Historia i rozwój prasy

Około 200 r. p. n. e. w Chinach krążyły oficjalne biuletyny rządowe, tzw. tipao, których podstawowym celem było informowanie o dekretach carskich, nominowaniu urzędników i życiu dworu.
W Rzymie w 59 roku p.n.e. pojawiły się „Acta Diurna Populi Romani”, czyli gazety rozwieszane w miejscach publicznych (stanowiły prototyp dzisiejszych gazet rządowych).
Milowy krok na drodze do powstania regularnych periodyków postawił Johannes Gutenberg, wynalazca ruchomych czcionek oraz aparatu do ich odlewania. Dzięki temu wynalazkowi powielony list Krzysztofa Kolumba, opisujący jego odkrycia pojawił się w Barcelonie zanim w kwietniu 1493 r. zjawił się tam sam Kolumb.
Periodyki uchodziły za wynalazki tworzone na teraz, co przyczyniło się do nadania im specyficznych określeń, m.in. we Włoszech: „avissi”, w Niemczech: „Neue Zeitung”, w Polsce: „nowiny” lub „relacje”.
„Nowiny z Konstantynopola” były pierwszą gazetą w języku polskim.
Najstarszym przodkiem współczesnej prasy są pisane ręcznie druki informacyjne, które posiadały szerokie grono odbiorców w XVI wiecznej Wenecji. Wenecka gazeta, określana jako „avissi” lub „gazette” zawierała głównie informacje o wojnach i wydarzeniach politycznych we Włoszech i w Europie.
Najstarsze zachowane w Europie egzemplarze prasy drukowanej to powstałe ok. 1610 roku niemieckie „Aller Furnemmen”, drukowane przez Johanna Carolusa oraz pochodzące ze Strasbourga „Aviso Relations”, drukowane przez Lucasa Schulte.
Początek regularnej działalności wydawniczej przypada na XVI i XVII w.
Drukarnie podlegały ścisłej regulacji prawnej. W większości krajów wymagana była rządowa licencja, która gwarantowała władzom szybkie zamknięcie drukarni w sytuacji, gdy drukowany tekst był „nieodpowiedni”.
Pierwszą gazetą, która podjęła próbę informowania o wydarzeniach w kraju (wbrew władzy) był angielski tygodnik „The Heads of Severall Proceedings In This Present Parliament”, który ukazał się w listopadzie 1641 r.
Wielkim wojownikiem o wolność prasy był wydawca John Milton.
Charakterystycznym staje się łączenie publicystyki z aktualną informacją.
Angielskie pismo „The Weekly review” wydawane trzy razy w tygodniu przez D. Defoe jest początkiem nowego typu prasy, poświęconej omawianiu bieżących wydarzeń.
Zaczeły powstawać czasopisma publicystyczno-dydaktyczne (potocznie zwane „moralnymi”), które są pierwowzorem dzisiejszej prasy opinii: „Tatler” i „Spectator” J. Addisona i R. Steel’a. Oprócz czasopism „moralnych” pojawiły się także czasopisma rewolucyjne oraz literackie.
Epoka oświecenia, wielka rewolucja przemysłowa oraz walka o niepodległość Stanów Zjednoczonych przyniosły widoczne ożywienie rynku prasowego. W tym czasie wykrystalizował się podział na: dzienniki, tygodniki i miesięczniki.
W 1884 r. Karl Bucher na Uniwersytecie w Bazylei przedstawia cykl wykładów dotyczących historii, socjologii i prawa prasy. Wtedy też dziennikarstwo rodzi się jako nowa dyscyplina uniwersytecka.
Kolejny etap kształtowania dziennikarstwa naznaczony jest XIX-wiecznymi ruchami społecznymi, wśród których rewolucja lipcowa we Francji (1830) oraz Wiosna Ludów (1848) odgrywają szczególne znaczenie. Wydarzenia te powodują wzrost nakładu prasy. Charakterystyczne dla tego okresu jest zróżnicowanie typologiczne na czasopisma dziecięce, zawodowe, naukowe, kobiece, ilustrowane. Pojawiają się także gazety skierowane do robotników („Gazeta Reńska”) i chłopów.
Na połowę XIX w przypada gwałtowny rozwój prasy komercyjnej, nierzadko eksponującej treści pornograficzne. Na rynku pojawiają się tzw. gazety niedzielne, których podstawowym hasłem staje się rozrywka. Miejscem ich narodzin jest Anglia, w której dominują „Observer” i „Sunday Monitor”, jednakże prawdziwą rewolucję przynosi amerykański „Sunday World” J. Pulitzera.
W tym czasie pojawia się pierwsze opracowanie kanonu zawartości przykładowej gazety: pierwsze strony zawierały aktualne newsy, następnie materiały naukowe, sensacyjno-kryminalne, plotki zakulisowe ze szczególnym uwzględnieniem erotyzmu, porady dla zakochanych, dodatek z komiksami.
Kolejnym czynnikiem determinującym rozwój prasy są innowacyjne rozwiązania techniczne, które przyczyniłyby się do szybszego wydawania gazet. Rozwija się reklama, wykorzystywane są kolory, ilustracje, plakaty, którym przyświeca jeden cel - przyciągnąć jak największą rzeszę czytelników.
W pracy redakcyjnej duże znaczenie odgrywają agencje prasowe, które zajmują się gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji dla potrzeb prasy. Pierwsza tego typu instytucja powstaje w 1835 r. we Francji za sprawą Havasa, następne w 1849 w Niemczech (Wolff) i w 1851 w Wielkiej Brytanii (Reuter).
Techniczne i redakcyjne procesy modernizacyjne potęgują i wpływają na dalsze zróżnicowanie prasy pod względem typologicznym.



Pierwsze druki pojawiły się na ziemiach polskich w początkach XVI w. Początkowo były to głównie nieperiodyczne „gazety ulotne”, wydawane tylko przy wielkich okazjach, które pisane były także wierszem.
Pierwszy periodyk po polsku pojawił się w 1550 r. i od tego czasu język polski zaczął dominować. Prym wiedli zwłaszcza drukarze z Gdańska. Periodyki sprzedawane były nie tylko w oficynach drukarskich, ale także na jarmarkach i przez wędrownych kramarzy. Odczytywano je nawet z ambon w kościołach.
Zapotrzebowanie na szybką i szczegółową informację sprawiły, że gazety ulotne zaczęły się ukazywać co kilka dni, a nawet codziennie (podczas potopu szwedzkiego w latach 1655-1660).
Prawdziwe miano prasy można jednak przypisać dopiero osławionemu „Merkuriuszowi Polskiemu”, który na rynku pojawił się w 1661 r. „Merkuriusz” był rządową inwestycją polityczno-propagandową. Król Jan Kazimierz i królowa Ludwika Maria chcieli w ten sposób przekonać lud do reformy ustrojowej i wybrania następcy tronu jeszcze za życia króla. Brakuje opinii historyków: kto „Merkuriusza” czytał i jaki efekt wywarł na opinię publiczną w Polsce.
Ożywienie prasowe nastąpiło podczas wyprawy Jana III pod Wiedeń. Na uwagę zasługują zwłaszcza takie tytuły jak: „Awizy”, „Wiadomości różne cudzoziemskie” i pierwszy w Polsce miesięcznik literacko-poetyczny „Mercurius Polonicus praecipuorum Europae eventuum epitomen...” autorstwa Jerzego Aleksandra Priamiego, czy „Poczta Królewiecka” Jana Dawida Cenkiera.
Przełomowym momentem dla rozwoju prasy w Polsce było powstanie w Warszawie „Kuriera Polskiego” (1729–31) oraz „Uprzywilejowanych Wiadomości z Cudzych Krajów” (1729). Wydawcami obu tytułów byli pijarzy, którym nadano wyłączne prawo wydawania gazet w Koronie.
Od 1760 nowymi ośrodkami prasowymi stały się Wilno i Grodno.
W 1765–95 nastąpił szybki rozwój prasy: wychodziło ok. 90 czasopism i gazet o nakładzie 300–1000 egzemplarzy. Wzrosło znaczenie prasy jako instrumentu polityki oraz rzecznika reform gospodarczych i społecznych, a głównym ośrodkiem wydawniczym była Warszawa. Na horyzoncie prasowym pojawiły się czasopisma naukowe, literackie, obyczajowe (tzw. moralne) oraz ekonomiczne. Do najważniejszych tytułów należały: „Monitor”, tygodnik literacki „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, miesięcznik naukowy, ekonomiczny i społeczny „Pamiętnik Historyczno-Polityczny” oraz „Dziennik Handlowy”, „Korespondent Warszawski”, a w Krakowie — „Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych”. Do najpoczytniejszych gazet zaliczano też jezuickie „Wiadomości Warszawskie” (1774 przekształcone w „Gazetę Warszawską”).
W 1792 ukazywało się 18 gazet i czasopism.
Lata zaborów to także czas rozwoju prasy polskiej, która była jedną z nielicznych instytucji polskiego życia narodowego. Ukazywały się:„Dziennik Patriotycznych Polityków”, „Gazeta Krakowska”, „Gazeta Lwowska”, „Gazeta Poznańska”, „Korespondent Warszawski i Zagraniczny”, „Pamiętnik Warszawski” i „Kurier Litewski”.
Najważniejsze tytuły prasowe na terenie Królestwa Polskiego to: „Pamiętnik Warszawski” (związany z klasycyzmem), „Dziennik Warszawski” (bliski romantykom) oraz czasopismo naukowe „Sylwan”. W Galicji niezwykła rola przypadła „Pamiętnikowi Lwowskiemu”, na Litwie dominowały „Dziennik Wileński” i „Wiadomości Brukowe”. W Warszawie ukazywała się prasa informacyjna w postaci: „Gazety Codziennej Narodowej i Obcej”, „Kuriera Warszawskiego”, „Gazety Polskiej”, „Powszechnego Dziennika Krajowego” oraz „Kuriera Polskiego”.
Lata 1864–1918 stały pod znakiem integracji społeczeństwa polskiego, wywierając istotny wpływ na życie narodowe. Dziennikarstwo zostało wyodrębnione jako samodzielny zawód. Nie można jednak zapominać o ciągłej walce zaborców z prasą polską, czego najbardziej powszechnym instrumentem była cenzura. W zaborze rosyjskim cenzura prewencyjna została w 1869 roku ujednolicona z systemem cenzury w cesarstwie. W zaborze pruskim, po ustawie prasowej z 1874, a w zaborze austriackim - z 1862.



W 1901 r. Gabriel Trade w studium „L’Opinion et la foule” dokonał rozróżnienia między tłumem a publicznością. Zgodnie z badaniami autora tłum występował w całej historii, natomiast publiczność jest wytworem nowoczesnego społeczeństwa i wynika z komunikowania się za pomocą słowa drukowanego. Powstał nowy typ zbiorowości, którego istota polega na możliwości odczuwania jedności z osobami znajdującymi się w oddaleniu, lecz poddanymi działaniu identycznych bodźców.