Inseminacja u bydła

Inseminacja (sztuczne unasienianie) - zapładnianie zwierząt hodowlanych przez wprowadzenie uprzednio pobranego nasienia samca do dróg rodnych samicy; pozwala wykorzystać na dużą skalę spermę najwartościowszych samców. Ta metoda rozrodu zwierząt ma zastosowanie u: bydła, owiec, kóz, świń, drobiu oraz pszczół. Uznana jest za metodę hodowlaną, przyczyniła się ona do doskonalenia populacji zwierząt gospodarskich, w szczególności bydła.

Proces sztucznego unasieniania składa się z następujących etapów:
1. pobieranie nasienia
2. badanie nasienia
3. rozrzedzanie i konfekcjonowanie nasienia
4. przechowywanie nasienia
5. rozprowadzenie nasienia do punktów inseminacyjnych
6. unasienianie samic


Niewątpliwie do zalet sztucznego unasieniania zaliczyć należy:

· możliwość unasienienia nasieniem pobranym od samca znacznie większej liczby samic
· większą ilość uzyskiwanego potomstwa
· dokładniejsza ocena wartości hodowlanej ojców
· możliwość wykorzystania nasienia samca nawet po jego śmierci
· unikanie chorób związanych z naturalnym kryciem
· możliwość transportu nasienia na duże odległości
· niższe koszty zakupu nasienia niż samego samca
· unasienienie samicy nasieniem tego samca, który odmawia skoku na daną samicę
· szybkie i łatwe uzyskiwanie postępu hodowlanego nie tylko w oborach elitarnych, ale także w pogłowiu masowym dzięki temu, że od jednego buhaja przygotowuje się w roku kilkadziesiąt tysięcy dawek inseminacyjnych i tyle też samic można nimi unasienić
· możliwość korzystania z nasienia buhajów o najwyższym potencjale genetycznym i produkcyjnym bez względu na to, w jakim kraju czy na jakim kontynencie one żyją
· możliwość realizowania przez hodowcę różnych koncepcji hodowlanych lub produkcyjnych (np. podnoszenie ilości mleka i poprawianie jego składu, produkcja określonego typu materiału rzeźnego) poprzez dobór buhajów o odpowiednich parametrach wyceny
· pewność, że nasienie użyte do inseminacji pochodzi od buhajów zdrowych, pozostających pod stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym, a zabieg unasieniania jest wykonywany w sposób perfekcyjny, nie zagrażający zainfekowaniem samicy
· oszczędność sił i czasu hodowcy-właściciela samicy, bowiem to inseminator dojeżdża do jego zagrody na każde praktycznie wezwanie i na miejscu, w oborze, wykonuje zabieg unasieniania.

Inseminacja bydła ma w Polsce już ponad 50-letnią tradycję i dziś trudno wyobrazić sobie hodowcę, który byłby skłonny zrezygnować z usług inseminatora.
Zasięg i znaczenie inseminacji szczególnie wzrosły z chwilą wprowadzenia do praktyki metody przechowywania nasienia w temperaturze -196*C; czas i odległość dzielące kojarzonych ze sobą partnerów przestały odgrywać jakąkolwiek rolę.
Inseminator dysponuje nasieniem różnych buhajów ras mlecznych oraz mięsnych zapewniając możliwość doboru buhaja do indywidualnych kojarzeń. Polskie firmy inseminacyjne proponują do wyboru wysokiej jakości nasienie buhajów, oferowane w katalogach buhajów, które są dwa razy w roku po każdej wycenie szacowanej wartości hodowlanej buhajów wydawane.


Chcąc utrzymać odpowiednią opłacalność gospodarstwa i poprawić wartość genetyczną stada należy:

· zapewnić odpowiednie warunki odchowu i utrzymania zwierząt,
· żywić poszczególne grupy zwierząt według zapotrzebowania na składniki pokarmowe,
· prawidłowo pielęgnować stado,
· zapewnić odpowiednią organizację rozrodu i indywidualny dobór buhajów,
· używać do rozrodu nasienia buhajów sprawdzonych na potomstwie i objętych stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym.


Przy wyborze buhaja do unasieniania należy uwzględnić następujące czynniki:

· wartość genetyczną utrzymywanego stada,
· ilość i jakość bazy paszowej,
· cel czyli kierunek doskonalenia stada.


Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:

· Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.
· Analizie rodowodów krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń krewniaczych tj. przy współczynniku spokrewnienia 12,5 lub większym.
· Odpowiednim sposobie realizacji nakreślonych celów hodowlanych:
o stado krów traktujemy jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy np. wydajność białka i budowę wymion,
o stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.
o dobór indywidualnych kojarzeń do każdej krowy.
· Nie przywiązywaniu wagi do udziału genów (dolewu krwi) HF przy doborze buhajów z wyjątkiem stad czystorasowych.
Krzyżowanie towarowe należy zastosować i pokryć krowy buhajami ras mięsnych, jeżeli:
· posiada się krowy charakteryzujące się niską
wydajnością mleczną,
· nie planuje się remontu stada własnymi jałówkami,
· hodowca posiada 2-3 krowy i nie jest zdecydowany
na mleczny kierunek użytkowania.
W efekcie tego można uzyskać potomstwo, które ma: wyższą końcową masę ciała, wyższą klasę jakościową tuszy, możliwość lepszego wykorzystania paszy, zwiększone tempo wzrostu (5%), zwiększoną wydajność rzeźną (3-5%), zwiększony udział mięsa w tuszy (2-5%).
Można również przygotować stada krów na matki-mamki. Wszystkie oferowane rasy mięsne poprawiają znacznie wydajność rzeźną i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych, zarówno w opasie intensywnym jak i półintensywnym. Wybór rasy mięsnej buhaja jako komponentu do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych decyduje o zastosowaniu odpowiedniej metody opasu. W zależności od użytej rasy ojca rozróżniamy opas: cieląt ciężkich, cieląt lekkich, cieląt od matek-mamek na tzw. białe mięso.
Należy pamiętać, że „złotą metodą” jest prawidłowa współpraca hodowcy i inseminatora, która ma znaczący wpływ na prawidłowy przebieg rozrodu. Nasienie buhaja powinno w określonym czasie znaleźć się we właściwym miejscu, wtedy krowa ma duże szanse na zacielenie. Ponadto nic nie zastąpi obserwacji rui i rzetelnego prowadzenia dokumentacji.


Od hodowcy oczekuje się:

· Wnikliwej obserwacji swego stada i terminowego zgłaszania krów i jałówek do inseminacji.
· Udzielania inseminatorowi rzetelnych informacji o dotychczasowym przebiegu rozrodu, o czasie wystąpienia, o objawach rui, itp.
· Ewentualnej pomocy w czasie wykonywania zabiegu unasieniania, jeśli samica jest niespokojna.


Jak przebiega cykl płciowy

O prawidłowym, nie zakłóconym przebiegu rozrodu, a pośrednio także o prawidłowym przebiegu laktacji, decyduje skuteczność zabiegów unasieniania. Dlatego muszą być one wykonane we właściwym czasie, który powinien umieć określić hodowca na podstawie zachowania się i wyglądu krowy lub jałówki.
Cykl płciowy u nie zacielonych krów i jałówek trwa średnio 21 dni (z wahaniami od 18 do 24) i w tym samym rytmie powtarza się krótki okres pobudliwości płciowej zwany rują. Dzieli się ona na trzy następujące po sobie fazy:

FAZA PRZEDRUJOWA, podczas której występuje:
· podniecenie, szukanie kontaktu z innymi krowami i wspinanie się na nie,
· porykiwanie, spadek apetytu i obniżenie wydajności mleka,
· zaczerwienienie ścian przedsionka pochwy i lekkie obrzmienie warg sromowych,
· wyciek niewielkiej ilości bardzo rzadkiego, wodnistego śluzu.

FAZA RUI WŁAŚCIWEJ, która charakteryzuje:
· tolerancja na obskakiwanie przez inne krowy, a także obskakiwanie ich
· obfity wyciek przejrzystego, bardzo ciągliwego śluzu rujowego, zwisającego w kształcie sopla
· silne obrzmienie warg sromowych, zaczerwienienie, wilgotność i połyskliwość ścian przedsionka pochwy
· szukanie kontaktu z innymi krowami i lizanie ich

FAZA PORUJOWA, podczas której można zaobserwować:
· brak tolerancji na obskakiwanie przez inne krowy oraz chęci wspinania się na nie,
· stopniowe zanikanie niepokoju i pobudzenia, powrót apetytu,
· zmniejszanie się obrzmienia warg sromowych i zaczerwienienia ścian przedsionka pochwy,
· zanikający wyciek śluzu porujowego, który jest mętny i bardzo lepki, czasem z domieszką krwi.


Jak zaobserwować i zgłosić ruję

Warunkiem terminowego wykonania zabiegu, a więc skutecznego unasieniania, jest możliwie dokładne określenie początku rui właściwej i powiadomienie o tym inseminatora. Dlatego hodowca powinien systematycznie obserwować swoje stado, najlepiej na okólniku albo podczas przepędów.
Obserwację stada należy prowadzić 2-3 razy dziennie, co najmniej przez 20 minut, bowiem tylko wtedy jest szansa zauważenia 60-90% krów będących w rui.
Potwierdzeniem rui u krowy lub jałówki jest równoczesne wystąpienie kilku spośród wielu jej zewnętrznych objawów.
Najwłaściwszym terminem unasieniania jest druga połowa fazy rujowej i początek fazy porujowej tj. między 12, a 24 godziną od początku rui właściwej. U jałówek ruja trwa krócej i dlatego należy je unasieniać dwie godziny wcześniej niż krowy. Niekiedy wskazana jest reinseminacja, która wykonuje się 10-12 godzin po pierwszym zabiegu.

Hodowca wzywający inseminatora do zabiegu unasieniania, powinien poinformować go:
· o wieku laktującej się samicy (jałówka czy krowa),
· o czasie wystąpienia rui i o zauważonych objawach,
· o tym, jakim buhajem ma być samica unasieniona.


"Haefizacja" drogą do podniesienia wydajności mlecznej

Rolnicy hodujący bydło mleczne muszą zdawać sobie sprawę, że podstawowym czynnikiem decydującym o opłacalności obranego kierunku produkcji jest wysokość jednostkowej wydajności mleka od krowy.
Hodowcom decydującym się na intensywną produkcję mleka i chcącym czerpać z niej dochód, można wskazać tylko rasę holsztyńsko-fryzyjską, dziś najpopularniejszą na świecie rasę mleczną.
Rasa HF użyta do kojarzeń z rodzimą rasą CB zdecydowanie poprawia budowę i zawieszenie wymienia, poprawia budowę i ustawienie kończyn, poprawia kształt i twardość racic, zwiększa szybkość oddawania mleka, ale przede wszystkim podnosi jego ilość.

W krajach, gdzie "haefizację" rozpoczęto wiele lat wcześniej, wydajność populacji masowej osiąga 8-9 tyś kg, a wydajność najlepszych obór - kilkanaście tysięcy kg mleka od krowy!

Do wysoko produkcyjnego stada krów mlecznych o wysokim udziale genów HF można dojść 2 drogami:
· krótszą, radykalną, ale kosztowną - poprzez zakup jałówek 100% HF, o wysokich walorach genetycznych i produkcyjnych,
· dłuższą, wolniejszą, ale tańszą - poprzez używanie do kojarzeń buhajów o wysokim udziale genów HF.
W drugim przypadku obowiązuje bezwzględna zasada, że krowę lub jałówkę o określonym genotypie HF trzeba kojarzyć z buhajem 100% HF, ewentualnie 87,5% HF, ale nigdy 50% HF!

Rasę HF charakteryzuje intensywna przemiana materii, a zatem chcąc w pełni wykorzystać możliwości produkcyjne krów, trzeba im zapewnić optymalne warunki środowiskowe, przede wszystkim żywienie na właściwym poziomie.

Wydajność rzeźna mieszańców CB x HF jest zbliżona do wydajności czystej rasy CB. Wymagają jednak nieco dłuższego czasu odchowu do uzyskania ciężaru 600-650 kg, a także intensywniejszego żywienia w końcowej fazie opasania.


Krzyżowanie towarowe bydła

Krowy i jałówki o mniejszej wartości genetycznej, nie przeznaczone do remontu stada, należy unasieniać buhajami ras mięsnych. Uzyskane tą drogą mieszańce dwurasowe wyróżniają się:

· wyższymi przyrostami dziennymi i lepszym wykorzystaniem paszy,
· wyższą wydajnością rzeźną i lepszą jakością mięsa,
· wyższym udziałem mięsa chudego w tuszy.



Błędy popełniane w inseminacji bydła:

· nie prawidłowe zarządzanie stadem (słabsze objawy rui występują u krów nie wypędzanych na pastwisko lub okólniki)
· niewłaściwe określenie rui u krowy (przeoczone ruje, ciche ruje)
· unasienianie niedojrzałych jałówek zbyt wcześnie
· zbyt wczesne lub późne unasienianie krów po porodzie
· niewłaściwy termin unasieniania (nie zmieszczenie się między 12 a 22 godziną od wystąpienia pierwszych objawów rui u krów, a u jałówek między 10 a 20 godziną)
· brak opieki weterynaryjnej
· unasienianie krów o wadach wrodzonych
· unasienianie krów mających schorzenia narządów rodnych
· brak odpowiednich warunków środowiskowych (obora nie jest sucha, ciepła i czysta, brak światła i ruchu)
· brak lub nadmiar składników żywieniowych
· nieprawidłowe przeprowadzenie inseminacji przez inseminatora (nie ogrzanie rurki z nasieniem i pipety przed unasienianiem)


Nie należy inseminować krów:

· w pierwszej rui po wycieleniu,
· w słabej kondycji,
· nie wykazujących objawów rui,
· jałówek, które nie osiągnęły wagi 360-380 kg,
· chorych (mętny śluz lub z domieszką ropy).