Pedagogika Rudolfa Steinera

Pierwsza wojna światowa wstrząsnęła światem. W Europie środkowej załamał się stary system państwowy i wielu ludzi zastanawiało się nad przebudową struktur oraz stosunków politycznych i społecznych. Takim właśnie człowiekiem był Emil Molt – właściciel i dyrektor Fabryki Papierosów i Cygar Waldorf-Astoria. Jego pracownicy już pod koniec wojny uczęszczali na kursy ogólnokształcące. Molt pragnął też założyć szkołę dla dzieci, twierdził, że wszelkie kwestie społeczne wiążą się z zagadnieniem godności ludzkiej, a więc przede wszystkim z oświatą. Pierwsza Wolna Szkoła Waldorfska w Stuttgarcie zostaje otwarta 7 września 1919 roku. Propozycję Emila Molta o utworzeniu szkoły przyjął Rudolf Steiner, znany filozof i pedagog, twórca antropozofii, który w tym czasie intensywnie działał na rzecz nowego ukształtowania społecznego. Sądził, że racjonalnie stosowane w pracy szkoły wychowanie przez sztukę, działalność praktyczną i ruch, przekształci ją w miejsce prawdziwego, autentycznego życia dzieci i młodzieży, zapewniając zdobycie konkretnych umiejętności. Przyjmując propozycję Emila Molta, stworzył Wolną Szkołę Waldorfską, gdzie wychowanie miało być zgodne z naturalnymi prawami rozwoju całego człowieka, ujmującymi jego cielesną i duchową istotę. Po drugiej wojnie światowej po okresie rządów nazizmu i narodowego socjalizmu, rozwinął się nowy ruch waldorfski. Szkoły tego typu zaczęły powstawać na wszystkich kontynentach i w wielu krajach świata.
Szkoła waldorfska stanowi samorządną placówkę oświatową. Nie jest ona organem państwa, lecz organizacją swobodnie zrzeszających się ludzi, opierającą się na współpracy rodziców, nauczycieli i uczniów, na wzajemnym zaufaniu i szacunku oraz zrozumieniu wspólnych celów i oczekiwań. Zarządzana jest przez Kolegium Nauczycielskie, radę szkoły
i członków zarządu stowarzyszenia prowadzącego szkołę. W stowarzyszeniu tym znajdują się nauczyciele, rodzice i sympatycy szkoły steinerowskiej. W szkole nie ma dyrektora, a wśród etatowych nauczycieli istnieje hierarchia wynikającą jedynie z inicjatywy i wkładu pracy.
W placówkach tego typu obowiązuje system klasowo – lekcyjny.
Program nauczania szkoły waldorfskiej opracowany został przez Rudolfa Steinera
i obejmuje takie przedmioty nauczania, jak: język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia i fizyka, chemia (te ostatnie oczywiście dopiero w ostatniej klasie). Tę grupę przedmiotów w szkole waldorfskiej określa się nazwą przedmiotów głównych.
Drugą grupą przedmiotów odgrywających w szkole waldorfskiej niezwykle ważną rolę i dla wielu postronnych obserwatorów stanowiących jej znak szczególny, stanowią przedmioty artystyczne: plastyka, muzyka, eurytmia, zaś w klasach starszych także historia sztuki (zarówno plastyki, jak i muzyki). W szkole waldorfskiej dużo miejsca zajmują również przedstawienia teatralne oraz różnorodne formy działalności teatralnej. Poszczególne klasy przygotowują krótkie przedstawienia, które cała społeczność szkolna oraz zaproszeni goście oglądają podczas tzw. świąt miesięcznych.
Wreszcie, trzecia grupa przedmiotów, które – podobnie jak przedmioty artystyczne – są nie tyle nauczane, ile uprawiane w szkole waldorfskiej, to przedmioty praktyczne: szycie, gotowanie stolarstwo, ogrodnictwo itp. Wybór tych zajęć zależy od wieku oraz zainteresowań dzieci. Wymienione trzy grupy przedmiotów uzupełniają– także występujące we wszystkich klasach – gimnastyka, religia oraz dwa nowożytne języki obce. W wielu szkołach waldorfskich naucza się jeszcze łaciny, a w niektórych także greki. Formalnie program szkoły waldorfskiej nie obejmuje religii. Nie stanowi ona również – w zasadzie – przedmiotu obowiązkowego. Wyraźnie zaleca się jednak, by dzieci na lekcje religii uczęszczały. Wykładają ją i jej program ustalają przedstawiciele poszczególnych wyznań. Dla dzieci z rodzin nie związanych z żadną religią przewidziana jest tzw. „wolna chrześcijańska nauka religii”, której nauczają nauczyciele szkoły waldorfskiej.
Ciekawym systemem wypracowanym przez szkołę waldorfską jest tzw. „cykl tematyczny”. Polega on na codziennym uczeniu się tego samego przedmiotu przez kilka tygodni podczas tzw. „lekcji głównej”, trwającej dwie pierwsze godziny poranne, a potem znów przez następnych kilka tygodni innego przedmiotu i tak przez cały rok szkolny. Każde dziecko ma indywidualną drogę rozwoju. Program nauczania i wychowania pomaga
w tworzeniu samego siebie.
Program nauczania i wychowania szkoły waldorfskiej wyznaczają treści, składające się na uporządkowany obraz całego wszechświata i człowieka oraz jego rozwój. W praktyce szkolnej obejmuje on trzy okresy:
- przedszkole – dzieci w wieku od 4 do 6 – 7 lat
- szkoła podstawowa tj. niższy stopień nauczania – klasy I – VII, uczniowie od 7 do
14 – 15 lat
- szkoła średnia – średni stopień nauczania – klasy IX – XII, uczniowie od 14 – 15
do 18 – 19 lat
Nauka obejmuje 12 lat, a trzynasty rok nauki przeznaczony jest dla uczniów ubiegających się o świadectwo dojrzałości.
W klasach I – VIII tj. na szczeblu podstawowym, pracują nauczyciele – wychowawcy prowadzący lekcje z wielu różnych przedmiotów. Zaś w klasach IX – XII tj. na szczeblu średnim pracują już nauczyciele specjaliści. Osobną grupę tworzą nauczyciele przedmiotów artystycznych: malarstwa, muzyki, eurytmii, prac technicznych, również języków obcych. Wszyscy nauczyciele szkół waldorfskich pracują 24 godziny
w tygodniu, tylko nauczyciele eurytmii – 18 godzin. Ponieważ szkoła steinerowska opiera się na współpracy rodziców i nauczycieli, raz w roku każdy nauczyciel – wychowawca odwiedza swoich uczniów w domu. Co 4 – 6 tygodni urządza się wieczór rodzicielski, organizuje seminaria z „trudnymi rodzicami”, wspólne imprezy, teatr. Nauczyciel twórczo wykorzystując teksty źródłowe i tradycyjne pomoce, nie powiela planu gotowego podręcznika. Nauczyciel w takiej szkole, kreuje proces dydaktyczno – wychowawczy danej klasy i to daje mu możliwość tworzenia indywidualnych programów i dostosowania treści i metod nauczania do aktualnych potrzeb uczniów, uwzględniając jednak rytm przyrody tj. pory roku, miesiące, tygodnie oraz rytm dobowy. Fenomenem szkoły waldorfskiej jest nauczanie i uczenie się przedmiotów w tzw. cyklach zajęć podstawowych, zarówno w klasach niższych, jak i wyższych. Lekcja główna trwa 110 minut i składa się z pięciu faz po sobie następujących:
1. Przesłanie i część rytmiczna – w młodszych klasach trwająca do 20 min. Dzieci grają na różnych instrumentach, recytują, śpiewają. Faza ta rozbudza dzieci, integruje je, wprowadza w odpowiedni nastrój do zajęć właściwych.
2. Przejście do tematu lekcji głównej – nauczyciel powtarza z uczniami program z poprzedniego dnia, pogłębia go, również w aspekcie moralnym. Robi to bardzo atrakcyjnie, często wplatając elementy humoru. Tu aktywne są dzieci.
3. Wprowadzenie do nowego materiału – tzw. „ kształcenie główne „ następuje tu kontynuacja wątku zajęć przez nauczyciela. Nowe treści podawane są w sposób poglądowy, umiejętnie stopniując napięcie, zaspakajając ciekawość uczniów i wciągając w przeżywanie lekcji. Aktywny jest tu głównie nauczyciel.
4. Część praktyczna – w której uczniowie wspólnie z nauczycielem podsumowują lekcję, rysują, piszą, tworzą dokumentację do tematu danego przedmiotu, gdyż w szkołach tych nie ma tradycyjnych podręczników.
5. Część narracyjna – polega na opowiadaniu przez nauczyciela dostosowanym do danej klasy i roku nauczania. W klasie I są to baśnie, później bajki i legendy, opowieści biblijne, następnie mitologia germańska czy legendy słowiańskie, mity, opowieści o różnych narodach, biografie wybitnych ludzi.
Po zakończeniu 2 – godzinnego cyklu nauczyciele organizują zajęcia rekreacyjne. Następne 2 godziny przeznaczone są na zajęcia artystyczne, naukę języków obcych lub pracę w ogrodzie szkolnym. Popołudniowy blok zajęć przeznaczony jest na przedmioty artystyczne i ruchowe. Szkoła waldorfska wprowadziła jako samodzielny przedmiot EURYTMIĘ – z grec. piękno rytmu. Ma ona uwidocznić mowę i dźwięk poprzez ruch i kolor. Transponuje ona mowę żywego słowa na mowę rytmu i gestu. Każda klasa 2 razy w tygodniu uczestniczy w lekcjach eurytmii, które są zróżnicowane i w dużej mierze mają charakter terapeutyczny. Celem eurytmii jest wyczucie rytmu w tańcu, śpiewie, rozmowie, w pracy i życiu.
Szczególną rolę przywiązuje się do świąt chrześcijańskich: św. Mikołaja, okresu adwentu i Bożego Narodzenia, Trzech Króli, okresu Wielkiego Postu i Wielkanocy, Zielonych Świąt. Przygotowanie do tych uroczystości i ich obchodzenie stanowi integralną część kształcenia i wychowania. Sercem szkoły steinerowskiej są comiesięczne uroczystości szkolne zwane „świętem miesiąca” lub „świętem szkoły”. Celem ich jest zaprezentowanie rodzicom, sympatykom szkoły, nauczycielom i sobie nawzajem dorobku poszczególnych klas i osiągnięć pojedynczych uczniów. Każda klasa przedstawia wtedy fragment swojej pracy. Cała impreza kończy się zazwyczaj specjalnie przygotowanym widowiskiem artystycznym.
Szkoła typu Waldorf jest nie tylko instytucją, ale i budynkiem, w którym instytucja funkcjonuje. W żadnej innej koncepcji szkoły architektura nie odgrywa tak dużej roli, jak w przypadku szkoły waldorfskiej. Zatopiona w zieleni bryła architektoniczna – w której z tajemniczych powodów unika się kątów prostych. Niczym średniowieczna katedra budynek szkoły bywa orientowany wedle stron świata. Wszystko ma w nim być na miarę rozwoju dziecka: wielkość i proporcja pomieszczeń, akustyka, barwy ścian Najważniejszym pomieszczeniem jest aula.
Szkoły typu „WALDORF” są placówkami prywatnymi. Wśród uczniów niewiele jest obecnie dzieci wywodzących się z rodzin robotniczych i chłopskich. Rudolf Steiner marzył o „szkole ludowej” jednak wiele się pod tym względem zmieniło. Obecnie wśród uczniów szkół waldorfskich ogromną większość stanowią dzieci zamożnych rodziców lub tzw. klasy średniej. Bowiem za naukę trzeba płacić. Mimo to liczba kandydatów do tego typu szkół stale wzrasta i jest wyższa od liczby wolnych miejsc. Są one bardzo popularne.

Argumenty „za”
-Celem nauczania i wychowania jest wspomaganie dziecka w osiągnięciu świadomej odpowiedzialnej dojrzałości.
-Pedagogika steinerowska odpowiada na potrzeby, zainteresowania i problemy dzieci i młodzieży.
-Oprócz rozwoju indywidualnego dziecka, główny nacisk kładzie się na wychowanie do wolności, które jest podstawową potrzebą współczesności, wychowanie człowieka, który będzie w stanie wnosić nowe wartości twórcze, przekształcać społeczeństwo i zmieniać ustrój społeczny.
-Dużą rolę odgrywa w tej pedagogice rozwój postawy badawczej ucznia, który osiąga się przez rozbudzenie naturalnej ciekawości dzieci i chęci rozumienia świata, (np. samodzielne rzeźbienie z drewna sztućców).
- Program nauczania dla każdego dziecka jest dostosowany indywidualnie.
-Każdy nauczyciel jest twórcą i kreatorem procesu kształcenia ucznia.
-Szkoła kładzie duży nacisk na pracę nauczyciel- dziecko- rodzina (np. raz w roku wizyta nauczyciela w domu ucznia).
-Nauczanie i wychowanie w szkołach waldorfskich to nie tylko przekazywanie teoretycznej wiedzy, ale przede wszystkim przekazanie osobowości nauczyciela. Rolą nauczyciela jest pomaganie uczniom w rozwoju wrodzonych możliwości i zdolności, a także w usuwaniu i pokonywaniu słabości i trudności.
- Nacisk na samokształcenie nauczycieli; obowiązkowe uczestnictwo w cotygodniowych konferencjach nauczycielskich, które służą rozwijaniu własnych potrzeb edukacyjnych.
-Każdy z nauczycieli może skonsultować z kolegami nurtujące go problemy i otrzyma pomoc w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań
- Silna integracja całej szkoły wpływająca na poczucie przynależności.
- Metody i treści nauczania ukierunkowane są zgodnie z fazami rozwoju dzieci i młodzieży.
- Szkoły waldorskie nie są zależne od programów państwowych i interesów gospodarczych.
Argumenty „przeciw”
- W szkołach steinerowskich nie można pracować nie będąc antropozofem .
(antropozofia to koncepcja filozoficzno-psychologiczna oparta na założeniu, że człowiek jest mikrokosmosem i stanowi jedność z Bogiem i światem).
- Zarzuty wysuwane pod ich adresem dotyczą elitaryzmu (czyli zamykanie się w grupie uprzywilejowanych oraz pogląd głoszący konieczność istnienia w społeczeństwie elit),; pajdocentryzmu (czyli pogląd, zgodnie z którym proces wychowania powinien ograniczać się wyłącznie do opieki i życzliwego wspierania dziecka w jego wyborach i zainteresowaniach) i fasadowości– ponieważ w sposób pompatyczny obchodzi się święta i uroczystości państwowe, wyznaniowe i szkolne, w których krytycy dopatrują się dominacji formy nad treścią.
- Biblia interpretowana jest w świetle wiedzy tybetańskiej. Jezus nazywany jest Wielkim Duchem Słonecznym, Duchem Ziemi, Impulsem Chrystusa itd.
- Szkoła przeznaczona jest dla dzieci pochodzących z zamożnych rodzin, bowiem za szkołę trzeba płacić.
- Brak podręczników i zupełne zdanie się na wiedzę i autorytet nauczyciela.