Pieniądz, rynek pieniężny, system bankowy

Budżet-zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polit-administracyjnej państwa na różne cele publiczne; jego podm.-rząd(sporządza plan i przedstawia do zatwierdzenia parlamentowi);wykonawcami b.-skarb państwa lub min.finansów; analogicznie z budżetem lokalnym;budż.państwa-bezpośrednio związany z bankiem centralnym(prowadzi rachunek bieżący budż.państwa);
Deficyt i nadwyżka budż.-źródłem wpływów(dochodu fiskalnego)-podatki bezpośrednie od zysków przedsięb.,od indyw. dochodów obywateli i podatki pośrednie(w cenie nabywanych towarów);pozycje wydatków budż.-obrona nar,oswiata, kult. itd.
Nadwyżka budżetu-przy wyższym dochodzi narodowym;zjawisko rzadkie;
Deficyt budżetowy-wynika z nadmiernych wydatków budż, zbyt niskich dochodów lub oczekiwań społ.,że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego; wyższy z reguły, gdy dochód narodowy spada;

Budżet państwa
Budżet państwa jest to centralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków publicznych w związku z wykonywaniem podstawowych funkcji państwa.
Podstawą tworzenia budżetu państwa jest ustawa sejmowa, która upoważnia rząd do gromadzenia i wydatkowania dochodów.
Z pojęciem budżetu państwa związane są następujące pojęcia: system budżetowy oraz gospodarka budżetowa
System budżetowy państwa są to prawne, organizacyjne i planistyczne ramy umożliwiające funkcjonowanie gospodarki budżetowej
Gospodarka budżetowa obejmuje wszystkie działania podejmowane przez naczelne organy władzy państwowej oraz centralne i terenowe organizacje administracji rządowej wraz z podporządkowanymi im jednostkami organizacyjnymi w zakresie planowania, gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych będących w dyspozycji budżetu państwa.

Cechy budżetu państwa
Budżet państwa charakteryzuje się tym, że:
-gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy;
-dochody budżetowe gromadzone są na zasadzie bezzwrotnej;
-działalność budżetowa poddana jest rygorom prawnym;
-gospodarka budżetowa ma wymiar nie tylko ekonomiczny ale także społeczny;
-gospodarka budżetowa państwa określa pośrednio ramy ustrojowe państwa.
Zasady budżetowe
W literaturze najczęściej spotyka się następujące zasady budżetowe:
-zasada równowagi – miała największe znaczenie w latach minionych, chodzi o to, że możemy wydatkować tyle, ile mamy zgromadzonych środków, wydatki nie mogą przewyższać dochodów. Nadwyżki i deficyty budżetowe mają być celowo wykorzystywane w polityce gospodarczej i finansowej państwa w celu wyeliminowania wahań koniunkturalnych, deficyt jest dopuszczalny w celu pobudzania gospodarki w sytuacjach kryzysowych.
-zasada powszechności (zupełności) – w budżecie uwzględnia się wszystkie dochody i wydatki.
-zasada jedności – wymaga obejmowania dochodów i wydatków tylko jednym budżetem. W ramach tej zasady wyróżnia się tzw. jedność formalną i materialną. Jedność formalną uzyskuje się dzięki budowie zbiorczego budżetu państwa obejmującego budżet władz centralnych i budżet władz samorządowych. Jedność materialna głosi, że suma dochodów powinna być przeznaczona na pokrycie całości wydatków budżetowych bez celowego wiązania niektórych wydatków z określonymi dochodami budżetowymi.
-zasada jawności – budżet państwa i zawarte w nim informacje nie mogą być tajne, projekt budżetu musi być jawny.
-zasada przejrzystości – zawarte w nim informacje muszą być tak skonstruowane, żeby można było się zorientować jakie są tendencje zmian w polityce społeczno-gospodarczej rządu.
-zasada realności – budżet musi być tak skonstruowany, aby był możliwy do wykonania.
-zasada gospodarności – środkami publicznymi należy gospodarować w sposób oszczędny.
-zasada jednoroczności – budżet jest planowany, projektowany i uchwalany na jeden rok
-zasada uprzedniości – projekt budżetu państwa powinien być zaproponowany jeszcze przed rokiem budżetowym.
-zasada operatywności – budżet powinien być opracowany w układzie, który umożliwiłby ścisłe ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań budżetowych i jakie środki otrzymują na sfinansowanie tych zadań.
-zasada polityczności – na kształtowanie budżetu i poprawki w nim mają wpływ siły polityczne zgromadzone w parlamencie.


Funkcje budżetu państwa
W literaturze najczęściej spotyka się następujące funkcje budżetu państwa:
-redystrybucyjna (rozdzielcza) – w skali mikro dotyczy pojedynczej osoby fizycznej lub prawnej. Chodzi o dochody, jeśli są wysokie polega na uszczuplaniu, jeśli dochody są niskie na podwyższaniu tych dochodów. W skali makro polega na przemieszczaniu środków publicznych między różnymi dziedzinami.
-stabilizacyjna (wyrównawcza) – stabilizowanie wahań koniunktury, cykli gospodarczych. Rząd powinien tak zagospodarować środki publiczne, aby stabilizować gospodarkę na odpowiednio wysokim poziomie.
-alokacyjna – zagospodarowanie czynników produkcji w różnej działalności gospodarczej w taki sposób, aby w przyszłości, aby w przyszłości uzyskać jak najwyższy dochód.
-bodźcowa – bodźcowanie pozytywne ma miejsce jeśli rząd będzie zmniejszał opodatkowanie i opłaty obowiązkowe a zwiększał wydatki publiczne; bodźcowanie negatywne, gdy obciążenia podatkowe zwiększają się.
-kontrolna – wykorzystanie procesów i zjawisk pieniężnych do obserwacji oraz analizy zjawisk i procesów rzeczowych.
-koordynacyjna – koordynowanie działalności całego sektora publicznego przez budżet państwa.
-demokratyczna – pobudzanie zainteresowania i angażowania społeczeństwa do opracowywania i wykonywania budżetu (żeby organizacje społeczne włączały się do konstruowania budżetu, miały wpływ na wytyczne, które są formułowane w budżecie państwa).
-ustrojowa – w pewnym sensie budżet państwa jest atrybutem władzy, określa ustrój państwa. Jeśli budżet nie zostanie uchwalony może to doprowadzić do destabilizacji politycznej (rozwiązanie parlamentu).
Budżet państwa spełnia funkcje ponadustrojowe, niezależnie od ustroju w każdym państwie funkcjonuje budżet państwa, ale może mieć różne cele, mimo tego takie same funkcje.


Procedura budżetowa
Zasady prac budżetowych są zawarte w ustawie sejmowej z dnia 5 stycznia 1991 roku o prawie budżetowym. Cała procedura uchwalania budżetu składa się z czterech etapów:
-opracowanie projektu budżetu – za opracowanie projektu budżetu odpowiedzialna jest Rada Ministrów, największy wpływ na opracowanie projektu budżetu ma Ministerstwo Finansów.
-uchwalenie budżetu – procedura uchwalania budżetu państwa jest następująca: Rada Ministrów na spotkaniu ustala główne wytyczne, zasady polityki społeczno-gospodarczej na następny rok budżetowy. Wytyczne mają służyć Ministrowi Finansów do opracowania tzw. noty budżetowej. W nocie budżetowej Minister Finansów określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania przez poszczególne podmioty gospodarki budżetowej materiałów do projektu budżetu państwa. W nocie budżetowej zawarte są również różnego rodzaju wytyczne, wskaźniki, normy budżetowe i limity o charakterze obligatoryjnym lub orientacyjnym. Nota budżetowa rozsyłana jest do poszczególnym ministrów o wojewodów. Na jej podstawie ministrowie i wojewodowie są zobowiązani do zaplanowania pojedynczych budżetów dotyczących swoich resortów i samorządów terytorialnych. Te budżety trafiają do Ministra Finansów i na tej podstawie Minister Finansów sporządza projekt zbiorczy budżetu państwa. Trafia on pod obrady Rady Ministrów. Jeśli jest akceptowany, to Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do przedstawienia tzw. expose budżetowego w Sejmie (do 15.XI). Projekt trafia do komisji budżetowej w celu naniesienia poprawek. Potem
-następuje debata budżetowa w Sejmie. Z wprowadzonymi poprawkami projekt trafia do Senatu (dyskusja, poprawki). Następnie w Sejmie głosowanie nad poprawkami Senatu. (Senat – Sejm). Przyjęcie lub odrzucenie poprawek. Po uzyskaniu kwalifikowanej większości głosów budżet państwa jest kierowany do realizacji. Sejm ma 3 miesiące na uchwalenie budżetu, jeśli to nie nastąpi Prezydent RP ma prawo rozwiązać Sejm. Wtedy gospodarka funkcjonuje zgodnie z projektem zgłoszonym przez Ministra Finansów do 15.XI. prowizorium budżetowe opracowane przez Ministra Finansów obowiązuje do momentu uchwalenia budżetu.
-wykonanie budżetu – charakterystyczną cechą wykonania budżetu państwa jest jego zdecentralizowanie. Odbywa się ono pod nadzorem i kierunkiem organów wyższego szczebla. Głównymi dysponentami środków budżetowych są podmioty budżetowe, których dochody i wydatki ujmuje się w ramach tzw. klasyfikacji budżetowej. Do tego typu podmiotów należą przede wszystkim ministerstwa i urzędy centralne zrównane z ministerstwami i wojewodami oraz inne jednostki, którym Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego. Jednostki podlegające dysponentom głównym realizują dochody i wydatki jako dysponenci środków budżetowych II stopnia. Mogą to być także dysponenci II stopnia, którzy bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania.
sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu – głównym organem kontrolującym działalność budżetu państwa jest Sejm. Bieżącą kontrolą realizacji zadań budżetu państwa zajmuje się Minister Finansów. Minister Finansów jest odpowiedzialny za okresowe przedstawianie sprawozdań radzie Ministrów. Rada Ministrów jest odpowiedzialna żeby do końca IX przedstawić sprawozdanie z realizacji budżetu państwa Komisji do Spraw Budżetu i Finansów (za I półrocze). Do organów upoważnionych do kontroli wykonania budżetu państwa należy Najwyższa Izba Kontroli. Do 30.VI następnego roku budżetowego Rada Ministrów jest zobowiązana przedstawić Sejmowi oraz NIK raport z wykonania budżetu państwa. Na jego podstawie odbywa się w Sejmie głosowanie nad uchwaleniem absolutorium budżetowego.
Podatki-przymusowe,bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne przekazane przez podatnika na rzecz budżetu państwa,miasta lub gminy.
Podat.bezpośredni od dochodów przedsięb.-charakter liniowy(stopa podatku doch.płaconego od zysku brutto jest jednakowa dla wszystkich producentów niezależnie od wysokości osiąganego dochodu)
Podat.bezpośredni od dochodów indywidualnych-na zasadzie progresji podatkowej;najniższa stopa podatkowa od najniższych dochodów itd.-zgodna z zasadą sprawiedliwości społecznej;
Pod.bezpośr.uszczuplają wydatki na cele konsumpcyjne i inwestycyjne, ale zwiększają dochody i budżet państwa;
Podatek obrotowy-płacony od sprzedaży towarów;obejmował jedynie finalne dobra konsumpcyjne; udoskonaleniem tego podatku, było wprowadzenie powszechnego podatku od wartości dodanej(VAT);płacony podatek podnosi cenę sprzedaży od producenta aż po detaliczna sprzedaż produktu finalnego-korzystniejszy dla budżetu,bo zapewnia szybszy i bardziej systematyczny napływ dochodów do budżetu.
Pieniądz-ogólny ekwiwalent powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nie wymienialny. Obok miernika wartości pieniądz pełni rolę środka cyrkulacji (pośrednicząc w wymianie),środka płatniczego , środka tezauryzacji; jako pieniądz światowy-środek wyrównania rozliczeń na rynku światowym. Stosownie do ustaleń Międzynarodowego Funduszu walutowego , państwa członkowskie zobowiązują się do ustalania w złocie parytetu swojej waluty , a także do dokonywania zmian parytetu tylko w porozumieniu z tą organizacji. Funkcje pieniądza-1)środek ogólnie akceptowany jako sposób płacenia przy bezpośrednich zakupach dóbr i usług oraz służącym spłacania długów; 2)używany jako jednostka rozliczeniowa;3)środek służący sprowadzaniu do wspólnego mianownika wartości różnych dóbr i usług-umożliwia porównawcze wartościowanie i prowadzenie księgowości;4)środek wymiany-funkcjonuje jako standard wartości.


Rodzaje pieniądza i struktura jego zasobów:
1)gr.M1-gotówka i depozyty na rach.czekowych w bankach komercyjnych-najwyższy stopień płynności(do celów transakcyjnych,spekulacyjnych)
2)gr.M2= gr.M1+rach. oszczędnościowe i małe rachunki terminowe-wykorzystywane przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych
3)gr.M3= gr.M2 +duże salda rach.terminowych-główne źródło środków wykorzystywanych na długoterminowe lokaty;
Oddziaływanie banku centralnego na przebieg koniunktury gosp.-główne zadania możemy określić jako:
1)sterowanie emisją pieniądza(biletów bankowych)
2)kredytowanie innych banków(zwłaszcza komercyjnych)
3)obsługa bankowa rządu(w tym i poradnictwo finansowe)
4)administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi i oddziaływanie na kształtowanie kursu walutowego
5)nadzór nad działaniem całego systemu bankowego, a także zarządzanie długiem publicznym.
Polityka banku centralnego zmierzająca do tworzenia banków sprzyja rozwojowi kredytowania i zwiększeniu podaży pieniądza;
6)Działanie systemu rezerw obowiązkowych jest oparte na wyznaczeniu bankom komercyjnym przez banki centralne niezbędnego poziomu rezerw gotówkowych jakie winny one otrzymać dla zapewnienia bieżącej ciągłej i pełnej obsługi swoich klientów;
bank centralny działa na rzecz:
a)podniesienia poziomu rezerw obowiązkowych
b)obniżenia stopy rezerw obowiązkowych (działanie na rzecz zwiększenia wartości mnożnika kreacji pieniądza i podaży tego pieniądza przy danej bazie monetarnej).
7)Kształtowanie poziomu szeroko rozumianej stopy dyskontowej(chodzi o poziom procentowy różnych kredytów udzielanych przez banki centralne bankom komercyjnym a zwłaszcza tzw. kredytu afinansowego w tym również kredytu udzielonego pod zastaw papierów wartościowych)
Polityka fiskalna(drugie obok polityki monetarnej narzędzie oddziaływania państwa na gospodarkę rynkową)-stosowanie wydatków i przychodów państwa dla osiągnięcia różnych celów , a w szczególności dla stabilności gospodarki;realizowana poprzez budżet państwa;
Stabilizacyjna funkcja polityki fiskalnej- dążenie do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki. W okresach zagrożenia recesją powinno następować obniżenie przychodów i zwiększenie wydatków budżetowych dające w efekcie wzrost globalnego popytu. W sytuacji niebezpieczeństwa rząd powinien prowadzić z kolei politykę restrykcyjną , obejmującą zwiększenie wpływów do budżetu i zmniejszenie wydatków budżetowych, mającą na celu ograniczenie globalnego popytu.

Redystrybucyjna funkcja polityki fiskalnej-związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe, pochodzące z podatków, a następnie dokonując wydatków w postaci transferów – modyfikuje podział produktu narodowego między różne podmioty gospodarcze Państwo powinno starać się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej minimalne zaspokojenie podstawowych potrzeb. państwo poprzez politykę fiskalną dokonuje korekty dochodów. Dochody grup zamożniejszych są zmniejszane przez podatki, natomiast dochody mniej zamożnych z jednej strony są mniej obciążone podatkami, a z drugiej strony są zwiększone poprzez transfery oraz chronione poprzez bezpłatny czy ulgowy dostęp do niektórych dóbr czy usług różnych podmiotów.
funkcja alokacyjna, wyraża się w ingerencji państwa w sferę inwestycji. Alokacyjne działanie państwa odnosi się w znacznej mierze do realizacji inwestycji, których inne podmioty nie chcą lub nie mogą zrealizować.
Poprzez aktywną politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarcza tak by maksymalnie ograniczyć zjawiska negatywne(bezrobocie),a zarazem stymulować zjawiska pozytywne(wzrost gosp.)
Pasywna polityka fiskalna-polega na dostosowaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gosp. a nie wyrażającą się w próbach aktywnego jej kształtowania.