Model wewnętrznej nieefektywności przedsiębiorstwa

MODEL WEWNĘTRZNEJ NIEEFEKTYWNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA


Przesłanką modelu wewnętrznej nieefektywności przedsiębiorstwa, zaproponowanej przez H. Leibensteina, stało się spostrzeżenie, że przedsiębiorstwa nie zawsze dążą do minimalizacji kosztu.

Punktem wyjścia do budowy modelu są dla Leibensteina materiały empiryczne, z których wynika, że:
1. w danym przedsiębiorstwie, stosującym stale tę samą technologię, możliwy jest stały coroczny wzrost produkcji,
2. w dwóch przedsiębiorstwach, stosujących tę samą technologię, wielkość produkcji znacznie się różniła (jedno z nich wytwarzało o połowę mniej)

Dane te świadczą, że przedsiębiorstwa te nie produkowały po najniższym koszcie, ponieważ technologia i czynniki produkcji nie były optymalnie wykorzystywane.

Różnicę między rzeczywistym kosztem, a kosztem możliwie najniższym Leibenstein określił jako X-nieefektywność.
Ustalenie przyczyn X-nieefektywności polega na przyjęciu założenia, że możliwości decyzyjne ma nie tylko menedżer, lecz również pozostali pracownicy. Należy zatem odrzucić założenie, że o funkcjonowaniu przedsiębiorstwa decyduje menedżer przez pryzmat swojej funkcji użyteczności , i przyjąć, że wszyscy pracownicy realizują w przedsiębiorstwie swoje funkcje użyteczności. Każdy pracownik, także menedżer, jest podwładnym, czyli agentem jakiegoś zwierzchnika (pryncypała). Pryncypał zawiera z agentem umowę o wykonywanie pewnych prac w przedsiębiorstwie w zamian za wynagrodzenie. Umowy o pracę są niekompletne, tj. nie precyzują wszystkich okoliczności i sposobów jej wykonywania. Agenci wykorzystują to angażując się w wykonywanie umowy w takim stopniu, aby zmaksymalizować swoją funkcję użyteczności. Sposób wywiązywania się przez pracowników z warunków umowy nie zawsze powoduje więc, że pracują oni z największą produktywnością.

Przyczynami X-nieefektywności są:
· niekompletna informacja o możliwościach zwiększenia produktywności danej technologii,
· ukrywanie możliwości produkcyjnych przez pracowników,
· niedostateczne monitorowanie i motywowanie pracowników,
· słaba presja konkurencyjna

Optymalne wykorzystanie technicznych czynników produkcji jest możliwe, jeżeli pracownicy pełni wykorzystują swoje możliwości fizyczne, psychiczne i intelektualne. Jeżeli pracownicy nie działają „na pełnych obrotach”, to przedsiębiorstwo nie minimalizuje kosztu produkcji. X-nieefektywność może być utrzymywana w pewnych granicach za pomocą kontroli oraz bodźców finansowych dla menedżerów i pozostałych pracowników. Leibenstein twierdzi, że bodźce te są odbierane racjonalnie, ale w sposób selektywny. Racjonalność selektywna polega na tym, że ludzie w różnym stopniu, nie zawsze maksymalnym, dążą do osiągnięcia swoich celów. Silne bodźce mogą więc powodować redukcję X-nieefektywności w różnym stopniu, zależnym od wrażliwości na bodźce, akceptacji bodźców, możliwość uczenia się itp. Ponoszenie kosztów kontroli i motywowania jest uzasadnione, jeżeli redukcja X-nieefektywności zrekompensuje je z nadwyżką. Uzyskanie minimalnego poziomu kosztów jest zatem raczej wyjątkowe, np. w sytuacji zagrożenia miejsc pracy i bytu pracowników.