Transformacja ustrojowa Polski po 1989r.
Przywrócenie nazwy Rzeczpospolita Polska i godła w postaci orła w koronie zapoczątkowało w 1990 r. istnienie III Rzeczypospolitej.. Jej powstanie i odtworzenie demokratycznych struktur państwa nie było jednoznaczne z umocnieniem się zasad demokracji w społeczeństwie polskim. Potwierdziły to w pewnym stopniu już następne po kontraktowych pierwsze w pełni wolne wybory prezydenckie z listopada 1990 roku. Były one wynikiem popularności koncepcji prezydentury sprawowanej z woli narodu, czyli będącej wynikiem wyborów powszechnych. Kandydatami do fotela prezydenckiego byli: Roman Bartoszcze, Włodzimierz Cimoszewicz, Tadeusz Mazowiecki, Leszek Moczulski, Stanisław Tymiński i Lech Wałęsa.
Godło III Rzeczpospolitej
W opinii społecznej najbardziej liczącymi się kandydatami byli przedstawiciele obozu solidarnościowego: Lech Wałęsa i Tadeusz Mazowiecki, a jednak w drugiej turze znaleźli się: Lech Wałęsa i “czarny koń” tych wyborów Stanisław Tymiński, który został pokonany przez przywódcę “Solidarności”. Wybór Lecha Wałęsy na prezydenta RP potwierdził zwycięstwo demokracji w Polsce, czego dowodem było przekazanie mu przez ostatniego prezydenta na uchodźstwie insygniów władzy prezydenta II RP.
Pierwsze po drugiej wojnie światowej w pełni wolne wybory parlamentarne w Polsce odbyły się 27 października 1991 roku. Przy stosunkowo niskiej frekwencji wyborczej (43%) na około 100 ugrupowań uczestniczących w wyborach mandaty poselskie uzyskali reprezentanci 29 z nich.
Zwycięstwo osiągnęła postsolidarnościowa Unia Demokratyczna uzyskując 12,31% głosów (62 mandaty poselskie i 21 senatorskich). Kolejne miejsca w pierwszej dziesiątce zajęły: Sojusz Lewicy Demokratycznej z 11,98% głosów (60 mandatów poselskich i 4 senatorskie), Wyborcza Akcja Katolicka z 8,73 % głosów (49 posłów i 9 senatorów), Polskie Stronnictwo Ludowe - Sojusz Programowy z 8,67 % głosów (48 posłów i 8 senatorów), Konfederacja Polski Niepodległej z 7,5% głosów (46 posłów i 4 senatorów), Porozumienie Obywatelskie Centrum z 8,71 % głosów (44 posłów i 9 senatorów), Kongres Liberalno-Demokratyczny z 7,48% (37 posłów i 6 senatorów), Porozumienie Ludowe z 5,46% głosów (28 posłów i 7 senatorów), NSZZ “Solidarność” z 5,05% głosów (27 posłów i 11 senatorów) i, ku zaskoczeniu wielu obserwatorów, Polska Partia Przyjaciół Piwa z 3,27% głosów i 16 posłami. Tak duże rozproszenie mandatów spowodowało kłopoty z utworzeniem stabilnej większości parlamentarnej i rządu. Po dwóch miesiącach konsultacji został utworzony rząd koalicyjny z Janem Olszewskim (PC) jako premierem. Marszałkiem Sejmu został Wiesław Chrzanowski (ZChN), a Senatu August Chełkowski (NSZZ “Solidarność). Wybory te zakończyły proces formowania się demokratycznych władz w Polsce. Wskazały równocześnie na rosnącą siłę ugrupowań postkomunistycznych: SLD i PSL
.
Zmiany polityczne i ustrojowe, które zaszły w Polsce po 1989 r. wymagały uchwalenia nowej konstytucji. Nie udało się tego zrealizować w latach 1989 -1991 ze względu na olbrzymie zróżnicowanie ówczesnych elit politycznych. Dopiero pierwszy Sejm III RP (1991-1993) utworzył Komisję Konstytucyjną i podjął działania zmierzające do rozwiązania tego problemu. Jednak udało mu się tylko uchwalić Małą Konstytucję - Ustawę konstytucyjną z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym.
Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 r. dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że “organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy”. Wcześniejsze rozwiązanie parlamentu (1993) przez prezydenta Lecha Wałęsę uniemożliwiło zakończenie prac nad nową konstytucją i spowodowało przełożenie tego zadania na nowy parlament.
Kolejne w III RP wybory parlamentarne odbyły się 19 września 1993 r. w oparciu o nową ordynację ustalającą progi wyborcze dla partii politycznych (5%) i koalicji (8%).
Przy 53% frekwencji w parlamencie znaleźli się przedstawiciele sześciu ugrupowań politycznych i mniejszości niemieckiej (nie obowiązywał ich próg wyborczy). Były to w kolejności: SLD z 20,41% głosów (171 posłów i 37 senatorów), PSL z 15,40% głosów (132 posłów i 36 senatorów), Unia Demokratyczna (Unia Wolności) z 10,49% głosów (74 posłów i 3 senatorów), Unia Pracy z 7,28% głosów (41 posłów), KPN z 5,77% głosów (22 posłów) Bezpartyjny Blok Wspierania Reform z 5,42% głosów (16 posłów i 2 senatorów) i Mniejszość Niemiecka z 4 posłami.
Wyniki wyborów były sukcesem ugrupowań postkomunistycznych, które zawarły umowę koalicyjną i powołały rząd z Waldemarem Pawlakiem (PSL) jako premierem. Rząd ten utrzymał się do lutego 1995 r. i został zastąpiony przez rząd Józefa Oleksego (SLD), a następnie Włodzimierza Cimoszewicza (SLD). Marszałkiem Sejmu został Józef Oleksy (SLD) zastąpiony później przez Józefa Zycha (PSL), a marszałkiem Senatu Adam Struzik (PSL).
Do wyborów prezydenckich w 1995 r. zgłoszono 17 kandydatur. Był to bardzo szeroki wachlarz kandydatów, między innymi od postkomunistycznych (Aleksander Kwaśniewski, Waldemar Pawlak), przez obóz postsolidarnościowy (Lech Wałęsa, Jacek Kuroń, Jan Olszewski, Lech Kaczyński, Hanna Gronkiewicz-Waltz, Tadeusz Zieliński, Adam Strzembosz i Leszek Moczulski) aż do monarchisty (Leszek Wierzchowski), artysty kabaretowego (Jan Pietrzak) i czarnego konia poprzednich wyborów (Stanisław Tymiński).
Wybory odbyły się 5 listopada 1995 r. i do drugiej tury przeszli: Aleksander Kwaśniewski (35,11%) i Lech Wałęsa (33,11 %). Ostatecznie zwyciężył Kwaśniewski (51,72%), któremu w dużym stopniu pomogły dwie debaty telewizyjne i hasło “Wspólna Polska” rozumiane jako kraj normalności i bez podziałów politycznych.
Zgromadzenie Narodowe II Kadencji uchwaliło 2 kwietnia 1997 r. Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. W jej świetle ustrój polityczny RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), władzy wykonawczej (Prezydent RP i Rada Ministrów) i władzy sądowniczej (sądy i trybunały). Podstawą ustroju gospodarczego jest gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej. Konstytucja gwarantuje wszystkim obywatelom RP szeroki zakres wolności i praw obywatelskich. Jest ona potwierdzeniem prawidłowego przebiegu procesu transformacji ustrojowej w III Rzeczypospolitej.
Wybory parlamentarne z 21 września 1997 r. zakończyły się sukcesem Akcji Wyborczej Solidarność, która zdobyła 33,83% głosów (201 posłów i 51 senatorów). Kolejne ugrupowania, które znalazły się w parlamencie to: SLD z 27,13% głosów (164 posłów i 28 senatorów), UW z 13,37% głosów (60 posłów i 8 senatorów), PSL z 7,31% głosów (27 posłów i 3 senatorów), Ruch Odbudowy Polski z 5,56% głosów (6 posłów i 5 senatorów), Mniejszość Niemiecka 2 mandaty poselskie, a kandydaci niezależni 5 mandatów senatorskich.
Zwycięstwo Akcji Wyborczej Solidarność, która uzyskała 1/3 głosów potwierdza zdobycie nowej wiedzy o demokracji przez społeczeństwo polskie. Głosowało ono na duże ugrupowania polityczne, a odrzuciło niewielkie efemerydy nie dające nadziei na polepszenie sytuacji politycznej i gospodarczej.