Hitleryzm i Stalinizm

W potocznym rozumieniu słowo demokracja oznacza rządy większości i jest jednocześnie synonimem wolności istnieją jednak w historii przypadki, iż większość społeczeństwa pragnie podporządkować się woli dyktatora(poparcie Francuzów dla zamachu Napoleona III, dojście do władzy Adolfa Hitlera). Współczesny uczony, Erich Fromm, stworzył teorię „ucieczki od wolności”, wedle, której człowiek boi się samotności, odpowiedzialności i samodzielnego dokonywania wyborów. Wybawieniem z tych frustracji i lęków może być uczestnictwo we wspólnocie (narodowej, rasowej, partyjnej), kierowanej przez kogoś (wódz), komu można zaufać i scedować na niego rozwiązanie własnych problemów.
Demokracja parlamentarna miała w okresie międzywojennym prężnych i dobrze zorganizowanych przeciwników, cieszących się poparciem dużej części opinii publicznej .
Największym zagrożeniem stały się dla tego systemu dwie ideologie: KOMUNIZM (stalinizm) i FASZYZM (hitleryzm).
Oba te ustroje są ustrojami totalitarnymi opartymi na różnych ideologiach, dla tego na początku
postaram się wyjaśnić ich zasady:

HITLERYZM - Główną ideologią hitleryzmu jest NAZIZM.
Nazizm w Niemczech rozwinął się w latach 1933-1945, jest to okres gdy do władzy dochodzi Adolf Hitler, teraz chciałbym opisać jak austriacki syn celnika zdobył władze w Niemczech 30 stycznia 1933 roku prezydent P. Hindenburg powierzył Hitlerowi misję sformowania nowego rządu. Tym samym jako kanclerz Rzeszy przejął władzę w państwie w legalny sposób. Naziści szybko wyciągnęli zyski z tej sytuacji. Rozwiązano parlament i rozpisano nowe wybory, które odbyły się 5 marca. NSDAP nie uzyskała w ich rezultacie większości w Reichstagu, gdyż oddano na nią 44% głosów.
Wybory poprzedziły aresztowania wśród komunistów i socjalistów. Oskarżeni o podpalenie Reichstagu komuniści musieli się pogodzić z delegalizacją ich partii. 28 lutego wprowadzono zarządzenia o ochronie narodu i państwa i Przeciwko zdradzie . Zarządzenia te stały się podstawą funkcjonowania systemu nazistowskiego aż do 1945 roku. Ograniczały one wolność osobistą, także wolność prasy, zgromadzeń. Dopuszczały kontrolę korespondencji, konfiskaty i przeszukiwania w domach. W marcu 1933 roku Hitler przedstawił w Reichstagu projekt ustawy O uprawnieniach, która przenosiła prawa ustawodawcze z parlamentu na administrację, jednocześnie poszerzając uprawnienia kanclerza. Ustawa ta, uchwalona głosami prawicy i centrum, właściwie kończyła okres istnienia Republiki Weimarskiej. Wraz z jej upadkiem mówi się o moralnej śmierci niemieckiego parlamentaryzmu.
Ustawa o uprawnieniach czyniła Hitlera dyktatorem Niemiec. Miał on do dyspozycji stworzone przez Heinricha Himmlera oddziały bezpieczeństwa ( SS ). Policja polityczna, kierowana krótko przez Hermana Goringa, później rozwinięta przez Hitlera, działała w sposób tajny i bezkarny, gdyż żadna obrona prawna nie była możliwa. Prawo i wola Fuhrera to jedno – twierdził Goring. Jednocześnie kampania zastraszania oponentów miała wyciszyć opozycję. Ci, którzy mogli stanowić zagrożenie dla totalitarnego państwa byli zamykani w więzieniach i obozach i koncentracyjnych. Najwcześniej trafili tam komuniści, socjaliści i Żydzi. Obóz koncentracyjny w Dachau istniejący od 1933 roku mógł pomieścić 5 tysięcy więźniów.
Z oskarżeniami o wrogą działalność wobec III Rzeszy wystąpił Hitler przeciw ludziom z różnych względów dla siebie niewygodnym. W ślad za tymi oskarżeniami, w czerwcu 1934 Hitler wydał rozkaz wymordowania około 150 osób, między innymi byłego kanclerza, generała Kurta von Schleichera i dowódcę S.A. Ernesta Rohma. Usprawiedliwiając te wydarzenia w Reichstagu, określane nocą długich noży , Hitler powiedział, że działał jako najwyższy sędzia narodu niemieckiego.
W III Rzeszy legalnie działała tylko partia nazistowska, wszystkie pozostałe partie oraz związki zawodowe uległy likwidacji. Było to zgodne z dążeniem Hitlera, określany, mianem Gleichschaltung, czyli ujednolicenie. Hasło o wydźwięku propagandowym miało budować jedność i zwartość narodu niemieckiego. Poza społeczeństwem niemieckim mieli pozostać Żydzi.
W 1935 weszły w życie ustawy norymberskie, zabraniające prawnie zawierania małżeństw między Żydami i Niemcami. Żydów usuwano z administracji i przedsiębiorstw, organizowano bojkot żydowskich sklepów. Punktem kulminacyjnym nastrojów antysemickich była tak zwana kryształowa noc ( 9 listopada 1938 roku ), gdy minister propagandy Goebels, za przyzwoleniem Hitlera wezwał do rozprawy z Żydami. Śmierć setek Żydów i spalenie wielu synagog tej nocy świadczyły, jak dalece antysemityzm został zaakceptowany przez społeczeństwo niemieckie jako część jego życia.

Program partii opiera się na książce „Mein Kampf” (aut.A.Hitler-1925). Wprowadza on politykę silnej ręki, Niemcy stają się państwem militarnym, panuje rasizm, antysemityzm. Hitler głosi wyższość rasy germańskiej nad innymi. Żąda władzy nad całym światem. Faszyzm dąży do budowy totalitarnej organizacji społeczeństwa. Negował on wolność jednostki, gwarantowaną przez demokrację parlamentarną, stawiając na pierwszym miejscu państwo. Kult silnego państwa, kierowanego przez genialnego wodza (Hitlera), łączył z nacjonalizmem, głosząc apotezę przemocy, podboju i ekspansji, mającej zapewnić wielkość własnemu narodowi. Faszyści odrzucali klasowy kolektywizm komunizmu, ale sami posługiwali się demagogią społeczną, obiecując usunięcie wyzysku i stworzenie systemu, w którym robotnik nie będzie eksploatowany przez kapitalistę.
30 stycznia 1933 Hitler obejmuje władzę w Niemczech. Znosi on federacyjny charakter państwa, staje się ono jednolite, scentralizowane -„jeden lud, jedna Rzesza, jeden wódz” - łączy urząd premiera i prezydenta (Fuhrer und Reichskanzler- „wódz i kanclerz Rzeszy”) Niemcy stają się państwem totalitarnym – policyjnym (władzę sprawują SS-Sztafety ochronne i Gestapo-policja polityczna). Partia kontroluje wszystkie dziedziny życia, głośno mówi się o czystości rasy nordyckiej (ustawy norymberskie „o ochronie krwi”, od 1935r). Rozpoczyna się nagonka na Żydów. Niszczenie synagog, domów i sklepów („noc kryształowa” w listopadzie 1938r.) oraz tworzenie pierwszych obozów koncentracyjnych. Panuje ogólny antysemityzm. „Noc długich noży” (29/30.06.1934)-wymordowanie opozycyjnych przeciwników A.Hitlera. Jedyną partią NSDAP i paramilitarne organizacje młodzieży Hitler-Jugend. Rozwój propagandy(Joseph Goebels) i kultury masowej ( sport, defilady). Rozwój przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego, ograniczenie bezrobocia - obowiązek pracy, roboty publiczne.
Dążenia Hitlera do rewizji postanowień Traktatu Wersalskiego(28.06.1919):
- pierwszym ustępstwem państw Ententy było zwolnienie Niemiec z płacenia reparacji wojennych (odszkodowania za krzywdy wyrządzone w czasie I wojny).
- przejęcie Zagłębia Saary (1935)
- remilitaryzacja Nadrenii (1936)
- anschluss Austrii (11.03.1938).
Działania Hitlera spowodowane były chęciom uzyskania terytorium dla „niemieckiej rasy panów”.
Państwo hitlerowskie było rozgałęzionym systemem organów wyzysku pracy ludzkiej, przemocy i oszustwa, poddanym najwyższej woli Fhrera. Armia, policja, formacje partii hitlerowskiej - ogromna machina sterując ludzkimi działaniami i zaniechaniami, przy pomocy nieodwołalnych poleceń, była najbardziej zmilitaryzowaną organizacją, jaką zna historia nowożytna.
Wszelako organizacja ta potrafiła podporządkować sobie miliony posłusznych wykonawców we wszystkich sferach życia, niezależnie od motywów, jakie decydowały o posłuszeństwie. Nie mogła ona powstać z nagła, jak z nagła powstawały motywacje posłuszeństwa, będące wynikiem określonych sytuacji, które z kolei działały na świadomość ludzką. Hitleryzm potrafił zmobilizować potężne siły materialne i duchowe. Aby im stawić czoło i później je przezwyciężyć, musiały wolne narody dokonać kolosalnego wysiłku i zapłacić ciężkimi ofiarami za zwycięstwo.

STALINIZM - jego ideologią jest komunizm. Za początek komunizmu w Rosji można uznać rok 1917, czyli budowę państwa komunistycznego po zwycięstwie bolszewików.
Początkowo utworzono Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD), który kontrolował milicję i wojsko oraz Wszechrosyjską Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją i sabotażem („Czeka” z Feliksem Dzierżyńskim); urzędy mogli obejmować tylko członkowie Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), inne partie rozwiązano (monopartyjność jak w hitleryzmie), cenzura, „czerwony terror”- masowe aresztowania, sądy doraźne, zamordowanie rodziny carskiej. Konstytucja bolszewików(1918r.) - pozbawiła praw politycznych właścicieli ziemskich, kupców, fabrykantów; oparta na hasłach typu „kto nie pracuje ten nie je”, dyktatura proletariatu, Cerkwi odebrano prawa i majątek.
Okres komunizmu wojennego doprowadził do: nacjonalizacji przemysłu i handlu, obowiązkowe kontyngenty ze wsi, kartki żywnościowe, początki kolektywizacji (odbieranie ziemi chłopom na wspólne użytkowanie), obowiązek morderczej pracy na rzecz ZSRR – skutkiem komunizmu wojennego była katastrofa głodu (około 5 mln. ofiar).
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (od 1922 r.) – państwo federacyjne(republiki); rady robotnicze i chłopskie wybierały delegatów na Zjazd Rad – ten wybierał Wszechzwiązkowy Centralny Komitet Wykonawczy, który wyłaniał Radę Komisarzy Ludowych (rząd); ale o wszystkim decydowała Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików), którą od śmierci W.I.Lenina(1924r.) kierował Józef Stalin.
ZSRR za rządów Stalina staje się państwem totalitarnym. W tym państwie panuje: gospodarka planowa, rozwój przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego, ruch stachanowski(współzawodnictwo pracy - twórca Aleksiej Stachanow), przymusowa kolektywizacja
(14,5mln ludzi zmarło z głodu lub zginęło z rąk władz w walkach o gospodarstwa indywidualne). Kult Stalina -„OJCA LUDU”; kontrola życia całego społeczeństwa, likwidacja opozycji, czystki w armii (śmierć ponad 600 oficerów), walka z religią, utworzenie obozów pracy przymusowej, do prawa karnego wprowadzono zasadę odpowiedzialności zbiorowej. Ludzie nie mogli poruszać się po kraju bez paszportów(od 1931), mieszkańcy kołchozów nie mogli wcale opuszczać kołchozu.
W 1934r. ogłoszono, że zakończono budowę socjalizmu w ZSRR.
Faszyzm i narodowy socjalizm zajmowały stanowisko antykomunistyczne, brutalnie likwidując ruch komunistyczny we Włoszech i w Niemczech, a także zwalczając (z wyjątkiem lat 1939-194 - pakt między Niemcami a ZSRR) wpływy ZSRR na arenie międzynarodowej.
Obydwa systemy, faszystowski i komunistyczny, łączyło jednak wiele podobieństw. Do wspólnych cech należało m.in.:
- negowanie zasad demokracji i parlamentaryzmu,
- dążenie do całkowitej (totalnej) kontroli nad życiem społecznym,
- pogarda wobec prawa, które w obu systemach miało być jedynie utylitarnym narzędziem kształtowania społeczeństwa
- monopartyjność - zarówno partia komunistyczna, jak i faszystowska stanowiła rodzaj elity(awangardy), obdarzonej większymi prawami aniżeli reszta społeczeństwa,
-absolutyzowanie roli przywódcy (zasada wodzostwa w systemie faszystowskim, tzw. kult jednostki w ZSRR za rządów Stalina),
- pochwała przemocy jako środka politycznego działania oraz obsesja „wroga” (Hitler wierzył w światową konspirację żydowską, dążącą do zniszczenia Niemiec; główną motywacją terroru stalinowskiego była działalność rzekomych obcych agentów nasyłanych przez kraje kapitalistyczne),
- teatralizacja życia publicznego na wzór paramilitarny: organizowanie masowych uroczystości z użyciem mundurów, sztandarów, pieśni, meldunków itp.
Jednak w przeciwieństwie do systemów komunistycznych, systemy faszystowskie nie dążyły do likwidacji własności prywatnej i wolnorynkowych mechanizmów gospodarczych.
Rozmiary terroru stalinowskiego ujawniają się przede wszystkim, w stanie surowym i w sposób niezwykle konkretny, w bilansie start ludzkich. W latach 1936-1938 miało w ZSRR miejsce od 6 do 8 milionów aresztowań. 800 000 do 1 miliona osób zostało straconych. Pod koniec roku 1938 w więzieniach i obozach koncentracyjnych znajdowało się około 8 milionów więźniów. W latach 1937-1939 liczba zgonów w obozach szacowana jest na 2 miliony. Groza tych cyfr tkwi nie tylko w ich wielkości absolutnej, ale także w przybliżonym tylko charakterze rozmaitych obliczeń, stanowiących ich podstawę. Liczbę zamordowanych można szacować w przybliżeniu z dokładnością do mniej więcej 100 000 osób, liczbę więźniów - z dokładnością do około pół miliona, liczbę zmarłych w obozach – z dokładnością do kilkuset tysięcy.
„Wilki terror” dotknął nie tylko swoje bezpośrednie ofiary: jedną rodzinę na trzy lub cztery, jedną na piętnaście czy dwadzieścia osób. Objął także pozostałych, tych, którzy nie znali więzień ani obozów. Terror przeszedł nad całą ludnością ZSRR niczym walec drogowy.

Hitleryzm i stalinizm jako przykłady zorganizowanych dyktatur

Hitleryzm i stalinizm były ideologiami, które odcisnęły wielkie piętno na życiu ludzkiej społeczności w XX wieku. Ich wspólną cechą było stworzenie państwa totalitarnego ( łac. totalis – całkowity ), które poddało wszechogarniającemu wpływowi miliony obywateli. W państwie niemieckim system władzy na nieograniczonych kompetencjach Hitlera jako Fuhrera ( wodza ), a w ZSRR Stalina – formalnie sekretarza WKP, faktycznie otoczonego kultem dyktatora. W prywatne życie milionów ludzi w III Rzeszy i w ZSRR ingerowało państwo. Już 10 – letnie dzieci zmuszano do przynależności do Hitlerjugend i poddawano nazistowskiej indoktrynacji, podobnie jak całe szkolnictwo. Gdy jakiś przeciwnik mówi: nie przejdę na waszą stronę – odpowiadam spokojnie – twoje dziecko już do nas należy – mówił w 1933 roku Hitler.
Przeciwnicy systemu totalitarnego trafiali do obozów koncentracyjnych w Niemczech i łagrów w ZSRR. Ludzie którzy znaleźli się w obozach, byli poddawani różnym formom terroru, zwanego reeudakcją . Wystarczyły często donosy lub podejrzenia o wypowiedzi antypaństwowe , obrazę Fuhrera , by bez dochodzenia prawdy przed sądem, tylko decyzją administracyjną zostać wcielonym do obozu koncentracyjnego na czas nieokreślony. Obozy były zarówno miejscami pracy niewolniczej jak i terroru fizycznego i psychicznego. Funkcje te wypełniały zarówno hitlerowskie obozy koncentracyjne, jak i stalinowskie łagry.
Stalin zdystansował jednak Hitlera w tym, co nazwać byłoby można specjalizacją. Były więc łagry etapowe, produkcyjne i takie, w których przymusu pracy nie stosowano; były specjalne łagry dla kobiet, matek z niemowlęciami oraz dzieci do lat dwunastu; były wreszcie łagry dla wrogów ludu oraz ich rodzin, jako że stosowano odpowiedzialność zbiorową, obejmującą, dzieci i rodziców oraz krewnych wroga ludu .
Totalitarne stanowienie o jednostce prowadziło do strachu i zniewolenia całych społeczeństw. System ten nie dawał możliwości. Ograniczone lub uchylone prawa obywatelskie świadczyły o zanikaniu praworządności w skali państwowej.
W 1939 roku nie było w III Rzeszy i w ZSRR wolnego parlamentu, ani wolnej prasy, nie działały partie polityczne i wolne związki zawodowe. Natomiast był system jednopartyjny, rozbudowany aparat polityczny, zmilitaryzowane społeczeństwo i scentralizowana gospodarka.
Cechą stalinizmu w przeciwieństwie do głoszonych idei był wielki terror, którego doświadczyły różne grupy ludności: kułacy – chłopi broniący swej ziemi przed kolektywizacją, wojskowi, inteligencja, nawet współtowarzysze z partii, mogący zagrozić pozycji największego człowieka wszechczasów , jak zamordowany na rozkaz Stalina S. Kirow. Ludźmi z otoczenia Stalina byli: W. Mołotow, przez długie lata minister spraw zagranicznych, K. Woroszyłow – ludowy komisarz obrony, M. Susłow – główny ideolog partii. Współczesny historyk rosyjski R. Miedwiediew tak pisał o ludziach Stalina : Zdemoralizowała ich nie tylko ogromna władza, jaką rozporządzali sami i której nie mogli już się wyrzec, ale i nie ograniczona władza wodza , któremu podlegali i który mógł w każdej chwili zlikwidować każdego z nich. Od zbrodni do zbrodni prowadziła tych ludzi nie tylko próżność i ambicja, lecz także strach.
Największe nasilenie terroru stalinowskiego przypadło na lata 1936 – 1938. Czystki w aparacie władzy, pokazowe procesy na podstawie sfabrykowanych dowodów, masowe wysyłki do obozów pracy, a nawet zmiana kodeksu karnego, by dopuścić wykonywanie wyroków śmierci na dzieciach od dwunastego roku życia – oto świadectwa terroru, który ogarnął jedną dwudziestą mieszkańców Rosji.
Do końca 1936 roku do drugiej połowy 1938 roku Stalin zadał cios wszystkim środowiskom związanym z reżimem. Tylko w 1937 roku zabił 3 tysiące wyższych oficerów tajnej policji i 90% prowincjonalnych oskarżycieli publicznych. Od 1935 roku prowadził tajne negocjacje z Hitlerem. W 1936 roku przekonał rząd nazistowski do sfabrykowania fałszywych dowodów dotyczących tajnych kontaktów pomiędzy dowódcą armii sowieckiej, marszałkiem Tuchaczewskim, a hitlerowskimi generałami. Zrobiło to Gestapo, a informacje przekazał jeden z jego agentów, generał Skoblin, pracujący również dla NKWD. Pierwszą wojskową ofiarą Stalina był generał kawalerii, Dymitr Szmidt, który podobno obraził go w 1927 roku. Szmidta aresztowano 5 lipca 1936 roku, torturowano i zamordowano. Rozprawa Tuchaczewskiego i siedmiu innych wyższych oficerów, odbyła się 11 czerwca 1937 roku, a potem poszło pod nóż 30 tysięcy oficerów, mniej więcej połowa całej kadry, w tym 80% pułkowników i generałów. Większość oficerów została rozstrzelana w ciągu 24 godzin od chwili aresztowania.
Było swego rodzajem paradoksu, że komuniści, opuszczający na skutek prześladowań swoje kraje, przybywając do ZSRR tracili wolność, a często i życie. Tak było w przypadku komunistów węgierskich ( Bela Kun ), polskich ( Maria Koszutska, Julian Leszczyński ), niemieckich i wielu innych.

Powstanie obu tych systemów władzy ściśle związane było z aktualną sytuacją polityczną i gospodarczą Niemiec i ZSRR.
Duży wpływ na powstanie hitleryzmu miała I wojna światowa, a co z tym się wiąże traktat wersalski, którego postanowienia nakładają na Niemców obowiązek wypłat dużych odszkodowań, pozbawiają ich Alzacji, Lotaryngii, części Pomorza i Śląska oraz części Szlezwiku. Oprócz tego odebrano Niemcom wszystkie kolonie i zakazano połączenia się z Austrią. Traktat ten orzekał wyłączną winę Niemiec za wywołanie I wojny światowej, nakazywał ich rozbrojenie (otrzymywały jedynie prawo do utrzymywania 100 tysięcznej armii zawodowej, pozbawionej ciężkiego uzbrojenia) i wypłacenie przez nie reparacji.
Tak wielki nacisk świata doprowadził do kryzysu ekonomicznego, stopniowego ubożenia kraju oraz demagogia wprowadzona przez Hitlera (Oddziaływanie na uczucia i nastroje polityczne lub społeczne mas, aby posłużyć się nimi w celu zrealizowania własnych zamierzeń. Hitler stosuje pochlebstwa, kłamstwa, nierealne do spełnienia obietnice (umiejętnie dobierane efektowne hasła-frazesy).
W przypadku ZSRR była to zasługa, a może raczej wina odwiecznych tradycji, terroru, a później sukcesy wojenne odnoszone dzięki tej właśnie polityce.
Polityka wewnętrzna i zagraniczna obu tych krajów była podobna, rządy obu tych krajów stosowały ogólny terror, zastraszenie społeczeństwa, ograniczenie możliwości kulturalnych narodu.

Dla tego właśnie możemy powiedzieć, że były to „chore systemy” doceniały one tylko przemoc jako jedyny środek wychowawczy i polityczny. Niemcy i ZSRR były państwami podobnymi do siebie, przez pewien czas współpracowały razem
(układ RIBBENTROP - MOŁOTOW) przeciwko narodowi polskiemu i reszcie świata.
Porównać także możemy rosyjskie łagry i faszystowskie obozy koncentracyjne, oba te miejsca były miejscami zagłady wielu POLAKÓW. Dlatego śmiało możemy powiedzieć o obu tych systemach, że były wielkim kataklizmem, który odcisnął swe piętno na losach całego świata.