Od pierwotniaków do skąposzczetów

1.Charakterystyka pierwotniaków
Królestwo: zwierzęta (Zoa)
Zespół typów: Pierwotniaki (Protozoa)
Typ: Wiciowce ( Mastigota, Flagellata )
Typ: Zarodziowce (Sarcodina)
Typ: Sporowce (Sporozoa)
Typ: Orzęski (Ciliata)
Wielkość – od 10 um do kilku milimetrów
Można czasem wyróżnić stronę grzbietową i stronę brzuszną oraz przód i tył.
Ciało pierwotniaków okryte jest pellikulą( błona komórkowa podścielona utworami błoniastymi np. spłaszczonymi pęcherzykami).
Wiciowce i orzęski posiadają grubą pellikule a także posiadają wzmocnienia w postaci włókien białkowych, zarodziowce i sporowce mają ją cienką ponieważ poruszają się one ruchem ameboidalnym.
Cytoplazma komórki dzieli się na ektoplazmę na zewnątrz i entoplazme w środku komórki.
Podstawą istoty zwierząt jest heterotrofizm a także organella umożliwiające poruszanie się organizmu.
U pierwotniaków są to wici (flagellum) lub rzęska (ciliata). Są to twory o podobnej budowie, rzęski są tylko krótsze i mniejsze a pod powierzchnią błony komórkowej są połączone włókienkami białkowymi w aparat rzęskowy, umożliwiający skoordynowany ruch rzęsek. Każda wić/rzęska ma część wystającą ponad cytoplazmę i część w niej zanurzoną. Mikrotubule z których zbudowana wić lub rzęska układają się w charakterystyczny sposób nad cytoplazmą – 9 par włókien obwodowo i 1 para osiowo, pod powierzchnią błony 9 układów potrójnych obwodowo osiowo nie występuje nic.
Na samym dole tworzy się charakterystyczne ciałko podstawowe ( kinetosom ). Przemieszczanie się mikrotubul między sobą umożliwia szybkie biczykowate ruchy organelli. Mikrotubule zbudowane są z charakterystycznego białka tubuliny, której ruchy i skurcze umożliwia specjalne białko dyneina.
Ruchy przy pomocy wici lub rzęsek są to ruchy undulipodialne.
Natomiast tak zwane nibynóżki – zdolność do przelewania cytoplazmy i poruszanie się w ten sposób bądź oblewania ciała potencjalnej ofiary są to ruchy pseudopodialne.
Wymiana gazowa i krążenie na zasadzie dyfuzji.
Są one heterotrofami chociaż zdarzają się pierwotniaki miksotroficzne które oprócz zdolności heterotrofii mogą być autotrofami.
Pobieranie pokarmu u pierwotniaków trzema sposobami:
1.endocytozy:
- fagocytoza – pobieranie i trawienie dużych obiektów niestrawione resztki usuwane na zewnątrz. Cząstka pokarmowawpuklenie plazmatyczne fagosom dołączanie lizosomów i wczesna wakuola trawiennalizosom wtórnyciałko resztkoweusunięcie niestrawionych cząstek pokarmowych.
- pinocytoza – pobieranie i trawienie mniejszych drobin tłuszczu białek – różnica cała cząsteczka zostaje strawiona wraz z wakuolą.
drobinapęcherzyk pinocytarny na końcu kanału błonowego wakuola trawienna trawienie rozpraszanie wakuoli wraz z zawartością w cytoplazmie.
2 . holozoizm – wchłanianie – pobieranie prostych nie wymagających trawienia substancji z otoczenia. Charakterystyczne tu są specjalne przenośniki błonowe, które mogą transportować większe cząsteczki.
U pierwotniaków pokrytych gruba pellikulą (wiciowce i orzęski) posiadają miejsca endocytoz w specjalnych miejscach. Pobieranie w cytostomie usuwanie w cytopyge.
Wydalanie na drodze dyfuzji, u gatunków wodniczki tętniące często z kanałami pomocniczymi przez co wyglądają jak małe słoneczka.
W czasie suszy pierwotniaki otaczają się grubą osłonką odwadniają cytoplazmę i przechodzą w stan uśpienia (anabiozy).
Rozmnażanie:
- bezpłciowo na drodze podziałów mitotycznych – wiciowce podłużnie, orzęski poprzecznie.
- płciowo:
- gatunki haploidalne – występuje u nich mejoza postgamiczna, dominacja osbników haploidalnych
- gatunki diploidalne – mejoza pregamiczna dominacja osobników diploidalnych najpierw mejoza osobnika a później dopiero zygota.
- koniugacja u orzęsków wymiana materiału genetycznego między dwoma osobnikami najpierw między jedno orzęską a drugą wytwarza się mostek cytoplazmatyczny, później w obu komórkach zachodzi mejoza mikronukleusa(Mi), powstają po cztery jądra z czego trzy zanikają a te jedno haploidalne przechodzi mitozę i powstają dwa pronukleusy – stacjonarny i migracyjny. Pierwszy rola komórki jajowej drugi rola plemnika, dalej następuje zapłodnienie krzyżowe, i w każdej komórce powstaje po jądrze diploidalnym które przechodzi mitozę i jedno przekształca się w Mi a drugie zwielokrotnia ilość DNA i przekształca się makronukleusa(Ma). Dawny makronukleus zanika albo na początku procesu albo na końcu.
Wrażliwość:
Polaryzacja błony komórkowej dzięki czemu jest możliwe odbieranie bodźców z zewnątrz. Na zasadzie depolaryzacji błony komórkowej.
Komórka posiada zdolność reakcji na dane bodźce są to taksje wyróżniamy fototaksje bądź chemotaksje. Jest to reakcje do bodźca bądź od bodźca. Niektóre pierwotniaki posiadają fotoreceptor umożliwiający percepcje wrażeń świetlnych.
1. wiciowce:
zazwyczaj haploidalne rozmnażają się przez podziało podłużny, niektóre są miksotrofami np. euglena zielona. Substancje zapasowe skrobia, paramylon (swoisty), pochodne tłuszczów - leukozyna swoista. Większość to pasożyty (nauka o pasożytach – parazytologia), spotykane przedewszystkim w krajach tropikalnych.
- świdrowce pasożyty krwi ssaków:
Świdrowiec gambijski ( Trypanosoma Gambiense) – wywołuje śpiączkę afrykańską, przenoszona jest przez stawonoga muchę tse-tse. Zarażenie następuje na skutek ukłucia i wprowadzenia pierwotniaków do krwi. Na początku świdrowce namnażają się w węzłach chłonnych i okresowo przedostają się do krwi i limfy – objawami tej fazy jest gorączka częsty ból i uszkodzenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony oraz wychudzenie. W kolejnej fazie świdrowiec przedostaje się do płynu mózgowo – rdzeniowego i tam wypuszczane przez świdrowca toksyny wywołują zaburzenia psychiczne, okresy śpiączki na zmianę z okresami pobudzenia i halucynacji. Następnie przez skrajne wyniszczenie organizmu następuje jego śmierć. Występuje w obszarach równikowych Afryki w lesistych terenach blisko jezior.
Świdrowiec rodezyjski – objawy podobne jak u Trypanosoma Gambiense, występuje tylko na terenach równikowych Afryki na sawannach.
Trypanosoma brucei – afrykański gatunek wywołujący chorobę o nazwie nagana, zaraża konie bydło i świnie
2. Sporowce:
Haploidalne pasożyty o prostej budowie, często złożone cykle rozwojowe, główny przedstawiciel to plasmodium (zarodziec malarii), znane cztery gatunki, przenoszony przez komara widliszka z rodzaju Anopheles wprowadza po ukąszeniu do krwi dostają się małe sporozoity, które wędrują do wątroby i tam się osadzają tam przekształcają się w schizonty, które na drodze schizogonii, podziałów mitotycznych, dzielą się i powstają drobne merozoity które następnie zarażają bądź komórki wątroby bądź do krwinek czerwonych. Tam dojrzewają i powstają dorosłę schizonty, które dzielą się mitotycznie i rozrywają erytrocyt i uwalniają do krwioobiegu dużą ilość merozoitów jednocześnie w ten sposób niszczą część erytrocytów uwalniając także toksyny które powodują u zarażonego człowieka dreszcze( atak zimnicy, gorączka, osłabienie). Nazwa malarii bierze się od częstości występowania cyklicznych ataków choroby, malaria trzeciaczka (Plasmodium vivax) – co 48 h oraz znana dobrze również malaria czwartaczka co 72h (Plasmodium malariae). Co cykl część merozoitów przekształca się w gametocyty. W ciele komara który wyssał krew część gametocytów przekształca się w mikrogamety i makrogamety, następnie dochodzi do zapłodnienia i powstaje ruchliwa zygota ookineta która osadza się w ścianie jelita i ulega przekształceniu w dużą oocystę, w niej zachodzi mejoza postgamiczna oraz liczne mitozy i powstają liczne sporozoity które wędrują do gruczołów ślinowych. Jeżeli teraz samica komara ukłuje człowieka cykl zaczyna się od początku.
Toxoplasma Gondi pasożyt kotów (ostateczny żyw.) oraz niektórych ssaków i ptaków (pośredni żyw.). niebezpieczny dla kobiet a szczególnie dla rozwijającego się płodu.
3. Zarodziowce:
jedno lub wielo jądrowe pierwotniaki. Należą do nich ameby, otwornice i promienice. Enthoameba coli nieszkodliwy komensal naszych jelit, Enthoameba histolytica – pełzak czerwonki, groźny pasożyt chorobotwórczy jelita grubego. Wywołuje dezynterie miedzy innymi po przez picie nie przegotowanej wody.
4. Orzęski
Najwyżej uorganizowane pierwotniaki. Pantofelek , trąbik, strączek, małżynek i wirczyk.

Powstanie wielokomórkowców:
zygotablastomer I rz. blastomer II rz. morula(kolonia) blastula gastrula.
Wielokomórkowce powstały w późnym prekambrze.
Powstanie wielokomórkowców polegało na:
1. zwiększenie specjalizacji komórek;
2. ograniczenia samodzielności komórek;
Taki proces stwarzał zapotrzebowanie większego pokarmu jednakże ten proces okazał się bardzo twórczy ponieważ mogły takie zwierzęta zdominować wszystkie środowiska.
Pierwszym i zasadniczym elementem ewolucji jest warstwowość komórek w zarodkach, takie komórki mogą się specjalizować dalej co prowadzi do powstania zwierząt taknkowych.
Rozwój osobniczy – ontogeneza.
Po zapłodnieniu i powstaniu zygoty, powstaje nam stadium jednokomórkowca diploidalnego (można rzec wręcz uproszczonego pierwotniaka), podziały zygoty prowadzą do powstania blastomerów (pierwotnych embrionalnych komórek potomnych), wyróżniamy blastomery I rz., blastomery II rz. itd.
Jeżeli blastomery utworzą grudkę niezróżnicowanych komórek to utworzy się morula.
Dalszym stadium jest powstanie pęcherzykopodobnej blastuli (ze ścianą blastodermą, i pierwotną jamą ciała blastocelem – u osbników dorosłych zwana protocelem. To już jest stadium organizmów wielokomórkowych – Metazoa.
Ten pęcherzyk embrionalny przekształca się w formę dwuwarstwową – gastrulę. Komórki u niej słabo zróżnicowane, w środku gastruli widoczna jama – gastrocel. Z nabłonków tworzących danego dwuwarstowca (Diploblastica). Powstanie tkanka np. nerwowa to mamy do czynienia z tkankowcami.
Dalsze podziały mitotyczne prowadzą do powstania warstwy środkowej komórek zarodkowych – mezodermy. Taki organizm zalicza się do trójwarstwowców (Triploblastica).
Podział jest prowadzony w następujący sposób, jeżeli pragęba przekształci się u dorosłego osobnika w otwór gębowy ostateczny to mamy do czynienia z pierwoustymi (Protostomia), specyficzną cechą pierwoustych jest sposób zakładania się mezodermy, powstaje ona z blastomeru 4d tzn. z jednej komórki której rozwuj możemy śledzić od wczesnego rozwoju zarodkowego danego organizmu.
Tu pierwouste dzielą się na dwie grupy:
- pierwojamowce - u których mezodrma powstaje z dzielących się komórek, wypełnia ona po prostu przekształconą jamę gastruli. Wyścieła go protocel w/w. Do nich należą płazińce i obleńce.
- wtórojamowce – mezodrma tworzy charakterystyczne woreczki – somity, a ich ciało rozwija się we wtórną jamę ciała – celomę. Taki system umożliwia dogodniejsze dotlenianie organów komórkowych. Do pierwoustych wtórnojamowców zalicza się pierścienice, mięczaki i stawonogi.
Może wystąpić jeszcze inny system różnicowania się komórek mezodermy, występuje on wtedy kiedy pragęba zarośnie i przekształci ci się w otwór odbytowy, a gęba powstanie mniej więcej po przeciwnej stronie pragęby. Takie zwierze nazywa się wtóroustym (Deuterostomia). Wszyskie wtórouste są wtórnojamowcami, jednak ich celoma zakłada się w zupełnie inny sposób – z uchyłków prajelita nie jak u pierwojamowców z jednej komórki. Charaktreryzują się zazwyczaj dwuboczną symetrią ciała – wyjątek to szkarłupnie. Począwszy od szkarłupni dalsze organizmy są wtórouste.
OPISY ZWIERZĄT
Podkrólestwo: Antagozoa
Mikroskopijne organizmy na pograniczu jednokomórkowców i zwierząt. Nie posiadają zróżnicowanych tkanek ani jamy chłonąco – trawiącej. Pokarm pobierany jest sposobem fagocytozy lub też holozoicznie.
Typ: Dwuwarstwowce (Mesozoa)
Zbudowane z warstwy komórek okrywających i jednej lub więcej komórek centralnych. Te mikroskopijne organizmy w większości poruszają się za pomocą rzęsek. Pasożyty pierścienic i głowonogów. Znane ok. 20 gatunków.
Podkrólestwo: Parazoa
Nie posiadają tkanek, mogą posiadać zróżnicowane komórki, czasem pełniące różne funkcje i wykazujące pewien stopień ruchliwości. Całe organizmy osiadłe, i są wyłącznie wodne. Pokarm pobierają na drodze endocytoz. Powstały na innej zasadzie niż Eumetazoa i nie są przodkami innych dzisiaj znanych grup zwierząt.
Typ: Gąbki (Spongina, Porifera)
Są to organizmy o bardzo prostej budowie, główną masę ich ciała stanowi galaretowata substancja mezoglea występuje pomiędzy ekto- i endodermą. Wzmocniona jest szkieletem zbudowanym z krzemionki, węglanu wapnia lub organicznej substancji rogowej (białka) sponginy. Ściana poprzebijana jest szeregiem otworów (porów) przez które woda wpływa do wnętrza ciała. Od zewnątrz ciało pokrywa jednowarstwowy nabłonek odpowiadający ektodermie. Jama ciała wysłana jest entodermalnymi komórkami o butelkowatym kształcie z ruchliwą wicią przesuwającą wodę w jamie ciała nazywają się chonaocytami bądź też komórkami kołnieżykowatymi. W mezoglei występują charakterystyczne komórki pełzakowate noszące nazwę amebocytów. Wytwarzają one mezoglee, elementy wzmacniające szkieletu oraz zbierają substancje pokarmowe z innych komórek. Pobierają produkty przemiany materii oraz w razie potrzeby mogą się przekształcać w komórki nabłonkowe. Spełniają one także funkcje komórek płciowych rozproszonych w mezoglei.
Ciało gąbek jest poprzebijane charakterystycznymi komórkami porocytami, które zawierają otwór w cytoplazmie przez który przepływa woda. Duże kolonie gąbek posiadają szerokie kanały wysłane częściowo chonaocytami. Gąbki filtrują wodę która jest przesuwana dzięki ruchom witek do otworu wyrzutowego. Wszystkie cząstki są filtrowane i trawione na drodze endocytoz zazwyczaj fagocytozy.
Posiadają olbrzymie zdolności regeneracyjne.
Rozmnażają się na drodze płciowej. Gamety są wytwarzane w mezoglei, powstają z amebocytów. Zapłodnienie krzyżowe, jaja są zapładniane przez plemniki nadpływające z innych gąbek. Początkowo zarodek przyjmuje postać odwróconej blastuli zaopatrzona w wici od strony jamy ciała czerpiącej pokarm od osobników rodzicielskich. Po osiągnięciu odpowiedniego etapu rozwojowego zarodek odwraca się przez otwór gębowy rzęskami na zewnątrz, opuszcza mezoglee osobnika rodzicielskiego i poruszając się przy pomocy rzęsek odpływa. Po jakimś czasie larwa osiada na dnie komórki rzęskowe wpuklają się do wewnątrz tworząc warstwę choanocytów i komórka rozpoczyna następny etap życia.
Wyróżniamy trzy typy budowy gąbek:
- ascon - najprostsze
- sycon – bardziej skomplikowane
- leucon – najwyższy stopień złożności.
Larwa nosi nazwę parenchymuli.
Dwa najbardziej znane przykłady gąbek:
- nadrecznik
- gąbka grecka
Podkrólestwo: Tkankowce właściwe (Eumetazoa)
Typ: Jamochłony (Coelenterata)
Jamochłony najprostsze zwierzęta tkankowe. Ma postać dwuwarstwowego worka, często opatrzonego specjalnymi wyrostkami: czułkami bądź ramionami.
Podtyp: Parzydełkowce (Cnidaria)
Mają centralnie położoną jamę chłonąco – trawiącą która łączy się ze środowiskiem zewnętrznym przy pomocy otworu pełniącego jednocześnie funkcję otworu gębowego i odbytowego. Można powiedzieć, że mają postać wczesnej gastruli. Zauważyć można u nich zaczątki przyszłych tkanek jak nabłonkowa, mięśniowa, łączna i nerwowa. Ektoderma zawiera parzydełka, broń zaczepno – obronną, a także komórki mięśniowe nerwowe i zmysłowe i odchodzące od nich włókna przewodzące podniety. Parzydełkowce odznaczają się symetrią promienistą. Parzydełkowce swoją nazwę zawdzięczają obecności parzydełek – nematocyst, zawartych w komórkach parzydełkowych – knidoblastach powstających z komórek interstycjalnych. Występują przede wszystkim na ramionach chwytnych – czułkach. Parzydełka mogą służyć jako organy ruchu, lecz pierwotną ich funkcją jest narząd zaczepno – obronny. Na zewnątrz komórki wystaje kolec (knidocyl) służący do odbierania podniet. Natomiast wnętrze komórki wypełnia ciecz pod ciśnieniem i spiralnie zwinięta nić pusta w środku. Pod wpływem bodźca knidocyl odsłania pokrywkę komórki i wówczas ciśnienie cieczy wyrzuca nitkę na zewnątrz.
Wyróżniamy trzy rodzaje parzydełek:
- penetranty – jest to spiralnie zwinięta nić zakończona haczykami, lub kolcami które przebijają potencjalne ciało ofiary i wstrzykują białkową substancje obezwładniającą dodatkowo porażoną ofiarę.
- wolwenty – o niciach zaopatrzonych w drobniutkie szczecinki które przyczepiają się do ciała ofiary.
- glutynanty – bardzo długie nici oplatające ofiarę, mogą także służyć do poruszania się.
Charakterystyczne również dla jamochłonów jest posiadanie w ekto- i entodermie, komórek mięśniowych umożliwiających poruszanie się. Są to komórki nabłonkowo – mięśniowe, pełnią funkcję motoryczne ale zarazem spełniają funkcję komórek nabłonkowych, pokrywających, a w endodermie mogą spełniać funkcję trawienne.
Układ nerwowy jamochłony posiadają typu dyfuzyjnego zbudowanego przede wszystkim z komórek nerwowych promienistych. Występują one w entodermie, (o poszczególnych rodzajach trochę dalej). Komórki gruczołowe wydzielające głównie enzymy trawienne występują w entodermie. Komórki interstycjalne są pluripotencjalne – wykazują wiele możliwości – przekształcić się mogą w każdy z pozostałych rodzajów komórek.
Występują one w dwóch formach osiadłego polipa lub też swobodnie pływającej meduzy.
Wyróżniamy trzy gromady: stułbiopławy, krążkopławy i koralowce.
STUŁBIOPŁAWY (Hydrozoa) ich typowym przedstawicielem jest słodkowodna stułbia, która może żyć pojedynczo lub w koloniach. Najczęściej spotykaną formą morfologiczną jest polip.
Ich rozmiary są nieduże. Mają postać worka przytwierdzonego do podłoża biegunem aboralnym.
Po przeciwnej stronie bieguna aboralnego znajduje się otwór gębowy otoczony czułkami. Zbudowana jest z epidermy i gastrodermy oddzielonej od siebie błoną podstawną – mezogleą. W jednej i drugiej warstwie można wyróżnić komórki nabłonkowo – mięśniowe. Ich skurcze umożliwiają ruchy polipa. Stułbia może się przemieszczać w specyficzny sposób przy pomocy czułek. Najpierw pochyla się opierając się czułkami o podłoże a następnie przesuwa worek. W warstwie wewnętrznej znajdują się komórki gruczołowe. Charakterystyczne dla stułbiopławów są enterocyty – uwicione komórki przesuwające pokarm w jamie chłonąco – trawiącej. U stułbiopławów występują także komórki inerstycjalne (pluripotencjalne) noszące nazwy komórek miąszowych. Stułbiopławy mają także olbrzymie zdolności regeneracyjne. Stułbie w korzystnych warunkach rozmnażają się przez pączkowanie. Wysokie stężenie CO2 wywołuje rozmnażanie rozdzielno płciowe. Rurkopławy rząd stułbiopławów wykazują znaczny stopień specjalizacji komórek.
KRĄŻKOPŁAWY (Scyphozoa) jest to gromada jamochłonów u których występuje w rozwoju zarówno meduza jak i polip. Występuje u nich przemiana pokoleń metageneza, oba pokolenia są diploidalne natomiast, haploidalne są tylko gamety. Meduza jest pokoleniem płciowym, postacią larwy jest urzęsiona planula. Osiada ona i przekształca się w polipa (scyfostoma) polip ten często wytwarza kolonię. Meduzy powstają przez strobilizację. Polip odsznurowuje się i odziela się poprzcznie wraz z jamą gębową tworząc w ten sposób syfomeduzę. Proces ten często dzieje się na wielu poziomach. Wygląda on wtedy jak stos ułożonych jedna na drugiej salaterek. Świeżo odłączona od polipa meduz nosi miano efiry. Efira rośnie wykształcają się narządy ruchu i powstaje w ten sposób meduza. Meduza jest jak gdyby odwróconą do góry nogami stułbią, charakteryzuje się lepiej rozwiniętą warstwą mezoglei. Porusza się ruchem pomopującym na spodniej warstwie znajduje się otwór gębowy otoczony licznymi czułkami. Samce posiadają gonady mleczno – białe, natomiast samice różowate lub też pomarańczowe. Brzegi parasola oraz czułki meduzy usiane są parzydełkami umożliwiającymi złowienie zdobyczy. Niektóre krążkopławy posiadają dobrze rozwinięty narząd wzroku wyposażony w soczewkę oraz ciało szkliste. Krążkopławy żyją wyłącznie w wodach słonych. Posiadają też narząd zmysłu taki jak statocysta informujący meduzę o danym położeniu ciała.
KORALOWCE (Anthozoa) żyją wyłącznie w postaci polipa. Bardzo często występują w koloniach – słynne rafy koralowe. Od stułbiopławów różni je posiadanie gardzieli. Jest ona wysłana ektodermą. Natomiast w jamie chłonąco – trawiącej występują charakterystyczne przegrody. Ciało koralowców jest wzmocnione substancją z węglanu wapnia. Korale przede wszystkim zajmują morza tropikalne.
Podtyp: Żebropławy (Cnetophora)
Charakteryzują się przede wszystkim brakiem parzydełek. Posiadają w tym miejscu komórki klejorodne, a ich rozwój jest różny od parzydełkowców. Charakterystyczne dla żebropławów jest osiem deseczek grzebieniowych. Płytki te biegną z góry na dół i połączone są charakterystycznymi pasmami orzęsionymi.
Typ: Płazińce (Platyhelminthes)
Pierwsza cecha odróżniająca je od organizmów wcześniejszych jest symetria dwuboczna (bilateralna), są także dwubocznie i symetrycznie spłaszczone, i można wyróżnić przód i tył. W przedniej części wyraźnie jest wyodrębniona głowa. Pomiędzy ekto i endodermą zawierają parenchymę, wypełniającą wszystkie przestrzenie pomiędzy narządami. Zbudowana jest ona z dość ściśle przylegających do siebie komórek, między którymi występują wolne przestrzenie międzykomórkowe. Stanowi ona szkielet płazińców. Powstaje z trzeciego listka zarodkowego z mezodermy. Z mezodermy powstają także mięśnie skośne, poprzeczne i podłużne. Płazińce zwane inaczej robakami płaskimi są pierwszym ewolucyjnie typem zwierząt u których można wyróżnić narządy, zbudowane morfologicznie z więcej niż jednego rodzaju tkanek. Wyróżnić możemy układ pokarmowy zbudowany ze zwoju mózgowego i dwóch odchodzących od niego pni bocznych połączonych spoidłami poprzecznymi, powstaje wtedy charakterystyczny ortogon. Bardzo prymitywny układ pokarmowy a także układ rozrodczy posiadający własne przewody wyprowadzające.
Układ pokarmowy u platychelminthes pojawia się po raz pierwszy w toku ewolucji. Wyróżnia się ektodermalną gardziel – u wypławka jest ona urzęsiona i może być wysuwana podczas łapania zdobyczy. Otwór gębowy położony jest zawsze po brzusznej stronie ciała.
I jelito środkowe pochodzenia endodermalnego, jest ono ślepo zakończone, i bardzo często u wirków jest rozgałęzione na trzy części.
Układ wydalniczy typu protonefrydialnego. Składa się on zazwyczaj z dwóch kanałów otwierających się na zewnątrz specjalnymi kałami wydalniczymi. Od głównych kanałów odchodzą dość liczne drobniejesze odgałęzienia, a ich końcowe odcinki mają charakter kapilarny, są zakończone komórkami płomykowymi każda z nich w rurkowatej części posiada pęczek rzęsek które swoim ruchem wywołują przepływ cieczy dyfundującej z parenchymy do światła kanalików wydalniczych.
Układ rozrodczy jest dość dobrze rozwinięty posiada własne przewody wyprowadzające. Występują u Platychelminthes dosyć skomplikowane przemiany pokoleń, liczne larwy.
Wyróżniamy trzy gromady wirki, przywry oraz tasiemce.
Gromada: Wirki (Turbellaria)
Wirki należą do najpospolitszych płazińców. Zamieszkują wody słodkie. Ich ciało pokryte jest rzęskami, a ich charakterystyczny falowy ruch (charkaterystyczne dla wirków mikrozawirowania). Posiadają oczy i doskonały zmysł węchu. Mają dość duże zdolności regeneracyjne. Jak wszystkie płazińce nie posiadają otworu odbytowego, posiadają natomiast otwór gębowy umieszczony po brzusznej stronie ciała. Niestrawione resztki pokarmowe wyrzucane są przez otwór gębowy. Gatunki żyjące w wodach morskich w ogóle nie posiadają jelita. Przeważająca ilość wirków to objniaki hemafrodyty.
U wirków bezjelitowych wolne przestrzenie w parenchymie pełnią funkcję trawienne. U wirków układ wydalniczy służy do osmoregulacji a nie do wydalania zbędnych produktów przemiany materii, usuwane są one do specjalnych komórek żernych znajdujących się w parenchymie. Wirki wyróżniają się uproszczonym etapem rozwojowym, z jaja wykluwa się miniatura osobnika dorosłego.
Gromada: Przywry (Trematoda)
Są to pasożyty. Nie posiadają w swojej budowie rzęsek, natomiast ich ciało pokryte jest oskórkiem – kutikulą, nie posiadają oczu oraz posiadają charakterystyczne przyssawki. U większości gatunków występuje przyssawka gębowa na dnie której znajduje się otwór gębowy. Przywry wnętrzniaki posiadają także przyssawkę brzuszną. Są hermafrodytami i przechodzą skomplikowany cykl rozwojowy.
Motylica wątrobowa – groźny pasożyt ssaków roślinożernych zdarza się jednak, że występuje również u człowieka. Imago (forma dorosła) żeruje zazwyczaj w drogach żółciowych ssaków i człowieka. Choroba wywoływana przez motylice to fascilioza. Motylica ma kształt pestki dyni i składa codziennie około 6000 jaj. Jajo musi trafić do wody i tam wykluwa się urzęsiona larwa miracidium (dziwadełko) która musi wniknąć do żywiciela pośredniego którym jest błotniarka stawowa. W jego wnętrzu traci urzęsienie i przekształca się w torebkę zarodkową (sporocystę). We wnętrzu sporocysty na drodze partogenezy powstają redie, zaś wewnątrz nich na drodze partenogenetycznej powstają cerkarie. Cerkarie mają już jelito, przyssawkę i uproszczone oczko proste. Opuszczają żywiciela pośredniego i jeżeli w ciągu najbliższych kilku godzin nie zostaną pochłonięte przez żywiciela ostatecznego to otaczają się grubą cystą i przekształcają się w metacerkarie. W jelicie przywra uwalnia się z cysty opuszcza ją i żyłą wrotną wędruje do wątroby, gdzie w skrajnym przypadku może wywołać marskość wątroby. Fascilioza rzadko występuje u człowieka.
Motyliczka – również groźny pasożyt krwi, jaja ich nie trafiają do wody są tylko zjadane przez ślimaki lądowe. Tam najpierw rozwijają się w miracidia następnie w sporocystę(torebka zarodkowa) która na drodze dzieworództwa, rozwija się w cerkarie. Cerkarie są wyrzucane z ciała ślimaka w grupach otoczonych śluzem. Śluz ten bardzo lubią mrówki i jeśli go zjedzą ta larwa wędruje do układu nerwowego i uszkadza go. Owad przez to musi w dzień wspinać się na źdźbło trawy i tam w ciągu dnia przytwierdza się szczękami do rośliny i tak trwa cały dzień. Po zjedzeniu mrówki przez roślinożerce cerkarie wędrują z jelita do wątroby, gdzie przekształcają się w postacie dorosłe. Mają kształt lancetowaty.
Przywra kocia – pasożyt ten atakuje głównie ssaki mięsożerne, przebywa jako postać dorosłą w przewodach żółciowych lub przewodach trzustkowych. W rozwoju przywry kociej występuje dwóch żywicieli pośrednich: ślimak oraz ryba. Cerkarie po opuszczeniu ciała ślimaka czynnie atakują przebywające w pobliżu ryby, wnikając do ich ciała i przekształcając się w metacerkarie. Zarażenie następuje po przez spożycie metacerkarii w mięsie ryb. W Azji choruje na nią około 2 miliony ludzi.
Przywra krwi – pasożyt człowieka. Postać dojrzała żeruje w naczyniach krwionośnych pęcherza moczowego i jamy brzusznej. Cechuję ją rozdzielnopłciowość i dymorfizm płciowy.
Choroba wywoływana przez przywre krwi to biharcjoza. Przywra ta należy do rodzaju Schistosoma. Żywicielem ostatecznym tego gatunku jest człowiek. Samica na stałe jest połączona z samcem w tak zwanej rynience płciowej. Jaja składa wewnątrz naczyń są one zaopatrzone w kolec za pomocą którego przebija się przez ścianę pęcherze moczowego lub jelita i wydostaje się na zewnątrz. W wodzie wykluwa się miracidium, które czynnie wpływa do ciała ślimaka, przekształcając się w sporocystę. One to dają początek pokoleniu cerkarii, które po uwolnieniu się z żywiciela pośredniego atakują przebywającego w wodzie człowieka. Ze sporocysty na drodze partenogenezy może powstać 250 tys. cerkarii. Cerkarie swobodnie przedostają się do krwiobiegu człowieka za pomocą specjalnych gruczołów które wydzielają enzym rozpuszczający tkanki ludzkie i swobodnie przenikający przez skórę. Po przeniknięciu do krwiobiegu z krwią żylną wędruje cerkaria do płuc, gdzie przekształcają się w schistosomulę i na tym etapie dobierają się parami, po czym drogą naczyń wędrują do splotów żylnych, zaburzenia wywołane przez przywrę krwi mogą być przyczyną wystąpienia nowotworu oraz trwałego uszkodzenia nerek.
Gromada: Tasiemce członowane (Cestoda)
Występuje około 3000 gatunków tasiemców, wszystkie tasiemce to hermafrodyty. Mają płaskie i długie ciało przypominające tasiemkę. Większość narządów jest zredukowana bądź zanikła. U tasiemców jest bardzo dobrze rozwinięty układ rozrodczy. Dojrzałe tasiemce żerują w ciałach kręgowców. Składa się z:
- skoleks (główka) – może być zaopatrzona w przyssawki lub też haczyki. Czasami wczepia się w błonę śluzową jelita
- szyjki
- strobilla – złożona jest z licznych członów proglotydów. Nowe proglotydy powstają w tylnej części szyjki. Każdy człon posiada pełen komplet narządów płciowych męskich i żeńskich. Przy czym najpierw dojrzewają narządy męskie, a dopiero później żeńskie. Ten mechanizm istnieje po to aby młodsze proglotydy mogły zapładniać dużo starsze człony tej samej strobilli.
Narządy płciowe męskie to jądra, nasieniowody i prącie, a żeńskie to jajnik, żółtniki, ootyp, pochwa – która odprowadza plemniki do ootypu i do pochwy. U wielu gatunków ostatnie człony odrywają się i wydostają się wraz z kałem na zewnątrz. Liczba produkowanych przez tasiemca jaj jest olbrzymia, sięga nawet do 5 milionów w 1kg kału. Tasiemce nie posiadają układu pokarmowego wchłaniają substancje z jelita całą powierzchnią ciała.
Nie posiadają również układu oddechowego – a spalanie prowadzą na drodze glikolizy beztlenowej. Ich pokrycie ciała stanowi wór powłokowo - mięśniowy zbudowany z nabłonka i z trzech warstw mięśni: okrężne, ukośne, podłużne.
Układ nerwowy słabo rozwinięty, składa się z dwóch pasm nerwowych, biegnących po bokach całej strobilli i tworzącej w główce splot włókienek. Układ wydalniczy jest u przywr protonefrydialny, składający się z dwóch kanałów zakończonych otworem wydalniczym w ostatnim członie. W każdym proglotydzie do kanałów dochodzą kanały poprzeczne. Występują tasiemce jajorodne i żyworodne.
W ontogenezie tasiemców wyróżnić możemy – jajo (onkosfere)która przewierca się przez jelita i trafia do naczyń krwionośnych. Wędruje tak po całym organizmie – z żyły wrotnej do wątroby, stąd do części żylnej serca i z krwią tętniczą biegnie do różnych narządów. Usadawia się w różnych narządach zazwyczaj dobrze dotlenionych i przekształca się w drugie stadium larwalne tzn. wągra. U niektórych tasiemców takich jak bąblowiec może dojść do metagenezy tzn. wągier może podzielić się na drodze rozmnażania wegetatywnego i powstać pączkujące skoleksy.
Tasiemiec nieuzbrojony jest pasożytem człowieka, zaś żywicielem pośrednim bydło. Około 5% ludności w Polsce jest zarażona tym pasożytem. Zakażenie następuje na skutek spożycia surowego lub też nie do smażonego lub do gotowanego mięsa wołowego. W żołądku z wągra wydostaje się skoleks, a tasiemiec po 2, 3 miesiącach uzyskuje dojrzałość płciową. Gruszkowata główka zaopatrzona jest w cztery przyssawki,. U tasiemca nieuzbrojonego występuje zjawisko protandri, gamety męskie dojrzewają szybciej niż gamety żeńskie. Dojrzewające proglotydy zawierają w macicy onkosfery powstałe z zapłodnionych jaj. Człony te opuszczają jelito wraz z kałem, lecz mogą również wydostać się same przy pomocy skórczy wora powłokowo – mięśniowego. W jelitach onkosfera uwalnia się z otoczek, przebija do naczyń włosowatych i tam wraz z obiegiem dużym i małym wędruje do mięśni szkieletowych i tam się osadza tworząc drugie stadium larwalne zwane wągrem bydlęcym.
Tasiemiec uzbrojony człowiek może jak i poronnym żywicielem pośrednim. Jednak zazwyczaj żywicielem pośrednim dla tego gatunku jest świnia. Dojrzały tasiemiec bytuje w jelicie i ma długość od 2 do 8 metrów. Zaopatrzony jest w cztery haki oraz w potrójny wieniec składający się z 28 – 32 haków. W macicy powstaje od 30 do 50 tys. onkosfer które wraz z całym członem wydalane są z kałem i po spożyciu przez świnie lub człowieka przebijają się do naczyń krwionośnych. U człowieka mogą np. osadzić się w mózgu co zazwyczaj prowadzi do śmierci lub w oku co prowadzi do ślepoty. Zarażenie wągrem tasiemca uzbrojonego człowieka nosi nazwę cysticerkozy.
Groźnym tasiemcem jest tasiemiec bąblowiec. Człowiek jest żywicielem pośrednim tego tasiemca. Postać dorosła tego tasiemca żeruje w jelicie cienkim psowatych lub kotowatych. Jest nieduży i ma 28 do50 haków, jest złożony zwykle z trzech członów i skoleksa. Proglotyd z dojrzałymi jajami wydostaje się przez odbyt i wędruje po ciele psa. Żywicielem pośrednim mogą być zwykle zwierzęta przeżuwające a także człowiek. Z połkniętych jaj wydobywa się onkosfera i wędruje wraz z krwią. Większość onkosfer umiejscawia się w dobrze ukrwionych miejscach tj. wątroba, płuca, a także może umiejscowić się w mózgu lub też w nerkach. Po osadzeniu onkosfery powstaje zwykle powoli rosnący bąbel, wypełniony płynem i otoczony dwiema błonami. W bąblu na drodze rozmnażania wegetatywnego rosną skoleksy. U bąblowca występuje wspomniana przemiana pokoleń. Bąbel może powiększać się kilkanaście lat rozwijając np. rozmiar wielkości głowy małego dziecka. Po zjedzeniu takich skoleksów przez żywiciela ostatecznego główki wągrów wynicowują się w jelicie cienkim i po osadzeniu się na ścianie za pomocą przyssawek i haków ryjkowych po około 2 miesiącach osobniki przekształcają się w osobniki dojrzałe płciowo. Ważną rzeczą jest podawanie dla psa środków przeciwrobaczalnych a także zachowywanie odpowiedniej higieny.
Kolejnym tasiemcem jest tasiemiec kręćkowy. Zwykle w przyrodzie żywicielami ostatecznymi tego płazińca są ssaki psowate, zaś żywicielami pośrednimi owce lub bydło. Dojrzały tasiemiec ma do 1m długości i do 5mm szerokości. Gruszkowatego kształtu główka zaopatrzona jest w cztery przyssawki i w haczyki 20 – 32. Wydalane z kałem człony uwalniają jaja, z których po spożyciu przez żywiciela pośredniego są uwalniane coenurus. Taka larwa wędruje z prądem krwi i umieszcza się w mózgu lub rdzeniu kręgowym. Tam wytwarza pęcherz z którego mogą powstać nowe skoleksy. Rozrastający się pęcherz naciska na tkankę nerwową dając objawy guza mózgu lub guza rdzenia. Zazwyczaj są to utrata równowagi, przytomności a także śmierć w ciągu kilku tygodni.
Tasiemiec psi żywicielami ostatecznymi są psy. Jest on bardzo rozpowszechniony w Polsce, co drugi pies zarażony jest tym płazińcem. Żywicielami pośrednimi tego tasiemca są pchły. Z kolei przypadkowe spożycie zawierającego cysticerkoid pchły i następnie taki przypadek prowadzi do uwolnienia wągra i powstania imago. Zakażenie tym tasiemcem jest zazwyczaj bezobjawowe.
Tasiemiec karłowaty – występuje w jelitach gryzoni i człowieka. Żywicielem pośrednim tego pasożyta są pchły. Charakteryzuje się on monoksenicznością – posiadaniem tylko jednego żywiciela. Z jaj tasiemca w jelicie cienkim są uwalniane onkosfery, które wnikają w głąb kosmków jelitowych i tam przekształcają się w cysticerkoidy. W ciągu 6 – 7 dni od uwolnienia onkosfery taki kosmyk się rozpada i uwolniony wągier przeobraża się w imago.
Bruzdogłowiec szeroki to największy tasiemiec pasożytujący u człowieka występuje w krajach o klimacie umiarkowanym i około biegunowym. Żywicielem ostatecznym tego tasiemca mogą być inne ssaki które również spożyją niedogotowaną rybę. Imago czyli postać dorosła ma długość 20 metrów. Główka jest wydłużona i posiada dwie bruzdy przyssawkowe służące jako narządy czepne. Strobilla zbudowana jest z członów których liczba może dochodzić do 4 tysięcy.
Jego cykl rozwojowy jest bardzo złożony do rozwoju potrzebna jest przede wszystkim woda. Jajo musi trafić do wody i wtedy z niego wykluje się urzęsiona larwa zwana koracidium. Oczlik jest pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca. W jego ciele z koracidium uwalnia się onkosfera z której powstaje następna postać larwalna procerkoid następnie oczlik musi zostać spożyty przez rybę kostnoszkieletową np. okonia lub też przez szczupaka itp. W mięśniach ryb procerkoid przekształca się w następną postać larwalną – plerocerkoid. W ciele takiej ryby może przeżyć nawet kilkanaście lat. Jeżeli ryba ta zostanie spożyta przez inną rybę zachodzi zjawisko paratenii.
Dopiero gdy plerocerkoid zostanie spożyty przez człowieka niedźwiedzia czy fokę to on w ciągu 2 – 5 tygodni może przekształcić się w postać dorosłą która może pasożytować w organizmie przez kilkadziesiąt lat. Bruzdogłowiec ze względu na swoje zapotrzebowanie witaminą B12 może doprowadzić do ciężkiej anemii.
Typ: Obleńce (Nemathelminthes)
Przodkami robaków obłych były prymitywne wirki. U obleńców jamę ciała wypełniona jest przez płyn.
Progresja – rozwój cech
Obleńce mają zredukowane urzęsienie powłok ciała i zmalała liczba komórek budująca poszczególne organy. Pierwotna jama ciała wypełniona płynem – ten typ jamy ciała jest określany jako schizocel. System pokarmowy kończy się otworem odbytowym. U obleńców liczba żywicieli pośrednich jest znacznie mniejsza często nie ma ich wcale. Wyróżniamy dwie gromady.
Gromada: Wrotki (Rotatoria)
Występuje około 1500 gatunków tych obleńców. Są one drobnymi wolnożyjącymi organizmami wodnymi. Workowate ciało jest zaopatrzone w umięśniony wyrostek – nogę. Służy ona do poruszania się lub do przytwierdzania do podłoża. Ich wielkość jest bardzo mała czasem trudna do rozróżnienia nawet z pierwotniakami. Noga nie jest dodatkowym członem, a jedynie częścią korpusu. Najbardziej charakterystyczny dla wrotek jest aparat wrotny, rzęskowy. Jest to podwójny wieniec rzęsek którego rolą jest napędzanie pokarmu do przewodu pokarmowego. Otwór gębowy prowadzi do umięśnionej gardzieli zaopatrzonej w charakterystyczny aparat żujący (Mastax) którego zadaniem jest rozcieranie pokarmu. Można ten mechanizm porównać do żaren rozcierających pokarm. Dalej znajduje się żołądek gruczołowy za którym znajduje się krótkie jelito przechodzące w otwór odbytowy w okolicy podstawy korpusu. Układ wydalniczy jest typu protonefrydialnego. Składa się on z pęcherza do którego odchodzą kanaliki komórek płomykowych. Wrotki mają także bardzo prymitywny układ nerwowy. Składa się także z dokładnie określonej liczby komórek. Wrotki są w większości samicami rozmnażającymi się partenogenetycznie. U niektórych gatunków nie ma w ogóle samców, występuje tylko specyficzna przemiana pokoleń zwana heterogonią polega to na tym że z haploidalnych jaj wylęgają się samce także haploidalne. Ich plemniki zapładniają także haploidalne komórki jajowe i z nich lęgną się samice tym razem diploidalne.
Gromada: Nicienie (Nematoda)
Ta gromada liczy około 80 tys. gatunków. Tworzą one trzon obleńców. Charakteryzują się tym iż tworzą szczelny oskórek i także mają prostą budowę. Pomimo różnorodności form wykazują się dużą stałością budowy wewnętrznej. Cechą specyficzną dla tej grupy jest także brak urzęsienia jakich kolwiek komórek ciała.
Robakowate ciało nicieni ma kształt wrzecionowaty. W przedniej części ciała wyraźnie jest widzialny otwór gębowy w tylnej odbytowy. Na stronie brzusznej tuż za otworem gębowym znajduje się otwór wydalniczy. Z zewnątrz ciało jest prawie gładkie, pozbawione przydatków. Ciało nicieni pokrywa wór powłokowo – mięśniowy. Ciało nicieni pokrywa bezpostaciowy oskórek, który jest wytworem jednowarstwowego naskórka. Oskórek ten jest przenikliwy dla wody, lecz praktycznie nie przenikliwy dla innych substancji rozpuszczalnych w wodzie. Dlatego jest on bardzo odporny na różne trucizny, różne środowiska, choćby na kwasy żołądkowe – dotyczy to tych obleńców które pasożytują w organizmach. Pod nabłonkiem leżą pasma mięśni gładkich odpowiedzialnych za ruchy nicieni, tworzą one podłużną warstwę a poszczególne pasma oddzielone są od siebie wałkami hypodermalnymi.
Jama ciała jest to schizocel. Wypełnia go ciecz która u niektórych gatunków jest szkodliwa dla oczu np. u glist zawiera kwas walerianowy.
Pełni on dwie zasadnicze funkcje:
- szkieletową – nicienie nie posiadają twardych elementów szkieletowych więc o ich kształcie decyduje ciśnienie płynu napierającego na ściany jamy ciała. Mówi się wtedy o szkielecie hydrodynamicznym nicieni.
- zastępuje układ krążenia – w tej substancji odbywa się transport substancji odżywczych z jelita do mięśni oraz do układu rozrodczego. Szkodliwe metabolity mogą być dyfundowane do układu wydalniczego.
Nicienie nie posiadają wykształconego układu oddechowego. Oddychają zatem tlenowo – całą powierzchnią swojego ciała. U pasożytów jelitowych to oddychanie ma charakter beztlenowy.
Układ oddechowy przypomina nieco zwykłą rurę. Otwór gębowy położony jest w przednim końcu ciała. Otaczają go umięśnione fałdy oskórka zwane wargami. Za wargami znajduję się trzyczęściowe jelito o prostej budowie zakończone otworem odbytowym w tylnej części ciała. Jelito przednie może być wyposażone w kutikularne ząbki, lub też kłująco – ssący sztylecik. W ścianie gardzieli wbudowane są liczne gruczoły gardzielowe. Występuje u nich układ pokarmowy typu przetokowego. Nicienie pasożytujące na roślinach wstępnie trawią na zewnątrz wpuszczając ślinę z enzymami do tkanek rośliny.
Układ wydalniczy reprezentuje typ organizacji protonefrydialny. W związku z zanikiem komórek płomykowych ma on bardzo uproszczoną budowę. Praktycznie można powiedzieć, że są to dwie ogromne komórki. Ich wypustki tworzą kanały wydalnicze biegnące w wałkach hypodermalnych po bokach ciała. Zwykle w przedniej części ciała kanały te łączą się kanałem poprzecznym, który uchodzi na zewnątrz. Z góry ten układ przypomina wydłużoną literę H. Ten system u obleńców podobnie jak i u większości wcześniej omawianych organizmów służy raczej do osmoregulacji niż do usuwania zbędnych produktów przemiany materii. Za to ostatnie odpowiedzialne są specjalne gwiaździste komórki fagocytarne. Są one zdolne do wchłaniania ciał obcych i wyłączania ich z obiegu. Mogą w ten sposób być neutralizowane różne ciała obce np. komórki bakterii.
Układ rozrodczy – są to organizmy rozdzielno płciowe z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym. U glisty ludzkiej samice są większe od samców. Układ rozrodczy nicieni ma budowę nitkowatą. U samic rozpoczyna go nieparzysty otwór rozrodczy położony po brzusznej stronie ciała. Uchodzi do niego krótka pochwa która rozwidla się na dwie długie macice. W dalszej części zwężają się one w cienkie jajowody, przechodzące w nitkowate jajniki. Jajniki zaś są wysłane nabłonkiem którego komórki są zdolne do intensywnych podziałów mitotycznych dający komórki jajowe. Samce posiadają nieparzysty przewód wtryskowy uchodzący do jelita tylnego tuż przed odbytem. Przewód ten umożliwia wtryskanie nasienia. Z pęcherzyka nasiennego dróg rodnych samcy. Do pęcherzyka nasiennego prowadzi cienki długi nasieniowód będący przedłużeniem nitkowatego pojedynczego jądra. W cyklu jeśli występują larwy to przypominają one osobników dorosłych. Wzrostowi larw towarzyszą linienia i przeobrażenia w czasie którego zrzucany jest stary oskórek. U nicieni rzadko występuje przemiana pokoleń.
Układ nerwowy jest pasowy związany z powłokami ciała. Centrum nerwowe tworzy pierścień nerwowy otaczający przednią część gardzieli. Od niego odchodzą odgałęzienia nerwowe – 6 długich pni do tyłu i 6 krótkich pni do przodu. Dwa z pni grzbietowy i brzuszny biegną w wałkach hypodermalnych i są grubsze niż pozostałe. Pnie nerwowe połączone są między sobą półpierścieniowymi spoidłami. Ponadto narządy zmysłów są słabo rozwinięte. Jednak u morskich nicieni odkryto prymitywne oczka pozwalające odróżnić natężenie światła.
Choroba wywołana przez nicienia to nematodoza.
Glista ludzka jest jednym z najpospolitszych pasożytów człowieka. W Polsce liczba zarażonych może się wahać od 1% do 18% - sytuacja ta zależy od regionu. Glista jest pasożytem jelita cienkiego człowieka. Samica składa do 200.000 jaj na dobę. Wydostają się one na zewnątrz wraz z kałem żywiciela. Jaja posiadają niezwykłą zdolność na pokonywanie niekorzystnych czynników. Zarażenie odbywa się po przez połknięcie larw inwazyjnych, które powstają już w jajach. Zazwyczaj zarażenie następuje na skutek wypicia brudnej wody lub też zjedzenia niedomytych warzyw, zdarza się jednak zarażenie na skutek kontaktu z wodą basenową. W jelicie cienkim człowieka larwy przebijają się przez ściany błony śluzowej i dostają się do naczyń włosowatych, stamtąd z prądem krwi płyną do żyły wątrobowej. Z niej do prawej części serca i dalej do płuc, gdzie ponownie się przebijają ale tym razem do światła pęcherzyków płucnych. Z nich przedostają się do oskrzeli i na zasadzie odruchu wykrztuśnego przedostają się do gardła i teraz zostają połknięte i przechodzą do jelita cienkiego gdzie osiągają dojrzałość płciową. Podczas przechodzenia larw do pęcherzyków płucnych temu procesowi towarzyszy wysoka gorączka.
Kolejnym obleńcem z gromady nicieni jest włosień kręty. Pasożytuje we wszystkich stadiach rozwojowych. Cykl życiowy odbywa się w dwóch rodzajach narządów. W przewodzie pokarmowym i w mięśniach poprzecznie prążkowanych. Zarażenie następuje po przez zjedzenie wraz z mięsem larwy inwazyjnej (zazwyczaj znajdującej się w wieprzowinie, rzadziej w mięsie dzika). W żołądku i jelicie otoczka larwy ulega strawieniu, a sama larwa wędruje do kosmków jelitowych człowieka. Wwierca się tam w błonę śluzową i dojrzewa płciowo. Samce po kopulacji dość szybko giną, natomiast samica składa jaja które są jajożyworodne, a więc w ciągu 2 miesięcy każda rodzi około 2000 larw, które z prądem krwi wędrują do naczyń włosowatych mięśni poprzecznie prążkowanych i tam wwiercają się do włókien mięśniowych. Tam larwa odżywia się kosztem włókna, niszczy je i na skutek reakcji odpornościowej ulega otorbieniu. Dopiero po 4 tygodniach po zarażeniu zaczyna się odczuwać objawy włośnicy (trychinozy), są nimi złe samopoczucie gorączka i bóle głowy.
Owsik jest to pasożyt monokseniczny. Pasożytuje w jelicie grubym człowieka, zwykle u małych dzieci. Zarażenie następuje po przez przypadkowe połknięcie jaj. Może być to spowodowane spożyciem owoców lub też warzyw, często dochodzi do samozarażenia u dzieci. Objawy owsicy są dokuczliwe chociaż niezbyt groźne. Szczególnie uporczywe jest swędzenie w okolicy odbytu. Zapobieganie polega przede wszystkim na rygorystycznym przestrzeganiu zasad higieny osobistej. Owsice i glistnice można leczyć metodami farmakologicznymi.
Włosogłówka ludzka – pasożyt jelita ślepego rzadziej jelita grubego. Ma cienki nitkowaty przedni odcinek ciała. Wnika w błonę śluzową jelita skąd odżywia się krwią.
Tęgoryjec dwunastnicy – jest to pasożyt dosyć niebezpieczny dla człowieka. Tęgoryjec ma bardzo dobrze rozbudowaną gardziel i otwór gębowy. Przy ich pomocy wprawnie wczepia się w błonę śluzową jelita cienkiego głównie w okolicach dwunastnicy. Żywi się krwią i fragmentami nabłonków. Wydziela także substancje zabezpieczającą przed krzepnięciem krwi. Tęgoryjec jest jajorodny. Jego jaja wraz z kałem wydostają się do wody lub też wilgotnej ziemi. Z nich wylęgają się larwy, które po dwóch linieniach przyjmują postać inwazyjną. Czasem larwy te czynnie wwiercają się przez skórę. Jeśli dostaną się do obiegu krwi to z jej prądem wędrują do płuc, przebijają pęcherzyki płucne i drogami oddechowymi przesuwają się do gardła. Połknięcie tych larw przez człowieka pozwala na dostanie się tych larw do jelita cienkiego gdzie dojrzewają.
Typ: Pierścienice (Annelida)
Ciało pierścienic wykazuje metamerię homonomiczną, oznacza to zbudowanie z podobnych pierścieni (segmentów), tylko odcinek głowowy w którym znajdują się otwór gębowy i narządy zmysłów różni się w sposób zasadniczy od pozostałych odcinków ciała. Poszczególne segmenty, oddzielone są od siebie poprzecznymi przegrodami, stepami wysłanym nabłonkiem mezodermalnym. Ciało pierścienic składa się jak gdyby z dwóch rur wsadzonych jedna w drugą z których zewnętrzna to wór powłokowo – mięśniowy rurą wewnętrzną jest jelito. Wór powłokowo – mięśniowy składa się z ektodermalnego nabłonka pokrytego oskórkiem i dwóch warstw mięśni gładkich: zewnętrznej okrężnej i wewnętrznej podłużnej. Jelito jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego i utrzymuje je w centralnej części ciała dwie łącznotkankowe krezki: grzbietowa i brzuszna. Pomiędzy jelitem a worem powłokowo mięśniowym znajduję się wtórna jama ciała wysłana nabłonkiem mezodermalnym, celomę tworzą charakterystyczne worki – somity. Płyn ten otacza narządy, pośrednicząc w wymianie składników odżywczych, gazów i produktów przemiany materii między krwią a narządami. Zbędne produkty przemiany materii usuwane są z poszczególnych segmentów przy pomocy metanefrydiów, powstają one w przegrodach, po czym każda część wnika swoją lejkowatą częścią do segmentu położonego przed przegrodą. Również komórki płciowe powstają w celomie i są wychwytywane przez metanefrydia tak więc układ wydalniczy pełni funkcję narządów wyprowadzających – układ uro - genitalny czyli moczowo – płciowy. U niektórych tylko gatunków tylko niektóre segmenty przystosowane są do czynności płciowych. Nefrydium zbudowane jest z urzęsionego lejka otwierającego się do jamy ciała. Lejek ten filtruje metabolity z celomy, które przekazywane są do kanalika wydalniczego, uchodzącego otworem wydalniczym na zewnątrz. Jest to pierwszy układ który może samodzielnie i sprawnie usuwać zbędne produkty przemiany materii.
Na granicy segmentów stykają się nabłonki dwóch somitów i tworzą przegrodę międzysegmentalną. Celoma spełnia u pierścinic rolę hydroszkieltu, rozprowadzającą wydzielniczą i rozrodczą.
Układ pokarmowy u pierścienic jest bardzo dobrze wykształcony. Rozpoczyna się otworem gębowym w przednim segmencie po brzusznej stronie ciała. Pierwszą część tworzy jama gębowa za którą znajduje się umięśniona gardziel. Na jej powierzchni mogą występować kutikularne ząbki. Dalej jest endodrmalne jelito środkowe, u niektórych skąposzczetów w tej części występuje podłużny fałd – tyflosolis. Natomiast ektodermalne jelito tylnie jest krótkie i niezróżnicowane.
Układ krwionośny pierścienic jest zamknięty. Składa się z dwóch podłużnych naczyń głównych. Kurczliwego położonego nad jelitem i tłoczącego krew do przodu oraz brzusznego położonego pod jelitem w którym krew płynie do tyłu. Naczynia te połączone są ze sobą naczyniami okrężnymi umieszczonymi w przedniej części ciała oraz przez szereg mniejszych naczyń biegnących w powłokach ciała i okalających jelito. Układ ten nie ma jednak wyodrębnionego serca. Jego funkcje pełni kurczące się rytmicznie naczynie grzbietowe np. u nereidy naczynie grzbietowe. Krew zwykle jest barwna i zawiera czerwoną hemoglobinę albo zieloną chlorokruorynę. Barwniki te są rozpuszczalne w osoczu. Sieć naczyń włosowatych jest szczególnie dobrze rozwinięta w parapodiach, powłoce ciał i w ścianie jelita środkowego.
Układ nerwowy oddziela się od powłok ciała. Jest on zanurzony pod powłoki ciała, daje mu pełną możliwość rozwoju i powoduje że centrum nerwowe jest lepiej chronione.
Centralny układ nerwowy składa się z parzystych zwojów nadgardzielowych, które osiągają dość znaczne rozmiary i tworzą mózg. Od zwojów tych odchodzą włókna obrączki okołogardzielowej, łączącej ze sobą mózg i zwoje podgardzielowe. Podłużne połączenia zwojów zwane są konektywami zaś poprzeczne zwane są komisurami.
Mają one drabinkowy układ nerwowy, który tworzy się po brzusznej stronie ciała. Parzyste zwoje umieszczone są w każdym segmęcie i połączone konektywami. U form prymitywnych rozdzielenie prawej i lewej części jest wyraźne.
Gromada: Wieloszczety (Polycheta)
Są one przeważnie zwierzętami morskimi. Każdy ich segment ma parę bocznych wyrostków, tzw. przynuży(parapodia). Składają się one z dwóch płatów i uzbrojonych w pęczki mocnych szczecinek. U wieloszczetów parapodia służo do pływania, pełzania po dnie i do poruszania się w zrobionych przez siebie chodnikach w piasku. U niektórych gatunków na parapodiach występują skrzela, pełniące funkcję oddechowe. Większość wieloszczetów to drapieżniki, posiadają one dobrze rozwinięte przednie segmenty tworzące tzw. płat mózgowy zaopatrzony w narządy zmysłów: oczy, anteny i macki. Drapieżnikiem czasem zaś padlinożercą jest żyjąca w Bałtyku nereida. Pochłaniają one duże ilości piasku z których wchłaniają potrzebne substancje organiczne, a piasek wydalają wraz z kałem. Wieloszczety są rozdzielnopłciowe, zaś zarówno komórki jajowe jak i plemniki wydalane są do wody morskiej, gdzie następuje zapłodnienie. Oczywiście aby zwiększyć szanse powstania zygot, niemal wszystkie samce i samice tego gatunku muszą wydalać gamety w tym samym czasie. Z zapłodnionych jaj wieloszczetów wykształcą się larwy – trochofory.
Gromada: Skąposzczety (Oligocheta)
Nie posiadają parapodiów chociaż powłoki każdego segmentu zaopatrzone są w krótkie szczecinki. Należą tu zarówno gatunki wodne jak i gatunki lądowe. Do tych drugich należą np. dżdżownice. Nie mają one wyodrębnionych narządów zmysłów, jednak są bardzo wrażliwe na światło. Dżdżownice są geotrofami to znaczy, że za pożywienie służy im ziemia próchnicza z której filtrują cząstki organiczne. Trafia taka ziemia najpierw do wola, następnie trafia do mięsistego żołądka gdzie jest rozgniatana i rozcierana. Następnie wędruje do jelita, tam też następuje wchłanianie cząsteczek. Tam też nast.