Budowa i biologia stawonogów
Do stawonogów zaliczamy skorupiaki wije, owady pajęczaki i trylobity. Staw są najliczniejszym typem zwierząt na Ziemi. Przodkami staw były prymitywne, morskie wieloszczety. Pierwsi przedstawiciele staw najprawdopodobniej pojawiły się w Kambrze. Staw opanowały wszystkie typy środowisk.
Wodną linię rozwojową reprezentują trylobity i skorupiaki. Trylobity pojawiły się już w kambrze. W środku ery paleozoicznej osiągnęły szczyt swego rozwoju. Pod koniec tej ery wymarły całkowicie. Posiadały wyodrębnioną głowę, natomiast korpus był podzielony na segmenty. Segmenty posiadały niezróżnicowane odnóża z wyrostkami skrzelowymi. Trylobity zaliczamy do skamieniałości przewodnich ery paleozoicznej. Ciało staw podzielone jest na głowę, tułów i odwłoki pokryte oskórkiem, bądź pancerzem chitynowym. Pokrycie ciała chityną uniemożliwia wzrost, dlatego u niektórych staw wyst okresy linienia. Głowa staw zaopatrzona jest w odnóża gębowe. Mogą to być żuwaczki, szczęki, szczękoczółki, nogogłaszczki. Tułów zaopatrzony jest w odnóża kroczne. U skorupiaków – 5 par, u pajęczaków – 4 pary, u owadów – 3 pary. Odnóża kroczne są różnie zmodyfikowane w zależności od trybu życia. Są one członowane, połączone stawami.
Cechy ogólne stawonogów
Głowa – czułki, aparat gębowy, oczy złożone. Tułów – skrzydła u niektórych owadów zredukowane 3 pary odnóży są różnie zmodyfikowane w zależności od trybu życia. Odwłok – narządy wew, wyrostki czuciowe, pokładełka (do składania jaj), a u niektórych nie ma żadnych odnóży.
Ukł pokarm – otwór gębowy, jama gębowa, gardziel, przełyk, wole, żołądek, uchodzą tu gruczoły trzustkowe, jelito ( jest większe niż długość ciała), otwór odbytowy. Ukł krwio – otwarty, położony na stronie grzbietowej. Krew nie krąży tylko w naczyniach, ale wylewa się również do zatok jamy ciała. Ukł oddech – system tchawek. Przenikają przez całe ciało, dostarczają tlen wszystkim komórkom. Ukł nerw – parzysty zwój nadprzełykowy i łańcuszek brzuszny. Ukł rozrod – rozmnażanie rozdzielnopłciowe, jajorodne samice posiadają zbiorniczki nasienne w których magazynowane są plemniki.
Owady dzielimy na trzy grupy w rozwoju bezpośrednim z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym. Rozwój bezpośr ma miejsce w przypadku niektórych owadów nie posiadających skrzydeł, np. wszy. Wykluwająca się z jaj larwa przechodzi kilka wylinek i staje się postacią dojrzałą. Larwa po wykluciu jest podobna do postaci dorosłej. Przeobraż niezupełne – larwa podczas kolejnych wylinek stopniowo upodabnia się do postaci dorosłej, np. zawiązki skrzydeł staja się coraz większe i lepiej widoczne. Osobniki larwalne w tym rozwoju nazywamy nimfami. Przeobraż zupełne – charakteryst jest dla najwyżej stojących ewolucyjnie owadów uskrzydlonych, np. motyli, muchówek, pcheł. W przeobraż zupełnym występuje postać larwalna i postać poczwarki. Postacie larwalne (gąsienica, czerw, pędzak) nie są podobne do postaci dorosłej, żyją w innym środowisku, pobierają inny rodzaj pokarmu, są bardzo żarłoczne. Poczwarka jest najczęściej postacią nieruchomą, nie pobiera pokarmu, ukryta w kokonie, zachodzą w niej przeobrażenia wszystkich układów z wyjątkiem nerwowego. W procesie przeobraż zupełnego, w etapie przepoczwarczania istotną rolę odgrywa układ hormonalny. U niektórych owadów występuje życie społeczne. W społeczeństwie owadzim (np. termity, mrówki, pszczoły) występuje podział na funkcje pełnione z różnicami w budowie poszczególnych kast. Zjawisko to nosi nazwę polimorfizmu . U termitów występuje podział na: Królową – znajduje się ona w centrum gniazda. Jej głównym zadaniem jest składanie jaj. Z jej jaj wylęgają się robotnicy i żołnierze. Żołnierze – mają potężne żuwaczki i są zdolni do produkcji lekkiej, drażniącej substancji, bronią gniazda. Robotnicy – mają niewielki żuwaczki, ciało ma inny kolor, dostarczają oni żywności, rozbudowywują gniazdo, pielęgnują parę królewską.
Pajęczaki