Regionalny system ochrony praw człowieka

Regionalny system ochrony praw człowieka - element międzynarodowego systemu praw człowieka, uzupełnia uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ w zakresie praw człowieka. Celem jest zwiększenie efektywności międzynarodowej ochrony praw człowieka, gdyż państwa danego regionu łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne, faktyczna współpraca i gotowość akceptacji wspólnych wartości i norm.

EUROPA

RADA EUROPY

Radę Europy utworzono w roku 1949 jako organizację do promowania i rozwijania współpracy międzyrządowej i międzyparlamentarnej. Jej celem, określonym w artykule 1 statutu, jest umocnienie jedności państw członkowskich w dziedzinie ochrony i urzeczywistniania ideałów oraz zasad, które są ich wspólnym dziedzictwem, a także ułatwianie ich rozwoju gospodarczego i społecznego. Do podstawowych zasad Rady Europy należy zaliczyć pluralizm, demokrację, poszanowanie praw człowieka i rządy prawa.
Podstawowymi organami Rady Europy są Komitet Ministrów, złożony z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, i Zgromadzenie Parlamentarne, składające się z delegacji członków parlamentów narodowych, a także sekretarz generalny i sekretariat pomocniczy. Istnieje również Stała Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych w Europie, składająca się z narodowych delegacji przedstawicieli władz samorządowych wybranych na szczeblu lokalnym i regionalnym. Rada Europy realizuje również wiele programów pomocowych.

Europejska konwencja praw człowieka

Konwencja została podpisana 4 listopada 1950 r. i weszła w życie we wrześniu 1953 r. Wraz ze swoimi jedenastoma protokołami dotyczy wielu podstawowych praw obywatelskich i politycznych. We wstępie Konwencji stwierdza się, że państwa europejskie działają w tym samym duchu oraz posiadają wspólne dziedzictwo tradycji politycznych, ideałów, swobód i rządów prawa. Do praw objętych Konwencją należy prawo do życia, zakaz tortur i niewolnictwa, prawo do wolności i bezpieczeństwa jednostki, prawo do sprawiedliwego i publicznego procesu w rozsądnym terminie w niezależnym i bezstronnym sądzie ustanowionym na mocy prawa, prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, wolność przekonań, sumienia i wyznania, wolność słowa, wolność zbierania się i stowarzyszeń, prawo do małżeństwa i założenia rodziny, prawo do efektywnych środków odwoławczych przed organami krajowymi w przypadku naruszenia któregokolwiek z praw przyznanych na mocy Konwencji oraz postanowienia dotyczące niedyskryminacji w związku z korzystaniem z praw i swobód przyznanych na mocy Konwencji. Ponadto niektóre podstawowe prawa chronione na mocy Konwencji zawarto w kilku protokołach. Protokół I chroni prawo do własności, oświaty i swobodnych wyborów w tajnym głosowaniu, Protokół IV zakazuje pozbawienia wolności za długi oraz chroni między innymi prawa swobodnego przepływu osób i wyboru miejsca zamieszkania oraz prawo powrotu do ojczystego państwa. Protokół VI przewiduje zniesienie kary śmierci, Protokół VII postanawia między innymi, że cudzoziemiec przebywający nielegalnie w danym państwie może być z niego wydalony tylko w drodze wykonania decyzji podjętej zgodnie z przepisami prawa; że osoba skazana za przestępstwo ma prawo do odwołania się od wyroku; że nikt nie może być ponownie sądzony i skazany w postępowaniu karnym za przestępstwo, za które został już skazany lub ostatecznie uwolniony od zarzutów.
W interpretacji Konwencji przyjęto podejście bardziej teleologiczne i elastyczne. Trybunał podkreślił, że Konwencja jest żywym instrumentem, który powinien być interpretowany zgodnie z duchem czasu. Podejście to ma zastosowanie nie tylko do merytorycznych praw chronionych na mocy Konwencji, lecz również do postanowień, które regulują mechanizm egzekwowania jej przepisów. Ponadto Trybunał stwierdził, że postanowienia Konwencji, jako instrumentu służącego ochronie praw jednostek muszą być interpretowane i stosowane tak, aby ta ochrona była praktyczna i efektywna.

Komisja

Liczba członków Europejskiej Komisji Praw Człowieka jest równa liczbie umawiających się stron Konwencji. Członkowie Komisji są wybieranie przez Komitet Ministrów. Wchodzą we własnym imieniu w skład Komisji na sześć lat oraz mogą zostać ponownie wybrani na kolejną kadencję. Kandydaci do Komisji powinni mieć najwyższe kwalifikacje moralne i spełniać warunki wymagane do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego albo być osobami o uznanych kompetencjach w zakresie prawa wewnętrznego lub międzynarodowego. Komisja stanowi system filtrujący. Jest organem ustalającym fakty w poszczególnych sprawach. Jej obrady są poufne.
Artykuł 24 przewiduje prawo do skargi między państwami. Dotychczas Komisji wniesiono sześć takich skarg. Skargi takie są sposobem wniesienia do organu sądowniczego sprawy dotyczącej domniemanego naruszenia europejskiego porządku publicznego. Artykuł 25 przewiduje prawo indywidualnej skargi do Komisji. Prawo to stosuje się wtedy, gdy państwo skarżone oświadczy, że uznaje kompetencje Komisji do otrzymywania takich skarg. Akceptacja przez dane państwo prawa osoby fizycznej do skargi indywidualnej będzie mieć zastosowanie w określonym terminie.
Komisja może się zajmować sprawami tylko wtedy, gdy zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami prawa międzynarodowego wszelkie wewnętrzne środki odwoławcze zostaną wyczerpane oraz w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Takie środki wewnętrzne powinny być skuteczne. Gdy brak środków wewnętrznych, które można by wyczerpać, zaskarżany akt lub decyzja zostaną uznane za decyzję ostateczną. Ponadto nie podlegają rozpatrzeniu anonimowe skargi lub skargi w zasadzie takie same jak sprawy już rozpatrzone.
Po zaakceptowaniu skargi Komisja przy współudziale stron bada sprawę w celu osiągnięcia polubownego rozstrzygnięcia zgodnie z artykułem 28. Przy polubownym rozstrzygnięciu Komisja powinna brać pod uwagę zarówno ogólny interes, jak i interesy stron w sprawie. Po osiągnięciu polubownego rozstrzygnięcia sporządza się krótkie sprawozdanie, które jest przesyłane do zainteresowanych państw, Komitetu Ministrów oraz sekretarza generalnego Rady Europy.

Trybunał

Trybunał rozpoczął działalność w 1959 r. Składa się z sędziów, których liczba odpowiada liczbie państw członkowskich Rady Europy. Sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Konsultatywne Rady Europy na dziewięć lat. Powinni mieć najwyższe kwalifikacje moralne i spełniać warunki wymagane do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego albo być osobami o uznanych kompetencjach. Sędziowie występują we własnym imieniu i nie mogą zajmować stanowiska niezgodnego z ich charakterem niezależnych i bezstronnych członków Trybunału. Trybunał, w przeciwieństwie do Komisji, jest organem sądowniczym, a jego orzeczenia są ostateczne i wiążące. Jurysdykcja Trybunału rozciąga się na sprawy dotyczące interpretacji i stosowania Konwencji, lecz jedynie w odniesieniu do tych państw, które wyraźnie ją uznały zgodnie z artykułem 46. Uznanie takie wyraziły wszystkie państwa- strony Konwencji.
Trybunał dzieli się na izby składające się z dziewięciu sędziów. Izby mogą jednak w każdej chwili przekazać jurysdykcję Wielkiej Izbie, jeśli sprawa dotyczy bardziej poważnych kwestii związanych z interpretacją Konwencji. Wielka Izba składa się z dziewiętnastu sędziów, w tym z przewodniczącego i wiceprzewodniczącego (cych) Trybunału, innych członków izby, która przekazała swoją jurysdykcję, oraz dodatkowych sędziów powoływanych przez przewodniczącego w drodze oddzielnego losowania. Wielka Izba może zachować jurysdykcję nad całą sprawą lub- po podjęciu decyzji w danej sprawie- odesłać z powrotem sprawę do konkretnej izby w celu rozstrzygnięcia pozostałej materii sprawy.
Trybunał może zajmować się daną sprawą jedynie wtedy, gdy nie osiągnięto polubownego rozstrzygnięcia, oraz w ciągu trzech miesięcy od przekazania sprawozdania Komitetu Ministrów. Na mocy artykułu 48 sprawę do Trybunału może wnieść jedynie Komisja, umawiające się państwo, którego obywatel jest prawdopodobną ofiarą, umawiająca się strona, która wniosła skargę do Komisji. W ogromnej większości przypadków sprawy do Trybunału przesyła Komisja. Na podstawie artykułu 5 Protokołu IX, który wszedł w życie 1 października 1994r.do listy uprawnionych do wnoszenia spraw do Trybunału dodano osoby, organizacje pozarządowe lub grupy osób, które skierowały sprawę do Komisji.
Jeśli sprawa jest wnoszona do Trybunału wyłącznie na podstawie nowych postanowień, zastosowanie ma specjalny proces kontrolny. Sprawa jest najpierw przekazywana do trzech członków „panelu kontrolnego” Trybunału, do którego należy sędzia reprezentujący umawiające się państwo, przeciwko któremu skarga została skierowana. Jeśli wydaje się, że kwestie związane z daną sprawą nie wpływają na interpretację lub stosowanie Konwencji i nie muszą być rozpatrywane przez Trybunał z jakiejkolwiek innej przyczyny, panel może jednomyślnie podjąć decyzję, że taka sprawa nie będzie rozpatrywana przez Trybunał. W takim przypadku decyzję, czy naruszono Konwencję, podejmuje Komitet Ministrów.
Trybunał zajmuje się coraz większą liczbą spraw. W 1960 r. wydał swoje pierwsze orzeczenie, w 1976 r. było ich sześć, w 1986 r. siedemnaście, a w 1989 r. dwadzieścia pięć. Do końca 1995 r. wydawano ponad pięćset orzeczeń. Średni okres trwania postępowania przed Trybunałem wynosi około jednego roku, lecz aby uzyskać właściwe wyobrażenie o czasie przeznaczonym na jedną sprawę, należy do tego oczywiście dodać czas rozpatrywania danej sprawy przez Komisję. Oznacza to, że całe postępowanie trwa od pięciu do sześciu lat.

Komitet Ministrów

W przeciwieństwie do dwóch pozostałych organów tworzących system Konwencji jest to organ polityczny. Komitet jest organem wykonawczym Rady Europy. Składa się z ministrów spraw zagranicznych wszystkich państw członkowskich Rady lub ich zastępców. Komitet Ministrów, działający na podstawie zalecenia Zgromadzenia Parlamentarnego lub z własnej inicjatywy, rozważa możliwość podejmowania środków służących realizacji celów Rady Europy, włączając w to zawieranie konwencji lub porozumień oraz przyjmowanie przez rządy wspólnej polityki w odniesieniu do poszczególnych spraw. Komitet podejmuje wiążące decyzje w zakresie wszystkich kwestii dotyczących wewnętrznej organizacji oraz spraw Rady Europy. Przyjmuje często uchwały i zlecenia dotyczące wielu zagadnień. Sprawuje wiele funkcji w zakresie ochrony praw człowieka.
Komitet może wezwać sekretarza generalnego do nawiązania kontaktów, zebrania informacji lub przedstawienia porad, wydania opinii lub zalecenia, przedstawienia sprawozdania Zgromadzeniu Parlamentarnemu lub podjęcia jakiejkolwiek innej decyzji w zakresie jego uprawnień. Zgodnie z artykułem 21 Komitet Ministrów wybiera członków Komisji. Obecnie Komitet ma dwa podstawowe zadania w zakresie wprowadzenia w życie zasad Konwencji. Na podstawie artykułu 32, jeżeli sprawa nie zostanie skierowana do Trybunału w ciągu wymaganego trzymiesięcznego terminu, Komitet większością dwóch trzecich głosów podejmuje ostateczną decyzję, czy miało miejsce naruszenie Konwencji. Dzieje się tak również w przypadku, kiedy zainteresowane państwo nie uznaje jurysdykcji Trybunału zgodnie z artykułem 46.
Komitet Ministrów przyjął wiele zasad dotyczących stosowania artykułu 32. Na mocy tego artykułu Komitet ma prawo do dyskutowania każdej sprawy, w odniesieniu, do której Komisja przedstawiła sprawozdanie. Może również brać pod uwagę pisemne lub ustne oświadczenia stron i przesłuchiwać świadków. Komitet może również poprosić Komisję o wyjaśnienia dotyczące poszczególnych punktów w rozpatrywanym sprawozdaniu. Sprawozdanie Komisji jest publikowane dopiero wtedy, kiedy Komitet zakończy swoje postępowanie. Komitet spotyka się na posiedzeniach tajnych, a jego obrady mają charakter poufny. W szczególności stwierdził on, że skarżący nie ma prawa być przez niego przesłuchiwany, a Komitet nie może rozpatrywać pisemnych informacji od osób skarżących.
Zgodnie z artykułem 54 orzeczenia Trybunału są przekazywane Komitetowi Ministrów, który nadzoruje ich wykonywanie. Zasady stanowią, że po przekazaniu orzeczenia Trybunału do Komitetu sprawa powinna zostać niezwłocznie wniesiona do porządku jego obrad. Jeśli orzeczenie stwierdza, że miało miejsce naruszenie Konwencji, lub rozstrzyga sprawę na korzyść skarżącego, Komitet prosi zainteresowane państwo o informację o działaniach podjętych w celu wykonania orzeczenia. Jeśli zainteresowane państwo poinformuje Komitet, że nie zamierza opisać podejmowanych działań, sprawa jest automatycznie, nie później niż w ciągu sześciu miesięcy, wnoszona do porządku obrad Komitetu. Komitet nie uzna swoich funkcji za wykonane, dopóki nie przyjmie do wiadomości informacji o działaniach podjętych w celu wykonania orzeczenia- dopóki nie stwierdzi, że zainteresowane państwo przyznało zadośćuczynienie poszkodowanej stronie.

Europejska karta społeczna

Karta zawiera zestawienie długoterminowych celów oraz listę nieco ograniczonych praw. Obejmuje prawa pracownicze oraz prawa związków zawodowych, ochronę specyficznych grup, takich jak dzieci, kobiety, osoby niepełnosprawne i pracownicy migrujący.
Karta jest realizowana przez Komitet Niezależnych Ekspertów, który co dwa lata za pośrednictwem sekretarza generalnego Rady Europy otrzymuje sprawozdania od umawiających się państw, jak wykonują one postanowienia w niej zawarte. Kopie tych sprawozdań trafiają do krajowych organizacji pracodawców i pracowników, których uwagi dane państwo musi przesłać do Rady Europy. Sprawozdania rządów i komentarze Komitetu Niezależnych Ekspertów są następnie badane przez Komitet Rządowy do Spraw Karty Społecznej, który przekazuje swoje sprawozdanie do Komitetu Ministrów Rady Europy. Wnioski ekspertów są ponadto przekazywane do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, które przesyła swoje opinie Komitetowi Ministrów. System działa na zasadzie dwuletniego cyklu kontrolnego.
W celu udoskonalenia mechanizmu kontrolnego poprzez wzmocnienie roli Komitetu Niezależnych Ekspertów przyjęto w 1991 r. w Turynie Protokół zmieniający Europejską Kartę Społeczną. W szczególności artykuł 2 stanowi, że Komitet ma wyłączne prawo do interpretowania i stosowania Karty. Pozwala mu to na żądanie dodatkowych informacji bezpośrednio od umawiających się stron oraz przeprowadzenia ustnego postępowania z przedstawicielami umawiających się stron- zarówno z własnej inicjatywy, jak i na wniosek umawiającej się strony.
Protokół dodatkowy w sprawie systemu skarg zbiorowych przyjęto 9 listopada 1995 r. Zapewnia on międzynarodowym organizacjom pracodawców i związków zawodowych, innym organizacjom pozarządowym posiadającym status konsultatywny przy Radzie Europy, umieszczonym w tym celu na liście przez Komitet Rządowy, oraz przedstawicielom krajowych organizacji pracodawców i związków zawodowych podlegających jurysdykcji umawiających się stron, przeciwko którym złożyły one skargę, prawo wnoszenia skarg dotyczących uchybień w stosowaniu Karty. Umawiające się strony mogą również złożyć oświadczenie uznające prawo jakiejkolwiek innej reprezentatywnej organizacji pozarządowej, podlegającej jurysdykcji umawiającej się strony, która posiada szczególne kompetencje w dziedzinie objętej uregulowaniami Karty, do składania przeciwko niej skarg.

Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu
i poniżającemu traktowaniu lub karaniu.

Ta Konwencja została podpisana w 1987 r. i weszła w życie 1 lutego 1989 r. Jej celem jest wprowadzenie nadzoru nad osobami pozbawionymi wolności, a w szczególności zapobieżenie torturom oraz innemu niewłaściwemu ich traktowaniu. Na mocy Konwencji utworzono Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom, który stworzył, jak to zostało odnotowane, aktywny pozasądowy mechanizm uzupełniający istniejące reaktywne mechanizmy prawne Komisji Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Komitet ma kompetencje w zakresie ustalania stanu faktycznego oraz funkcje sprawozdawcze. Ma prawo do przeprowadzenia w miejscach zatrzymania okresowych wizyt, w celu zbadania, jak traktowane są osoby pozbawione wolności, oraz wzmocnienia- jeśli to konieczne- ich ochrony przed torturami i przed nieludzkim i poniżającym traktowaniem lub karaniem. Wizyty okresowe odbywają się regularnie we wszystkich państwach- stronach Konwencji. Rzeczywiste nowatorstwo Konwencji polega jednak na przyznaniu Komitetowi kompetencji do wizytowania miejsc zatrzymania, kiedy wymaga tego sytuacja. W wyjątkowych okolicznościach kompetentne władze zainteresowanego państwa mogą złożyć do Komitetu sprzeciw wobec wizyty w proponowanym terminie lub miejscu ze względu na interes obrony narodowej, bezpieczeństwa publicznego, niebezpieczeństwo zamieszek, stan zdrowia osoby lub śledztwo dotyczące poważnego przestępstwa. Komitet ma prawo przesłuchiwać osoby pozbawione wolności oraz komunikować się swobodnie z każdym, kto w jego przekonaniu może dostarczyć stosownych informacji.
Po każdej wizycie Komitet sporządza sprawozdanie, które przekazuje zainteresowanej stronie. Pozostaje ono poufne, dopóki zainteresowana strona nie zdecyduje o podaniu go do publicznej wiadomości. Jeśli państwo odmawia współpracy lub nie realizuje przekazanych zaleceń, Komitet większością dwóch trzecich głosów może podjąć decyzje wydaniu publicznego oświadczenia.

Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych

Problem mniejszości znalazł odzwierciedlenie w Europejskiej konwencji praw człowieka w zakresie zakazu tylko jednego rodzaju dyskryminacji, o którym mowa w artykule 14. W ostatnich jednak latach Rada Europy coraz aktywniej zajmuje się sprawami mniejszości. 22 czerwca 1992 r. Komitet Ministrów przyjął Europejską Kartę Języków Regionalnych i Mniejszości. Na mocy tego dokumentu zaproponowano wiele środków w celu promowania języków regionalnych i mniejszości- na przykład o oświacie, postępowaniu sądowym, usługach publicznych, mediach, instytucjach kulturalnych, życiu gospodarczym i społecznym oraz o wymianie transgranicznej.
Podczas wiedeńskiego spotkania szefów państw i Rady Europy w październiku 1993 r. podjęto decyzję o opracowaniu dokumentu prawnego dotyczącego ochrony mniejszości narodowych. Postanowiono również przekazać Załącznik 2 do Deklaracji Wiedeńskiej do wiadomości Komitetu Ministrów w celu wypracowania na jego podstawie ramowej konwencji o mniejszościach narodowych oraz projektu protokołu o prawach kulturalnych uzupełniającego Europejską Konwencję praw Człowieka. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych została przyjęta przez Komitet Ministrów 10 listopada 1994 r. oraz otwarta do podpisu 1 lutego 1995 r. Podkreśla ona prawo do równości wobec prawa osób należących do mniejszości narodowych oraz zabrania ich dyskryminacji. Umawiające się strony Konwencji ramowej zobowiązały się do przyjęcia- jeśli to konieczne- odpowiednich środków w celu promowania we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, politycznego i kulturalnego w pełnej i efektownej równości między osobami należącymi do mniejszości narodowych a osobami należącymi do większości. Strony zgodziły się promować warunki niezbędne do rozwoju własnej kultury mniejszości oraz zachowania podstawowych elementów ich tożsamości: religii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturalnego. Respektowana powinna być możliwość zbiorowego wyrażania indywidualnych praw człowieka przez osoby należące do mniejszości narodowych. W rejonach zwyczajowo lub w przeważającej części zamieszkanych przez mniejszości strony Konwencji powinny podjąć działania w celu zapewnienia- na ile to możliwe- warunków, w których będą one mogły używać własnego języka jako urzędowego.
Na podstawie artykułu 15 strony zgadzają nie wprowadzać środków, które mogłyby zmienić skład narodowościowy ludności w rejonach zamieszkanych przez mniejszości narodowe. Wdrażanie Konwencji ramowej nadzoruje Komitet Ministrów Rady Europy przy pomocy doradczego komitetu ekspertów. Dokument ten jest także realizowany na podstawie okresowych sprawozdań przygotowanych przez umawiające się państwa. Wiele zależy od tego, jak ten komitet zostanie umocowany i jaka będzie jego współpraca z Komitetem Ministrów. Liczba praw przyznanych członkom mniejszości jest wyraźnie większa niż przewidziano to w dokumentach ONZ, lecz ich zakres jest węższy, gdyż ogranicza się do „mniejszości narodowych”.

WSPÓLNOTA EUROPEJSKA

Traktat rzymski z 1957 r., który powołał do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą, nie jest dokumentem dotyczącym praw człowieka. Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził jednak, że pod prawo wspólnotowe „ pociągane są” pewne niepisane ogólne zasady prawa, wynikające z kilku źródeł. Trybunał odnotował w sprawie Internationale Handelgesellschaft, że „ poszanowanie fundamentalnych praw stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionego przez Trybunał Sprawiedliwości”.
Traktat o Unii Europejskiej( Traktat z Maastricht) z 1992 r., który zmienił Traktat rzymski, ustanowił na bazie Wspólnot Europejskich Unię Europejską. W Traktacie określono formy współpracy. Artykuł F(2) tytułu I stanowi, że Unia „ powinna przestrzegać fundamentalnych praw”, zagwarantowanych przez Europejską konwencje praw człowieka oraz wynikających ze wspólnych tradycji konstytucyjnych, „ jako ogólnych zasad prawa wspólnotowego”. Na mocy artykułu K1 tytułu VI państwa członkowskie uzgodniły, że azyl, imigracja, narkotyki, oszustwa, współpraca sądowa w sprawach cywilnych i karnych, współpraca celna oraz pewne formy współpracy policji będą traktowane jako „ sprawy wspólnego zainteresowania”.

OBWE ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE

„Proces helsiński” a bardziej formalnie Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, rozwinął się na bazie Aktu końcowego spotkania w Helsinkach. Dokument ten podpisano 1 sierpnia 1975 r. Akt końcowy dotyczył głównie kwestii bezpieczeństwa międzynarodowego oraz stosunków między państwami.
Na podstawie Aktu końcowego w „koszyku I” znalazło się dziesięć fundamentalnych zasad dotyczących stosunków między państwami- uczestnikami. Zasada nr 7 odnosi się do „ poszanowania praw człowieka oraz podstawowych swobód, w tym wolności myśli, sumienia, wyznania i przekonań”. „Koszyk III” dotyczył współpracy humanitarnej i w innych dziedzinach i obejmował łączenie rodzin, swobodny przepływ informacji oraz współpracę kulturalną i oświatową.
Podczas spotkania w Wiedniu w styczniu 1989 r. dokonał się ogromny postęp w dziedzinie praw człowieka. Część zatytułowana Kwestie dotyczące bezpieczeństwa w Europie zawiera rozdział odnoszący się do zasad, w którym strony między innymi potwierdzają poszanowanie praw człowieka oraz zdecydowanie w dążeniu do efektywnego ich zagwarantowania. Paragrafy 13-27 zawierają szczegółową i konkretną listę zasad dotyczących praw człowieka, które mają być przestrzegane- od sprawiedliwego procesu, równości i niedyskryminacji, praw wspólnot religijnych, praw mniejszości do praw uchodźców.
Część zatytułowana Współpraca w dziedzinie humanitarnej i innych zawiera ważny rozdział dotyczący kontaktów międzyludzkich, w którym potwierdzono prawo do opuszczenia kraju oraz do powrotu. Zdecydowano, że wszystkie zaległe wnioski w sprawie kontaktów będą rozstrzygnięte w ciągu sześciu miesięcy, po czym nastąpi wiele regularnych kontroli. Zagadnienia związane z łączeniem rodzin miały być załatwiane w jak najkrótszym czasie, zazwyczaj w ciągu jednego miesiąca.
Dokument końcowy przyjęty w Kopenhadze w 1990 r. stanowił ważny etap. Uczestniczące państwa zadeklarowały wsparcie dla zasad rządów prawa, wolnych i uczciwych wyborów, demokracji, pluralizmu oraz sprawiedliwego procesu. Ochrona i promocja praw człowieka stanowi podstawowy cel każdego rządu. Dokument proklamował wiele szczegółowych praw, w tym wolności słowa, zgromadzeń, stowarzyszeń, myśli, sumienia i wyznania oraz prawo do wyjazdu z własnego kraju i powrotu do niego, jak również do uzyskania pomocy prawnej, prawa dziecka, prawa mniejszości narodowych i zakaz stosowania tortur.
Karta paryska KBWE, przyjęta podczas spotkania na szczycie szefów państw i rządów w 1990 r., wezwała do bardziej regularnych konsultacji na szczeblu ministerialnym i wyższych urzędników. Oznaczała ważny etap w instytucjonalizacji tego procesu. Wyrażał się on w utworzeniu Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, Komitetu Wyższych Urzędników oraz Sekretariatu. Rozdział dotyczący praw człowieka, demokracji i rządów prawa składa się z listy praw człowieka, w tym prawa do efektywnych środków ochrony, których pełne poszanowanie stanowi „opokę” dla budowy „nowej Europy”.
Do czasu konferencji helsińskiej w 1992 r. liczba państw uczestniczących wzrosła do pięćdziesięciu dwóch. Państwa uczestniczące wyraźnie potwierdziły, że zobowiązania w dziedzinie wymiaru ludzkiego są sprawami ich bezpośredniej i uzasadnionej troski. W Helsinkach KBWE ogłoszono porozumieniem regionalnym w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych. W celu zapewnienia wczesnego ostrzegania oraz wczesnego reagowania na potencjalne napięcia w dziedzinie mniejszości narodowych.
Kolejny ważny krok w tym procesie miał miejsce w Budapeszcie pod koniec 1994 r. Uznając zmiany instytucjonalne, jakie zaszły w ostatnich latach KBWE zmieniła nazwę OBWE ( Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) oraz podjęła wiele działań w dziedzinie bezpieczeństwa i rozstrzygania konfliktów. Konferencja podkreśliła, że prawa człowieka, rządy prawa oraz instytucje stanowią podstawowy wkład i zapobieganie konfliktom oraz, że ochrona praw człowieka jest „istotną podstawą demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego”. Zdecydowano, że zagadnienia wymiaru ludzkiego powinny być regularnie omawiane przez Stałą Radę z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka ( z siedzibą w Warszawie), działającym jako podstawowa instytucja zajmująca się wymiarem ludzkim. Miał to być organ doradczy organizacji, za zwiększonymi kompetencjami w sferze kontroli, wyborów oraz wysyłania misji. Państwa zachęcano do wykorzystywania mechanizmu wymiaru ludzkiego. Pełniącego obowiązki przewodniczącego zachęcono do informowania Stałej Rady o poważnych przypadkach naruszania zobowiązań w dziedzinie wymiaru ludzkiego.

KONWENCJA WNP PRAW CZŁOWIEKA
I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI

Wspólnota Niepodległych Państw przyjęła Konwencję praw człowieka i podstawowych wolności w maju 1995 r. Na jej mocy opracowano podstawowy zakres praw- od prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa jednostki, równości wobec prawa, poszanowania dla życia prywatnego i rodzinnego, po wolność wyznania, słowa, zgromadzeń i prawo do małżeństwa. Uwzględniono w niej również prawo do pracy, prawo do zabezpieczenia socjalnego, prawo do oświaty oraz prawo każdego małoletniego dziecka do specjalnych środków ochrony. Chronione jest prawo mniejszości narodowych do wyrażania i rozwijania tożsamości etnicznej, językowej, religijnej oraz kulturalnej, ponadto każdy ma prawo do uczestniczenia w sprawach publicznych, włączając w to prawo do głosowania. Zgodnie z Konwencją proces jej realizacji ma być nadzorowany przez Komisję Praw Człowieka WNP.

AMERYKAŃSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA

Amerykańska konwencja praw człowieka, która weszła w życie w 1978 r., zawiera wiele praw chronionych przez państwa- strony tego dokumentu. Są to w zasadzie te same prawa, które są chronione na mocy konwencji europejskiej
W 1959 r. utworzono Międzyamerykańską Komisję Praw Człowieka. Zgodnie z pierwotnym statutem miała szerokie uprawnienia w zakresie promowania świadomości i kontrolowania przestrzegania praw człowieka w Ameryce oraz formułowania zaleceń dla państw członkowskich. Wraz z wejściem w życie w 1969 r. Międzyamerykańskiej Konwencji Praw Człowieka pozycja Komisji została jeszcze bardziej wzmocniona. Jej statut podkreśla, że do chronionych praw człowieka należą zarówno wyliczone w Konwencji, jak i w Amerykańskiej deklaracji praw i obowiązków człowieka. Artykuł 44 Konwencji stanowi, że każda osoba, grupa osób bądź też każda organizacja pozarządowa uznana prawnie w jednym lub wielu państwach OPA mogą składać petycje do Komisji, dotyczące naruszenia tego dokumentu przez państwo- stronę.
Międzyamerykańska Komisja ma szerokie uprawnienia w zakresie upowszechniania zagadnień związanych z prawami człowieka w drodze sprawozdań, studiów, wykładów itp. Może również formułować zalecenia dla państw, dotyczące przyjmowania progresywnych środków na rzecz praw człowieka oraz za zgodą zainteresowanego państwa prowadzić dochodzenia na miejscu. Ogólnie Komisja służy państwom doradztwem w dziedzinie praw człowieka i przedstawia coroczne sprawozdania Zgromadzeniu Ogólnemu OPA.
W 1985 r. Zgromadzenie Ogólne OPA przyjęło Międzyamerykańską konwencję o zapobieganiu torturom i ich karaniu. W 1988 r. podpisano Protokół dodatkowy w sprawie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Na mocy artykułu 19 tego dokumentu państwa- strony zobowiązują się do przedstawiania okresowych sprawozdań dotyczących progresywnych środków podjętych w celu zapewnienia przestrzegania praw człowieka zawartych w tych dokumentach. Sprawozdania te są przekazywane sekretarzowi generalnemu OPA, który przesyła je do Międzyamerykańskiej Rady Gospodarczo- Społecznej oraz Międzyamerykańskiej Rady do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury. Kopie sprawozdań przekazuje zarówno Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka.
8 czerwca 1990 r. przyjęto Protokół do Międzyamerykańskiej konwencji praw człowieka dotyczący zniesienia kary śmierci, a 9 czerwca 1994 r. nową Międzyamerykańską konwencję przeciwko wymuszanemu znikaniu osób. Na mocy artykułu 13 tej Konwencji państwa- strony zobowiązały się, że postępowanie ze składanymi do Międzyamerykańskiej Komisji petycjami lub skargami dotyczącymi zaginięcia osób będą przedmiotem procedury wprowadzonej na podstawie Międzyamerykańskiej konwencji praw człowieka Statutu i Regulaminu Komisji oraz Statutu i Regulaminu Trybunału. Szczególny nacisk kładzie się na środki ostrożności. Jeżeli, zgodnie z artykułem 14, Komisja otrzymuje petycję lub skargę dotyczącą zaginięcia jej Sekretariat Wykonawczy w trybie pilnym i poufnym kontaktuje się z odpowiednim rządem i żąda, aby niezwłocznie przedstawił on informacje dotyczące osoby zaginionej.
OPA przyjęła również w 1994 r. Międzyamerykańską konwencję o przemocy wobec kobiet. Państwa- strony powinny włączać do swoich narodowych sprawozdań dla Międzyamerykańskiej Komisji do Spraw Kobiet informacje dotyczące działań podejmowanych w tej dziedzinie. Artykuł 12 przewiduje procedurę, na mocy której osoba, grupa osób lub jakiekolwiek organizacje pozarządowe uznane prawnie w jednym lub w kilku państwach członkowskich OPA mogą składać skargi do Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka w sprawie nieprzestrzegania zobowiązań wynikających z artykułu 7 dotyczących zapobiegania, karania i zwalczania przemocy wobec kobiet.
W skład Komisji wchodzi siedmiu członków działających we własnym imieniu przez Zgromadzenie Ogólne OPA na cztery lata. W przypadku braku polubownego rozstrzygnięcia w sprawie otrzymanej petycji przygotowywane jest sprawozdanie wraz z propozycjami i zaleceniami, które następnie przekazuje się stronom. W ciągu trzech miesięcy Komisja lub zainteresowane państwo mogą skierować sprawę do Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka.