Stalinizm
OKRUCIEŃSTWA KOLEKTYWIZACJI
Dlatego też, gdy wprowadzono w życie program kolektywizacji, chłopi często stawiali opór, a próby jego przełamania doprowadziły do strasznego w skutkach konfliktu, podczas którego niesławą okryła się szczególnie radziecka tajna policja. Wielu chłopów zginęło, a miliony zostały zesłane, choć oficjalna wersja propagandowa głosiła, że opór stawiali głównie bogaci chłopi (tzw. Kułacy ), którzy starali się w ten sposób ochronić swe zdobyte oszustwem dobra. Chaos spowodowany przez kolektywizację doprowadził do straszliwej klęski głodu, której skutki pogłębiła jeszcze obojętność władz. Kolejne miliony mieszkańców straciły życie. Dopiero po 1932 roku, gdy opór chłopstwa został ostatecznie złamany, wydawało się, że sytuacja wraca do normy. Kolektywizacja nigdy jednak nie dała spodziewanych efektów. Pomimo ofiar poniesionych przez miliony ludzi w czasie prób narzucenia „ modernizacji”, rolnictwo pozostało najsłabszym punktem gospodarki radzieckiej.
W roku 1934 wydawało się, że najgorsze już minęło, ale w rzeczywistości miało ono dopiero nadejść. Zabójstwo jednego z czołowych komunistów Siergieja Kirowa, w grudniu 1934 r. wywołało falę aresztowań i egzekucji na domniemanych sabotażystach, zdrajcach i szpiegach. Cała prawda o zabójstwie i czystkach, które po nim nastąpiły, wciąż nie jest znana. Zbrodnia mogła zresztą być zaaranżowana przez samego Stalina, aby wyeliminować rywala politycznego i zapewnić sobie wymówkę do bezwzględnego stłumienia wszelkiej rzeczywistej czy potencjalnej opozycji. Jeszcze w tym czasie bowiem Stalin musiał dzielić się władzą ze swymi współpracownikami z Komitetu Centralnego partii. Po okresie nazwanym później wielkim terrorem ( osiągnął on szczytowe nasilenie w latach 1936 – 1939 ) dyktatura Stalina była już zupełnie przez nikogo nie kontrolowana, pomimo że on sam usilnie pozował na skromnego działacza partyjnego z fajeczką w ustach.
CZYSTKI
Podczas wielkiego terroru tajna policja (od 1934 roku NKWD) aresztowała miliony ludzi. Wielu stracono, lecz jeszcze więcej wysłano do rozsianych po całym kraju obozów pracy przymusowej (łagrów), których sieć rozrosła się do monstrualnych rozmiarów. Porzucono zasady wewnątrzpartyjnej solidarności, szeregi partii zostały zdziesiątkowane. Wszyscy rywale Stalina – Zinowiew, Kamieniew, Bucharin – pojawili się jako oskarżeni w pokazowych procesach, przyznając się do nieprawdopodobnych przestępstw, na przykład do wieloletniej działalności szpiegowskiej na rzecz obcych mocarstw. Wszyscy zostali straceni. Do zeznań zmuszano ich głównie za pomocą presji psychologicznej i gróźb pod adresem ich rodzin, lecz zapewne stosowano również przemoc fizyczną.
Wielki terror objął wszystkie grupy społeczeństwa radzieckiego. Ludzie powszechnie zachęcani byli do donosicielstwa. Bez względu na pierwotną przyczynę czystek, w kraju zapanował rodzaj masowego szaleństwa, porównywalny z klimatem średniowiecznego polowania na czarownice. Dopiero w 1939 roku Stalin wstrzymał nagonkę.
W tym czasie sytuacja w Europie stała się dramatyczna. Pomimo wzrastającego zagrożenia ze strony hitlerowskiej Niemiec, wzajemna niechęć i podejrzenia nie pozwalały na efektywną współpracę między ZSRR a Wielką Brytanią i Francją. W tym przypadku wina leżała nie tylko po stronie Stalina. Ostatecznie Stalin zdecydował się podpisać z Niemcami pakt o nieagresji, mimo że komunizm i faszyzm zawsze uważane były za śmiertelnych wrogów. W tajnym protokole do paktu Europa Wschodnia podzielona została na strefy interesów radzieckich i niemieckich. Zgodnie z tymi postanowieniami, 17 września 1939 roku wojska radzieckie wkroczyły na wschodnie ziemie Polski, a w roku 1940 ZSRR anektował państwa nadbałtyckie: Litwę, Łotwę i Estonię. Związek Radziecki zagarnął także część terytorium Finlandii po wojnie radziecko – fińskiej.
W końcowym okresie wojny wojska radzieckie kontrolowały całą Europę Wschodnią, co umożliwiło Stalinowi zainstalowanie w Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech i w innych państwach reżimów komunistycznych. Gdy komuniści wygrali wojnę domową w Chinach, Stalin stał się przywódcą dużego bloku państw komunistycznych. Przywódcy mocarstw zachodnich stali się w stosunku do Stalina nieufni, a ich obawy, potwierdzone jego brutalnym stłumieniem ruchów wolnościowych w Europie Wschodniej, doprowadziły do rozłamu w gronie byłych sojuszników, co ostatecznie zapoczątkowało „zimną wojnę”.