XX lecie międzywojenne.

24. Walka o kształt państwa i jego granice

Józef Piłsudski Naczelnikiem Państwa…
11 listopada 1918r. – przekazanie przez Radę Regencyjna władzy nad wojskiem (symboliczna data odzyskania niepodległości); podporządkowanie się lewicowego „rządu lubelskiego” Ignacego Daszyńskiego, Piłsudski mógł liczyć na poparcie dawnych podkomendnych z Legionów oraz z partii lewicy niepodległościowej (pamiętano o PPS), a także polityków konserwatywnych (związanych z RR).
Przeciw sobie miał krajowy obóz narodowo-demokratyczny, którego działacze pamiętali o jego działalności po stronie państw centralnych i bali się, że Polska zostanie uznana za sojusznika pokonanych Niemiec i Austrii.
Narodowcy utworzyli w Poznaniu Naczelną Radę Ludową, która na początku nie uznawała władzy naczelnika państwa.

Pierwszy rząd kompromisu…
Dmowski i Piłsudski szukali porozumienia dla dobra Polski. Uzgodnili, ze powstanie rząd z premierem Ignacy Jan Paderewski. (pianista, działacz niepodległościowy, posiadał kontakty na zachodzie USA), należał do paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego, ale nie był związany z Endecją.

Pierwszy sejm od 1793 roku…
Styczeń 1919r. – wybory do sejmu (zarządził J.P), Przyniosły one zwycięstwo Związku Ludowo- Narodowego(obóz narodowy), silne pozycje miały także: PSL „Piast” -Wincentego Witosa, PSL „Wyzwolenie” i PPS. Wybory zbojkotowała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, która odrzuciła jej niepodległość.

Walka o granice…
…z Ukraińcami o Lwów
Listopad 1918 rozpoczęcie walk polsko-ukraińskich o Lwów. O zwycięstwie Polaków zadecydował opór stawiany poprzez ludność cywilną i przez „orlęta lwowskie”- uczniowie
i studenci . Do połowy czerwca 1919 roku, cała Galicja znalazła się w polskim ręku.
…z bolszewikami o Kresy
Od listopada 1918 roku, na wschodnie ziemie (ziemie zabrane) zaczęły wchodzić odziały bolszewickiej Armii Czerwonej.

Powstanie wielkopolskie…
27 grudnia 1918r. w Wielkopolsce (za zachodzie) wybuchło powstanie. Jedyne w pełni udane w historii Polski. (przynależność tych ziem na zawsze do Polski)

25. System Wersalski

W 1919 roku w Wersalu pod Paryżem odbyła się konferencja pokojowa kończąca I wojnę światową. Wzięli w niej udział przedstawiciele 27 państw w tym Polski. Główną rolę odgrywał tzw. „gruba trójka” – premier Francji Georges Clemenceau, premier WB Lloyd George i prezydent USA Thomas Woodrow Wilson. Francja chciał osłabić Niemcy a wzmocnić Polskę i Czechosłowację. WB obawiała się Francji, więc sprzeciwiła się osłabieniu Niemiec. USA interesowało utworzenie międzynarodowej organizacji pokojowej. Polskę reprezentował Dmowski(później Paderewski).

-1-
Traktat Wersalski…
Traktat pokojowy z Niemcami został podpisany 28 czerwca 1919r. w Wersalu. Armia niemiecka nie mogła przekroczyć 100tys. żołnierzy(zdemilitaryzowana). Niemcy musiały oddać Francji Alzację i Lotaryngię, a Polsce Wielkopolskę i część Pomorza a także zapłacić ogromne odszkodowanie za wywołanie wojny. Gdańsk stał się wolnym miastem. Na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku miały się odbyć plebiscyty, decydujące o przynależności tych regionów do Polski lub Niemiec.
DEMILITARYZAJA- ograniczenie na określonym terytorium liczby sił zbrojnych, zakaz posiadania pewnych ich rodzajów, także zakaz produkcji określonych rodzajów uzbrojenia
i urządzeń wojskowych.

Liga Narodów…
Z inicjatywy USA do Traktatu Wersalskiego dołączono statut Ligii Narodów – organizacja międzynarodowa, która miała rozwiązywać konflikty na drodze pokojowej. W jej skład miały wejść państwa walczące z Niemcami, neutralne i nowopowstałe. Jej zadaniem było czuwanie nad pokojem i niedopuszczenie do konfliktów zbrojnych na świecie. LN działała 20 lat, nie spełniła swoich zadań – stała się terenem rywalizacji francusko-angielskiej. Zapoczątkowała opiekę nad uchodźcami, pomoc ofiarą epidemii, opiekę nad matka i dzieckiem. Utworzone przez nią organizacje: Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Międzynarodowy Instytut Współpracy Kulturalnej(UNESCO).

Na gruzach 3 monarchii…
Rozpad 3 wielkich mocarstw: Habsburgów, Hohenzollernów, Romanowów.

Niemcy – czyli Republika Weimarska…
Po abdykacji Winhelma II i stłumieniu bolszewików, w różnych krajach niemieckich przyjęły system demokracji parlamentarnej i stały się republiką. (Republika Weimarska – od Weimaru, gdzie w lipcu 1919r. uchwalono konstytucję.)

Cztery państwa zamiast Austro-Węgier…
Rozpad Austro-Węgier. Austria została ogłoszona republiką, Republika Czechosłowacka proklamowała swoja niepodległość, powstały niepodlegle Węgry, które decyzją własnego parlamentu stały się monarchią, od 1929r. powstanie Jugosławii.

Komu uda się oderwać od Rosji?
Rewolucja obaliła cesarstwo rosyjskie. Tylko 4 państwa oderwały się od Rosji sowieckiej - w okresie od grudnia1917r. do maja 1919r. swoją niepodległość ogłosiły kolejno: Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia.

Rosja sowiecka…
W bolszewickiej Rosji rozpoczęła się budowa komunizmu. Wprowadzono karę śmierci za poglądy, które mogą „obiektywnie pomagać” kontrrewolucji. Policja polityczna mogła nie tylko aresztować i prowadzić śledztwo a także skazywać lub wykonywać wyroki. W 1918r. decyzją Lenina powstały pierwsze łagry – obozy karne na Syberii. W 1920r. bolszewicy odnieśli ostatecznie zwycięstwo w wojnie domowej- armie kontrrewolucyjne (tzw. biali) zostały pokonane. Panował straszny głód – ok. 5 mln zmarło.


-2-
26. Wojna o Polskę i Europę

W Rosji- plany rozszerzenia rewolucji na całą Europę…
Pierwsze starcie polsko-bolszewickie miało miejsce na kresach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej już 1919r. – wojsko polskie odniosło zwycięstwo w walce o Wilno. W tym samym czasie w Moskwie powstał Komintern – Międzynarodówka Komunistyczna (III Miedzynarodówka.) Jej celem było opanowanie przez komunizm najpierw Europy, potem Ameryki i Azji. W Europie środ i zach wciąż trwało wrzenie rewolucyjne, na przeszkodzie rozpowszechnienia się stała Polska.

W Polsce – dwa pomysły na granice wschodnią…
Piłsudski wysuwał program federacyjny, zgodnie z którym w europie środkowej, złożona z Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy miała powstać ponad narodowa federacja. Program federacyjny polegał na: zaangażowaniu Polski w powstanie i obronę niepodległych państw na wschodzie, odrzucenia sowieckich propozycji pokojowych i podjęcie wojennej ofensywy na wschodzie.
Narodowcy nie wierzyli w możliwość powstania takiej federacji dlatego obstawali przy programie inkorporacyjnym , polegającym na wcieleniu do Polski części dawnych ziem wschodnich RP, bez angażowania się Polski w obronę niepodległości Ukrainy czy Litwy przed Rosją.
FEDERACJA – organizacja terytorialna państwa którego człony mają pewna samodzielność w tworzeniu prawa(tak jak dziś Niemcy i USA), sprawowaniu władzy wykonawczej
i sądowniczej.
INOKORPORACJA – wcielenie do terytorium państwa pewnych obszarów jako jego części składowych

Wyprawa kijowska…
Piłsudski próbował realizować program federacyjny. Zawarł sojusz z Ukraińcami i wiosną 1920 podjął ofensywę mającą na celu wyparcie bolszewików Z Ukrainy oraz przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego. W maju 1920r. wojska polskie zajęły Kijów, jednak później Armia Czerwona podjęła kontrofensywę i w lipcu przełamała front, rozpoczął się wielki i przyspieszony odwrót polskiej armii.

Bolszewicy pod Warszawą …
W sierpniu 1920r. bolszewicy stanęli pod W-wą, zagrożone zostało istnienie państwa polskiego. Podbitą Polską mieli rządzić komuniści., którzy w Białym Stoku utworzyli Komitet Rewolucyjny Polski. Dowódcą wojsk bolszewickich był marszałek Michaił Tuchaczewski.

Cud nad Wisłą…
15 sierpnia 1920 roku atak wojsk bolszewickich na W-wę został zatrzymany, w walkach pod Radzyminem (zginął ks. Ignacy Skorupka). Pod dowództwem Piłsudskiego polska armia rozbiła i zmusiła do odwrotu Armię Czerwoną.

Pokój ryski…
W Rydze 1921r. pomiędzy Polską a Rosją zawarto pokój. Na jego mocy granica Polski na poł-wsch została ustalona na rzecze Zbrucz, a na pół-wsch na Dźwinie. PR oznaczał klęskę programu federacyjnego Piłsudskiego.

-3-
Włączenie Wileńszczyzny…
Wileńszczyzna była przedmiotem sporów między Polską a Litwą. Jesienią 1920r. Piłsudski nakazał gen. Lucjanowi Żeligowskiemu wraz ze swoją dywizją rozpoczęcie buntu. Powstała tzw. Litwa Środkowa ze stolicą w Wilnie, którą w 1922r. przyłączono do Polski.

Powstanie śląskie…
W latach 1919- 1921 na Górnym Śląsku miały miejsce 3 polskie powstania, przesądziły o korzystnym podziale Górnego Śląska. Niemcy otrzymali większą cześć, za to Polsce przypadła przeważająca część przemysłowego zagłębia z Katowicami.

Warmia i Mazury w Niemczech…
Plebiscyt o przynależności Warmii i Mazur odbył się w lipcu 1920 roku i został przegrany przez Polskę.
PLEBISCYT – głosowanie, w którym ludność jakiego terytorium wypowiada się w sprawie przynależności państwowej do tego terytorium

Czesi zajmują Zaolzie…
Gdy Polska była zajęła wojną na wschodzie, Czesi złamali wcześniejsze porozumienie regulujące podział tego obszary miedzy Polskę, a Czechosłowację i zajęli całość Zaolzia. Pod koniec lipca 1920r. fakt ten został uznany przez mocarstwa Ententy.

28. Demokracja parlamentarna w Polsce

W 1921r. II RP liczyła ok. 27 mln. mieszkańców. Do 1939 roku liczba ta wzrosła do ok.35 mln. Powierzchnia państwa wynosiła 388,6 tys. km2 . 1/3 obywateli stanowiły mniejszości narodowe(Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy).

Trudności na stracie: straty wojenne i spuścizna zaborów…
Polska wyszła z I wojny światowej bardzo zniszczona, dotkliwe straty poniósł polski przemysł. Po I wojnie produkcja przemysłowa była o połowę mniejsza niż przed 1914 r.
Do tego dochodziła trudna spuścizna po zaborach- odmienności w systemach prawnych, jednostkach miar i wag (nawet kalendarzu) obowiązujących w RP. (do 1918 wchodziły w 3 zabory)

Niedokonana reforma rolna…
Ponad 2/3 mieszkańców kraju to ludność rolnicza. Na wsiach przeważały małe gospodarstwa o powierzchni do 5 ha. Po mimo oporów wielkich właścicieli, sejm 2 razy uchwalił ustawę o wykonaniu reformy rolnej (1920r, 1925r.).
REFORMA ROLNA- zmiana stosunków własnościowych na wsi dokonywana przez państwo środkami prawnymi.

Od słabej polskiej marki do silnego polskiego złotego…
W pierwszych latach II RP odniesiono duży sukces w uporządkowaniu finansów państwa. Była to zasługa rządu kierowanego w latach 1924-1925r. przez Władysława Grabskiego.
(premier i minister skarbu) Podjął skuteczną walkę z inflacją i przeprowadził udaną reformę walutową, zamieniając markę polska na nową walutę złoty. Powołał do życia Bank Polski (nadzorował on, gospodarkę finansami państwa). Jego reformy zostały wprowadzane aby wyprzeć zagraniczne pożyczki.
INFLACJA- stały wzrost poziomu cen w gospodarce.
-4-
KONSTYTUCJA MARCOWA
17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową, wzorowaną na instytucjach francuskich. Konstytucja wprowadziła parlamentarny system rządów.

Wybory pięcioprzymiotnikowe…
Władza ustawodawcza należała do pochodzącego z demokratycznych wyborów sejmu i senatu (5 letnia kadencja) na podstawnie ordynacji pięcioprzymiotnikowej. Ordynacja przymiotnikowa według 5 zasad: powszechności (mogą w nich brać udział wszyscy uprawnieni obywatele), równości (każdy głos jest tak samo ważny), bezpośredniości (głosujący wybierają bezpośrednio swoich przedstawicieli),tajności(nie może być kontrolowane jaki głos kto oddaje),proporcjonalności(miejsca w parlamencie dzieli się zgodnie z ilością zdobytych przez ugrupowania polityczne głosów w skali całego kraju)

Władza w rękach sejmu, prezydent –pozbawiony władzy…
Najważniejszą rolę według konstytucji marcowej odgrywać miał sejm(izba niższa parlamentu), przed którym odpowiedzialna była Rada Ministrów(Rząd), ograniczono role senatu (izba wyższa) oraz wybieranego przez obie izby prezydenta.

Wolności obywatelskie…
Konstytucja marcowa gwarantowała szereg praw i swobód obywatelskich : wolności sumienia i wyznania (główne wyznanie w Polsce – rzymskokatolickie )., wyrażania swoich poglądów i stowarzyszania się.

Rozbicie polityczne – niestałość rządów…
Konstytucja marcowa miała swoje wady. Zapisana w niej zasada proporcjonalności sprawiała, ze sejm był podzielony na wiele konkurujących ze sobą partii i frakcji. W okresie obowiązywania konstytucji marcowej (1921-1926r.) w II RP bardzo często zmieniano rządy.

Partie prawicy i lewicy…
Najsilniejszym ugrupowaniem w parlamencie był obóz narodowy, który szukał porozumienia z PSL„Piast” Wincentego Witosa. Z kolei PPS i PSL„Wyzwolenie” były najważniejszymi ugrupowaniami lewicowymi. W sejmie swoje reprezentacje miały również partie mniejszości narodowych(Żydzi, Ukraińcy i Niemcy).

Pierwszy prezydent RP zabity przez zamachowca..
W grudniu 1922r. Zgromadzenie Narodowe(czyli sejm i senat) wybrało na urząd prezydenta RP Gabriela Narutowicza, którego popierała lewica. Narodowcy rozpętali wówczas sprzeciw przeciw prezydentowi. 16 grudnia 1922r. pierwszy prezydent II RP został zamordowany.

Niepokojące układy międzynarodowe…
Za granicami RP tworzyły się zjawiska niekorzystne dla Polski. Od 1921r. istniał sojusz polsko- francuski. W 1925r. w Locarno na mocy układu Niemcy zagwarantowały swe zachodnie granice (z Francją, Belgią ) przez co uzyskały one cechy trwałości. Granic z Polską nie objęto gwarancjami. RP uzyskała tylko traktat arbitrażowy(w którym Niemcy zobowiązały się rozwiązywać konflikty bez użycia siły). W Rapallo w 1922r. Niemcy
i Rosja bolszewicka zawarły układ, który przewidywał między innymi tajne szkolenia niemieckiego wojska na rosyjskich poligonach, co umożliwiało obejście przez Niemcy rozbrojeniowych postanowień konferencji wersalskiej.
-5-
29.Polska pod rządami autorytarnymi
W 1923r. Piłsudski wycofał się z życia politycznego, był rozczarowany postanowieniami konstytucji marcowej(parlament był zdominowany przez jego politycznych przeciwników- endecję)

Premier Witos i zamach Piłsudskiego…
Kolejne rządy II RP były bardzo niestabilne, szybko traciły poparcie w parlamencie i upadały. W maju 1926r. powstał rząd Wincentego Witosa oparty na koalicji Narodowej Demokracji i PSL„Piast”.(Rząd centroprawicowy). Piłsudski 12 maja 1926r. pomaszerował na W-wę. Rozpoczął się tzw. zamach majowy, wymierzony w legalny rząd RP.

Zamachowcy przejmują władzę w państwie…
Po stronie Piłsudskiego odpowiedział się lewica (m.in. PPS) która zmobilizowała związki zawodowe do przeprowadzenia strajków na kolei,co uniemożliwiło dotarcie na czas do W-wy
wojsk wiernych rządowi. Po 3 dniach zamachu władza znalazła się ręku Piłsudskiego, prezydent i premier ustąpili ze swoich urzędów, by uchronić kraj od wojny domowej. Nowym prezydentem został podporządkowany Piłsudskiemu Ignacy Mościcki.

Sanacja- Piłsudczycy chcą „uleczyć” polska demokrację…
Obalenie władzy Piłsudski przeprowadził pod hasłem „sanacji”, czyli wyleczenia Polski z niekorzystnej dla niej „sejmokracji” (tak piłsudczycy nazywali demokracje parlamentarną) . Miało się to dokonać na drodze zmiany ustroju, zastąpieniem konstytucji marcowej nową konstytucja.

Konstytucja kwietniowa wprowadza rządy prezydenckie…
W kwietniu 1935r. weszła w życie nowa konstytucja, zwana kwietniową. Ograniczyła ona rolę parlamentu, a bardzo zyskała władza wykonawcza na czele, której stał prezydent (odpowiedzialny tylko „przed Bogiem i Historią” ). Powoływał rząd, który był przednim odpowiedzialny . Konstytucja gwarantowała także podstawowe swobody obywatelskie.

…ale i tak najważniejszy jest marszałek Piłsudski
Od maja 1926 aż do maja 1935r.(do swojej śmierci) decydujący głos w sprawach państw miał Piłsudski. Wprowadził on w Polsce system rządów autorytarnych – wzmacniających władzę wykonawczą na drodze walki z opozycją.

Prześladowanie opozycji z prawa i lewa…
W sierpniu 1930r. na polecenie Piłsudskiego, Mościcki przedterminowo rozwiązał obie izby parlamentu. W Brześciu nad Bugiem uwięziono kilku przywódców opozycji z Wincentym Witosem na czele, gdzie ich bito i upokarzano.

Opozycja antysanacyjna zwiera szeregi…
Wypadki brzeskie przyczyniły się do uaktywnienia opozycji antysanacyjnej. Jej prawicowa część zorganizowana była w utworzonym przez Dmowskiego endeckim Obozie Wielkiej Polski. Natomiast lewicowa i centrowa opozycja skupiła się w porozumieniu partii politycznych zwanych Centrolewem.
…a sanacja tworzy obóz bezpartyjny
Po przejęciu władzy Piłsudski nawiązał porozumienie z konserwatystami, którzy odgrywali poważną rolę w stworzonym w 1928r. Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)- organizacja stworzona na potrzeby wyborów przez piłsudczyków.
-6-
Po śmierci Marszałka – „rządy pułkowników”
Po śmierci Piłsudskiego na czoło obozu sanacyjnego wysunęła się grupa pułkowników- czyli oficerów legionowych, którzy od 1926r. sprawowali najważniejsze funkcje w państwie. W obozie Berezie Kartuskiej (utworzonym 1934r.) osadzono politycznych przeciwników sanacji.

W sojuszu z Francją, w dystansie do Niemiec i Związku Sowieckiego…
Polityka zagraniczna rządów sanacyjnych opierała się na kontynuacji sojuszu wojskowo- politycznego z Francją. Starano się unikać konfrontacji Polski z ZSPR i Niemcami. W 1932r. Polska zawarła pakt o nieagresji ze Związkiem Sowieckim, a w 1934r. podpisana została deklaracja o unikaniu przemocy we wzajemnych stosunkach z Niemcami hitlerowskimi.

BILANS DWUDZIESTOLECIA…

Polityczny…
Naród wiedział, że mimo twardych metod walki politycznej stosowanych przez obóz rządzący RP była państwem suwerennym. Fakt niepodległości w II RP był najważniejszy, mimo Olbrzymich trudności udało się zbudować niepodległe państwo które przez 20 lat swojego istnienia przyczyniło się do scalenia ziem polskich.

W gospodarce…
Stworzono nowa walutę złoty, zmodernizowano przemysł i zapoczątkowano przemysł zbrojeniowy i komunikacyjny. Inwestycje gospodarcze: port w Gdyni, kolejowa „magistrala węglowa”(Śląsk - Gdynia),oraz przebudowanego od 1936r. Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) Jednym z głównych twórców COP’u był minister Eugeniusz Kwiatkowski.

W kulturze i nauce…
Rozwinęła się oświata, powstał polski system szkolny ,do 4 uniwersytetów w W-wie, Krakowie, Wilnie i Lwowie dołączył 5 Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu. Polacy mieli światowe osiągnięcia:
- Władysław Reymont Nagroda Nobla za „Chłopów”
- dokonania „polskiej szkoły matematycznej” we Lwowie, kierowanej przez prof. Stefana Banacha
-rozwój środków masowego przekazu

Niepowodzenia dwudziestolecia…
Pomimo podejmowanych prób nie rozwiązano w pełni palącego problemu reformy rolnej, co utrwalało odziedziczoną po zaborach strukturę rolną na wsch i poł-wsch Polski. Porażką II RP było nie znalezienie porozumienia z mniejszościami narodowymi (ok. 30% obywateli).

-7-