Kreacja Żydów w literaturze.

Różne kreacje Żydów w literaturze. Omów zagadnienia odwołując się do wybranych utworów literackich.

Żyd- Pochodzi z ludu semickiego, posługuje się językiem hebrajskim. W XVIII w p.n.e – do I w n.e zamieszkiwał na terenach Palestyny.

Jednak czy słownikowe pojęcie żyda oddaje i w pełni charakteryzuje jego osobowość?

Każdy z nas zastanawia się, kim tak naprawdę jest Żyd? Człowiekiem doświadczonym przez los i walczącym o przeżycie, czy wyzyskiwaczem i intrygantem! Wielu pisarzy ukazuje w swych utworach ludzi różnych narodowości, m. in. Żydów. Motyw Żyda pojawia się nie tylko w krótkich formach prozatorskich, czyli w nowelach, ale także w powieściach.
Wrogość wobec Żydów, ich inności religijnej i obyczajowej, zwana powszechnie antysemityzmem, istniała już od niepamiętnych czasów. Literatura polska zainteresowała się tym tematem dopiero w pozytywizmie, ale prawdziwy „wysyp” utworów o tejże tematyce nastąpił w XX wieku. Punktem kulminacyjnym antysemityzmu w Europie, a zwłaszcza w Polsce, był okres okupacji hitlerowskiej.

Pierwsze spotkanie z Żydami to lektura Pisma Świętego, w którym znajdujemy ich historię i kulturę. Losy Narodu Wybranego mogą mieć zresztą sens uniwersalny, np. niewola babilońska bywała kojarzona z utratą niepodległości przez Polskę. W zrozumieniu Żydów kontekst biblijny jest niezbędny. Judaizm opiera się przecież na Starym Testamencie, z którego pochodzą religijne nakazy czy choćby kalendarz świąt. Wędrówka Żyda do Ziemi Obiecanej sprawia, że możemy nazwać go wiecznym tułaczem i wędrowcem.

Największy polski wieszcz Adam Mickiewicz daje obraz Żyda w "Panu Tadeuszu". Ukazany tam Jankiel to patriota, bardzo mocno związany z obecną ojczyzną i przeżywający wszelkie klęski i zwycięstwa narodu polskiego. Koncert Jankiela to potwierdzenie troski i miłości do tego kraju, w którym on "wieczny tułacz" znalazł dom. Zna on bardzo dokładnie historię Polski, którą odzwierciedla w koncercie. Jankiel jest właścicielem karczmy, której architektura wskazuje na żydowskiego budowniczego: "Z przodu jak karczma" "Z tyłu jak świątynia", "...z daleka karczma chwiejąca się, krzywa, podobna do Żyda, gdy się modląc kiwa".

Zupełnie inaczej Żydzi przedstawieni zostali w "Lalce" B. Prusa. Przykładem jest tu postać Szlangbauma. Ukazany jest on jako stereotypowy Żyd - kupiec, dbający tylko o zyski i własne interesy. Wszyscy odnoszą się do niego z dystansem, pogardą. Przejawia się to w ogólnym niezadowoleni z przejęcia przez niego sklepu. Podobnie jest z młodym Szlangbaumem, który pracuje w sklepie Wokulskiego. Inni subiekci naśmiewają się z niego, traktują jako istotę gorszą. Autor jednak zauważa też ich dobre cechy. Żydzi dużą wagę przywiązują do rozwoju umysłowego. Podczas spotkań rozwiązują zagadki, studiują mądre księgi. „U nas, jak się młodzi zejdą, to oni nie zajmują się jak u państwo, tańcami, komplementami, ubiorami, ale oni albo robią rachunki, albo oglądają uczone książki” To właśnie ciężkiej pracy i brakowi rozrywki zawdzięczają swoje majątki. Jednakże w swoim działaniu ograniczają się tylko do pracy i nauki, przez co nie są rozumiani i wyśmiewani.

Zaznaczającą się coraz wyraźniej niechęć do Żydów zauważył również Stanisław Wyspiański, który w „Weselu” pokazał konflikt polsko – żydowski. Żyd, który prowadzi karczmę we wsi na stwierdzenie Pana Młodego, że są przyjaciółmi odpowiada, że jest to fałszywa przyjaźń. „ my jesteśmy tacy przyjaciele, co się nie lubią”.


Żyd jako ofiara ukazany jest w opowiadaniu Marii Konopnickiej „Mendel Gdański”. Tytułowy bohater, kochający swoje miasto – Warszawę – staje się bezbronny wobec pogromu dokonanego przez jej ludność. „Wrzawa zbliżała się szybko. Słychać już było gwizd przeciągły, śmiechy wołania, wybuchy krzyków i płaczu lament.(...). Spostrzegła stojącego w oknie Żyda uliczna zgraja i omijając pozostałe karczmy rzuciła się ku niemu.”
Mendla usiłują bronić sąsiedzi, ceniący go za uczciwość i pracowitość, jednak odrzuca ich pomoc, gdyż uważa, że skoro jest porządnym człowiekiem, żadne niebezpieczeństwo mu nie grozi. Niestety tłum niszczy jego warsztat i rani kamieniem wnuka. W swoim utworze Konopnicka przedstawiła nie tylko cierpienie człowieka, lecz przede wszystkim moralny upadek ludzi, którzy cieszą się ludzką krzywdą.
.

Postawa Żyda – bojownika ukazana jest w książce Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Historia opowiedziana przez ostatniego przywódcę powstania w getcie warszawskim, członka Żydowskiej Organizacji Bojowej Marka Edelmana przedstawia Żydów czynnie walczących z okrucieństwem, jakie na nich spadło. Walka dla Edelmana była czymś oczywistym, czymś lepszym niż dobrowolne poddanie się śmierci. Jego zdaniem żydowskim bojownikom „chodziło tylko o wybór sposobu umierania”, by zginąć w walce z bronią w ręku. Był on świadkiem wywozu ludzi na śmierć. „Ci ludzie szli spokojnie, godnie. To jest straszna rzecz, kiedy się idzie tak spokojnie na śmierć. To jest znacznie trudniejsze od strzelania”

Odmiennie mniejszość żydowską traktuje Krasiński w "Nieboskiej komedii". Humorystycznie określa ich jako Przechrztów, należących wraz z chłopami i robotnikami do obozu rewolucjonistów. Autor określa walczących jako ludzi pozbawionych ideałów, kierujących się odwetem za lata poniżenia i biedy. Przechrzci, zabardzo pragną wykorzystać rewolucje do własnych celów, chcą, bowiem utworzyć królestwo Izraela. „z pokolenia, które piastuje w sile woli mojej, narodzi się plemię ostatnie, najwyższe, najdzielniejsze- Ziemia jeszcze takich nie widziała mężów.” Rola, jaką im w swym dramacie przydzielił Krasiński, podkreśla jego antyżydowskie poglądy.

Wyobcowanie Żydów w czasie wojny zauważa również poeta Czesław Miłosz, który w swoim wierszu „Campo di Fiori” pokazuje zobojętnienie narodu polskiego na krzywdę ludzi zamieszkujących getto. W czasie, gdy w getcie rozgrywa się dramat, giną ludzie, Polacy niczego nie zauważając, bawią się na placu przylegającym do murów dzielnicy żydowskiej. „ W pogodny wieczór wiosenny, przy dźwiękach skocznej muzyki salwy za murem getta głuszyła skoczna melodia i wzlatywały pary wysoko w pogodne niebo.” Poeta porównuje to zdarzenie do egzekucji Giordana Bruna, gdzie ludzie nie zauważając cierpień filozofa i humanisty, bawili się przy dźwiękach muzyki. Po przeczytaniu tego wiersza można wysnuć wniosek, że łatwiej jest żyć nie zwracając uwagi na cudze cierpienie i śmierć.

Najwięcej uwagi narodowi Izraela poświęcili pisarze współcześni gdyż naród ten najbardziej ucierpiał podczas drugiej wojny światowej. Straszliwe praktyki Niemców, wymyślne sposoby zabijania i upokarzania ludzi opisane są w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej. Autorka zapisała rozmowy z ludźmi, którzy przeżyli piekło na ziemi, ale teraz mówią o tym spokojnie, beznamiętnie. Sytuacja narodu żydowskiego była tym tragiczniejsza, że byli oni pozostawieni sami sobie. Polacy byli zastraszeni i bali się pomagać, gdyż groziła im za to śmierć. Scena potwierdzająca tą przykrą prawdę opisana jest w opowiadaniu „Przy torze kolejowym”, gdzie młoda żydówka została postrzelona w kolano podczas ucieczki z transportu do obozu koncentracyjnego. Nie mogąc się poruszać była skazana na łaskę lub niełaskę okolicznych mieszkańców. „Leżała pośród ludzi, ale nie liczyła na pomoc", Jednak okazało się, że jedyne, na co mogła liczyć to trochę jedzenia i szybka śmierć po wystrzale z pistoletu.


Motyw Żyda przejawia się w literaturze, od chwili pojawienia się słowa pisanego. Każdy z autorów przedstawia społeczeństwo żydowskie w inny sposób- nie zawsze obraz ten jest pozytywny. Żyd zawsze pojawiał się jako „wieczny tułacz”, który nigdzie nie jest witany z otwartymi ramionami. Biblijna wędrówka Żydów właściwie nigdy nie została zakończona, bo na całym świecie znajduje się tysiące Żydów, którzy jeszcze nie dotarli do Ziemi Obiecanej, Jerozolimy.






I do tego konspekt;)
Literatura podmiotu
1. A. Frank, Dziennik, Wydawnictwo „ZNAK”, Kraków 2000.
2. M. Konopnicka, Mendel Gdański [w:] Nowele wybrane, Wydawnictwo „Spółdzielcze”, Warszawa 1985.
3. H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Wydawnictwo „a 5”, Kraków 1999.
4. Z. Krasiński, Nie-boska komedia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.
5. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wydawnictwo „Świąt Książki”, Warszawa 1995.
6. Cz. Miłosz, Campo di Fiori [w:] Poezja polska od średniowiecza do współczesności, Wydawnictwo „Sara”, Warszawa 2001.
7. Z. Nałkowska, Medaliony, Wydawnictwo „Poznań”, Poznań 1984.
8. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo „Pallotinum”, Poznań 1996
9. B. Prus, Lalka, Wydawnictwo „Siedmioróg”, Wrocław 1998.
10. S. Wyspiański, Wesele, Wydawnictwo „Greg”, Kraków 2002.

Literatura przedmiotu
1. S. Makowski, „Nie-Boska Komedia” Zygmunta Krasińskiego, „Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne”, Warszawa 1991
2. H. Markiewicz, Pozytywizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
3. R. Pawelec, Młodzieżowy słownik wyrazów obcych i trudnych, Wydawnictwo „Wilga”, Warszawa 2003.

Wstęp- teza
Wielu pisarzy ukazuje w swych utworach ludzi różnych narodowości, m. in. Żydów. Motyw Żyda pojawia się nie tylko w krótkich formach prozatorskich, czyli w nowelach, ale także w powieściach. Wrogość wobec Żydów, ich inności religijnej i obyczajowej, zwana powszechnie antysemityzmem, istniała już od niepamiętnych czasów.
Rozwinięcie
Wieczny wędrowiec, tułacz bez swojego miejsca w świecie.
Patriota
Wyzyskiwacz, intrygant, krwiopijca.
Obcy odrzucany przez nietolerancyjne otoczenie.
Człowiek walczący o swoją godność.
Niewinna ofiara pogromów, Holokaustu.
Człowiek poniżony, sprowadzony do rangi przedmiotu

Wnioski

Motyw Żyda przejawia się w literaturze, od chwili pojawienia się tej nacji w społeczeństwie. Nie zawsze ten obraz utrwalony na kartach książek był pozytywny. Żyd zawsze pojawiał się jako wieczny tułacz", który nigdzie nie jest witany z otwartymi ramionami.