Konstytucje Polski

Pojecie konstytucji
Termin konstytucja wywodzi się z łacińskiego constituere oznaczającego ustanowienie urządzenie uporządkowanie, nadawanie określonej formy. Dzisiaj przez konstytucje rozumie się akt pisemny lub w znaczeniu formalnym ustawę zasadnicza, regulującą postawy ustroju społeczno-politycznego i gospodarczego. Pierwsza konstytucja była konstytucja stanów zjednoczonych ameryki północnej w roku 1787. Natomiast najstarszymi konstytucjami w Europie jest z polski konstytucja majowa 1791 i konstytucja francuska z tego samego roku.

Konstytucja jako akt o charakterze normatywnym jest ustawa szczególna co znaczy:
1) jej kardynalne prawa stanowią fundamenty politycznego i gospodarczego lady. Wyznaczają integracje władzy publicznej przy zagwarantowaniu jednostkowych praw i wolności.
2) zawiera podstawowe zasady dotyczące treści czyli akcjo logii prawa i precyzyjnie podaje formy i hierarchie aktów prawnych tryb ich stanowienia. Jest aktem w hierarchii aktów normatywnych nadrzędnym.
Konstytucja utożsamiana jest ze sposobem organizacji życia politycznego i społecznego. Równoznaczna staje się wiec z forma państwa czy tez z systemem rządów.

Wyróżnia się:
1) konstytucje w sensie materialnym - obejmującą normy prawne dotyczące zasad ustroju państwa, organizacji i funkcjonowania państwa i określające status jednostki w państwie.
2) konstytucje w sensie formalnym obejmujące normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu i zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie.

Dokonuje się podziału na konstytucje pisana - równoznaczna jest w zasadzie konstytucji w sensie formalnym , może obejmować jeden akt prawny (konstytucja RP z 1997 roku) lub kilka aktów o tej samej, najwyższej mocy prawnej, konstytucja niepisana - w zasadzie odpowiada konstytucji w sensie materialnym mamy z nią do czynienia w państwie w którym brak jest jednego aktu prawnego o najwyższej mocy (lub kilku aktów) regulującego zasady ustrojowe tego państwa.

Forma konstytucji: brak jest poza forma pisemna standardów dotyczących formy konstytucji. W ponad 100 - letniej jej historii były konstytucje pisane tekstem ciągłym i nie podzielone na żadne części oraz konstytucje podzielone tylko na rozdziały oraz konstytucje o bardziej rozwiniętej systematyce. Systematyka konstytucji to wewnętrzny sposób uporzadkowania jej tresci dokonany przez podział na części oraz na przepisy. Wyróżnia się systematykę ogólna tzn. ogólny układ dużych części składowych konstytucji (rozdziały, działy, tytuły itp.) oraz systematykę szczegółową tzn. podział tych części na poszczególne przepisy oraz podział na mniejsze jednostki strukturalne.

Struktura wewnętrzna konstytucji zbudowana jest zgodnie z wola ustrojodawcy i stanowi jedna z najważniejszych przesłanek interpretacji norm konstytucyjnych i ma duże znaczenie w procesie stosowania konstytucji.

Ustrojodawca w konstytucji nie łączy poszczególnych przepisów w przypadkowa całość ale poprzez logiczne uszeregowanie norm wyraża swa koncepcje państwa ukształtowana pod wpływem pewnych koncepcji oraz założeń politycznych.

Treść konstytucji: treść konstytucji dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie sposobów sprawowania władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz statutu w państwie. Rozpowszechnianie się konstytucji na świecie świadczy zwycięstwie idei głoszonej, ze władza państwowa musi być sprawowana na podstawie konstytucji, tak aby była zaakceptowana zarówno w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Konstytucje powstały jednak w określonym okresie historycznym i służyły realizacji panujących w państwie idei liberalno-demokratycznych. Konstytucje XVIII i XIX wieku uchwalane w okresie zanikania państw feudalnych i upowszechniania się modelu pastwa libralno-demokratycznego, formułowały dwa podstawowe wymagania stawiane w tamtym czasie konstytucji, miała ona zapewnić gwarancje praw jednostki i ustanowić podział władz. Ograniczały się również do wskazania suwerena i sposoby sprawowania przez niego władzy, a także gwarantowały stosunkowo mało rozbudowy katalog praw i wolności jednostki.

Konstytucje uchwalane w państwach demokratycznych po II wojnie światowej, a zwłaszcza w latach 70-tych i 80- tych XX wieku poszerzają podstawowy zakres zasad ustroju politycznego i zawierają nowe elementy zwłaszcza dotyczące partii politycznych, bardzo szczegółowo regulują organizacje i funkcjonowanie organów państwowych, pełniej regulują ustrój społeczno-gospodarczy, a także prawa socjalne i kulturalne.

Zmiana konstytucji rozumie się przez to uchwalenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla danej zmiany konstytucji trybie. Najczęściej odróżnia się zmianę całkowitą i zamianę częściową. Zmiana całkowita - wyróżnia się i wyodrębnia tutaj dwa rodzaje: 1) zmianę formalna polegającą na uchwaleniu całkiem nowego aktu, 2) zmianę materialna- polegającą na zmianie jej zasad naczelnych zastąpienia dotychczas obowiązujących , nowymi i w następstwie tego powodują zmianę charakteru państwa, bez uchwalenia nowego aktu w miejsce dotychczasowego (np. zmiana konstytucji RP z 1989 roku)

Zmiana częściowa to taka zmiana tekstu konstytucji która nie obejmuje jej zasad naczelnych. Zmiany częściowe to jakoby uzupełnieni konstytucji nowymi postanowieniami lub uchylenie jej dotychczas obowiązujących postanowień, bądź tez nadawanie im innej treści.

Konstytucja RP należy do grupy ustaw zasadniczych nie rozróżniającej zmiany całkowitej od częściowej. Zmiana następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie. Ustawę o zmianie konstytucji sejm uchwala większością 2/3glosów w obecności co najmniej polowy liczby posłów. Po uchwaleniu zmiany Marszałek sejmu przedstawia uchwalona ustawę prezydentowi RP do podpisu, Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni.

KONSTYTUCJA 3 MAJA
Pierwsza w Europie nowoczesna ustawa zasadnicza uchwalona 1791 na Sejmie Czteroletnim; pozostawiła ustrój stanowy, osłabiając pozycje magnaterii; zmniejszyła role senatu, zniosła liberum veto, wolna elekcje, zakazała tworzenia konfederacji, wzmocniła władzę wykonawcza, wprowadziła odpowiedzialność rządu przed sejmem; rozszerzyła prawa mieszczan; chłopom zapowiadała „opiekę prawa i rządu"; obalona 1792 przez interwencje rosyjska i konfederacje targowicka.

KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO
Nadana 1807 przez cesarza Napoleona I, głosiła równość wszystkich wobec prawa, znosiła poddaństwo chłopów (bez uwłaszczenia), wprowadziła administracje na wzór francuski; zapoczątkowała prawna likwidacje systemu feudalnego na ziemiach polskich.

KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO
Nadana 1815 przez cara Aleksandra I, ustanawiała trwały związek z Rosja (wspólny monarcha); formalnie liberalna, łamana przez cara i władzę Królestwa Polskiego; 1832 zastąpiona Statutem Organicznym Królestwa Polskiego.

KONSTYTUCJA MAJA 1919
Potoczna nazwa uchwały Sejmu Ustawodawczego z 20 II 1919, ustalającej zasady i organizacje działania władz (sejm, Naczelnik Państwa, rząd) do czasu uchwalenia Konstytucji 1921

KONSTYTUCJA 17 III 1921
Zw. Konstytucja marcowa, pierwsza konstytucja po odzyskaniu przez Polskę niepodległości; przyjęła republikańska formę państwa i ustrój parlamentarno-gabinetowy; władza ustawodawcza - sejm i senat, wykonawcza - Prezydent RP wraz z rządem, odpowiedzialnym przed parlamentem, wymiar sprawiedliwości - niezawisłe sady, szeroki katalog praw i wolności obywatelskich; 1926 znowelizowana (tzw. nowela sierpniowa), zwiększenie uprawnień prezydenta kosztem parlamentu; 1935 zastąpiona Konstytucja 23 IV 1935.

KONSTYTUCJA 23 IV 1935
Zw. Konstytucja kwietniowa, przyjęła system prezydencki z tendencjami autorytarnymi; ograniczyła zakres działania sejmu i senatu, zmniejszyła ich skład liczbowy; prezydent powoływał rząd, mógł rozwiązać sejm i senat, powoływał 1/3 senatu, wydawał dekrety, miał prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw; wyznaczał swego następcę na czas wojny; stanowiła podstawę działania rządu RP na emigracji; 1944 władze komunistyczne ogłosiły w Manifeście PKWN jej nieważność.

KONSTYTUCJA MAJA 1947
Potoczna nazwa ustawy konstytucyjnej z 19 II 1947, formalnie opartej na Konstytucji 1921, faktycznie na Manifeście PKWN, ustawie o radach narodowych oraz komunistycznych reformach ustrojowych i społecznych, zastąpiona Konstytucja z 1952

KONSTYTUCJA LIPCOWA
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalona 22 VII 1952, przekształcona 29 XII 1989 w Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej; opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936, legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944; nowelizowana 24 razy, m.in. ustawa z 10 II 1976, która stwierdzała, ze Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnia siła społeczeństwa w budowie socjalizmu. Nowelizacje od 1989 stworzyły podstawy systemu demokracji parlamentarnej: 7 IV 1989 utworzenie dwuizbowego parlamentu (sejm i senat), instytucji prezydenta jako głowy państwa, wprowadzenie nieusuwalności sędziów; 29 XII 1989 przywrócenie dawnej nazwy państwa (RP w miejsce PRL) i jego godła (wizerunek orla białego w koronie), przyjęcie, ze Polska jest demokratycznym państwem prawnym, w którym władza należy do narodu, wprowadzenie swobody tworzenia partii politycznych i działalności gospodarczej, usuniecie zapisu o przewodniej roli PZPR; 8 III 1990 wprowadzenie samorządu terytorialnego w gminach, a 27 IX 1990 - powszechnych wyborów prezydenta na 5-letnia kadencje; uchylona 17 X 1992 tzw. Konstytucja Mała przy jednoczesnym zachowaniu w mocy, do czasu uchwalenia nowej Konstytucji RP, niektórych jej przepisów, m.in. dotyczących podstaw ustroju politycznego i gospodarczego oraz podstawowych praw i obowiązków obywateli.

KONSTYTUCJA MALA 1992,
Potoczna nazwa ustawy konstytucyjnej z 17 X 1992, wprowadzającej zasadę trójpodziału władzy i wzmacniającej władzę wykonawcza; utrzymała w mocy (wprowadzona 1989) 2-izbowosc parlamentu; sejm i senat tworzą wspólnie Zgromadzenie Narodowe; obowiązywała do wejścia w życie nowej Konstytucji RP (X 1997).

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Z 2 IV 1997,
Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, przyjęta przez naród w referendum 25 V 1997, weszła w życie 17 X 1997; wprowadza m.in.: obywatelska skargę konstytucyjna, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych, rozszerza katalog wolności i praw osobistych.