III filar Unii Europejskiej

~ III FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – WSPÓŁPRACA SĄDOWA I POLICJI W SPRAWACH KARNYCH ~

Znaczącym etapem w historii współpracy imigracyjnej, policyjnej i sądowej pomiędzy państwami członkowskimi stało się zawarcie przez państwa Beneluksu, RFN i Francję porozumień z Schengen. Były to dwie umowy międzynarodowe, z których wcześniejsza, podpisana 14 czerwca 1985 r., miała charakter programowy i wytyczyła główne kierunki współpracy pomiędzy stronami; druga natomiast, zawarta 19 czerwca 1990 r., stanowiła realizację umowy wcześniejszej i przewidywała konkretne działania stron w zakresie imigracji, azylu, współpracy sądowej i współpracy policyjnej.
Współpraca w III filarze ma charakter międzyrządowy i posługuje się formami charakterystycznymi dla prawa międzynarodowego, a nie prawa wspólnotowego.

TUE wprowadził dla wszystkich dziedzin, które obejmuje integracja państw członkowskich, jednolite ramy instytucjonalne.
→ Rada Europejska; (szefowie państw i rządów oraz Przewodniczący KE) powinna nadawać impulsy i określać podstawowe kierunki działań i wytyczne w tej mierze.
→ Rada UE; jest najważniejszym organem kierującym pracami Unii w sferze III filara, określana w tym przypadku jako Rada do spraw sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Organizację prac Rady powierzono generalnie na gruncie prawa unijnego COREPER. W celu bieżącego zarządzenia utworzono trzy instytucje: Grupę Strategiczną do Spraw Migracji, Granic i Azylu; Grupę Wyższych Funkcjonariuszy do Spraw Azylu i Migracji oraz Komitet do Spraw Prawa Cywilnego.
→ Komisja Europejska; jej uprawnienia zostały ograniczone do wskazywania nowych kierunków współpracy i pomocy w ich realizacji. KE uzyskała na równi z państwami członkowskimi prawo inicjatywy ustawodawczej. W ramach KE została powołana w 1999 r. nowa Dyrekcja Generalna do Spraw Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
→ Trybunał Sprawiedliwości; Trybunał może dokonywać wykładni oraz badać ważność decyzji ramowych, oraz interpretować konwencje międzynarodowe. Nie ma natomiast prawa badania legalności i proporcjonalności działań służb policyjnych i innych w poszczególnych państwach członkowskich.
→ Parlament Europejski; sprawuje nadzór nad wszelkimi środkami służącymi zwalczaniu przestępstw na szkodę interesów finansowych WE. Rada zasięga opinii PE w odniesieniu do wszystkich środków wiążących, przyjmowanych w ramach III filara. PE zachował prawo do uzyskania informacji ze strony Prezydencji i KE, uprawnienie do kierowania pod adresem Rady pytań i zaleceń oraz do wysłuchania corocznego sprawozdania.

Traktat z Maastricht wprowadził w III filarze specyficzne instrumenty prawne:
→ Wspólne działania i wspólne stanowiska; wspólne działania dzielą się na cztery grupy:
• Środki, dla których implementacji nie potrzeba podjęcia przez organy państw członkowskich jakichkolwiek dalszych działań
• Środki, dla których implementacji konieczna jest modyfikacja praktyki administracyjnej państw.
• Wspólne działania, wymagające wprowadzenia przez rządy zmiany przepisów administracyjnych.
• Zakłada podjęcie przez państwa członkowskie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany obowiązującego ustawodawstwa.
→ Konwencje Międzynarodowe; są podejmowane przez Radę UE. Ze względu na dość skomplikowaną procedurę, weszły w życie dwie konwencje o Europolu i o ochronie interesów finansowych Wspólnoty. Środki wykonawcze do konwencji w zakresie III filara mogą być przyjmowane kwalifikowaną większością 2/3 głosów. Mogą one wchodzić w życie po ratyfikowaniu ich przez połowę państw członkowskich.
→ Decyzje i decyzje ramowe; decyzje mogą być przyjmowane we wszystkich sprawach, będących przedmiotem zainteresowania III filara, z wyjątkiem zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich, które jest zastrzeżone dla decyzji ramowych. Decyzje ramowe odpowiadają koncepcyjnie i konstrukcyjnie dyrektywom w I filarze.
→ Instrumenty nieformalne; m.in. uchwały, zalecenia, deklaracje. Instrumenty takie nie stanowią aktów prawa wspólnotowego. Ponieważ UE nie ma osobowości prawnej, muszą one być traktowane z punktu widzenia prawa międzynarodowego jako środki przyjęte przez państwa członkowskie.
Specyficzne rozwiązania prawne uzupełniające strukturę III filara:
→ Klauzura pomostowa; zespół norm traktatów unijnych dotyczących możliwości przekazania pewnych kwestii z III filara do I filara określa się zwykle jako klauzurę pomostową.
→ Klauzura gwarancyjna; zgodnie z nią współpraca w zakresie III filara nie wyłącza i nie może zastępować odpowiedzialności poszczególnych państw za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego.

Konkluzje Rady Europejskiej z Tampere.
Wykładni pojęcia „Obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” a także rozwinięcia przedstawionych wyżej zamierzeń, dokonała Rada Europejska na spotkaniu w Tampere w dniach 15-16 października 1999r. Spotkanie to miało wymiar historyczny, ponieważ po raz pierwszy w dziejach UE odbyło się nadzwyczajne posiedzenie na szczycie poświęcone współpracy w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. Konkluzje posiedzenia w Tampere określiły priorytety działań UE na okres bezpośrednio następujący po wejściu w życie TA we wszystkich dziedzinach objętych III filarem.
W dziedzinie azylu i polityki migracyjnej państwa członkowskie wypowiedziały się za dalszym ograniczeniem postępowań azylowych i zaostrzeniem walki z nielegalną imigracją. Nowa polityka UE ma obejmować środki związane z daleko idącą pomocą w zwalczaniu bezrobocia, polepszeniu warunków życia i demokratyzacją państw pochodzenia potencjalnych uchodźców.
Drugą dziedziną pozostającą w sferze zainteresowania szczytu było utworzenie tzw. Europejskiej przestrzeni prawnej.
Trzecią dziedziną współdziałania państw członkowskich, w której odnotowano konkretne decyzje, jest zwalczanie przestępczości zorganizowanej. Zaproponowano wprowadzenie dwóch nowych rozwiązań instytucjonalnych: systemu Eurojust oraz Europejskiej Akademii Policyjnej. Zadaniem pierwszej będzie koordynacja działań prokuratur krajowych, połączona z prowadzeniem postępowań śledczych oraz załatwianiem wniosków w zakresie pomocy prawnej. Zadaniem Akademii ma być szkolenie wyższych urzędników krajowych organów śledczych.
Znaczącą zdobyczą posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere stało się otwarcie drogi dla daleko idącej i szeroko idącej zakrojonej współpracy z państwami trzecimi w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Decyzje dotyczyły przede wszystkim współpracy policyjnej. Uznano zwłaszcza za konieczne wprowadzenie stałych, regularnych konferencji szefów wydziałów operacyjnych policji państw członkowskich, którzy wspólnie z kierownictwem Europolu, a także przyspieszenie utworzenia systemu Eurojust jako złożonego z przedstawicieli państw członkowskich organu o charakterze prokuratorskim, mającego wspierać Europol w koordynowaniu prowadzonych działań.
Najważniejsze akty prawne przyjęte w ramach III filara:
III filar jest najszybciej rozwijającą się dziedziną prawa UE.
Konwencja dublińska z 15 czerwca 1990r. w sprawie załatwienia wniosków azylowych, ustanawiająca właściwość jednego państwa
→ Konwencja o przekroczeniu granic zewnętrznych UE; dotąd nie weszła w życie ze względu na spór między Wielką Brytanią a Hiszpanią w sprawie Gibraltaru; konwencja określa zasady i tryb przekroczenia granic, rozróżnia granice zewnętrzne i wewnętrzne, precyzuje sposoby wykonywania kontroli granicznych oraz zasady udzielania zezwoleń na pobyt;
→ Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnoty; dotycząca zwalczania przestępstw na szkodę finansów UE; 28 kwietnia 1999r. utworzono w tym celu Europejski Urząd do spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), mający kompetencje zarówno wobec instytucji unijnych, jak i państw członkowskich;
→ Konwencje ekstradycyjne z 10 marca 1995 r. i z 27 września 1996 r.; mają one na celu przyśpieszenie i uproszczenie procedur ekstradycyjnych oraz regulują ekscepcję przestępstwa politycznego i ekstradycję sprawców czynów o charakterze terrorystycznym pomiędzy państwami członkowskimi.
Konwencja o Europolu z 26 lipca 1995 r.; na jej podstawie utworzono międzynarodową jednostkę policyjną, której zadaniem było początkowo stworzenie ram instytucjonalnych dla wymiany informacji, a która z czasem uzyskała pewne kompetencje operacyjne; celem Europolu jest współpraca w dziedzinie zwalczania: handlu narkotykami, pornografii dziecięcej, fałszerstwa pieniędzy, kradzieży samochodów, nielegalnej imigracji.
→ Decyzja ramowa 2002/584/IHA z 13 czerwca 2002 r.; o europejskim nakazie aresztowania. Ma ona na celu uproszczenie procedur ekstradycyjnych pomiędzy państwami członkowskimi poprzez zastąpienie procedury administracyjnej przez bezpośrednią współpracę sądów.