Unia walutowa

Geneza i historia euro
W dniu 1 stycznia 1999 r. na obszarze 11 spośród 15 krajów Unii Europejskiej zaczęła funkcjonować unia walutowa. Jest ona ostatnim etapem integracji gospodarczej w Europie, zapoczątkowanej w 1950 r. przez byłego francuskiego premiera Roberta Schumana, który zaproponował połączenie europejskich zasobów węgla i stali.
Podwaliny pod procesy integracyjne położono w 1958 r., kiedy to na mocy Traktatu Rzymskiego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Liczyła ona początkowo 6 członków, by przez kolejne poszerzenia dojść do obecnej liczby 15. Mocą Traktatu z Maastricht z 1992 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza została przekształcona we Wspólnotę Europejską, która razem z Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, zwaną Euratomem, składa się na Unię Europejską (UE). Już wtedy postanowiono, że od stycznia 1999 r. zacznie funkcjonować unia walutowa, tzn. że wchodzące w jej skład kraje będą posługiwać się jedną, wspólną walutą.
W skład unii walutowej - oficjalna nazwa brzmi Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW; ang. Economic and Monetary Union, EMU) - weszły kraje, które były zainteresowane przyjęciem wspólnej waluty i spełniły 5 tzw. kryteriów zbieżności: inflacja nie wyższa niż o 1,5 pkt. proc. średniej stopy inflacji w trzech krajach Unii Europejskiej, gdzie inflacja była najniższa, długoterminowe stopy procentowe nie przekraczające więcej niż o 2 pkt. proc. średniej stóp procentowych w 3 krajach UE o najniższej inflacji, deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB, dług publiczny nie większy niż 60% PKB, stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat. Kryteria te spełniły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Włochy. Do UGW nie weszły 4 kraje członkowskie UE: Wielka Brytania i Dania - przeciwne temu, aby ich waluty narodowe zostały zastąpione przez euro - oraz Szwecja i Grecja, które wówczas nie spełniały kryteriów zbieżności. Ta ostatnia została dwunastym członkiem UGW w dniu 1 stycznia 2001 r.
Etapy wprowadzania euro
Począwszy od 1998 r. możemy wyróżnić trzy etapy w procesie wprowadzenia gotówkowej postaci euro: okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.), w którym ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono nieodwołalne kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny; okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.). W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC i ESBC. okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), w którym nastąąpi wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych oraz wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro.
Począwszy od 1 marca 2002 r., stosowanie euro zamiast 12 walut narodowych krajów UGW jako miarę wartości, środka płatności czy tezauryzacji będzie obligatoryjne dla wszystkich

Podstawowymi kryteriami przynależności do Unii Walutowej są kryteria spójności zawarte w Traktacie z Maastricht :
 roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najlepszych pod tym względem wskaźnikach;
 wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB;
 wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60% PKB;
 wysokość średniej nominalnej, długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć 2 punktów procentowych średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji;
 państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II)* przez co najmniej dwa lata musi zachować normalny przedział wahań kursów walut. W tym okresie waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE.

Wola oraz spełnienie przez tych kryteriów będą decydować o terminie wejścia do strefy euro. Obecnie prawdopodobny jest poniższy scenariusz:
 1 maja 2004 r. : wejście Polski do Unii Europejskiej. Przyjęcie Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II),
 1 stycznia 2006 r.: koniec dwuletniego okresu stosowania wymagań ERM II. Wypełnieni pozostałych kryteriów uczestnictwa w strefie euro,
 przełom lat 2007/2008 : wstąpienie do UGW, wprowadzenie euro poprzez fazy: przygotowawczą, podwójnego obiegu oraz końcową.

* Mechanizm kursowy ERM II (Exchange Rate Machanism) wiąże kursy walut państw Unii Europejskich znajdujących się poza obszarem euro z jednolitą walutą. Wspólna waluta europejska stanowi "kotwicę" ERM II, a kurs waluty spoza strefy euro może się wahać w zakresie +/- 15% w stosunku do kursu centralnego.

Wypełnianie kryteriów konwergencji przez Polskę

W omawianym obszarze w czasie negocjacji przedakcesyjnych strona polska nie występowała o okresy przejściowe. Przewiduje się, że Polska będzie gotowa do wprowadzenia wspólnej waluty na przełomie lat 2006/2007, co wymaga wypełniania kryteriów konwergencji dotyczących:
 stabilności cen. Negatywne trendy związane z procesami inflacyjnymi zostały przełamane pod koniec 2000 r. Zharmonizowany Indeks Cen Konsumpcyjnych (HICP) obniżył się z 10,2% w październiku 2000 r. do 1,9% w grudniu 2002 r. Od sierpnia 2002 r. wskaźnik inflacji kształtuje się poniżej referencyjnej wartości wynikającej z kryteriów konwergencji;
 długoterminowych stóp procentowych. Stopy te - mierzone na podstawie 10-letnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu - obniżyły się z 11,2% w 2000 r. do 5,6% w 2002 r., a zatem Polska zbliża się do wypełnienia tego kryterium;
 stabilności kursu walutowego. Obecnie Polska nie ma obowiązku stabilizowania kursu względem euro. Od kwietnia 2000 r. obowiązuje płynny kurs walutowy. W tym okresie kurs złotego w stosunku do euro kształtował się na względnie stabilnym poziomie, tzn. nie przekraczał oficjalnie obowiązującego w systemie ERM II maksymalnego pasma wahań +/-15%. Przed wejściem do strefy euro wymagany jest udział w systemie ERM II przez okres co najmniej dwa lata. Wdrożenie euro oznacza też konieczność wyznaczenia parytetu złotego wobec tej waluty;
 deficytu finansów publicznych oraz długu wewnętrznego. Polska spełnia warunek dotyczący dopuszczalnego poziomu długu publicznego (referencyjna wartość to 60% PKB). W roku 2003 wskaźnik ten – wedle standardów UE – szacowano na około 44% PKB.
 wielkości deficytu budżetowego. Kryterium deficytu finansów publicznych nie jest spełnione (dopuszczalny poziom wynosi 3% PKB) – w 2002 r. szacowano go na ponad 4% PKB

Bilans negocjacji - Unia Walutowa
Obszar ten obejmuje cztery grupy problemów: koordynację polityki gospodarczej, politykę fiskalną, politykę monetarną i politykę kursu walutowego oraz przyjęcie wspólnej waluty euro. Wymogiem członkostwa w UE jest udział w koordynacji polityki gospodarczej UE, dostosowanie polityki fiskalnej.
Polska zmierzać będzie także do wypełnienia kryteriów konwergencji pozwalających na przyjęcie wspólnej waluty. Ostatnim etapem poprzedzającym wejście Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej będzie udział w Europejskim Mechanizmie Kursowym.
Otwarcie negocjacji w obszarze “Unia Gospodarcza i Walutowa” nastąpiło 30 września 1999 r., a ich zakończenie 7 grudnia 2002 r.
Polska nie zgłaszała problemów negocjacyjnych ani wniosków o okresy przejściowe w tym obszarze. Konieczne dostosowania mają charakter techniczny lub dotyczą polityki fiskalnej i walutowej, która już przed rozpoczęciem negocjacji była w znacznym stopniu zgodna z wymogami członkostwa w UE. Gotowość do przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty przewidywana jest na 2006/2007 r.
Konieczność spełnienia w średniej perspektywie czasowej kryteriów konwergencji pozwoli utrwalić zasady zdrowej polityki fiskalnej (dotyczącej dyscypliny budżetowej, w tym kryteriów zbieżności określający referencyjny poziom długu i deficytu sektora finansów publicznych) i polityki walutowej (dotyczącej w szczególności niezależności banku centralnego, utrzymania stabilnego poziomu cen oraz dążenia do stabilnego kursu walutowego), niezbędnej z punktu widzenia prawidłowego rozwoju gospodarki. Jednocześnie przyjęcie możliwie szybko, w ciągu 2 – 3 lat po uzyskaniu członkostwa, wspólnej waluty umożliwi pełny udział Polski w jednolitym rynku, a zarazem w procesie decyzyjnym Unii Europejskiej.

Bilans negocjacji - Finanse i budżet

Rokowania rozpoczęły się 26 maja 2000 r., a zakończyły 13 grudnia 2002 r. na szczycie Unii Europejskiej w Kopenhadze. Ich przedmiotem były zasady udziału Polski w tworzeniu i wykorzystaniu wspólnego budżetu UE. Ustaleniu podlegał sposób wnoszenia przez Polskę wpłat do budżetu unijnego, jak również reguły korzystania przez nasz kraj z należnych mu wspólnotowych środków budżetowych.
Priorytetem Polski w negocjacjach było uzyskanie pozycji beneficjenta netto od pierwszego roku członkostwa, która pozwoliłaby na zachowanie makroekonomicznej stabilności finansowej oraz utrzymania tendencji wzrostowych w gospodarce. Najistotniejszym problemem negocjacyjnym było określenie odpowiedniego przepływu strumieni środków związanych z przystąpieniem do UE w wymiarze kasowym między Polską i UE.
Polsce zostały przyznane dodatkowe środki w ramach dwóch instrumentów finansowych: instrument finansowy w wysokości 280 milionów euro na lata 2004-2006, na finansowanie dostosowań granicy zewnętrznej oraz polskich lotnisk międzynarodowych do wymogów Schengen oraz instrument finansowy, w ramach którego Polska otrzyma z UE środki na lata 2004-2006 w wysokości 1 443 000 000 euro. Środki te mają na celu niwelowanie negatywnych skutków dla budżetu państwa związanych z niedopasowaniem czasowym i strukturalnym przepływów kasowych między budżetem Polski i budżetem UE. Część z nich, 443 000 000 euro, będzie pochodzić ze specjalnego instrumentu – ryczałtu na zniwelowanie problemu luki kasowej, a 1 000 000 000 euro, w tym 550 000 000 euro w roku 2005 i 450 000 000 euro w roku 2006, będzie pochodzić z przesunięcia ok. 12% środków na zobowiązania przewidzianych na fundusze strukturalne dla Polski w latach 2004-2006. Pozwolą one na stopniowe przeprowadzenie koniecznych adaptacji w strukturze finansów publicznych, co wymagać będzie utrzymania odpowiedniej płynności budżetowej, w szczególności w pierwszych latach po uzyskaniu członkostwa.
Główny cel negocjacyjny został tym samym osiągnięty. Uzyskane warunki udziału Polski w tworzeniu i wykorzystaniu budżetu UE oznaczają, że od momentu akcesji Polska będzie z niego więcej otrzymywała niż wpłacała. Wysokości wynegocjowanych kwot determinowane były ramami finansowymi UE na lata 2000 – 2006, które określone zostały przez Radę Europejską w Berlinie w 1999 r.
Oprócz zwiększenia bezwzględnej wysokości alokacji finansowych, poprawę pozycji Polski wobec budżetu UE udało się uzyskać poprzez lepsze rozłożenie zaliczki na fundusze strukturalne w wysokości 16% całości środków przeznaczonych na działania strukturalne w latach 2004 –2006. Została ona rozłożona na dwie raty: 10% w 2004 r. i 6% w 2005 r. Rozłożenie zaliczki na dwa lata urealnia wykorzystanie środków finansowych w początkowej fazie członkostwa. Polska zyskała też zgodę UE na dokonanie płatności pierwszej części zaliczki z budżetu unijnego w możliwie krótkim terminie po uzyskaniu członkostwa. Poprawi to w sposób wymierny bilans przepływów finansowych między Polską i UE w wymiarze kasowym.
Podobnie jak pozostałe nowe państwa członkowskie, Polska będzie zobowiązana do współfinansowana tzw. rabatu brytyjskiego, zgodnie z regulacjami UE w zakresie systemu środków własnych.

Bilans negocjacji-Kontrola finansowa

Obszar "Kontrola finansowa" dotyczy utrzymania dyscypliny finansów publicznych i ich kontroli, przede wszystkim w zakresie zintegrowania krajowych procedur budżetowych, kontroli finansowej oraz procedur kontrolnych z procedurami Unii Europejskiej. Obszar podzielony został na dwie szczegółowe grupy tematyczne, dotyczące ochrona interesów finansowych Wspólnot oraz zagadnienia systemu kontroli finansowej sprawowanej przez państwa członkowskie.
Otwarcie negocjacji w obszarze "Kontrola finansowa" nastąpiło 6 kwietnia 2000 roku,
a ich zakończenie 14 czerwca 2000 r.
Polska nie występowała o rozwiązania przejściowe, akceptując całość dorobku prawnego UE i zobowiązując się do jego wdrożenia do dnia uzyskania członkostwa.
Polska zobowiązała się w szczególności do przyjęcia ustawy o kontroli wewnętrznej wydatkowania środków publicznych. Dostosowania do wymogów kontroli środków publicznych, w szczególności w celu utrzymania dyscypliny finansów publicznych oraz ich kontroli było warunkiem zamknięcia obszaru. UE dużą wagę przywiązywała do konieczności prawnego uregulowania kwestii wewnętrznej kontroli finansowej oraz wewnętrznego audytu. Realizację podjętych zobowiązań umożliwiło przyjęcie ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych, ustawy o działach administracji rządowej, ustawy o służbie cywilnej oraz ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz zakresie działania ministrów.
Przyjęcie przez Polskę prawodawstwa wspólnotowego w zakresie kontroli finansowej wpłynie na poprawę skuteczności oraz przejrzystości funkcjonowania administracji publicznej, zagwarantuje lepsze wykorzystanie publicznych środków finansowych, w tym funduszy napływających do Polski z budżetu UE. Wprowadzenie wspólnotowych standardów i procedur przyczyni się do ugruntowania w społeczeństwie poszanowania grosza publicznego oraz zasad dobrego gospodarowania przyznanymi środkami


WPŁYW UNII WALUTOWEJ NA GOSPODARKE POLSKA


Stabilizacja gospodarki
Będzie to najistotniejsza korzyść z akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej. Doświadczenia krajów członkowskich pokazują, że nawet jeszcze przed utworzeniem strefy euro inflacja w krajach UE spadła, nastąpiła duża zbieżność narodowych stóp procentowych, a także stabilizacja kursów walutowych. Dotychczasowe funkcjonowanie UGW potwierdza antyinflacyjny statut Europejskiego Banku Centralnego. Bank ten w większym stopniu odporny jest na presję związków zawodowych krajów Wspólnoty.

Eliminacja ryzyka kursowego
Przyjęcie przez Polskę wspólnej z krajami UGW waluty wyeliminuje ryzyko związane ze zmianami kursów walut w handlu z tymi państwami. Przyczyni się do obniżenia kosztów transakcyjnych i kosztów arbitrażu walutowego (zabezpieczeń przed ryzykiem kursowym). Ułatwi racjonalne podejmowanie długoterminowych decyzji ekonomicznych i tym samym zwiększy efektywność alokacji zasobów. Polskie przedsiębiorstwa zwiększą przez to swoją konkurencyjność zarówno na rynku unijnym, jak i światowym.

Większa efektywność rynków finansowych
Jednowalutowe, a przez to bardziej płynne i efektywne rynki finansowe, będą oferować polskim przedsiębiorcom o wiele większe możliwości inwestycyjne niż dotychczasowy rynek narodowy. Rozwijający się rynek kapitałowy zachęci przedsiębiorców do finansowania działalności przez tańsze od kredytów bankowych instrumenty rynku kapitałowego.

Euro rozwinie rynki papierów wartościowych
Akcje emitowane przez polską firmę będą traktowane tak jak akcje przedsiębiorstw z innych krajów UGW. Nastąpi swoboda inwestowania w akcje wyemitowane w całej strefie euro.

Wyrównywanie poziomu cen
Jednym z głównych zadań, jakie stawiano przed UGW, było właśnie wyrównywanie cen w krajach członkowskich. Ułatwia to bowiem ujednolicenie rynku, a przez to wzrost konkurencji. Do tej pory bardziej wyrównywały się ceny towarów i w mniejszym stopniu usług. Także po wejściu Polski do strefy euro należy się spodziewać zmian cen. Wraz z postępującą unifikacją rynków towary relatywnie tańsze w Polsce będą drożeć, natomiast przedsiębiorstwa oferujące droższe niż za zachodnią granicą produkty będą zmuszone przez konkurencję do obniżania cen.

Ułatwiona ekspansja firm
Dla polskich przedsiębiorstw akcesja do UGW będzie oznaczać łatwiejszą ekspansję na rynki państw członkowskich, gdyż znikną problemy z posługiwaniem się różnymi walutami narodowymi. Należy zaznaczyć, że ułatwioną ekspansję na rynek polski będą miały także firmy z krajów Wspólnoty.

Wydatki dostosowawcze
Dla polskiej gospodarki kosztowne mogą być techniczne dostosowania do przyjęcia nowej waluty. Będą to, na przykład, koszty: przystosowania systemów informatycznych, szkolenia pracowników, przystosowania bankomatów, automatów sprzedaży itp. Dla polskich banków i instytucji finansowych pewną stratą może się okazać brak dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji zabezpieczających czy płatności międzynarodowych.

Utrata niezależności Narodowego Banku Polskiego
Polska utraci możliwość prowadzenia suwerennej polityki przez bank centralny. Korzystanie z instrumentów pieniężno-kursowych ograniczy się do wykonywania poleceń Europejskiego Banku Centralnego. Mimo wypełnienia przez państwa strefy euro kryteriów spójności zawartych w Traktacie z Maastricht, nadal występują znaczne różnice w rozwoju gospodarczym tych państw, wynikające z różnych uwarunkowań rozwoju. Dlatego też występują trudności w wypracowywaniu takiej polityki gospodarczej i monetarnej, która odpowiadałaby wszystkim krajom.

Korzyści i koszty przystąpienia Polski do strefy euro

Korzyści:
 Stabilizacja gospodarki. Będzie to najistotniejsza korzyść z akcesji w Unii Gospodarczej i Walutowej. Doświadczenia krajów członkowskich pokazują, że nawet jeszcze przed utworzeniem strefy euro inflacja krajów UE spadła, nastąpiła duża zbieżność narodowych stóp procentowych oraz stabilizacja kursów walutowych. Dotychczasowe funkcjonowanie UGW potwierdza antyinflacyjny statut Europejskiego Banku Centralnego. Bank ten w większym stopniu odporny jest na presję związków zawodowych krajów Wspólnoty. Stabilizacja taka jednoznaczna jest z niższym ryzykiem inwestycyjnym, pobudza, zatem inwestycje, poprawia koniunkturę na rynku, zmniejsza bezrobocie zwiększając produkcję i export.
 Eliminacja ryzyka kursowego. Przyjęcie przez Polskę wspólnej z krajami UGW waluty wyeliminuje ryzyko związane ze zmianami kursów walut w handlu z tymi państwami. To przyczyni się do obniżenia kosztów transakcyjnych i kosztów arbitrażu walutowego (zabezpieczeń przed ryzykiem kursowym). Ułatwi to racjonalne podejmowanie długoterminowych decyzji ekonomicznych i tym samym zwiększy efektywność alokacji zasobów. Polskie przedsiębiorstwa podniosą, dzięki temu poziom swej konkurencyjności zarówno na rynku unijnym jak i światowym. Wyższa konkurencyjność spowoduje modernizację przedsiębiorstw i zmusi je do poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych.
 Większa efektywność rynków finansowych. Jednowalutowe, a przez to bardziej płynne i efektywne rynki finansowe, oferować będą polskim przedsiębiorcom o wiele bogatsze możliwości inwestycyjne niż dotychczasowy rynek narodowy. Rozwijający się rynek kapitałowy zachęci przedsiębiorców do finansowania swej działalności przez, tańsze od kredytów bankowych, instrumenty rynku kapitałowego. Euro rozwinie rynki papierów wartościowych. Akcje emitowane przez polską firmę będą traktowane jak akcje przedsiębiorstw z innych krajów UGW. Nastąpi swoboda inwestowania w akcje wyemitowane w całej strefie euro.

Koszty:
 Utrata niezależności Narodowego Banku Polskiego. Polska utraci możliwość suwerennej polityki banku centralnego. Korzystanie z instrumentów pieniężno-kursowych ograniczy się do wykonywania poleceń Europejskiego Banku Centralnego. Mimo wypełnienia przez państwa strefy euro kryteriów spójności zawartych w Traktacie z Maastricht, nadal występują spore różnice w rozwoju gospodarczym tych państw wynikające z różnych uwarunkowań rozwoju. Dlatego też występują trudności w wypracowywaniu takiej polityki gospodarczej i monetarnej, która odpowiadałaby wszystkim krajom. Te problemy mogą dodatkowo ulec nasileniu po przystąpieniu do UGW państw słabiej rozwiniętych.
 Koszty dostosowawcze. Polskie przedsiębiorstwa, a w szczególności banki poniosą dodatkowe koszty związane z przystosowaniami technicznymi. Są to między innymi dostosowanie systemów informatycznych oraz procesów operacyjnych, szkolenie pracowników i partnerów biznesowych, przystosowanie urządzeń (bankomaty, automaty do sprzedaży itp.).
 Utrata części dochodów. Banki i instytucje finansowe utracą część dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji zabezpieczających oraz płatności międzynarodowych.