Wyprawy Krzyżowe

Religijny zapał, ambicja, okrucieństwo i chciwość – wszystkie te czynniki odegrały istotną rolę w historii wypraw krzyżowych, szeregu ekspedycji, które wyruszyły ze średniowiecznej Europy w celu odbicia Syrii i Palestyny z rąk niewiernych.
Do końca XI wieku Europa feudalna przezwyciężyła serie poważnych kryzysów, które mogły zagrozić ustalonemu na jej obszarze porządkowi i rozpoczęła ekspansje na zewnątrz. Pierwszym celem były zajęte przez arabów obszary w Hiszpanii i na Sycylii. Jednak nagły impuls skierował Europejczyków w stronę Bliskiego Wschodu, gdzie na terytorium kontrolowanym przez muzułmanów znajdowała się „ Ziemia Święta”, czczona przez chrześcijan jako miejsce życia i śmierci Jezusa Chrystusa. Rozpoczął się okres świętych wojen, nazywanych wyprawami krzyżowymi lub krucjatami.

Prośba o pomoc
Jedną z przyczyn pierwszej krucjaty była prośba o pomoc, z jaką do papieża zwrócił się cesarz bizantyjski Aleksy I. Przez setki lat Bizancjum stanowiło przedmurze chrześcijaństwa walce z agresywnymi muzułmanami. Jednak porażka pod Manzikert w 1071 r. Doprowadziła do utraty większości terytorium Azji Mniejszej ( dzisiejszej Turcji), które zawsze było podstawowym źródłem bogactwa i potęgi cesarstwa. W obliczu śmiertelnego zagrożenia dumni Bizantyjczycy zmuszeni zostali do prośby o militarną pomoc.

Zwycięzcami spod Manzikert nie byli Arabowie, lecz seldżuccy Turcy, plemię koczownicze, które przeszło na islam i szybko stało się główną siłą na Bliskim Wschodzie. Podczas gdy Arabowie byli stosunkowo tolerancyjni, Seldżucy nękali europejskich pielgrzymów, którzy w coraz większej liczbie przybywali do miejsc świętych. Był to kolejny powód, dla którego w 1095 r w Clermont papież Urban II nawoływał do krucjaty. Pomoc Bizantyjczyką zeszła na plan drugi, na czoło wysunęła się natomiast sprawa odbicia „Ziemi Świętej” z rąk muzułmanów, w trakcie, której dopuszczalne były wszelkie mordy, grabieże i inne zbrodnie, ponieważ – co zostało uzasadnione przez Urbana II – ich ofiarami padali niewierni, czyli ci, którzy jego zdaniem na to w zupełności zasługiwali.

Nawoływania papieża i religijnych zapaleńców, takich jak Piotr Pustelnik, spotkały się z entuzjastycznym odzewem. W różnych częściach Francji, Niemiec i Włoch zaczęto organzowac zbrojne wyprawy. Oprócz tego tysiące ludzi zaczęły gromadzić się w prowizoryczne armie, które po prostu ruszały przed siebie, mordując po drodze Żydów, rabując i wprowadzając niepokój wszędzie tam, gdzie się pojawiały.

Unicestwienie
To pospolite ruszenie dotarło wreszcie do stolicy Bizancjum, Konstantynopola. Tutaj zaniepokojony cesarz Aleksy pospiesznie przeprawił jego uczestników na terytorium Azji Mniejszej, gdzie wkrótce zostali oni unicestwieni przez Turków. Podobny, ale jeszcze bardziej tragiczny w skutkach, wybuch masowej histerii miał miejsce ponad sto lat później, kiedy to zorganizowana została krucjata dziecięca. Niewinność dzieci miała rzekomo pokonać niewiernych, jednak jej uczestnicy zginęli lub zostali sprzedani w niewolę, zanim którykolwiek z nich dotarł w okolice Ziemi Świętej.

Krzyżowcy
Właściwa krucjata, zwana pierwszą, rozpoczęła się, kiedy uzbrojone kontyngenty złożone z prawdziwych rycerzy dotarły do Konstantynopola. Na jej czele stanęli tacy dowódcy jak Rajmund z Saint – Gilles, Gotfryd z Bouillon i Boemund z Tarentu. Charakterystyczne było to, że wielu z nich nosiło dumne imiona, jednak nie mogło pochwalić się zbyt wielkimi posiadłościami – wyprawa na wschód dawała im nadzieje na zagarnięcie dla siebie części zdobytych ziem. Nie zostali oni ciepło przyjęci przez cesarza Aleksego, który spodziewał się przybycia posłusznych najemników, a nie niezależnych i potencjalnie niebezpiecznych śmiałków. Słabym punktem wyprawy krzyżowej była wzajemna nieufność, pomiędzy bizantyjczykami a „Frankami” – takim mianem Bizantyjczycy i muzułmanie określali krzyżowców, niezależnie od tego, z jakiego kraju przybywali.

Przy pomocy pewnych zabiegów, Aleksy nakłonił krzyżowców do złożenia przysięgi, zobowiązującej ich do przestrzegania praw do terenów uprzednio należących do Bizancjum, a które mogły zostać przez nich odbite z rąk Seldżuków. Jednak europejscy rycerze zapomnieli o przysiędze, kiedy po zdobyciu Nicei rozpoczęli swój triumfalny marsz wzdłuż Azji Mniejszej, wychodząc zwycięsko z bitwy, pod Dorylaeum w (1097).

Chociaż uzbrojenie krzyżowców mogło być uciążliwe w gorącym klimacie, nadawało ono ich szarżującej kawalerii impetu, który był niemożliwy do powstrzymania. Z drugiej strony jednak, lekka jazda turecka rzadko dopuszczała do bezpośredniej konfrontacji, manewrując wokół wroga i raniąc go strzałami z łuków. Jako że skuteczność tureckich strzał była ograniczona, podczas gdy używane przez Europejczyków kusze miały większy zasięg i były znacznie bardziej niebezpieczne, siły po obydwu stronach były wyrównane i finał każdej z bitew zależał od strategii, zagrania oddziałów i posłuszeństwa żołnierzy. Szczególnie te ostatnie stanowiły słaby punkt armii krzyżowców, w której poszczególni dowódcy rywalizowali ze sobą, a pozostali rycerze bardziej dbali o własne interesy i chwałę niż o skuteczność działań całej armii.

Wiek bohaterów
W latach osiemdziesiątych XII wieku na scenie pojawił się kurdyjski dowódca, słynny Saladyn. Na powrót połączył on Egipt i muzułmański Bliski Wschód, pokonując krzyżowców w 1187 r w bitwie pod Tyberiadą, a następnie zdobywając Jerozolimę i podbijając resztę królestwa, z wyjątkiem portu w Tyrze. W celu ocalenia pozostałych posiadłości i odbicia Jerozolimy zorganizowana została trzecia, najsłynniejsza krucjata, na czele, której stanęli cesarz Fryderyk I Barbarossa, król angielski Ryszard Lwie Serce i król francuski Filip II August. Pierwszy z nich utonął przypadkowo po przybyciu do Azji Mniejszej, natomiast dwaj pozostali cało dotarli do celu i rozpoczęli działania wojenne. Po drodze Ryszard Lwie Serce zdobył wyspę Cypr, która później sprzedał wypędzonemu królowi Jerozolimy o imieniu Guy de Lusigan.

Po dwuletniej kampanii zdobyte zostało nadmorskie miasto Akka i rozpoczął się marsz krzyżowców na Jerozolimę. Jako że Filip II wrócił do Francji, całe dowództwo znalazło się w rękach króla Ryszarda. Jego walka z Saladynem stanowi jeden z najbardziej znanych motywów w historii wypraw krzyżowych. Obydwaj dowódcy darzyli się wzajemnym szacunkiem. Po zręcznie poprowadzonym marszu wzdłuż wybrzeża, w trakcie, którego morze osłaniało jedno ze skrzydeł krzyżowców, armia Ryszarda pokonała odziały Saladyna, jednak nieporozumienia między różnymi oddziałami chrześcijan uniemożliwiło im pełne wykorzystanie zwycięstwa. Zgodnie z traktatem zawartym w 1192 roku Europejczycy mieli zachować kontrole nad wybrzeżem, a chrześcijańscy pielgrzymi uzyskali prawo do odwiedzania Jerozolimy, chociaż miasto to pozostało w rękach Turków.

Zmiana Celów
Wraz z opuszczeniem Ziemi Świętej przez Ryszarda Lwie Serce skończył się heroiczny okres wypraw krzyżowych. Czwarta krucjata miała na celu poszerzenie stref handlowych kontrolowanych przez Wenecjan, którzy w tym czasie zdominowali handel na morzu Śródziemnym. W zamian za transport weneckimi okrętami krzyżowcy wkroczyli do Konstantynopola, gdzie mieli przywrócić odsuniętego od władzy cesarza popieranego przez Wenecję. Odziały krzyżowców były bardzo niezdyscyplinowanie i wkrótce splądrowały miasto, bezczeszcząc równocześnie jego świątynie. W ten sposób frankowie dali w końcu upust swojej nienawiści wobec wyrafinowanej kultury Bizantyjczyków oraz ich wierze.

W miejsce Cesarstwa Bizantyjskiego ustanowiono Cesarstwo Łacińskie, które przetrwało zaledwie 50 lat. Jednak pomimo tego, że krzyżowcy zostali w końcu wypędzeni z większości zajmowanych terytoriów, imperium nigdy w pełni nie podniosło się z upadku. Paradoksalnie, wschodnie przedmurze chrześcijaństwa zostało podbite i fatalnie osłabione przez samych chrześcijan.

Ostatnia krucjata
Jeszcze cztery wyprawy krzyżowe wyruszyły z Europy, jednak tylko jedna z nich dotarła do ziemi Świętej. Szósta krucjata ( 1228 – 29), zorganizowana została przez cesarza niemieckiego Fryderyka II – znanego ze swojego negatywnego stosunku do papiestwa, za co został później zdetronizowany, – któremu udało odzzyskac Jerozolimę, Betlejem, Nazaret. Osiągnięcie to okazało się jednak krótkotrwałym sukcesem. Chrześcijanie przebywający na ziemi Świętej byli wewnętrznie skłóceni, dzięki czemu odrodzony sułtan Egiptu zdobywał jedną po drugiej ich twierdze.

Ostatnia Próba
Jednak duch krucjat całkowicie nie umarł. W 1271 r podjęta została ostatnia wyprawa, na czele, której stanęli król Francji Ludwik IX i Książe Edward, zakończona niepowodzeniem w Tunisie. Antiochomia upadała w 1268 r, a po niej wspaniały zamek Krak des Chevalier i Trypolis. Zwycięski szturm muzułmanów na Akkę w 1291 r położył kres obecności krzyżowców na terytorium Ziemi Świętej. Już nigdy więcej nie zorganizowano ani jednej wyprawy mającej na celu odbicie grobu Chrystusa z rak niewiernych. Termin krucjata używany był jeszcze do określania operacji militarnych popartych papieskim błogosławieństwem, takich np. jak wielo wiekowa rekonkwista w Hiszpanii, czy tez wyprawy przeciwko Słowianom połabskim, Prusom, a także religijnym odszczepieńców, takim jak husyci i albigensi. Następstwa wypraw krzyżowych trudne są do ustalenia. Z pewnością dzięki nim Europejczycy zapoznali się z kultura Islamu, zaczęli doceniać wartości egzotycznych potraw, wyrobów z jedwabiu i dywanów. Jednak równie dobrze mogło to zostać osiągnięte w inny sposób. Dla cesarstwa Bizantyjskiego krzyżowcy byli równocześnie obrońcami i oprawcami, dlatego krucjaty zaostrzyły antagonizm nie tylko między katolikami i muzułmanami, ale także między katolikami i wyznawcami prawosławia. Z punktu widzenia świata łacińskiego wyprawy krzyżowe zakończyły się całkowitym niepowodzeniem i uznać je należy za fascynujący, ale przedwczesny epizod w historii europejskiej ekspansji.