Starożytna Grecja - kolebką kultury europejskiej.
Niezależność i rozkwit Grecji trwały bardzo krótko (od roku 500 do 338 p.n.e., czyli około 150 lat), jednakże okres ten zaznaczył się głębokim wpływem na całą cywilizacje. Grecy, podobnie jak inne ludy, mają swoich niewolników i surowo ograniczają obcym wstęp do swoich miast, lecz obywatele greccy są ludźmi wolnymi, obojętnie czy są wioślarzami, rolnikami czy kupcami. Miastem rządzi grupa ludzi wybranych przez lud, czyli panuje demokracja. Wybierani są zarządcy, sędziowie, generałowie. Ludność Aten sama wymierza sprawiedliwość. Wolność jest najbardziej cenionym dobrem. Miasta mają swoje konstytucje i prawa, których nikomu nie wolno łamać.
Prawa te są ustalane lub przyjmowane od innych narodów (Egipcjan, Asyryjczyków czy Babilończyków) tak, aby stanowiły logiczną i zwartą całość. Działają w tedy pierwsi filozofowie i najwięksi matematycy świata antycznego. Powstaje teatr, poezja epicka i komedia, kwitnie krasomówstwo. Rzeźbiarze i architekci przyozdabiają miasta zgodnie z potrzebami ludzi, tworzą targowiska z otaczającymi je portykami, budują ozdobne grobowce, brukują ulice i wznoszą akropole z licznymi świątyniami. Greccy bogowie są znani poza Grecją- Apollona czci się w Azji, a Artemidę w Marsylii. Po raz pierwszy w historii świata sztuka, nauka i myśli ludzi odrywają się od potrzeb materialnych. Rodzi się humanizm i jego główna zasada- szacunek, jaki winien jest człowiek drugiemu człowiekowi.
Filozofia
Pojęcie filozofia [gr. philosophia ‘umiłowanie mądrości’] u źródeł gr. oznaczało poszukiwanie, dążenie do wiedzy wyrastające ze zdziwienia wywołanego poczuciem nieprzejrzystości świata i stawiającego pod znakiem zapytania to, co dotychczas było zakorzenione w tradycyjnych mitach lub oczywiste, narzucające się bezpośrednio, przyjmowane bezkrytycznie. Precyzyjne i jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia filozofii jest niemożliwe ze względu na hist. zmienność jego zakresu i treści oraz związek przypisywanego mu znaczenia z przyjęciem określonej koncepcji filoz., wymaga zatem relatywizacji do epoki hist. oraz kierunku filozoficznego. W ramach ogólnej charakterystyki pytań, problemów, rodzaju zainteresowań uważanych za filoz. można wskazać, że wyrastają one z refleksji nad relacją między człowiekiem a światem przyrody, między człowiekiem a światem wspólnoty, historii, wartości, rzeczy (ogólnie — kultury), nad relacją człowieka w stosunku do samego siebie oraz w stosunku do absolutu pojawiającego się jako synteza wszelkich możliwych odniesień bytu ludzkiego. Rozważania filoz. dotyczą przede wszystkim istoty i struktury bytu, źródeł, narzędzi i prawomocności poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia.
Filozofia zrodziła się w starożytnej Grecji, a najstarsze informacje na jej temat pochodzą z VII w. p.n.e. Pierwsi filozofowie koncentrowali swe zainteresowania na przyrodzie (physis), pytali o zasadę (arche), czyli o genezę i strukturę świata otaczającego człowieka (jońska filozofia przyrody, eleaci). Następnie w centrum zainteresowań znalazł się człowiek i wspólnota ludzka (zmiana ta wiąże się z działalnością Sokratesa); pytano wówczas o drogi do osobistego szczęścia oraz o miejsce człowieka w społeczności (epikureizm, stoicyzm), poszukiwano najlepszych form organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy (sofiści). W najpełniejszych koncepcjach filoz. starożytności (Platona i Arystotelesa) filozofia oznaczała całokształt wiedzy, przy czym dla Platona była to wiedza o ideach (abstrakcyjnej istocie wszelkich bytów), natomiast dla Arystotelesa wiedza zarówno o abstrakcyjnej istocie bytu, jak też o wszelkich jego konkretnych postaciach i przejawach. Chrześcijaństwo przejęło dorobek filoz. starożytnych, wykorzystując go przy budowie własnej koncepcji filoz., światopoglądowej, kulturowej.
Matematyka
TALES Z MILETU (ok. 620–ok. 540), gr. filozof i matematyk; prawdopodobnie pierwszy uczony i filozof europejski; jeden z twórców jońskiej filozofii przyrody; uznając wodę za początek wszystkiego, zapoczątkował filoz. poszukiwanie pierwszej zasady, z której powstała wszelka natura (gr. physis); podczas licznych podróży handlowych zapoznał się z osiągnięciami matematyki i astronomii Egiptu, Fenicji i Babilonii. Talesowi przypisuje się podanie tzw. twierdzenia Talesa, a także przewidzenie zaćmienia Słońca na 585 r. p.n.e., zmierzenie wysokości piramid za pomocą cienia (na podstawie podobieństwa trójkątów), wykazanie, że średnica dzieli okrąg na połowy, a także — niekiedy — podanie twierdzenia o równości kątów przy podstawie trójkąta równoramiennego, twierdzenia o równości 2 trójkątów mających równe 1 bok i 2 kąty oraz odkrycie, że przy przecięciu się 2 prostych otrzymuje się równe kąty.
PITAGORAS (ok. 572–ok. 497), gr. matematyk i filozof z Samos; półlegendarny założyciel słynnej szkoły pitagorejczyków w Krotonie; ze względu na brak pism trudno odtworzyć poglądy Pitagorasa, któremu jego uczniowie chętnie przypisywali swoje koncepcje; Pitagroas jako inicjator religijno-etycznych zainteresowań pitagorejczyków jest uważany również za twórcę początków teorii liczb, autora twierdzenia Pitagorasa, koncepcji harmonii kosmosu.
EUKLIDES (IV/III w. p.n.e.), matematyk gr., działający w Aleksandrii; w dziele Stoicheia geometrias [‘elementy geometrii’], składającym się z 13 ksiąg, usystematyzował całość ówczesnej wiedzy matematycznej w postaci aksjomatycznego wykładu; dzieło to, tzw. Elementy, wywarło olbrzymi wpływ na dalszy rozwój matematyki; poza tym zachowały się w przekładach łac. dzieła Euklidesa z geometrii Data i De divisionibus, z optyki Catoptrica i Optica (prawo odbicia światła, zasada prostoliniowego rozchodzenia się promieni świetlnych), z astronomii Phaenomena i z teorii muzyki Sectio Canonis.
Literatura
To właśnie w starożytnej Grecji narodziły się podstawowe gatunki literackie:
Epika (VIII w. p.n.e.)
Liryka (VII-VI w. p.n.e.)
Dramat (V w. p.n.e.)
Epigramat (III w. p.n.e.)
HYMN [gr.], uroczysta pieśń pochwalna: gatunek poetycki związany genetycznie z publicznymi uroczystościami, zwłaszcza o charakterze obrzędowo-kultowym, znany w różnych kręgach kulturowych; w Europie ukształtowany w starożytnej Grecji; najstarszymi zachowanymi tekstami hymnów są tzw. Hymny homeryckie (VII–V w. p.n.e.), pieśni chóralne ku czci bogów, wykonywane przy akompaniamencie instrumentów, m.in. dytyramb, pean, oraz utwory gł. anonimowego autorstwa, przypisywane nieraz Pindarowi, Bakchylidesowi z Keos, Symonidesowi z Keos, Safonie.
HOMER (VIII w. p.n.e.?), poeta gr.; uważany za autora Iliady i Odysei, 2 wielkich eposów, pierwszych utworów literatury europejskiej; wg tradycji Homer był ślepym śpiewakiem wędrownym, a o miano jego ojczyzny spierało się 7 miast. Zagadnienie autorstwa, tzw. kwestia Homerowa, jest przedmiotem sporu rozpętanego wystąpieniem F.A. Wolfa w XVIII w.; wg tzw. pluralistów poematy zostały spisane i złożone w całość w Atenach w VI w. p.n.e. z przekazywanych ustnie pieśni różnych autorów; tę opinię miały potwierdzać pewne niekonsekwencje w tekstach; tzw. unitaryści natomiast dowodzili jedności kompozycji i techniki poetyckiej. Z nowoczesnych analiz wynika, że Iliada i Odyseja są efektem długiego, sięgającego epoki mykeńskiej rozwoju gr. poezji epickiej, przekazywanej ustnie; jej dorobek w postaci repertuaru pieśni bohaterskich oraz techniki poetyckiej wykorzystał poeta (jeden lub dwóch?) dla stworzenia wielkiej, starannie przemyślanej kompozycji. Znajomość poematów Homera stała się podstawą wykształcenia w Grecji, inspirowały one całą literaturę i sztukę starożytnych, były uważane za skarbnicę wszelkiej wiedzy; z badań nad poezją Homera narodziła się filologia, od przekładu Odysei na łacinę Liwiusza Andronikusa rozpoczęła się literatura rzym.; wielka epika europejska kształtowała się pod wpływem Homera (Wergiliusz, Dante). Z literatury polskiej wymienić jednak trzeba Stanisława Wyspiańskiego, który pod wpływem Homera napisał swój Powrót Odysa i Achilleis, a przede wszystkim Adama Mickiewicza, który tworząc polską epopeję narodową, a zarazem arcydzieło literatury, Pana Tadeusza, często świadomie uderzał w lutnię Homera.
Teatr
Charakter relacji między bogami a ludźmi stał się zasadniczym tematem najbardziej trwałego utworu kultury Aten klasycznych: sztuk tragicznych prezentowanych w trakcie trzydniowego wielkiego święta boga Dionizosa, które odbywało się co roku późną wiosną. Sztuki te, czytane i wystawiane po dziś dzień, w starożytnych Atenach prezentowane były w ramach konkursu dramatycznego, będącego jedną z wielu imprez organizowanych ku czci bogów. Tragedia ateńska rozkwitła w V w. p.n.e., podobnie jak komedia, inny, równie znaczący gatunek ateńskiej twórczości dramatycznej.
Każdego roku jeden z ateńskich urzędników wybierał trzech dramatopisarzy, którzy mieli zaprezentować w czasie święta Dionizosa po cztery sztuki: trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Termin „tragedia”- wywodzący się od dwóch greckich słów oznaczających „kozła” i „pieśń”- odnosiły się do sztuk, których fabuła rozwijała się wokół okrutnych konfliktów. Uczestniczące w nim postacie reprezentowały potężne siły zarówno ludzkie, jak i boskie. Tragedie były pisane wierszem, językiem wzniosłym i uroczystym, często opowiadały o dramatycznych skutkach wydarzeń rozgrywających się na styku świata bogów ze światem ludzi. Rozwiązaniu problemu z reguły towarzyszyły cierpienia i rozlew krwi.
Sceniczne prezentacja ateńskiej tragedii w niewielkim stopniu przypominała współczesne przedstawienia teatralna. Spektakle odbywały się za dnia pod gołym niebem, w teatrze poświęconym Dionizosowi, mieszczącym się u podnóża południowego stoku akropolu. Przedstawienie mogło oglądać około 14 000 widzów, którzy zajmowali miejsca na widowni naprzeciwko lekko wzniesionej platformy scenicznej. Widownia była w V w. prowizoryczna, pierwszy teatr z kamienia został zbudowany dopiero w IV w. p.n.e. Aby zapewnić równe szanse w rywalizacji, wszystkie tragedie musiały mieć obsadę liczącą tyle samo osób- trzech aktorów, którzy odgrywali wszystkie postacie męskie i żeńskie, oraz piętnastu członków chóru. Chociaż przewodnik chóru czasami podejmował dialog z aktorami, zasadniczą rolą chóru pozostawało wykonywanie pieśni i tańców w kolistej przestrzeni prze sceną, zwanej „orchestrą”. Wszystkie kwestie aktorów były wersyfikowane zgodnie ze specjalnym rytmem, a wstępy chóru nadawały ateńskiej tragedii jeszcze bardziej poetycki charakter.
Mimo że oprawa sceniczna była raczej skromna, dobra tragedia potrafiła być żywmy spektaklem. Chór, odziany w ozdobne kostiumy, był dobrze przygotowany do wykonywania zawiłego tańca. Aktorzy nosili maski. Aby wygłaszane przez nich kwestie dotarły do widzów z tylnych rzędów, mówili głośno i dobitnie gestykulowali. Odtwórcy głównych ról, zwani protagonistami, rywalizowali ze sobą o miano najlepszego aktora. Udział znakomitego aktora miał tak duże znaczenie dla sukcesu sztuki8, że protagonistów przydzielano na drodze losowania konkurującym ze sobą dramatopisarzom, tak aby wszyscy trzej mieli równe szanse na skompletowanie dobrej obsady. Wielcy protagoniści, aktorzy obdarzeni wspaniałymi głosami, cieszyli się ogromną popularnością, chociaż, w przeciwieństwie do wielu tragediopisarzy, nie byli zazwyczaj reprezentantami społecznej elit.
Autorzy zestawu tragedii wystawianych podczas uroczystości ku czci Dionizosa byli zarazem reżyserami, producentami, kompozytorami muzyki, choreografami, a czasem nawet aktorami. Tylko człowiek odpowiednio bogaty mógł sobie pozwolić na poświęcenie ogromnej ilości czasu, jakiej ta praca wymagała, zwłaszcza, że nagrody w konkursie tragicznym były raczej skromne. Jako obywatel dramatopisarz musiał wypełniać te same obowiązki wojskowe i polityczne, co zwykły Ateńczyk. Najsłynniejsi dramatopisarze ateńscy- Ajschylos (525-456 p.n.e.), Sofokles (496-406 p.n.e.), Eurypides (485-406 p.n.e.)- bądź służyli w armii, bądź sprawowali funkcje publiczne, a czasem i jedno i drugie.
Sztuka
Twórczość artystyczna Greków rozwijała się XI–I w. p.n.e. na Płw. Bałkańskim, wyspach M. Egejskiego, w Azji Mniejszej, pd. Italii, na Sycylii, wybrzeżach M. Śródziemnego i M. Czarnego; poprzedziła ją sztuka mykeńska ( helladzka sztuka), której osiągnięcia wykorzystywała początkowo w kształtowaniu własnych form.
Sztukę starożytnej Grecji okresu archaicznego (XI–VI w.) rozpoczęła faza sztuki protogeometrycznej (XI–X w.), łączącej elementy greckie z mykeńskimi, i faza sztuki geometrycznej (X–VIII w.), którą reprezentowały: ceramika malowana w różnorodne wzory geometryczne (amfory, kratery, dipylońskie wazy), drobne figurki z terakoty, brązu i kości słoniowej oraz architektura — domy i małe świątynie w typie megaronu ; w VII w. pod wpływem sztuki Bliskiego Wschodu powstał w ceramice tzw. styl orientalizujący, bogaty we wsch. motywy roślinne i zoomorficzne (ceramika Koryntu, Cyklady, Rodos), a w architekturze sakralnej ustalił się typ świątyni z peristazą; w końcu VII w., m.in. na jej potrzeby, powstała monumentalna rzeźba w kamieniu (poros, marmur), w VI w. dążąca do przełamania obowiązujących zasad symetrii i frontalizmu (np. Moschoforos) oraz do prawidłowego oddania ruchu; pojawiły się szkoły rzeźb. (np. w Wielkiej Grecji i na Eginie) o 2 gł. kierunkach: doryckim — surowym, tektonicznym (Argos, Korynt, Sykion) i jońskim — miękkim w modelunku, bardziej dekoracyjnym (Samos, Naksos, Paros, Chios); szkoła attycka (od poł. VI w.) połączyła oba kierunki; typowe dla tego okresu są m.in. posągi kor (Kora Berlińska) i kurosów (Kuros z Melos), rzeźba arch. i stele nagrobne; rozwija się czarno figurowe, a nieco później czerwono figurowe malarstwo wazowe oraz rzemiosło artystyczne: wyroby z brązu (statuetki, naczynia, lustra), terakoty i kości słoniowej, gemmy.
W okresie klasycznym (V–IV w. p.n.e.) powstał nowy typ miast (Milet, Pireus) na funkcjonalnym planie z prostokątną siatką ulic; rozwinęły się: rzeźba wolno stojąca ukazująca ruch (Dyskobol Myrona), monumentalne malarstwo ścienne (Polignot, Mikon), czerwono figurowe malarstwo wazowe w stylu swobodnym, rzeźba w brązie (m.in. Auriga delficki, Zeus z Artemizjon) i w kamieniu (np. dekoracja świątyni Zeusa w Olimpii). W 2. połowie V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się gł. ośrodkiem sztuki; działali tu najwybitniejsi architekci (Iktinos, Kallikrates i Mnesikles), rzeźbiarze ( Fidiasz, Alkamenes z Lemnos, Kallimach) i malarze (Agatarchos z Samos, Apollodoros z Aten); dokonała się synteza porządków arch.: doryckiego i jońskiego (Hefajstejon, Partenon); we wnętrzach pojawiła się kolumna koryncka (świątynia Apollina w Bassaj); w rzeźbie Poliklet oprac. kanon postaci ludzkiej (Doryforos) i wprowadził kontrapost ; wspaniale rozwinął się relief wotywny (m.in. Demeter, Triptolemos i Kora) i nagrobny ( Stela Hegeso) oraz ukształtował się portret syntet. (Perykles Kresilasa); pod koniec V w. powstał tzw. styl mokrych szat (m.in. Nike z Olimpii Pajoniosa z Mende, Nike zawiązująca sandał). W IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (buleuterion, teatr, stadion); powstał nowy typ budowli sakralnej ( tolos) i świeckiej (hotele w Olimpii i Epidaurze, arsenał w Pireusie); w Azji Mniejszej nastąpił renesans architektury jońskiej (mauzoleum w Halikarnasie); w tym czasie w rzeźbie pojawiły się nowe tematy (akt kobiecy), odmienne ujęcia formalne (m.in. miękki modelunek) oraz przedstawianie zróżnicowanych stanów psych. postaci; w portrecie utrwaliły się tendencje realist. (Silanion, Lizystrat); największymi mistrzami tego okresu byli: Kefisodotos, Praksyteles, Skopas, Leochares, Bryaksis z Karii oraz Lizyp — twórca nowego kanonu proporcji (Apoksyomenos) i odkrywca rzeźb. głębi; w malarstwie sztalugowym pojawiła się nowa tematyka (m.in. sceny rodzajowe) oraz utrwalił się iluzjonizm (Zeuksis, Parrasjos, Apelles z Kolofonu), a w malarstwie ceram. — tzw. styl kerczeński (Ateny) i gnathia (pd. Italia).
W okresie hellenizmu (323–30 p.n.e.) sztuka gr. (zw. hellenistyczną) stała się różnorodna tematycznie i formalnie przez asymilację elementów, gł. orientalnych, a także bardziej laicka i uniwersalna; nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie — latarnia mor. na Faros); w miastach zakładanych na planie hippodamejskim, np. Aleksandrii, z wyodrębnionymi dzielnicami (adm., handl. itp.), przestrzeń agory i świętych okręgów wytyczały i organizowały portyki (często piętrowe); wznoszono monumentalne budowle — świeckie (buleuteriony, teatry, biblioteki, gimnazjony) i sakralne (świątynie, tolosy, ołtarze); w budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi (m.in. na Delos); wprowadzono konstrukcję łuku z ciosów klinowych (najstarszy w bramie miejskiej w Dura Europos); powszechnie stosowano porządek joński (np. Didymajon k. Miletu), rzadko — koryncki (Olimpiejon w Atenach); rzeźba, inspirowana stylem z IV w. p.n.e., skłaniała się ku naturalizmowi; w kompozycji osiągnięto pełną przestrzenność (spiralny skręt ciała, ruch w głąb); rozwinięto 3 tendencje formalne: tzw. barok (dynamizm, patos) z gł. ośrodkami w Pergamonie (Gal zabijający żonę ) i na Rodos (Nike z Samotraki , Laokoona Grupa), tzw. rokoko (intymność, finezja), m.in. w Aleksandrii, oraz klasycyzm (adaptacje i kopie starych dzieł), gł. w Atenach (Demeter i Despojna Damofona, Wenus z Milo); pogłębiony psychologicznie portret analit. (oficjalny i prywatny) osiągnął w poł. II w. pełnię realizmu; drobną plastykę reprezentowały m.in. figurki terakotowe z Tanagry i Myriny; malarstwo sztalugowe, posługujące się enkaustyką ; (kopie rzym. w Pompejach), odkryło nowe tematy (pejzaż, martwa natura); ceramika malowana ustąpiła reliefowej, wyciskanej z form (megaryjskie czarki); rozwijało się też rzemiosło artyst., m.in. toreutyka, złotnictwo, gliptyka.
Formy sprawowania władzy
DEMOKRACJA ustrój polityczny niektórych miast starożytnej Grecji oraz republiki Rzymu, w którym najwyższą władzą było zgromadzenie wszystkich wolnych obywateli miasta, z prawem zabierania głosu i proponowania ustaw; najpełniej zrealizowaną formę ustroju demokratycznego reprezentowały (V w. p.n.e.) Ateny: wprowadzenie losowania urzędów, wynagradzanie obywateli za sprawowanie funkcji publicznych umożliwiające udział w rządach warstwie ubogiej ludności.
OLIGARCHIA [gr.]: forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę, wywodzącą się najczęściej spośród arystokracji lub ludzi bogatych; w filozofii starożytnej Grecji (Platon, Arystoteles) oligarchii, jako rządom ludzi sprawujących władzę na podstawie kryterium formalnego (urodzenia, bogactwa), przeciwstawiano arystokrację, czyli władzę „najlepszych”;
TYRANIA [gr.], w starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku obalenia istniejącego porządku politycznego i przejęcia władzy przez tyrana; tyrania wczesnogrecka była następstwem walk politycznych w łonie arystokracji, w ich wyniku do władzy dochodziły (VII–VI w. p.n.e.) ambitne jednostki wywodzące się z tej grupy. Tyrani nie zmieniali ustroju politycznego, usiłując rządzić w jego ramach, obsadzali urzędy swoimi ludźmi; podejmowali ambitne przedsięwzięcia gosp. i kult., przyczyniając się do rozwoju swoich państw, starali się też zyskać przychylność niearystokratów. Upadek tyranii wczesnogreckiej był rezultatem akcji inicjowanych przez poróżnionych z nimi, odsuniętych od władzy, niekiedy prześladowanych arystokratów (Pizystrat, Polikrates, Periander). Tyrania późno grecka (IV–III w. p.n.e.) była związana z zaostrzeniem konfliktów społ. w Grecji. Po władzę sięgali wówczas politycy kreujący się na obrońców uciśnionego ludu i szermujący demagogicznymi hasłami.
Igrzyska olimpijskie
Idea nowożytnych igrzysk olimpijskich nawiązuje do tradycji starożytnej Grecji, gdzie podczas uroczystości religijnych odbywały się zawody sportowe oraz występy poetów, muzyków i śpiewaków, a w czasie ich trwania obowiązywał rozejm (gr. ekecheiria ); cichły wtedy wszelkie spory i wojny. Wśród wielu igrzysk starożytnej Grecji największą sławę zdobyły igrzyska ku czci Zeusa w Olimpii, rozgrywane co 4 lata, od których przyjęto rachubę czasu wg olimpiad. Początki igrzysk olimpijskich nie są znane i są owiane legendą; pierwszy opis igrzysk znajduje się w Iliadzie Homera, ale i on wspomina, że jest to tradycja jeszcze dawniejsza; od 776 p.n.e. powtarzają się igrzyska olimpijskie w niezmiennym cyklu 4-letnim i trwają przez 1168 lat, prawdopodobnie do 393 n.e. (292 olimpiady); 393 n.e. ces. rzym. Teodozjusz I Wielki zakazał organizowania igrzysk olimpijskich, dopatrując się w nich kultywowania zwyczajów pogańskich.
Idea igrzysk olimpijskich została wskrzeszona dopiero w końcu XIX w. przez francuskiego pedagoga, działacza społ. i sport. barona P. de Coubertina; dzięki jego staraniom 1894 został powołany Międzynarodowy Komitet Olimpijski oraz podjęto decyzję o wznowieniu igrzysk olimpijskich i zorganizowaniu ich 1896 po raz pierwszy w czasach nowożytnych w stolicy Grecji — Atenach. Od tego czasu igrzyska olimpijskie odbywają się regularnie co 4 lata (z wyjątkiem lat 1916 oraz 1940 i 1944, kiedy działania wojenne uniemożliwiły ich zorganizowanie), zyskując coraz większą popularność.
Medycyna
HIPOKRATES (ok. 460–377), lekarz gr., zw. ojcem medycyny; gł. przedstawiciel słynnej koskiej (z wyspy Kos) szkoły lekarskiej; oparł medycynę na zasadach racjonalnych, naukę jego cechowała troska o chorego, wnikliwa obserwacja lekarska i log. wyciąganie wniosków prognostycznych; wywarł ogromny wpływ na rozwój medycyny. Naczelną zasadą Hipokratesa było nieszkodzenie choremu (łac. primum non nocere) i pomaganie uzdrawiającym siłom natury; drobiazgowo analizował objawy chorobowe i do czasów obecnych niektóre z nich noszą jego imię. Założenia patologii Hipokratesa opierają się na istnieniu w ustroju 4 podstawowych cieczy, czyli soków (patologia humoralna): krwi, śluzu, żółci, czarnej żółci (prawdopodobnie krew żylna); ich równowaga warunkuje stan zdrowia, zaburzenia w niej powodują choroby; z przewagi jednego z elementów wynika określony temperament: sangwiniczny, flegmatyczny, choleryczny, melancholiczny. Hipokrates jest twórcą podstaw etyki lekarskiej: Przysięga — stanowi kanon etyki lekarskiej; ważniejsze pisma, to Prognozy koskie, w których zawarł całe ówczesne doświadczenie lekarskie, oraz Aforyzmy; pozostałe dotyczą m.in. anatomii, patologii, chirurgii, zabiegów lekarskich, położnictwa; pisma przypisywane Hipokratesowi zostały zebrane w 100 lat po jego śmierci w tzw. Corpus Hippocraticum.
Źródła:
K. Kumaniecki Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu
P. Miquel W antycznej Grecji
Thomas R. Martin Starożytna Grecja
Encyklopedia multimedialna PWN Cywilizacja
Encyklopedia multimedialna PWN Historia