Konstytucje

Konstytucje

Konstytucja (łac. ‘constituo,-ere’ -ustanawiać) - akt prawny, bądź ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w państwie.

W skład konstytucji mogą wchodzić różne zagadnienia.
Konstytucja określa: podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.

W Polsce w czasach do konstytucji 1791 roku określenie ‘konstytucja sejmowa’ było synonimem zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał wówczas tzw. ‘constitutiones’, czyli konstytucje.
Niektóre organizacje nazywają konstytucją główny zestaw reguł, którymi kierują się w działalności.

Konstytucja 3 Maja

Konstytucja 3 maja– została uchwalona 3go maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ponieważ trudno konkretnie stwierdzić co jest konstytucją a co nią nie jest, istnieją sprzeczne informacje na temat kolejności ich powstawania. Wszędzie przyjmuje się, że Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, konstytucją która została w całości spisana. Inne stanowiska uznają konstytucję korsykańską z 1755 r. za pierwszą na świecie, a tym samym amerykańską za drugą i polsko-litewską za trzecią.

Pracę nad ustawą rządową rozpoczął król Stanisław August Poniatowski razem z kilkoma parlamentarzystami i intelektualistami, podczas Sejmu Czteroletniego w 1788-92 r. W pracach brali udział między innymi: Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki ,Hugo Kołłątaj ,Stanisław Staszic, Scipione Piattoli.

Konstytucję 3 maja uchwalono w najbardziej sprzyjającym momencie – na początku maja większość posłów opozycji, sprzeciwiających się konstytucji, była jeszcze na urlopie wielkanocnym. Aby nic nie przeszkodziło w uchwaleniu ustawy, złamano obowiązujący w Sejmie zwyczaj, który nakazywał ogłoszenie projektu przed jego wprowadzeniem. Złamano także konieczność przebywania na sali minimum połowy posłów. Po siedmiogodzinnych obradach, ignorując protesty opozycji, konstytucję przyjął Sejm. Z uchwaleniem konstytucji wiąże się historia. Otóż, jak pisał w swoich pamiętnikach król Stanisław, w czasie obrad nad konstytucją, gdy wypowiadało się wielu posłów, król mówił już 3 razy, ale chciał zabrać głos po raz 4. Gdy wstał i podniósł rękę, posłowie wzięli to za oznakę zgody na podpisanie Ustawy i zaczęli krzyczeć "Wiwat król, wiwat konstytucja!". Stanisław August, widząc, że jest to sprzyjający moment na uchwalenie Ustawy Rządowej przyjął tą ustawę. Natomiast po uchwaleniu konstytucji odbyło się uroczyste zaprzysiężenie, w którym brał udział król, senatorowie i posłowie.

Postanowienia Konstytucji 3 maja:
Po wprowadzeniu Konstytucji 3 maja, zmieniły się miedzy innymi następujące rzeczy:
• Katolicyzm ustanowiono religią panującą
• Ustanowiono wolność wyznania, choć apostazja była nadal przestępstwem
• Pozbawiono praw politycznych szlachtę gołotę.

• Wprowadzono trójpodział władzy

Prawodawcza W. Sądownicza
(sejm) (sądy)

Wykonawcza
(król)

• Tron Polski miał być dziedziczny, Rzeczpospolita stała się monarchią konstytucyjną
• Zniesiono liberum veto, wolne elekcje, konfederacje.
• Decyzje Sejmu miały być wiążące dla sejmików wojewódzkich
• Sejm składał się z dwóch izb – wybieranych na dwuletnią kadencję, a nie na 6 tygodni, przy czym Izba Poselska miała przewagę nad Senatem
• Co 25 lat od uchwalenia Ustawy Rządowej zbierać się miał Sejm Konstytucyjny, który mógł zmienić konstytucję.
• Władzę wykonawczą oddano Straży Praw czyli rządowi, w której skład wchodzili król, prymas i pięciu ministrów wyznaczonych przez króla, którzy mu podlegali lecz których mógł usunąć tylko sejm, z dwóch sekretarzy (bez prawa głosu), z pełnoletniego następcy tronu (bez prawa głosu) i marszałka Sejmu (bez prawa głosu).
• Głową Straży Praw został król – jego decyzje, by weszły w życie, wymagały kontrasygnaty ministrów, którzy z kolei byli odpowiedzialni przed sejmem.

Konstytucja została formalnie wpisana do akt 5 maja 1791 i od tego momentu weszła w życie. Została obalona przez konfederację targowicką popieraną przez Rosję, w wyniku interwencji wojsk rosyjskich w czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku.

Konstytucja marcowa

Konstytucja marcowa 1921, Ustawa z dnia 17 marca 1921 r.- wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią, przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za zbiorowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z Monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz.

Władza ustawodawcza:
Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów Państwa. W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi, oraz rewizja Konstytucji.
Kadencja Sejmu trwała 5 lat, kadencja Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu. Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe, Konstytucja określała liczbę posłów- 444 liczba członków Senatu ma być równa 1/4 liczby posłów.
Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi; Senat, izba wyższa, był jej pozbawiony, miał natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 60 dni bądź wprowadzenia poprawek. Sejm mógł ponownie uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością 11/20 głosów. Parlament miał także wyłączne prawo udzielenia amnestii w drodze ustawowej.
Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm (większością 2/3 głosów) lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 liczby członków Senatu.
Zmiana Konstytucji wymagała uchwały obu Izb, podjętej większością 2/3 głosów; ponadto drugi z rzędu Sejm mógł dokonać zmiany Konstytucji większością 3/5 głosów (bez udziału Senatu), zaś co 25 lat Zgromadzenie Narodowe mogło dokonać rewizji Konstytucji zwykłą większością głosów.

Prawa wyborcze:
Czynne prawo wyborcze: Bierne prawo wyborcze:
w wyborach do Sejmu: 25 lat w wyborach do Sejmu: 21 lat
w wyborach do Senatu: 30 lat w wyborach do Senatu: 40 lat

Władza wykonawcza:
Władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd.

Prezydent:
Prezydent był wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Miał on prawo odwołać rząd, zwoływać sesje sejmowe, obsadzać funkcje wojskowe, posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi, nie był natomiast dowódcą naczelnym w czasie wojny, mógł natomiast wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu. Prezydent posiadał także prawo darowania i łagodzenia kar, pełnił funkcję reprezentacyjną (w stosunkach międzynarodowych także akceptująca i koordynującą). Akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata). Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. W razie popełnienia przestępstwa, prezydent mógł być sądzony tylko na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu. Prezydenci, którzy byli wykonawcami tej konstytucji to: Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki (po śmierci Narutowicza i ustąpieniu Wojciechowskiego obowiązki Prezydenta dwukrotnie pełnił Marszałek Sejmu Maciej Rataj).

Rada Ministrów:
Rada ministrów była odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliowości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum nieuności cała Rada Ministrów lub jeden z jej członków musiał ustąpić. Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. Uchwała w tej sprawie musiała być podjęta większością 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Rada Ministrów nie była w żaden sposób odpowiedzialna przed Prezydentem.

Władza sądownicza:
Wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy, których organizację, zakres i sposób działania ustrojodawca pozostawił do uregulowania ustawodawstwu zwykłemu. Konstytucja wyszczególniała trzy piony sądownictwa:
• powszechne, z Sądem Najwyższym na czele,
• admininistracyjne, z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele, oraz
• wojskowe.
Przewidziane było również istnienie urzędu sędziego pokoju.
Do rozstrzygania sporów kompetencyjnych między władzami administracyjnymi a sądami przewidziano Trybunał Kompetencyjny.
Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu pociągani mieli być Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz ministrowie.
Sędziów - powoływać miał Prezydent Rzeczypospolitej.
Wybór sędziów pokoju, z reguły, miał przysługiwać ludności.

Podział administracyjny:
Państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. W organizacji administracji państwowej wprowadzono zasadę dekoncentracji.

Obywatel:
Miał zapewnioną równość wobec prawa względem innych obywateli, nietykalność własności prywatnej, ochronę życia, wolność, tajność korespondencji oraz brak cenzury.

Konstytucja kwietniowa

Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu międzywojennego, podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwietnia 1935r. Zmianę konstytucji zwolennicy marszałka Piłsudskiego planowali już od zamachu majowego (12 maja 1926).
Na mocy ‘Konstytucji kwietniowej’ w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna została uchwalona z naruszeniem przepisów konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co było wyrazem autorytarnych tendencji obozu rządzącego. W swoim manifeście PKWN uznał ‘Konstytucję kwietniową’ za bezprawną.

Nowela sierpniowa i wynikająca z niej ustawa o pełnomocnictwach dla rządu ograniczały uprawnienia parlamentu. Dodatkowo dochodziła praktyka tzw. precedensów konstytucyjnych, czyli naruszanie konstytucji poprzez wykrętne i niezgodne z jej duchem interpretowanie.
Przed wyborami 1928 roku powstało ugrupowanie skupiające zwolenników sanacji - Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, z pułkownikiem Walerym Sławkiem na czele. W wyniku wyborów w marcu 1928 roku żadne z ugrupowań nie uzyskało wystarczającej liczby głosów dla przegłosowania własnej wiersji rewizji konstytucji. Pomimo tego przyjęto wniosek sanacji w sprawie przystąpienia do prac nad zmianą konstytucji, wniesiony 31 października 1928 r.

Projekt BBWR:

Projekt konstyucji BBWR liczył sobie 70 artykułów. Zrywał on z trójpodziałem władzy, stawiając na zdecydowane wzmocnienie roli prezydenta. Miał on być wybierany na 7 lat, spośród dwóch kandydatów: jednego zgłoszonego przez poprzedniego prezydenta, a drugiego zgłoszonego przez Zgromadzenie Narodowe. W wypadku, gdy nie mógłby on tymczasowo sprawować swego urzędu, zastępowałby go premier (a nie marszałek Sejmu). Według projektu BBWR-u miałby on szereg prerogatyw, nie wymagających kontrasygnaty premiera. Były to m.in.: niezależne od parlamentu powoływanie premiera, możliwość rozwiązywania obu izb, inicjatywa ustawodawcza i weto zawieszające. W przypadku udzielenia rządowi wotum nieufności, prezydent mógłby zdymisjonować rząd lub rozwiązać parlament. Rząd ponosiłby jednak odpowiedzialność polityczną przede wszystkim przed prezydentem, ograniczono odpowiedzialność parlamentarną.
Dodatkowo sanacja chciała podwyższenia cenzusu wieku w wyborach parlamentarnych. Prawo czynne - 24 lata, prawo bierne - 30 lat. Planowano również zwiększenie znaczenia Senatu, poprzez powiększenie liczby senatorów do 150, w 1/3 nominowanych przez prezydenta.

Projekt lewicy sejmowej:
Lewica sejmowa (PPS, PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwo Chłopskie) w swoim projekcie chciała przede wszystkim likwidacji Senatu i wprowadzenie wyborów powszechnych na prezydenta. Opowiadała się także za prawem inicjatywy ustawodawczej dla obywateli, przyznaniem autonomii terytorialnej mniejszościom narodowym zamieszkującym Polskę, zapisem mówiącym o oddzieleniem państwa od kościoła, a także zmianą art. 99 konstytucji marcowej mówiącego o stosunkach własnościowych.

Projekt PSL "Piast", PSChD i NPR:
Projekt przedłożony przez PSL "Piast", Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji i Narodową Partię Robotniczą zawierał maksymalne sprecyzowanie zadań parlamentu. Miało to na celu zapobieżenie wykorzystywaniu precedensów konstytucyjnych. PSL "Piast" i chadecja postulowały również zwiększenie liczby senatorów do 150. Przewidywano wyłanianie senatorów w 2/3 w drodze wyborów powszechnych, a w 1/3 desygnowani przez organy samorządu terytorialnego. Ugrupowania powyższe chciały także przedłużenia kadencji Senatu o 2 lata.

Wniosek Klubu Narodowego:
Klub Narodowy był zespołem parlamentarzystów endeckich ze Stronnictwa Narodowego. Jego projekt ustawy zasadniczej zakładał wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. Zgodnie z projektem, parlament miał zmienić nazwę na Sejm - który miał składać się z Izby Poselskiej i Senatu. Obie izby byłyby zrównane w uprawnieniach i obowiązkach. Zmiany w prawie wyborczym: oprócz podniesienia cenzusu wieku, wprowadzenie głosowania kurialnego (1/2 posłów wyłanianych w wyborach powszechnych, 1/4 - wybory przeprowadzane pośród osób z wykształceniem co najmniej średnim, 1/4 - wybory pośród zrzeszeń gospodarczych: izb rolniczych, handlowych itd. Postulowano także zwiększenie kadencji Senatu do 9 lat i "zmniejszenie wpływu mniejszości narodowych w państwie".


Konstytucja kwietniowa wysuwała państwo na plan pierwszy, ale traktowane jako struktura organizująca życie społeczne i gwarantująca prawa jednostki. Obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ograniczone jednak przez dobro powszechne, ponieważ ‘żadne działanie nie może stanąć w sprzeczności z celami państwa, wyrażonymi w jego prawach. W razie oporu państwo stosuje środki przymusu. Wojskowi, należący do zmobilizowanej części wojska lub marynarki wojennej nie mogli brać udziału w wyborach powszechnych’.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej- została uchwalona 22 lipca 1952 i przekształcona 29 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936. Legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944 roku. W tej Konstytucji panował podział władzy na Wykonawczą należąca do Rady Ministrów, władza Najwyższa należała do sejmu i władza sądowa do sądu.
Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu, zaś PRL w swej polityce umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi. Zobacz też List 59.
Konstytucja zrywała z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku!) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.
Na rosyjskiej wersji konstytucji poprawki naniósł Józef Stalin, a ostateczną wersję polskojęzyczną opracował Bolesław Bierut.