Transformacja systemu komunikacji w Polsce.

Komunikacja pełni niezwykle ważną rolę w gospodarce kraju i w życiu jego mieszkańców: współtworzy Produkt Krajowy Brutto i zapewnia wiele miejsc pracy. Bez komunikacji trudno sobie wyobrazić rozwijanie prywatnych więzi międzyludzkich i współżycie narodów. Komunikacja dzieli się na transport i łączność.
Transport dzieli się na:
1. kolejowy,
2. drogowy (samochodowy),
3. wodny – śródlądowy i morski,
4. powietrzny,
5. specjalny (przemysłowy)
Łączność dzieli się na:
1. pocztową,
2. telefoniczną,
3. teleksową,
4. telewizyjna,
5. radiową,
6. satelitarną,
7. komputerową,
8. komórkową.

Zadaniem transportu przemieszczanie osób lub ładunków. Może się ono odbywać na obszarze kraju lub na obszarze międzynarodowym. Transport jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych trasach, krajów tranzytowych. Takim krajem jest, leżąca w środku Europy, Polska.

Transport kolejowy.
Początek polskiego kolejnictwa wiąże się z rokiem 1842, w którym uruchomiono połączenie kolejowe między Wrocławiem a Oławą, i z rokiem 1848, w którym ruszyła Kolej Warszawsko – Wiedeńska. Przed II wojną światową, od warszawskiego węzła kolejowego, rozpoczęto realizację programu elektryfikacji kolei w Polsce.
Po wojnie, w 1946 roku, sieć eksploatowanych w Polsce linii kolejowych liczyła prawie 21 tys. Kilometrów. Przewieziono nimi 67 mln ton ładunków.
Obecnie długość linii kolejowych w Polsce wynosi 22,6 tys. km, zaś gęstość – 7,2 km/100 km2. 52% to linie zelektryzowane (2000 r.). Największą gęstość w Europie ma sieć kolejowa Belgii (13 km/100 km2) oraz Niemiec (12,9 km/ 100 km2).
Najważniejszymi inwestycjami powojennymi Polskich Kolei Państwowych w zakresie transportu były: Centralna Magistrala Kolejowa, łącząca Górny Śląsk i Kraków z Warszawą, oraz Linia Hutniczo-Siarkowa (szerokotorowa), łącząca sieć kolejową byłego ZSRR z Górnym Śląskiem.
Polskie Koleje Państwowe budują konsekwentnie sieć szybkich połączeń. Początek takim połączeniom dała Centralna Magistrala Kolejowa – konkurując z LOT-em – zmusiła go do zamknięcia równoległego połączenia lotniczego. W 1992 roku PKP wprowadziły do eksploatacji ekspresowe pociągi IC (Intern City) i EC (Euro City) o podwyższonym standardzie. Jednocześnie zwiększona została prędkość podróżowania tych pociągów – do 140 km/h.
Centralne położenie Warszawy i niewielkie stosunkowo odległości, dzielące ją od innych stolic Europy (566 km od Berlina i Mińska, 645 km od Wilna, 767 km od Pragi, 878 km od Bratysławy, 891 km od Kijowa), stanowią ważny czynnik rozwoju polskiego kolejnictwa o zasięgu międzynarodowym.
Transport kolejowy nadaje się najbardziej do przewożenia na dużą odległość ładunków masowych, cieczy i gazów. W Polsce transportem kolejowym przewozi się więcej towarów niż transportem samochodowym i rzecznym.

Transport samochodowy.
Transport samochodowy wymaga coraz lepszych dróg. Najlepszymi drogami są autostrady (pasma o przeciwnym kierunku ruchu, wjazdy, zjazdy i skrzyżowania są bezkolizyjne, wyłącznie dla pojazdów kołowych i silnikowych). Transport samochodowy daje nam możliwość przewożenia towarów bez przeładunku, mniejsze niż koleją koszty na małych odległościach oraz większa szybkość, możliwość przewożenia różnych typów towarów (np. samochody chłodnie, cysterny, kontenery itp.)

Drogi kołowe w Polsce pozostawiają wiele do życzenia. Są także nierównomiernie rozmieszczone.


Drogi publiczne o twardej nawierzchni a liczba samochodów w Polsce:
Wyszczególnienie Jednostka miary 1946 1960 1980 1995 2000
Drogi publiczne o twardej nawierzchni tys. km 96 124 180 237 250
Gęstość dróg km/100 km2 31 40 58 75 79,9
SAMOCHODY
- osobowe tys. szt. 23 117 2383 7517 9991
ciężarowe tys. szt. 37 130 618 1354 1879
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2001, GUS, Warszawa (dane uproszczone)



Gęstość sieci dróg kołowych w Europie w 1999r.
Kraj Długość w km/100 km2
Niemcy 177
Wielka Brytania 148
Francja 147
Polska 79,9
Czechy 71
Austria 44
Hiszpania 31
Ukraina 28
Rosja 27
Białoruś 24



Źródło: Mały Rocznik Statystyczny 1999, 2001, GUS, Warszawa


Transport kołowy odbywa się przy użyciu samochodów krajowych i importowanych. Produkcja samochodów, zarówno osobowych jai i ciężarowych, jest w Polsce stosunkowo niska, gdy porównać ją z produkcją w innych krajach europejskich.

Przewozy pasażerów i ładunków transportem samochodowym w Polsce w latach 1990-1998
Wyszczególnienie Jednostka 1990 1995 1997 1998
Przewozy pasażerów (bez komunikacji miejskiej) mln pasażerów 2 880 1 601 1 486 1444
Przewozy ładunków mln ton 1 645 1 380 1 406 1 359
Źródło: Rocznik Statystyczny 1999, GUS, Warszawa


Podobnie jak w przypadku transportu kolejowego, również w transporcie samochodowym istotną rolę pełni centralne położenie Polski w Europie. Polska jest najdogodniejszym obszarem dla szlaków komunikacyjnych, łączących zachód Europy ze wschodem i północ z południem. W 1993 roku została podjęta decyzja o budowie autostrad i dróg ekspresowych. Dwie z nich: Berlin – Warszawa – Moskwa oraz Warszawa – Ryga – Tallin – Helsinki (Via Baltica) będą miały również znaczenie strategiczne dla gospodarki kraju. Druga z wymienionych tras , ma połączyć Helsinki z Tallinem (promem), Rygą, Kownem, Warszawą, Pragą i dalej – z południem Europy. Via Baltica jest szansą dla północno - wschodniej Polski – ubogiej w dobre drogi, pozwala również Litwie, Łotwie i Estonii, a także Finlandii (dzięki żegludze promowej prze Zatokę Fińską) uzyskać dostęp do europejskiej sieci transportowej poprzez terytorium Polski, z pominięciem obszaru Rosji. Via Bltica umożliwia więc tym krajom umocnienie niezależności i ograniczenie wpływów Rosji. Zakończenie budowy jest planowane na 2005 rok.
Tworzy się również nowy szlak transportowy biegnący przez Polskę – Via Intermare. Znacznie skróci on drogę z basenu Morza Czarnego do Bałtyckiego (np. na trasie Odessa – Gdańsk z 7500 km drogą morską wokół Europy do 1500 km drogą lub linią kolejową). Via Intermare towarzyszyć ma ropociąg.


Transport rzeczny.
Rzeki i jeziora zawsze stanowiły ważne i wygodne szlaki transportu i komunikacji. Dla Wisły okresem szczególnej pomyślności było XVI i XVII stulecie. Statki rzeczne, łodzie i tratwy spławiały z ówczesnej centralnej Polski do Gdańska zboże i inne towary.
Ożywiona żegluga śródlądowa istniała również w okresie zaborów. Z tym, że dotychczasową rolę Wisły przejęła Odra wraz z Kanałem Gliwickim. Rzeka ta stała się drogą transportu towarów masowych z Górnego Śląska do Berlina oraz Szczecina. Przez Kanał Bydgoski można było włączyć się również w system Wisły. Kanał Augustowski, budowany w latach 1824-1839, łączył dorzecze Wisły z systemem Niemna. Kanał Augustowski należy do osiągnięć światowej myśli i wykonawstwa.
Długość ważniejszych połączeń kanałowych w Polsce wynosi około 450 km. Do najważniejszych kanałów należą: Gliwicki, Bydgoski, Augustowski, Wieprz-Krzna (najdłuższy), Goplański, Elbląski, Mazurski i Żerański.
Transport rzeczny również i dzisiaj należy do najtańszych rodzajów transportu, lecz ze względu na sezonowość i koszty inwestycji nie jest w Polsce rozwijany. Przyczyny słabego rozwoju transportu śródlądowego są bardziej złożone. Na przykład już w 1957 roku opracowana została koncepcja kaskady na Wiśle, a w roku 1970, dzięki specjalnym dotacjom ONZ, oddano stopień we Włocławku. Budowę następnych ograniczają względy finansowe. Realizacja koncepcji kaskady poprawiłaby znacznie nasz stan posiadania wody i energii elektrycznej. Jednak ograniczałaby ona żeglowność Wisły, czego przykładem jest wspomniany stopień we Włocławku. Wisła należy do rzek mało żeglownych, ponieważ jest nie uregulowana. Sytuacja poprawia się na odcinku od Bydgoszczy w dół rzeki, ale i tam pozostawia ona wiele do życzenia.
Głównymi ładunkami przewożonymi rzekami były: piasek i żwir, a następnie węgiel kamienny, metale i wyroby z metali, rudy metali, nawozy, drewno i zboża.
Największe polskie przedsiębiorstwo Transportu rzecznego Odratrans jest przewoźnikiem liczącym się w Europie. Uzupełnia je Żegluga Bydgoska. Oba przedsiębiorstwa utrzymują się przede wszystkim z rynku niemieckiego, krajów Beneluksu, a nawet Szwajcarii.

Transport lotniczy.
Ze wszystkich dziedzin transportu najszybsze tempo rozwoju i ekspansji terytorialnej wykazuje transport lotniczy.
Transport lotniczy jest najszybszym, mającym największy zasięg, lecz zarazem najdroższym rodzajem transportu. Przewozi pasażerów, pocztę, wartościowe przedmioty, lekarstwa i szybko psujące się produkty. Polski transport lotniczy nie odgrywa większej roli w przewozach krajowych, natomiast rośnie jego udział w pasażerskich przewozach międzynarodowych.
Założone w 1928 roku przedsiębiorstwo Polskie Linie Lotnicze „LOT”, które pod tą nazwą przetrwało do dziś, dysponowało w 1945 roku 10 samolotami, latającymi na 7 trasach o łącznej długości około 2,5 tys. km.
W 2000 roku PLL „LOT” obsługiwało 58 linii zagranicznych zagranicznych 6 krajowych. Polska ma regularne połączenia z 29 państwami i dysponuje 47 samolotami (Niemcy – 1809, Ukraina – 1091, Stany Zjednoczone – 16 700 samolotami).
W porównaniu z krajami europejskimi polski transport lotniczy jest słabo rozwinięty i uczestniczy w małym stopniu w usługach transportowych w Europie.


Cywilny transport lotniczy w wybranych krajach Europy w 1997r.
Kraj Liczba Ładunki (mln t/km)
samolotów (szt.) Pasażerów (mln pas./km)
Francja 1707 70,0 5,0
Hiszpania 312 22 536,0 614,0
Niemcy 1826 71,5 6,3
Wielka Brytania 2821 136,2 4,6
Włochy 388 24 516,0 1 362,0
Polska 33 4,9 0,12
Źródło: Rocznik Statystyczny 1999, GUS, Warszawa

W Polsce jednak rośnie ranga tego transportu. Następuje modernizacja portów lotniczych, planuje się zakup nowoczesnych samolotów. Warszawskie lotnisko Okęcie przygotowuje się do obsługi ruchu tranzytowego na większą skalę.
Obecnie PLL „LOT” ma 8 portów lotniczych. W sierpniu 1997 oddano do użytku zmodernizowane lotnisko Rębiechowo k. Gdańska.
Do ożywienia ruchu lotniczego – krajowego i międzynarodowego – powinny przyłączyć się z jednej strony przekształcenia własnościowe PLL „LOT”, z drugiej zaś perspektywa związków z Unią Europejską. Transport lotniczy ma ogromne znaczenie w rozwoju kontaktów międzynarodowych, turystyki, handlu, rozwoju nauk, kontaktów kulturalnych itd.


ŁĄCZNOŚĆ.
Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. W skład usług pocztowych wchodzi przede wszystkim przekazywanie korespondencji, paczek i przesyłek pieniężnych. Telekomunikacja – to telefonia i telegrafia, radiofonia, telewizja, radiokomunikacja oraz inne wyspecjalizowane usługi. Łączność jest ważnym elementem infrastruktury technicznej, ponieważ umożliwia działalność wszystkich działów gospodarki. Poziom łączności jest miernikiem poziomu rozwoju każdego kraju.
W ostatnich latach rozwija się szybko telefonia komórkowa. Szacuje się, że w 2001 roku telefony komórkowe posiadało już ponad 10 mln Polaków. W rozwoju telefonii komórkowej przoduje fiński koncern NOKIA.
Niezwykle ważną formą łączności jest radio i telewizja. Zarówno radio jak i telewizja pełni ogromnie ważną rolę w kształtowaniu poglądów, opinii i postaw społecznych. Pod koniec 2000 roku w Polsce było 251 nadawczych stacji telewizyjnych, dysponujących 310 nadajnikami. W zasięgu emisji telewizyjnej – przynajmniej jednej sieci – znalazł się cały obszar Polski. Około 2% ludności kraju nie może oglądać programu I telewizji, zaś 12%-programu II. Program „Polsat” i inne mają zdecydowanie mniejszy zasięg od telewizji publicznej. Tylko na skale lokalną rozwinięte SA systemy telewizji kablowej. W ostatnim czasie dynamicznie rozwija się sieć prywatnych stacji telewizyjnych telewizyjnych radiowych.
Doskonałym sposobem komunikowania okazał się ostatnio Internet – ogólnoświatowa sieć komputerowa. Jej olbrzymie możliwości, przy stosunkowo umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych, mogą już wkrótce doprowadzić do poważnych zmian w całym sektorze łączności. Obecnie ocenia się że liczba komputerów podłączonych do sieci Internetu sięga 200 tys.

Komunikacja, a zwłaszcza transport, należy do ważnych działów gospodarki narodowej Polski.


Literatura:

- Berezowski S. „Zarys geografii komunikacji”
- Harasymowicz J. „Polska w Europie”
- Krynicka-Tarnacka T. „Geografia społeczno – gospodarcza świata”
- Popularna Encyklopedia Powszechna – kontynenty i państwa.