Etyka zawodowa informatyka.
Etyka zawodowa informatyka
Mimo, iż napisano, opublikowano i wygłoszono wiele artykułów, książek i referatów poświęconych kwestiom etycznym wywołanym nie tyle \"numerologicznym\" przełomem stuleci, ile autentycznym kryzysem moralnym doświadczanym współcześnie, to powstają i powstawać będą kolejne wezwania starające się odpowiadać na wyzwania czasu. Skuteczność tych wezwań wymaga sporządzenia przeglądu najważniejszych kwestii i wskazywanych dróg ich przezwyciężenia, bo niekiedy popadają one w zapomnienie, niektórym są po prostu nieznane, a poza tym – jak mawiają ludzie doświadczeni –nowe, to zapomniane stare.
Etyka pojmowana jest jako nauka o moralności, zmierza do ustalenia pewnych właściwości wspólnych i swoistych ocen i norm zachowań człowieka, które mogą być moralnie dobre lub złe. Etyka bada społeczne i psychologiczne źródła powstawania poglądów moralnych, ich funkcję społeczną, i historyczny rozwój kryteriów ocen moralnych .
Praca jest nie tylko obowiązkiem, ale tworzy również uprawnienia: do godziwej zapłaty, do godziwych warunków pracy i życia człowieka pracującego. Oprócz tych ogólnych wskazań – wartości, powinności i uprawnień moralnych – istnieją również pewne wartości i normy szczegółowe, wynikające ze specyfiki poszczególnych zawodów (tzw. etyki zawodowe). Określają one bardziej szczegółowo relacje między pracodawcą a pracobiorcą, między wykonawcą a odbiorcą rezultatów pracy, między członkami poszczególnych grup zawodowych itp. Nie znaczy to jednak, że całość etyki pracy składa się jedynie z kodeksów etycznych dla poszczególnych zawodów. Jedną z podstawowych norm etyki pracy jest obowiązek dbania o całość \"ustroju pracy\" i o wyrażanie przez pracę powszechnej solidarności. Do obowiązków moralnych związanych z pracą, oprócz osobistej pracowitości, należy takie staranie o struktury społeczne, by każdy człowiek mógł w sposób właściwy korzystać z czasu wolnego dla odpoczynku i kontemplacji, do której należy sfera religii, moralności i kultury itp.
Wszyscy w coraz większym stopniu zależymy od techniki komputerowej, łącząc z nią zarówno nadzieje, jak i obawy. Skutki zastosowań różnych technologii informatycznych dotyczą nie tylko sfery materialnej - dóbr czy usług, lecz również duchowej: decyzji, wyborów, wiedzy i niewiedzy, odpowiedzialności. Są to zatem efekty w sferze moralności, którymi zajmuje się etyka. Etyczne aspekty informatyki są coraz częściej przedmiotem zainteresowania twórców i użytkowników technologii informatycznych.
Profesjonaliści komputerowi posiadają wyspecjalizowaną wiedzę, a częstokroć cieszą się również osobistym autorytetem i respektem w swoim środowisku. Z tego względu mogą oni mieć istotny wpływ na świat, na zachowanie innych ludzi i na cenione przez nich wartości. W parze z taką możnością zmieniania świata idzie obowiązek odpowiedzialnego jej używania.
Informatyk powinien kierować się pewnymi zasadami etycznymi i moralnymi, kodeksem. Postaram się przybliżyć poniżej te zasady.
Pierwsza zasada traktuje o przyczynianiu się do dobra społeczeństwa i człowieka. Potwierdza zobowiązanie do ochrony podstawowych praw człowieka i respektowania różnorodności wszystkich kultur. Podstawowym celem specjalistów informatyków jest minimalizacja negatywnego oddziaływania systemów komputerowych, w tym zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa. Podczas projektowania lub wprowadzania systemów komputerowych informatycy muszą starać się uzyskać gwarancje, że ich opracowania będą używane w sposób odpowiedzialny, będą odpowiadały potrzebom społecznym i nie będą szkodliwie wpływać na zdrowie bądź jakość życia ludzi.
Oprócz bezpiecznego środowiska społecznego dobro człowieka wymaga również bezpiecznego środowiska naturalnego. Dlatego też informatycy projektujący systemy komputerowe muszą być wyczuleni na potencjalne zniszczenia lokalnego bądź globalnego środowiska naturalnego i przestrzegać przed nimi innych.
Druga z zasad to unikanie szkodzenia innym ludziom. Szkodzenie oznacza krzywdę lub negatywne konsekwencje, takie jak niezmierzona utrata informacji, utrata własności, zniszczenie własności lub niepożądany wpływ na środowisko. Ta zasada zabrania używania systemów informatycznych przynoszących szkody której z następujących grup: użytkownikom, ogółowi, pracownikom lub pracodawcom. Szkodliwe działania obejmują celowe zniszczenie lub modyfikację plików i programów, prowadzące do poważnej utraty danych lub do niepotrzebnego wydatkowania zasobów ludzkich, takich jak czas i wysiłek potrzebny do oczyszczenia systemów z \"wirusów komputerowych\".
Działania podjęte w dobrej wierze, także i te, które mają na celu wykonanie podjętych zobowiązań, mogą nieoczekiwanie prowadzić do szkód. W takim przypadku odpowiedzialna osoba (albo osoby) jest zobowiązana do zlikwidowania lub złagodzenia negatywnych skutków na tyle, na ile to możliwe. Jednym ze sposobów uniknięcia niezamierzonych szkód jest dokładne rozważenie możliwych skutków, jakich doświadczą ci wszyscy, na których będą miały wpływ decyzje podejmowane podczas programowania i wprowadzania systemów komputerowych. Aby zminimalizować możliwość pośredniego zaszkodzenia innym, informatycy muszą zminimalizować złe funkcjonowanie systemów przez stosowanie się do ogólnie przyjętych standardów programowania i testowania. Ponadto często niezbędną rzeczą jest przewidywanie społecznych skutków wprowadzanych systemów, aby określić prawdopodobieństwo poważnego zaszkodzenia innym. Jeżeli cechy systemu są nieprawdziwie przedstawione użytkownikom, współpracownikom lub przełożonym, dany informatyk jest odpowiedzialny za każdą wynikającą z tego szkodę.
W środowisku pracy informatyk ma dodatkowy obowiązek informowania o wszelkich objawach zagrożenia ze strony systemu, mogącego spowodować poważne szkody osobom prywatnym lub społeczeństwu. Jeżeli przełożeni nie podejmują odpowiednich działań, aby zredukować tego typu zagrożenia, może okazać się niezbędne \"wołanie na trwogę\", celem rozwiązania problemu lub zmniejszenia ryzyka. Jednakże niewłaściwe lub przedwczesne rozgłaszanie o pogwałceniu reguł może być również szkodliwe. Zanim poinformujemy o wykroczeniu, należy najpierw dokładnie rozważyć wszystkie istotne aspekty zdarzenia. Szczególnie wiarygodne musi być określenie ryzyka i odpowiedzialności.
Uczciwość i godzien zaufania to kolejne cechy, którymi powinien odznaczać się informatyk. Uczciwość jest zasadniczym składnikiem zaufania. Bez zaufania organizacja nie może efektywnie funkcjonować. Uczciwy informatyk nie będzie celowo podawał fałszywych informacji o systemie lub jego projektowaniu, ale w pełni ujawni wszelkie stosowne problemy i ograniczenia systemu.
Informatyk ma obowiązek uczciwie przedstawiać swoje kwalifikacje i wszelkie okoliczności mogące prowadzić do konfliktu interesów.
Członkostwo w dobrowolnych organizacjach, takich jak Stowarzyszenie Sprzętu Komputerowego, może niekiedy powodować sytuacje, w których twierdzenia lub działania poszczególnych osób mogą być interpretowane jako wyrażanie opinii szerszej grupy profesjonalistów. Członek Stowarzyszenia będzie się starał nie przedstawiać w niewłaściwym świetle swojej organizacji lub jej wydziałów, ani też stanowiska czy działań Stowarzyszenia.
Kolejna zasada to sprawiedliwość i działanie bez dyskryminowania ludzi. Tym imperatywem rządzi zasada równości, tolerancji, szacunku dla innych i jednakowej sprawiedliwości dla każdego. Dyskryminacja z powodu rasy, religii, wieku, kalectwa, narodowości lub podobnych jest oczywistym pogwałceniem polityki Stowarzyszenia i nie będzie tolerowana.
Nierówności pomiędzy różnymi grupami ludzi mogą wynikać z właściwego – bądź nie – użytkowania informacji i technologii. W sprawiedliwym społeczeństwie wszystkie jednostki miałyby jednakowe możliwości korzystania z technologii komputerowej, niezależnie od rasy, płci, religii, wieku, kalectwa, narodowości lub innych podobnych czynników. Jednakże te ideały nie usprawiedliwiają nieautoryzowanego użytku zasobów komputerowych ani nie dają adekwatnej podstawy do łamania jakiegokolwiek innego nakazu etycznego tego Kodeksu.
Honorowanie praw własności, w tym praw autorskich i patentów to kolejna z zasad etyki informatycznej.
Pogwałcenie praw autorskich, patentów, tajemnicy handlowej i warunków umów licencyjnych jest w większości przypadków zabronione przez prawo. Nawet jeśli oprogramowanie nie jest w ten sposób chronione, takie pogwałcenie jest niezgodne z właściwym zachowaniem zawodowym. Kopie oprogramowania mogą być wykonywane jedynie z właściwą autoryzacją. Nieuprawnione powielanie materiałów jest niewybaczalne.
Kolejnymi zasadami są respektowanie własności intelektualnej oraz . respektowanie prywatności.
Informatycy są zobowiązani chronić integralność własności intelektualnej. Nie wolno zwłaszcza korzystać z pomysłów czy pracy innych, nawet wtedy, gdy nie są one wyraźnie chronione przez prawa autorskie czy patenty.
Technologie informatyczne czy komunikacyjne pozwalają na zbieranie i wymianę osobistych informacji na skalę niespotykaną dotychczas w historii cywilizacji. Z tego względu zwiększa się możliwość naruszenia prywatności zarówno jednostek, jak i grup. Profesjonaliści komputerowi są odpowiedzialni za ochronę prywatności i nienaruszalności danych osobowych. Dotyczy to zarówno zabezpieczania dokładności danych, jak i ich ochrony przed (celowym czy przypadkowym) dostępem do nich osób nieuprawnionych. Należy ponadto ustalić procedury pozwalające zainteresowanym na sprawdzenie dotyczących ich danych oraz na korygowanie niedokładności.
Z tego imperatywu wynika, że jedynie pewna niezbędna ilość danych powinna być zebrana w systemie, że poziomy pamięci i zarządzania danymi powinny być ściśle określone i stosowane oraz że te osobiste dane, zebrane w jakimś określonym celu, nie powinny być wykorzystywane w innych celach bez zgody osoby (osób), której dotyczą. Te zasady dotyczą również komunikacji elektronicznej, w tym poczty elektronicznej, i zakazują zdobywania lub kontroli danych o użytkownikach łącznie z adresowanymi do nich wiadomościami, bez zezwolenia użytkowników lub bona fide autoryzacji związanej z pracą w systemie i jego utrzymaniem. Dane użytkownika, poznane podczas pracy w systemie, powinny być traktowane z najwyższą poufnością, z wyjątkiem przypadków, gdy są one dowodem na pogwałcenie prawa, reguł organizacyjnych lub tego Kodeksu. W tych przypadkach rodzaj i treść takiej informacji powinny być przekazane jedynie odpowiednim.
Ostatnią zasadą, którą opiszę jest respektowanie poufności informacji. Zasada uczciwości wymaga respektowania poufności informacji w przypadku, gdy ktoś wyraźnie przyrzekł to robić, jak również w sytuacji przypadkowego dotarcia do prywatnych informacji, niezwiązanych bezpośrednio z wykonywanymi obowiązkami. Postawa etyka oznacza respektowanie wszelkich zobowiązań do poufności informacji w stosunku do pracodawców, klientów i innych użytkowników, chyba że jest się zwolnionym z tego zobowiązania przez wymogi prawa lub inne zasady tego Kodeksu.
Powyższe zasady doskonale przedstawia, co prawda dość w skrótowy sposób „10 Przykazań Informatyka”.
10 Przykazań Informatyka
1. Nie będziesz używał komputera, by szkodzić bliźnim.
2. Nie będziesz przeszkadzał bliźnim w pracy z komputerem.
3. Nie będziesz grzebał w plikach bliźniego.
4. Nie będziesz używał komputera do kradzieży.
5. Nie będziesz używał komputera do składania fałszywych świadectw.
6. Nie będziesz używał lub kopiował programów, za które nie zapłaciłeś.
7. Nie będziesz używał zasobów komputerowych bliźnich bez zezwolenia.
8. Nie będziesz przywłaszczał sobie własności intelektualnej bliźnich.
9. Będziesz rozważał społeczne konsekwencje programów, które napiszesz.
10. Będziesz używał komputera z rozwagą i szacunkiem.