Państwo prawa.
Współcześnie wyodrębniono dwa sposoby pojmowania państwa prawa : jest to model formalistyczny oraz interesujący mnie model demokratyczny . Na początku pracy należy więc zadać sobie pytanie , czym właściwie jest demokracja i państwo prawa , aby móc przejść do charakterystyki modelu demokratycznego państwa prawa .
Demokracja jest to jedna z form ustroju państwa , która uznaje wolę większości obywateli za źródło władzy . Zakłada zapewnienie swobód i praw obywatelskich, poza tym jest metodą rządzenia i szukania kompromisu , łączenia wolności i posłuszeństwa, ochrony określonych praw ludzkich oraz zapobiegania dyktatowi większości . Zasady demokratyzmu wywodzą się z powszechnie uznawanych w cywilizowanym świecie wartości , czego przykładem może być np. tolerancja czy wolność . Demokracja polega też na braniu pod uwagę zdania swoich podwładnych , na odpowiedzialności za nich oraz na zapewnieniu im wolności politycznej , gospodarczej , a w szczególności osobistej . Krótko mówiąc jest to rządzenie państwem w oparciu o istniejące prawo . System prawny demokratycznego państwa prawa odpowiada dążeniom
i przekonaniom społeczeństwa i opiera się na prawidłowym procesie legislacyjnym . Znając już pojęcie demokracji można przejść do charakterystyki państwa prawa .
Pojęcie to jest tak dawne , jak stwierdzenie , że organy państwa mogą czynić tylko to , na co zezwala im prawo , obywatele zaś to wszystko , czego prawo nie zakazuje . Zostało ono sformułowane ponad dwieście lat temu , ale początki pojmowania państwa jako organizmu rządzonego przez prawo pojawiły się już
w myśli politycznej Grecji . Coraz częściej zaczęto zauważać , że człowiek posiadający władzę jest skłonny do jej nadużywania lub wykorzystywania jej na własny pożytek . Dlatego postulowano , aby państwem rządziły normy , przepisy prawne oraz aby urzędnicy byli zobowiązani odnosić się do nich przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji . W czasach starożytnych prawo łamali najczęściej funkcjonariusze państwowi . Wykorzystywali władzę dowłasnych interesów Platon , potępiając te praktyki zaproponował , m.in. długie , wszechstronne kształcenie w celu należytego przygotowania do pełnienia funkcji państwowych , a następnie , w czasie ich wykonywania , pozbawienie własności prywatnej i wprowadzenie wspólnot kobiet i dzieci . Z kolei w średniowieczu rozważano kwestie odpowiedzialności władzy , lecz nie podjęto w tej kwestii żadnego jednomyślnego stanowiska . Nowe zainteresowanie koncepcją państwa prawnego ujawniło się w czasach Oświecenia. W reakcji na system prawny państwa absolutnego , postulowano odnowienie porządku prawnego . Miał on być oparty na zasadzie jednolitości i zupełności prawa zebranego w kodeksach . Prawo miało być jasne i zrozumiałe dla wszystkich . Założenia państwa prawnego opierały się na następujących przesłankach : zasadzie stanowienia prawa przez naród , zasadzie konstytucjonalizmu , tj. na określeniu przez konstytucję sposobu organizowania i funkcjonowania państwa , zasadzie podziału władzy , zasadzie niezawisłości sądownictwa , zasadzie uznania ustawy za podstawowe źródło prawa .
„ Rządy prawa ” są również – jako istotny składnik europejskiego dziedzictwa kulturalnego i instytucjonalnego – terminem przyjętym w statucie Rady Europy oraz
w pierwszym i wciąż podstawowym dokumencie tej organizacji , popularnie zwanym Europejską Konwencją Praw Człowieka . Na gruncie polskim odbiciem powyższych idei są zapisy Konstytucji 3 Maja . W toku historii , koncepcja państwa prawnego zyskała uznanie wśród teoretyków prawa konstytucyjnego . Poszerzał się stopniowo katalog instytucji , które były zobowiązane do przestrzegania zgodnego z ustalonym prawem funkcjonowania państwa . Duże znaczenie przywiązywano do przeróżnych form kontroli przestrzegania praw , wykonywanej przez sądy administracyjne oraz konstytucyjne .
Zasada demokratycznego państwa prawa należy do podstawowych zasad wyznaczających miejsce konstytucji w całym systemie prawnym . U źródeł koncepcji demokratycznego państwa prawa tkwią myśli i idee , które J.J.Rousseau zawarł
w dziele pt. „ Umowa społeczna ” . Jego koncepcja suwerenności ludu stanowiła podstawę organizacji państwa i demokratycznego trybu tworzenia prawa. Podstawowym zadaniem ludu , wyposażonego w suwerenną władzę , było tworzenie ustaw zgodnych z wolą większości . Uważano , że demokratyczne państwo prawne musi przy tworzeniu prawa uwzględniać system wartości aprobowanych przez możliwie najliczniejszą część społeczeństwa . Z kolei ustawy , które nie są zgodne
z tymi wartościami nie mogą tworzyć prawa w żaden sposób . Wartości , które zostały tu przeze mnie wspomniane to m.in. prawda , demokracja , sprawiedliwość , moralność .
W Polsce zasada państwa prawnego została wprowadzona do katalogu norm konstytucyjnych nowelizacją Konstytucji PRL z dnia 29 grudnia 1989 roku . Dzisiaj , zgodnie z artykułem 1 Konstytucji RP „ Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym , urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej . ”
Z tym artykułem związane są trzy informacje , które ustrojodawca w nim zawarł : rola prawa - prawo wiąże działalność państwa ; charakter prawa i sposób jego tworzenia - demokratyczne państwo prawa ; społeczna rola prawa - realizacja zasad sprawiedliwości społecznej . Artykuł ten zawiera więc trzy zasady , które pozwalają realizować model społeczeństwa obywatelskiego oraz mają podstawowe znaczenie dla statusu obywatelskiego i jego praw .
Koniecznością jest jednak dochodzenie do standardów państwa prawa w drodze ewolucyjnej . Do takich właśnie standardów należą trzy elementy . Pierwszy z nich to wymóg istnienia podstaw prawnych dla każdego z działań państwa wobec obywateli . Kolejny to oczywiście poręczenie przez państwo wiarygodności i pewności danego
z praw . Trzecim jest powstrzymywanie się państwa od wkraczania w sferę wolności osobistych każdego obywatela oraz zagwarantowanie im bezpieczeństwa prawnego . To zestawienie mówi nam , że normy prawne mają pierwszeństwo w stosunku do innych norm , w szczególności politycznych oraz zwyczajowych . Realizacji tak pojmowanego państwa prawa służy akceptacja trzech kolejnych , ważnych zasad . Przede wszystkim państwo i jego organy muszą być związane prawem i powinny działać tylko na jego zasadzie . Dokładniej mówiąc muszą opierać się przepisach ustawowych i na ustawach pochodnych . Państwo musi zagwarantować swoim obywatelom prawo do sądu w każdym przypadku . A postępowanie organów administracji państwowej w sprawach indywidualnych każdego obywatela powinno się toczyć według określonych wcześniej reguł i procedur . Decyzje administracyjne powinny zostawać pod stałą kontrolą sadów powszechnych i administracyjnych .
Za szkody , jakie poniesie obywatel wskutek działania funkcjonariuszy państwowych odpowiada państwo . Każde państwo , aby zyskać tytuł demokratycznego państwa prawa musi również dokładnie rozdzielić kompetencje pomiędzy organy państwowe opierając się na podziale władzy .
W podziale władz upatruje się skutecznego sposobu zapobiegania naruszaniu praw
i wszelkich swobód obywatelskich . Bez tego nie byłoby możliwe zapewnienie niezawisłości sądownictwa . Jak widać związanie demokratycznego państwa prawem jest najogólniejszym i najbardziej zasadniczym z wymogów takiego właśnie modelu państwa .
Przedstawiony przeze mnie teoretyczny model demokratycznego państwa prawnego wyłania się jako rezultat uogólnień rozwiązań instytucjonalno – prawnych , jakie występują we współczesnych państwach . Konkretne modele państwa prawnego odbiegają od podanego powyżej wzorca . Aby jednak można było powiedzieć
o danym państwie , iż jest demokratycznym państwem prawa to muszą w nim wystąpić podstawowe ze składników instytucjonalno – ustrojowych , gwarancje praw i swobód obywatelskich , instytucje kontroli przestrzegania przez państwo praw oraz demokratyczny tryb tworzenia praw i demokratyczne formy legitymizacji władzy państwowej . Właśnie tak najogólniej można ukazać demokratyczne państwo prawa .
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA :
1. „ PAŃSTWO , USTRÓJ , SAMORZĄD TERYTORIALNY ” pod redakcją Marka Chmaja
2. „ ADMINISTRACJA PUBLICZNA ” Hubert Izdebski i Michał Kulesza