Cechy reportażu na wybranych przykładach

3.1 Cechy strukturalne reportażu
Na każdą formę pisarską, składa się kilka charakterystycznych cech i elementów, które warunkują jego strukturę i na których podstawie można sklasyfikować omawiane dzieło do odpowiedniego gatunku. Tak sama sytuacja ma miejsce w przypadku reportażu. Swoją konstrukcją obejmuje trzy zasadnicze składowe, do których należą : kompozycja , bohater oraz czas, a także przestrzeń.

KOMPOZYCJA
Kompozycja w każdym utworze, jest kwestią indywidualną, Na tekst, niezaprzeczalnie nakłada się postać autora , która w głównej mierze jest wyznacznikiem formy, w jakiej reportaż trafi do czytelnika. To właśnie autor, nadaje ton i rytm dzieła, i odpowiada ze jego finalny odbiór. Nie kreuje jednak rzeczywistości od podstaw , bo przecież reportaż jest składową faktów, i autentycznych wydarzeń, ale sposób, w jaki owe wydarzenia zostaną przedstawione, zależy tylko i wyłącznie od stylu twórcy i sposobu prowadzonej przez niego narracji. Zilustrowane fakty, nabierają takiego zabarwienia i uzyskują taki wydźwięk, jaki autor chce przekazać czytelnikowi. Są więc niejako odzwierciedleniem sytuacji w jakiej znalazł się twórca i są ściśle powiązane z jego perspektywą.
W końcu to właśnie jego oczy, ubierają historyczną prawdę bądź napotkane fakty, w jedną spójna całość. Dlatego, tak istotna jest rola twórcy w komponowaniu obrazu otaczającego świata.
Istotne przy tworzeniu takiej kreacji, jest jednak uporządkowanie napotkanego w obrazu w przemyślaną całość, oraz opatrzenie tworzywa literackiego, cechami które przynależą do danego gatunku, w tym wypadku reportażu. Autor, jako że prezentuje wydarzenia nieodrealnione, bierze odpowiedzialność za to, co umieści w danym dziele, i powinien dążyć do oddziaływania na odbiorcę w zamierzony sposób. To główna funkcja kompozycji, bo finalnie to autor, zmusza czytelnika do zajęcia konkretnego stanowiska w sprawie.
Według Jacka Maziarskiego, najbardziej cennym składnikiem , kompozycji w reportażu jest obrazowość która jest skorelowana z fabularnością, doku mentalnością a także „ nasyceniem publicystycznym” Maziarski, dodaje też, że reportaże swoją budową przypominają dzieła literackie, ponieważ użycie słowa „ obraz „ funkcjonuje tu w pewnym sensie, jako przybliżenie, unaocznienie wyobrażenia o przedmiotach, w świadomości autora i odbiorcy.
Tak rozumiany obraz w słowniku Maziarskiego, funkcjonuje jako „ujęcie” . Teoretyk, precyzuje, że „ ujęcie” w reportażu również podlega ścisłej definicji, mianowicie mowa tu o :
„jednoczącej zasadzie – stosowane do zasad informowania, przedstawiania, komentowania. Wszystkie są też swojego rodzaju całościami, odcinającymi się od sąsiadujących z nim w tekście ciągów zdaniowych, ale też z pewnością nie są jednostkami o ostrych
zamkniętych granicach.
Idąc za Mazarskim możemy też wyróżnić pięć typów ujęć, które warunkowane są sytuacją w której zostaną uchwycone. Pierwszym z nich jest ujęcie statyczno-informacyjne, w którym składową są jedynie suche fakty, a funkcja jaka się z nimi wiąże jest czysto informacyjna. Jest to niejako przytaczanie zgromadzonych danych, bez wpływania na wyobraźnie i pobudzania odbiorcy do głębszych refleksji. Znane jest także pojęcie „ ujęcia informacyjno- dynamicznego, które w odróżnieniu do pierwszej konwencji charakteryzuje sie „ akcyjnością:” czyli” podawaniem informacji dotyczących stanów rozwijających się w czasie”
Funkcja przy tym ujęciu jest również powiadamiająca. I ważnym jej aspektem jest zachowanie chronologii wydarzeń. Tak by uporządkowane fakty stanowiły, jedną spójną i rzetelną całość Maziarski przedstawia też ujęcia statyczne i akcyjne, do których należą wypowiedzi postaci. Warto jednak dodać, że przytaczane cytaty nacechowane są wartościami językowymi. Bez względu na to jaką treść sobą przenoszą, mają na celu wywołanie wyobrażeń u czytelnika i mają zmusić odbiorcę do zaangażowania w sytuację. Dość sugestywne, i również mające za zadanie, wytworzenie pewnej opinii, czy też oceny zdarzenia są ujęcia komentujące. W swojej budowie zawierają uogólnienia zjawisk, bądź też pewnych sytuacji jednocześnie jednak sugerują wnioski i ocenę. Można powiedzieć , że nieodzownie pełnią rolę opiniotwórczą, w procesie powstawania reportażu. Teoretyk dodaje że chyba najczęściej używane ujęcia, to tzw „ ujecia mieszane” . Jak sama nazwa wskazuje składają się z czterech powyższych i czasem trudno jednoznacznie określić , które z nich pełni główną rolę. Trudno jest wykazać jednoznacznie czy swą budową stricte można sklasyfikować to do informacji, czy też obrazu

Trochę odmienny, skład kompozycji, który tyczy się sposobu przedstawiania faktów, prezentuje K. Wolny-Zmorzyński, uwzględniając cechy występujące w dwóch rodzajach reportażu, mowa tu o
-reportażu fabularnym , w którym to twórca używa konstrukcji ciągłej, i w którym owa konstrukcja zamyka temat. Natomiast sposób w jaki zostają przedstawione fakty i wydarzenia, nosi znamiona obrazu dramatycznego, który decyduje o losie i doświadczeniach bohaterów, aż do samego punktu kulminacyjnego. Wydarzenia, które prezentuje twórca, cechuje logiczność, dzięki temu można zarysować granice reportażu ubrać go w osobliwy kontur. Tekst reportażu fabularnego, zbliżony jest do epiki . W przeciwieństwie do
reportażu problemowego. Dla tego typu kompozycji charakterystyczne jest początek, w którym twórca, mówiąc kolokwialnie pochyla się nad jakimś problemem, refleksją, myślą. Już sam sposób uchwycenia początku, sugeruję że oprócz rzeczywistych wydarzeń, w reportażu będą dominowały dygresje, zakłócając poniekąd chronologie utworu. Przeplatające się refleksje z faktami, nie tworzą jednak chaosu, gdyż mimo braku ciągu zdarzeń, wnioski, które ma wysnuć odbiorca reportażu, nasuwają się z przedstawionych zdarzeń. Tego typu uchwycony reportaż, swoją formą i stylem prezentowanych wydarzeń nieodzownie zbliża się do publicystyki.

BOHATER

Kolejnym istotnym elementem , który definiuje reportaż jest jego bohater. W tym punkcie większość teoretyków jak i praktyków przyznaje sobie rację, że bohaterami takiej formy pisarskiej, powinni być ludzie którzy istnieją naprawdę. Idąc za K.Wolny Zmorzyński, należy pamiętać, że ”Reporter nie powołuje ich do życia, lecz stara się jak najdokładniej
przedstawić losy i problemy, odtworzyć sytuacji, w których się znaleźli,
lub uwieńczyć dzieło ich życia przybliżeniem społeczeństwu wybitnych
sylwetek, albo ciekawych historii danego pokolenia.” Można więc powiedzieć, że jeśli chodzi o kwestię wyboru bohaterów reportażu, panuje bezdyskusyjna zgodność. Jednakże, pewien rodzaj dowolności przy opisie danej postaci czy też zbiorowości, daje reporterowi sposób ich prezentowania . To właśnie na barkach twórcy , spoczywa odpowiedzialność za to w jaki sposób, bohatera odczyta odbiorca.. K. Wolny-Zmorzyński przytacza dwa
główne rodzaje prezentowania postaci, jest to:
• charakterystyka bezpośrednia, Prowadzi ją sam reporter, zgodnie z cechami jakie postać ukazała autorowi. Jest to niejako charakterystyka postaci na podstawie ujawnionych typów zachowań, które prezentuje opisywana osoba i które twórca mógł naocznie ocenić bądź zaobserwować
Istnieje również charakterystyka pośrednia, która opiera się na ujęciu postaci, na podstawie dokumentów, rożnego rodzaju zapisków, wspomnień osób, które znały postać osobiście, czy też zasłyszanych opinii czy dialogów.
Powyższe sposoby prezentacji bohaterów, nie są jedynymi,. Warto zwrócić uwagę, iż często kompozycja dzieła, i sama forma reportażu nie pozwala na dokonanie jednoznacznego rozróżnienia. Zdarza się np. że autorzy reportażu wykorzystują swoje postacie by przekazać bądź zilustrować jakąś cechę światopoglądowa, postawę moralną społeczną, lub też jako wzór zahowań, bądź tez osobowości. Czasem też bohater staje się symbolem
Niezależnie jednak od tego, w jakiej formę twórca dzieła postanowił ubrać postać, i bez względu na to czy jest to opisywana zbiorowość, czy też osoba indywidualna, warto pamiętać że bohater jest podstawową i najważniejsza częścią reportażu. Pełni też podstawową funkcję konstrukcyjną utworu. To na niej autor skupia szczególną uwagę. To właśnie prze jej pryzmat autor mierzy się z otaczającą rzeczywistością ukazuje problemy, nastroje społeczeństwa, historie krajów zarówno tych ówczesnych jak i prawdę o ludziach i czasach w których przyszło im żyć.


CZAS I PRZESTRZEŃ REPORTAŻU


Kluczową rolę w konstrukcji danego utworu odgrywają czas i przestrzeń w reportażu.
Oba te czynniki pełnią szereg funkcji w reportażu, miedzy innymi poznawczą , historyczną dydaktyczną, dokumentalną czy społeczno- obyczajową . O czasie i przestrzeni mówi się również, że może „przenosić odbiorcę w krąg oddziaływań znaczeń symbolicznych”
Formę uchwycenia czasu w reportażu K. K. Wolnym-Zmorzyński, przedstawia następująco:
1) czas jako forma dokumentacji – jest to czas podczas którego reporter gromadzi materiały i ustala fakty, na bieżąco informując czytelnika o sytuacjach, które wówczas miały miejsce
2) czas sprawozdawczy – polega przekazaniu treści jako wypowiedzi reportera. Forma ta przybiera postać reportażowy literacki albo publicystyczny
3) czas fabuły – jest to nic innego jak czas prezentowanych zdarzeń, na które składa się także czas rzeczywisty, określany, tradycyjnie według pór dnia i kalendarza,
4) czas gramatyczny – jest to dosyć istotna kategoria fleksyjna czasownika; której gównym zadaniem jest określenie momentu akcji, która jest relacjonowana, w kontekście momentu w którym trwa wypowiedz
5) czas odbioru – czas zapoznania się odbiorcy z treścią reportażu
Czas w reportażu nie pełni jedynie funkcji konstrukcyjnej, dodatkowo jest świadectwem wiarygodności słowa reportera i przekazywanych przez niego faktów.

Przestrzeń w reportażu również stanowi element, który decyduje
o konstrukcji całego utworu,. Henryka Markiewicz pisze o przestrzeni jako o terytorium,” na którym rozwijają się zdarzenia na tle krajobrazów i wnętrz, wśród przedmiotów naturalnych i wytworzonych oraz zjawisk przyrody.”
Z kolei Janusz Sławiński, uznaje rolę przestrzeni w konstruowaniu całości obrazu. Według niego, przestrzeń, powinna wyznaczać obraz, który jest niejako miejscem na którym ścierają się losy postaci. Powinna zbierać zdarzania fabularne, sceny sytuację w jedną spójną wizję. Przede wszystkim, też powinna występować jako „przedmiotowy wykładnik pewnej złożonej komunikacji”