowej:
3 etapy kultury politycznej:
a/ Zaściankowa - typowa dla społeczeństw pierwotnych, brak świadomości swojego miejsca w sprawach politycznych
b/ Poddańcza - wiedzą gdzie jest ich miejsce, rozumieją relacje i procesy polityczny itp. Ale przeważa tendencja do bierności, podporządkowania się
c/ Uczestnicząca - typowa dla demokracji z tradycjami, pełna świadomość i udział w życiu politycznym
Rzadko można mówić o jednolitym typie kultury politycznej w ramach jednego systemu (tylko w ramach małych społeczności)
Kryteria związane z kulturą polityczną:
Płeć
Generacja
Etniczno- narodowa
Religijna
Regionalizm
Ekonomiczny i klasowy
Cechy kultury uznawane za ważne z punktu widzenia typologii politycznych:
1/ postawa jednostki wobec grup społecznych ( kultura kolektywistyczna i indywidualistyczna)
2/ stosunek do wiadomości ( elitaryzm- Wielka brytania , egalitaryzm - ZSRR
3/ stopień modernizacji systemów wartości kulturowych ( system wartości- tradycjonalizm, nowoczesność)
Suweren (naród) unikający realizowania władzy:
• generuje potencjalne nierówności społeczne ( nie uczestniczenie w wyborach -> brak dostępu do władzy)
• odseparowanie kultury politycznej tzw. Klasy politycznej od kultury politycznej całego społeczeństwa
Dlaczego nie uczestniczą w wyborach? Kryzys demokracji?
• znudzenie rutyną powtarzalnych wyborów
• zniechęcenie notorycznym rozmijaniem się haseł wyborczych z praktyką wyborczą
• słabnięcie roli instytucji przedstawicielskich na rzecz ekspercko-menadżerskich
• odideologizowanie polityki (coraz mniejsza argumentacja ideologiczna, koncentrujemy sie na aspektach ekonomicznych, bo argumenty ideowe zostały wyczerpane).
Network politics - sieć polityczna (sposób zarządzania, kierunki polityczne w regionie---CHYBA!! )
wpływ na decyzje mają nie tylko władze, ale też media, ksiądz itp. ( nie legitymizowani demokratycznie )
Wzory zachowań politycznych:
• częściej głosują mężczyźni, osoby lepiej wykształcone, mieszkańcy miast, żonaci, członkowie organizacji
• rzadziej głosują: ludzie o niższym statusie społecznym, mieszkańcy małych miasteczek, wsi, osoby samotne
Simon Martin Lipset: W dobie zmian społecznych szczególnie ważna jest lojalność grupowa (np. głosowanie)
Wyjaśnienie problemu niskiej frekwencji:
• negatywny stosunek do polityków
• negatywny stosunek do funkcjonującej demokracji
• negatywny stosunek polaków do własnego państwa
Przyczyny absencji wyborczej:
• demoralizacja w wyniku sondaży (dotyka zazwyczaj dobre rządy)
• polaryzacja „my” vs. „oni”
• „próżniactwo społeczne”
• absencja jako alibi - uchylanie się od odpowiedzialności
• brak nacisku społecznego czy wewnętrznego poczucia społecznych zobowiązań
• niekompetencje obywatelskie:
• a/ niższa jakość wykształcenia
• b/ niskie kompetencje komunikacyjne
• c/ brak wiedzy o funkcjonowaniu demokratycznego świata
BADANIA CBOS:
• zawiniona / nie zawiniona absencja
• ograniczona oferta polityczna
• brak kompetencji wyborczych
• brak zainteresowania polityką- oglądalność wieczoru wyborczego b. Niska
• brak zaufania do systemów politycznych
• brak poczucia podmiotowości obywatelskiej
• ogólne zniechęcenie polityką
• negatywne doświadczenia uczestnictwa w wyborach poprzednich
WYKŁAD 5 - Socjologia Zachowania politycznego (socjalizacja)
Socjalizacja polityczna - całość procesów społecznych w wyniku których jednostka przyjmuje określoną rolę społeczną. 2 fazy:
I internalizacja - uczymy się roli politycznej poprzez wzorce, ich obserwowanie
II eksternalizacja - wprowadzenie wzorców w życie
5 podstawowych modeli procesu socjalizacji [wg dr B. Frączka]:
* model uczenia się obserwacyjnego - jednostka bezpośrednio lub pośrednio uczy się obserwując innych
* akumulacji - dzieci są biernymi odbiorcami oddziaływań ze świata dorosłych
* psychoanalityczny - uwagę skupia na stosunkach emocjonalnych i strukturze dominacji w rodzinie
* społecznej teorii uczenia się - akcentuje rolę kar i nagród jako mechenizmu uczenia się
* poznawczo rozwojowy - podkreśla „ wzrastające z wiekiem zdolności dziecka do posługiwania się pojęciami abstrakcyjnymi i zajmowania się coraz bardziej złożonymi sprawami społecznymi i politycznymi
Dwa podejścia w badaniach socjalizacji społecznej:
1/ skupienie na jednostce
2/ system polityczny jako główny determinant
Bezpośrednie i pośrednie formy socjalizacji:
A/ instrumenty:
* rodzina
* grupy rówieśnicze
* system szkolny z kształceniem politycznym
* szersze grupy społeczne wpływ środków masowego przekazu, doświadczenia polityczne
B/ Rola grupy rówieśniczej:
* własne normy społeczne, polityczne, wzory zachowań
* konfrontacja treści wyniesionych z domu
C/ Specjalne instytucje socjalizacji politycznej:
• * szkoła
• * organizacje młodzieżowe
• * wojsko (słabnące)
• * organizacja społeczno polityczna ( partia polityczna )
Kanały socjalizacji:
- środki masowego przekazu
- kultura (sztuka, literatura )
Ważne znaczenie w procesie socjalizacji ma:
a/ wzór osobowy- zespół cech, do których aspiruje jednostka
• b/ rzeczywiste funkcjonowanie instytucji życia społecznego- doświadczenia praktyczne
• c/ zastane typy osobowości- często wzór rozwija się z typem
Zachowanie polityczne - świadome zachowanie ludzi, które wynika z określonego stanu ich świadomości.
Postawa polityczna - zjawisko indywidualne, nieuchwytne w bezpośredniej obserwacji; osobowość człowieka wyrażająca się w tendencji do specyficznych, względnie stałych, zachowań politycznych
Typy postaw politycznych:
- dyspozycje do działania w sferze polityki np. wykształcenie politologiczne
- określone, względnie trwałe stany emocjonalne,
- przekonanie dotyczące zjawisk politycznych
WYKŁAD 6 – różnice społeczne i nierówności społeczne.
Typy różnic:
a/ pochodzenia biologicznego (kolor oczu, włosów itp.)
b/ pochodzenia społecznego (wykształcenie, majątek, klasa, mniejszości etniczne).
Ruchliwość społeczna – rozumiana jako sztywność bądź elastyczność granic i możliwość ich przekraczania – są to granice społeczne (NIE geograficzne!). Ruchliwość społ. dzieli się na:
a) wewnątrzpokoleniową
b) międzypokoleniową
Klasyczne podejścia do podziałów społecznych:
1) Karol Marks – wg niego społeczeństwo dzieli się ze względu na dostęp do środków produkcji
* mająca dostęp - arystokracja
* bez dostępu - chłopi
Walka pomiędzy klasami o dostęp do środków produkcji dynamizuje rozwój społeczny.
2) Max Weber:
Walka o 3 rodzaje dóbr:
- dobra ekonomiczne ( dostęp klas społecznych)
- dobra prestiżowe (generują je klasy wyższe)
- dobra polityczne (generują je partie polityczne)
3) Koncepcja stratyfikacji:
Oznacza hierarchiczny układ, istnieje nierówny podział dochodów. Pozycja zawodowa jest podstawowym czynnikiem który sytuuje jednostkę w układzie nierówności społecznej.
Zawód - czynność trudna do wykonania, wymagająca określonego przygotowania i umiejętności będąc świadczeniem na rzecz innych osób, przynosząca dochody potrzebne do utrzymywania jednostki i jej rodziny.
Rodzaje ważnych politycznych interesów grupowych:
- interes klas społecznych
- interes narodowości i grup etnicznych
- grup regionalnych i społeczności lokalnych
- interes warstw społecznych
- interes grup demograficznych
- interes grup wyznaniowych
- interes elit i biurokracji
Nierownosci spoleczne. Trzy dobra generujące nierówności:
- władza - poczucie siły, przewagi
- prestiż - szacunek uznanie społeczne
- dobra materialne - dobra materialne są ograniczone w sensie absolutnym i relatywnym (stale rosnące potrzeby)
Dobra te są wzajemnie wymienne.
Wladza:
1. ideologie elitarystyczna
2. ideologie egalitarystyczne ( rownosc)
3. ideologie merytokratyczne (nierownosci sa o tyle nie uzasdnone o ilosc zalug spolecznych