XX-lecie międzywojenne - opracowanie epoki.
- Filozofia, tendencje, grupy poetyckie, nazwa, atmosfera epoki.
XX lecie MIĘDZYWOJENNE
NAZWA EPOKI
XX-lecie międzywojenne- 1918-1939 okres między dwoma wojnami (I i II światową), okres międzywojenny. Okres krótki, ale za to obfitujący w wydarzenia tak historyczne jak literackie, filozoficzne, artystyczne. I wojna światowa miała ogromny wpływ na psychikę i życie ludzi, był to kataklizm, który ogarnął świat i zupełnie zmienił jego oblicze. Konsekwencje I wojny światowej: zmiany historyczne- nowy układ sił, powstanie nowych państw na mapie Europy, Polska odzyskała niepodległość, wzrost potęgi Stanów Zjednoczonych i powstanie rewolucji październikowej Związku Radzieckiego, gwałtowny rozwój wiedzy i techniki (teoria względności Einsteina, odkrycie energii promieniotwórczej, istnienia atomu, rozbicie atomu na mniejsze części, rozwój fizyki), w dziedzinie techniki i obyczajów (odkrycie penicyliny, zmienia się oblicze medycyny, gazy bojowe, samoloty, samochody, powszechna elektryzacja i telefonizacja, rozwój przemysłu na wielką skale, kinematografii, nowe obyczaje, zmiany w dziedzinie mody, edukacja i emancypacja kobiet.
ATMOSFERA EPOKI
Człowiek stał się panem świata, sięgnął do najgłębszych tajemnic natury, po światło i nową broń przeciw śmierci, zrewolucjonizował i ulepszył swoje życie. Z drugiej strony poczuł się niepewny wobec materii i kosmosu, poczuł się samotny wśród maszyn sztucznej rzeczywistości, uzależniony od osiągnięć cywilizacji, poczuł lęk przed wszechświatem i przyszłością.
FILOZOFIA EPOKI
*behawioryzm- John Watson, behaviour-(zachowanie, postępowanie) człowieka nie można poznać tylko poprzez obserwację jego zachowania i postępowania, niejako z zewnątrz. Badanie wnętrza człowieka, duszy, odczuć- są to działania nieskuteczne, nie można ich obiektywnie sprawdzić i obserwować. Konsekwencja tego poglądu: typ literatury, który prezentuje bohatera „od zewnątrz”, opisując jego czyny, „śledzi go”, lecz nie wynika w psychikę i przeżycia wewnętrzne.
*freudyzm-Zygmunt Freud, poprzez hipnozę, analizę snów, skojarzeń, pomyłek językowych pacjenta próbował dojść do przyczyny, która powoduje chorobę (nerwicę). Odkrył, że psychika ludzka składa się z 3 warstw:
-ego- świadomość jednostki, kierująca zachowaniem,
-id- sfera popędów, spychanych do podświadomości,
- superego- zespół norm, wartości, utożsamianych z sumieniem
*egzystencjalizm- M.Heidegger, J.P. Sarte, A.Camus.-Kierunek filozof, wg którego istnienie ludzkie (jedyny zupełnie byt) nie jest z góry wyznaczone, lecz tworzone przez człowieka samego, przypadkowe, kruche, wypełnione troską i trwogą, dążące ku śmierci, otoczone miłością. Wiąże się z egzystencją człowieka.
*pragmatyzm- W.James, prąd filozofii, który preferował praktyczny sposób myślenia i działania. Nauka, poznanie i działanie powinny mieć czysto praktyczny, przydatny charakter. Wykorzystywanie w sposób funkcjonalny.
*katastrofizm- tendencja głosząca rychły upadek świata i zagładę kultury i cywilizacji ludzkiej, zapowiedź katastrofy. Pesymizm wynikający z przekonania o nieuchronności katastrofy.
SZTUKA XX-lecia.”Zobaczyć świat inaczej „-ten pogląd wynika z przemian techniczno-filozoficznych, nowych osiągnięć w tej dziedzinie. Jeśli fizyka wkroczyła w głąb materii i rozbiła atom –dlaczego nie rozbić dawnych kanonów sztuki, ujrzeć i przedstawić świat inaczej. Nie naśladujemy świata, ale czerpiemy z bogactwa jego elementów i konstruujemy go na nowo. Zasady sztuki:
*sztuką jest wszystko, co wyraża uczucie lub widzenie świata. Może to być sztuka plemion afrykańskich lub dzieci, a nawet obłąkanych.
*nie ma jednego, ustalonego raz na zawsze kanonu piękna.
*konstrukcja i montaż-to pojęcie określające nową sztukę. Atelier artysty jest czymś na kształt laboratorium. Stare zasady perspektywy i przestrzeni trzeba odrzucić. Stąd w sztuce: abstrakcjonizm, kubizm, surrealizm.
TENDENCJE W POEZJI;
- ekspresjonizm-ekspresja, czyli wrażenie, uzewnętrznienie tego, co tkwi głęboko we wnętrzu człowieka. Poezja musi wyrażać wnętrze, abstrakcyjne zjawisko.
- awangarda poetycka- swobodny tok obrazowania, liryzm wizualny, prozaizmy w poezji, poezja kreacyjna, czyli powołująca do istnienia nowy świat, który dotąd istniał tylko w wyobraź ni poety.
- futuryzm- całkowite odcięcie się od przeszłości, spojrzenie ku przyszłości (futurus). Futuryści głosili ze: wojna to jedyna higiena świata, profesorowie, archeolodzy i muzea to gangrena tego świata.
- dadaizm-skrajna koncepcja poetycka. Dada-zabawka niemowlęca. Programem dadaistów był bezsens, celem bunt przeciw światu i absolutna negacja. Ich utwory były zlepkiem, potokiem luźnych słow. Pojmowali sztukę jako zabawę.
- nadrealizm (surrealizm)-zwolennicy kierunku uważali, że artysta posługując się elementami natury, nie powinien jej naśladować. Uważali, że notowanie potoku luźnych skojarzeń sprzyja ujawnieniu głębszych pokładów psychiki.
- neoklasycyzm- najmniej rewolucyjna koncepcja nowej poezji. Zespół tendencji, których wspólnym celem było nawiązanie do tradycji klasowej, tworzenie dzieł o formie opartej na klasycznych wzorach. Propagowali tzw. czystą poezję, która miała zachwycać nieuchwytną grą znaczeń i muzyką, słowa powrotem do starych form. Był to bunt przeciwko poetyce modernistycznej.
TENDENCJE W LITERATURZE:
-dadaizm,
-futuryzm,
-surrealizm.
GRUPY POETYCKIE:
*Skamandryci Przedstawiciele: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lekoń. Grupa Skamander (od nazwy rzeki opływającej Troję) skupiała się wokół pisma "Pro arte et studio". W 1919 roku poeci założyli kabaret literacki w kawiarni "Pod Picadorem". W 1920 roku ukazał się pierwszy numer pisma "Skamander". Postawa artystyczna skamandrytów nie była jednolita, charakterystyczny jest też dla tej grupy brak konkretnego programu. Poeci zgodnie jednak podkreślali chęć silnego związku poezji z życiem współczesnym, z dniem codziennym. Starali się adresować swoją wypowiedź poetycką do jak najszerszego kręgu odbiorców, toteż oprócz wierszy chętnie pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabartów, felietony i wiersze satyryczne. Wprowadzili do poezji konkretność obrazowania, opiewali optymistyczną radość życia, preferowali tematykę dnia codziennego, zwracając się do prostego człowieka, wprowadzali do poezji język potoczny, stawali w opozycji do awangardowych grup poetyckich.
*Futuryści Kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres głównych wystąpień futurystów przypada na lata 1919-1921. Głównymi przedstawicielami tego nurtu w Polsce są: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Adam Ważyk, T. Czyżewski.
Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem współczesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" - twierdzili futuryści. Świadomą prowokacją wobec tradycji było głoszenie "dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania". W literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka poetyckiego, zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w odrzuceniu reguł logiki, składni i ortografii. W ten sposób powstawały często utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobieństwa brzmieniowego słów i dźwięków.
*Awangarda krakowska Głównymi przedstawicielami awangardy byli: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski. Poeci Awangardy krakowskiej skupiali się wokół czasopisma "Zwrotnica", które ukazywało się w Krakowie. Teoretykiem grupy był Tadeusz Peiper. Twierdził on, że wiek XX całkowicie zmienił oblicze świata zarówno w sensie cywilizacyjno-technicznym, jak i społecznym. Także nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowych form życia, nowego modelu człowieka, powinna likwidować przedział, jaki wytworzył się między osiągnięciami cywilizacyjnymi a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do nich. Jego hasło to "miasto, masa, maszyna".
*Żagaryści Grupa poetycka "Żagary" działała w Wilnie w latach 1931-34, wydawała czasopisma "Żagary" i "Piony". Założenia programowe grupy: nawiązania do katastrofizmu, dekadentyzmu, poczucie zagrożenia. Twórcy grupy (A. Rymkiewicz, J. Zagórski, Cz. Miłosz, J. Putrament) powracają do romantyzmu i symbolizmu. Dążyli do przywrócenia znaczenia symbolowi.