Choroby serca oraz ich leczenie

Choroby serca należą do najczęstszych chorób naszej ery. W większości krajów są główną przyczyną inwalidztwa i umieralności. W krajach dobrze rozwiniętych z powodu chorób serca umiera rocznie więcej osób niż z powodu innych chorób razem wziętych. Niektóre choroby (np. choroba wieńcowa lub nadciśnienie tętnicze) są określane mianem chorób cywilizacyjnych.

Medycyna wyszczególnia wiele przyczyn chorób serca i naczyń krwionośnych, określa je jako czynniki ryzyka. Do najważniejszych należą: podwyższone ciśnienie krwi, wysoki poziom tłuszczu we krwi, palenie tytoniu, nadwaga i cukrzyca. Mężczyźni zapadają częściej niż kobiety na choroby serca. Do innych czynników ryzyka należą: brak ruchu, zaawansowany wiek, uwarunkowanie genetyczne. Im więcej czynników ryzyka występuje u danego człowieka, tym większe prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę serca.

Do najczęstszych chorób serca zaliczamy:
• chorobę wieńcową,
• zawał serca,
• niewydolność serca
• blok serca
• zapalenie serca
• zaburzenie rytmu serca
• wrodzone wady serca,
• choroby mięśnia sercowego,
• dusznica bolesna (dławica piersiowa)


CHOROBA WIEŃCOWA
Serce, jak każdy narząd, do wykonywania pracy potrzebuje tlenu i składników odżywczych. Anatomiczna budowa serca uniemożliwia jednak wykorzystanie krwi przepływającej przez przedsionki i komory. Do tego celu służy sieć naczyń oplatających cały mięsień sercowy. Te drobne tętniczki są odgałęzieniami dwóch, lewej i prawej, odchodzących bezpośrednio od aorty i okalających serce na kształt wieńca głównych tętnic, zwanych tętnicami wieńcowymi. O chorobie wieńcowej zwanej też niewydolnością wieńcową mówi się wtedy, gdy dochodzi do zachwiania równowagi pomiędzy dopływem krwi do mięśnia sercowego, a jego potrzebami. Najczęściej zaburzenie takie jest skutkiem zmniejszenia przekroju jednej z tętnic wieńcowych spowodowanym zmianami miażdżycowymi. W pierwszym okresie choroba często przebiega bezobjawowo. Kiedy jednak zwężenie światła tętnicy przekroczy pewne granice mogą pojawiać się niespecyficzne dolegliwości bólowe w okolicy serca. Bóle te, zwane bólami dławicowymi (angina pectoris) mogą występować zarówno raz na kilka dni jak i kilka razy w ciągu dnia. Trwają od kilku do kilkunastu minut i samoistnie przechodzą po krótkim odpoczynku lub po zażyciu leków. Mogą też pojawić się duszności lub słabości. Dzieje się tak z powodu nagłego zamknięcia światła tętnicy wieńcowej, co może prowadzić do martwicy mięśnia sercowego zwanej zawałem serca. Zawsze więc w wypadku takich silnych i dłużej trwających buli należy podać zalecone środki rozszerzające naczynia wieńcowe, przeciwbólowe i uspokajające oraz porozumieć się z lekarzem. To on zadecyduje co dalej robić.

Ryzyko zachorowania na chorobę zwiększa się :
• na skutek palenia tytoniu
• u osób z wysokim ściśnieniem krwi
• u chorych na cukrzycę
• u osób z nieprawidłowym składem bądź wysokim poziomem tłuszczu we krwi

Zawał serca i choroba wieńcowa są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. Co roku zapada na niego około 100 tys. osób (głównie mężczyzn); 40% spośród tych osób umiera w ciągu roku.


ZAWAŁ SERCA
Dolegliwości: ostry zawał serca wywołuje najczęściej podobne dolegliwości jak napad dusznicy bolesnej. Utrudniony oddech i głębokie, tępe bóle promieniujące w okolicy sercowej do szyi, szczęki dolnej, pleców i ramion, lekki ucisk za mostkiem, lęk przed śmiercią, zimny pot, szybkie tętno lub tez nagłe omdlenia z wymiotami, ale bez bólów. W przeciwieństwie do dusznicy bóle powiązane z zawałem serca nie ustępują po kilku minutach ani po zażyciu tabletki ani po kilkuminutowym odpoczynku

Przyczyny:
• Niewystarczające zaopatrzenie mięśnia sercowego w krew, a tym samym w tlen
• Zakrzep krwi w miejscu zwężenia

Ryzyko zachorowania: w Polsce z powodu zwału umiera ok. 300 000 osób. W przekroju ogólnym mężczyźni są bardziej zagrożeni niż kobiety.

Czynniki zwiększające ryzyko:
• Palenie tytoniu. zwiększa ono ryzyko wystąpienia zawału 2 do 5 razy
• Wysokie ciśnienie krwi
• Cukrzyca
• Wysoki poziom lipidów we krwi

Zapobieganie:
• Zaniechanie palenia tytoniu
• Zredukować nadwagę
• Obniżyć poziom cholesterolu we krwi
• Koniecznie leczyć nadciśnienie
• Wprowadzić zajęcia ruchowe
• Unikać stresu psychicznego, nagłych wysiłków i nagłej dużej zmiany temp.
• Tak kształtować swoje życie aby utrzymać równowagę pomiędzy napięciem a odprężeniem


BLOK SERCA
Zaburzenia rytmu serca, polegające na utrudnieniu lub przerwaniu przepływu bodźców na różnych poziomach układu przewodzącego serca, prowadzące do zaburzenia koordynacji skurczów przedsionków i komór; przyczyną blok serca mogą być zmiany morfologiczne (np. blizny po zawale, zabiegu kardiochirurgicznym, wady wrodzone, zapalenie mięśnia sercowego) lub czynnościowo-elektrofizjologiczne (wskutek np. hiperkalemii, zatrucia jadem błoniczym, przedawkowania leków lub nadmiernego pobudzenia układu parasympatycznego). Bloki serca mogą być przemijające (okresowe) lub trwałe, a ich umiejscowienie i rozmiar poznaje się elektrokardiograficznie. Klinicznie blok serca daje najczęściej obraz rzadkoskurczu, niekiedy z objawami przejściowego niedotlenienia mózgu (zawroty głowy, utrata przytomności) i niewydolności serca. Stan ten może zagrażać życiu chorego (konieczna reanimacja), co jest wskazaniem do elektrostymulacji serca (wszczepienie sztucznego rozrusznika serca).


WRODZONE WADY SERCA
Dolegliwości: duszność i bladość przy ‘białych’ wadach serca. Sinica przy ‘silnych’ wadach serca. Sinica występuje na skutek mieszania się krwi tętniczej z krwią żylną uboga w tlen.

Przyczyny: nieprawidłowy rozwój serca w łonie matki ; genetyczne uwarunkowanie ; różyczkę podczas ciąży lub uboczne działanie leków

Wrodzone wady serca notuje się raz na 120 urodzeń. Zapobieganie jest niemożliwe


DUSZNICA BOLESNA (DŁAWICA PIERSIOWA)
Przewlekła niewydolność naczyń wieńcowych serca, charakteryzuje się napadowymi, piekącymi, dławicowymi lub uciskowymi bólami w okolicy przedsercowej, promieniującymi do szczęk, kończyn górnych (zwł. lewej) lub pleców, którym mogą towarzyszyć niemiarowe bicia serca, zawroty głowy, poty, niepokój, osłabienie czy nudności, ból trwa 2–10 min i ustępuje w spoczynku lub po podaniu nitrogliceryny.

Rozróżnia się:
• dławicę piersiową wysiłkową — ból wyzwalany jest przez czynniki zwiększające zużycie tlenu przez mięsień sercowy (np. wysiłek, stres, spożycie pokarmu, nagła zmiana temperatury), co przy miażdżycowym zwężeniu naczyń daje niedokrwienie,
• dławicę piersiową naczynioskurczową - charakteryzującą się bólami spoczynkowymi zależnymi od odcinkowego kurczu nie zmienionych anatomicznie naczyń wieńcowych (bez zależności od wzrostu zapotrzebowania tlenowego mięśnia,
• dławicę piersiową mieszaną - kiedy kurcz wieńcowy nakłada się na org. zmiany arteriosklerotyczne. Jest to choroba przewlekła o zmiennym przebiegu (okresowe remisje lub stały postęp) i może doprowadzić do zawału serca, występuje częściej u mężczyzn, zwłaszcza po 40 roku życia. Rozwojowi dławicy piersiowej sprzyjają głównie: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, otyłość, mała aktywność fizyczna, cukrzyca, doustne środki antykoncepcyjne (zwiększające krzepliwość krwi). Leczenie dławicy piersiowej farmakologiczne (środki naczyniorozszerzające) lub chirurgiczne (wykonywanie połączeń typu bay-pas, czyli pomostów aortalno-wieńcowych).


ZAPOBIEGANIE CHOROBOM SERCA:

Higieniczny tryb życia zapobiega chorobom serca. Aby zapobiegać chorobom serca należy stosować profilaktykę.

• Redukcja Masy Ciała:
Istnieje zależność pomiędzy masą ciała, a ciśnieniem krwi (prawidłowe ciśnienie: skurczowe – 120 mmHg, rozkurczowe – 80 mmHg). Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w górnej części ciała lub rozmieszczenia jej nadmiaru w partiach pasa biodrowego, również jest czynnikiem zagrożenia w zapadalności na chorobę nadciśnienia tętniczego. Aby zredukować masę ciała należy się prawidłowo odżywiać i przejść na specjalną dietę. Prawidłowe odżywianie polega na znacznym ograniczeniu ilości spożywanych tłuszczów zwierzęcych i zastąpieniem ich olejami roślinnymi oraz pokarmami bogatymi w skrobię, takimi jak wszystkie ga-tunki kasz, ciemne pieczywo, owoce i warzywa.
Zalecane jest spożywanie m.in. : chudego mięsa, chudych wędlin, chudego twarogu, ziemniaków, wszystkich gatunków kasz, dużych ilości białego mięsa (ryb), owoców, warzyw, olejów roślinnych Zaleca się dietę niskokaloryczną z ograniczeniem tłuszczów i węglowodanów. Podaje się około 800-1500 kalorii na do-bę, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy, wieku i aktualnej wagi. Dieta powinna zawierać 80-120 g białka, 25-35 g tłuszczu oraz 50-150 g węglowodanów.

• Aktywność Fizyczna:
Regularne uprawianie sportów również redukuje nadwagę, zapobiega zawałowi serca, poprawia sprawność mięśnia sercowego oraz zmniejsza wszelką zachorowalność (nie tylko serca). Każdy rodzaj wysiłku fizycznego u osób zdrowych jest dopuszczalny. Osoby, u których praca zawodowa nie powoduje zmęczenia fizycznego, nie powinny unikać nawet drobnych wysiłków fizycznych w czasie dnia. Ponadto każdy powinien 3-4 razy w ciągu tygodnia uczęszczać na basen, siłownię, aerobik, itp.

• Spożywanie Alkoholu i Palenie Tytoniu:
Spożywanie alkoholu w nadmiarze powoduje niewskazane zwiększenie się ciśnienia krwi, niewydolność mięśnia sercowego i może nawet prowadzić do wylewu wewnętrznego (spowodowanego nadciśnieniem tętniczym). Jest jednak wskazane (tylko u osób po 30 roku życia ! ) spożycie w ciągu dnia maksimum jednej szklanki (około 250 ml) wina, jednego drinka (ok. 30 ml alkoholu) lub też małego kufla piwa.

Natomiast palenie tytoniu czterokrotnie zwiększa zapadalność na zawał mięśnia sercowego i piętnastokrotnie - zapadalność na raka płuc. Należy też wspomnieć o tym, iż nikotyna zawarta w tytoniu powoduje niewskazany skurcz naczyń krwionośnych (jeden papieros = jeden skurcz naczyń krwionośnych). Jedynym sposobem zapobiegania tym schorzeniom jest kategoryczne zaprzestanie, bądź nie rozpoczynanie palenia tytoniu.


LECZNIE CHORÓB SERCA:

Leczenie chorób serca podobnie jak postępowanie w innych chorobach możemy podzielić na zachowawcze i zabiegowe.

• Leczenie zachowawcze:
Leczenie zachowawcze - to głównie farmakoterapia (za pomocą różnych klas leków). Jednak zanim rozpocznie się leczenie farmakologiczne, to w różnych chorobach można wypróbować środki, które nie są "pigułkami". Mówimy wtedy o leczeniu niefarmakologicznym.
W chorobie wieńcowej bardzo ważne jest zapobieganie jej wystąpieniu. Najważniejszy jest tu tzw. zdrowy tryb życia: prawidłowe odżywianie się (dieta ubogotłuszczowa i ubogocholesterolowa), regularny wysiłek fizyczny, kontrolowanie poziomu cholesterolu we krwi, leczenie chorób współistniejących (zwłaszcza cukrzycy) oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Jeśli choroba już wystąpiła, to podajemy leki, które zmniejszają lub likwidują jej objawy i zmniejszają śmiertelność. W chorobie wieńcowej jako leki podstawowe stosuje się azotany i kwas acetylosalicylowy. Do tych pierwszych należy nitrogliceryna, chyba najbardziej znany z leków "nasercowych". Nitrogliceryna na szczęście nie wybucha, za to ma bardzo pożyteczne działanie - rozkurcza naczynia wieńcowe i zmniejsza ilość krwi dopływającej do serca, tym samym je odciążając. Kwas acetylosalicylowy to nic innego jak popularna aspiryna. W chorobach serca stosuje się go w małych dawkach, które z powodzeniem zapobiegają zakrzepom, nie wywołując prawie wcale działań ubocznych (krwawień). W chorobie wieńcowej bardzo często stosuje się też beta-blokery, blokery wapnia, a po zawale - inhibitory konwertazy angiotensyny. Ich działanie opisaliśmy powyżej.

W niewydolności krążenia do niedawna najważniejszym i najczęściej stosowanym lekiem były preparaty naparstnicy, np. digoksyna. Wzmacniają one często upośledzoną w tej chorobie kurczliwość serca, ale mają szereg objawów niepożądanych i łatwo jest się nimi zatruć. Dlatego zostały wyparte przez leki moczopędne i inhibitory konwertazy angiotensyny, które stosuje się w pierwszym rzucie. Leki moczopędne odciążają chore serce poprzez zmniejszenie ilości krążących w organizmie płynów.

Z chorobami układu krążenia często wiąże się stosowanie leków przeciwzakrzepowych. Oprócz kwasu acetylosalicylowego do tej grupy należy również acenokumarol, warfaryna i heparyna. Leczenie trwa czasami do końca życia i musi być uważnie monitorowane za pomocą badań laboratoryjnych. Pewnym przełomem jest zastosowanie tzw. heparyn drobnocząsteczkowych. Są podawane w formie zastrzyków podskórnych i nie wymagają uciążliwych pomiarów wskaźników krzepliwości. Heparyny są bardzo ważną grupą leków stosowanych w zakrzepowych zapaleniach żył i w zapobieganiu zatorom. Ważnym lekiem jest też streptokinaza, którą podajemy w zawale i w zatorach. Rozpuszcza ona zakrzep, doprowadzający bezpośrednio do niedrożności naczynia.

• Leczenie zabiegowe:
W leczeniu operacyjnym (czy też szerzej - zabiegowym) mamy obecnie do czynienia z całą gamą metod. Dzięki nim udaje się uratować, a czasami wyleczyć wielu pacjentów, którym kiedyś medycyna nie mogła pomóc.
Pomostowanie naczyń wieńcowych (tzw. by-pass) to chyba najbardziej znana operacja wykonywana w chorobach układu krążenia. Omijamy tutaj zwężone miejsce w naczyniu wieńcowym, tworząc "objazd" dostarczający krew z drugiej strony.
Takie "ominięcia" stosuje się zresztą nie tylko w sercu. Korzystając z naczyń żylnych lub ze sztucznych protez "objazd" prowadzi się również w zmienionych miażdżycowo tętnicach kończyn dolnych. Do innych operacji przywracających przepływ krwi przez tętnice należy też usunięcie zatoru (embolektomia) bądź zakrzepu (trombektomia), poszerzenie zwężonej tętnicy przez jej rozcięcie i wszycie "łaty" oraz udrożnienie tętnicy (tzw. endaretriektomia). Zakrzepy usuwa się również w żyłach. Można do tego celu użyć cewnika z balonikiem, który "przepycha" chore żyły.
W chorobie wieńcowej wykonuje się także coraz częściej zabieg angioplastyki wieńcowej (z ang. PTCA). Polega ona na wprowadzeniu do naczynia cewnika zakończonego balonikiem; w odpowiednim miejscu i czasie balonik wypełnia się, rozszerzając tym samym naczynie. Aby efekt był trwały wprowadza się jeszcze cienką, usztywniającą "sprężynkę" - tzw. stent.
Chyba największe emocje i nadzieje budzi jednak zabieg przeszczepu serca. Jak twierdzą fachowcy, problemem jest nie tyle strona techniczna tej operacji, ale odrzucanie przeszczepu już po zabiegu.