OBSZARY WYSTĘPOWANIA WÓD MINERALNYCH - WODY MINERALNE

Wstęp

Zdrowy styl życia wymaga zdrowej wody. Już przed wiekami mówiono: „Mens sana in corhore sano”, co znaczy: W zdrowym ciele zdrowy duch. Obecnie poszukując metody na dobre samopoczucie powracamy właśnie do tej dewizy. Coraz bardziej staje się popularny zdrowy tryb życia. Zaczynamy zwracać uwagę na to, co kryje się na opakowaniach produktów, które spożywamy. Staramy się także zwiększać naszą aktywność ruchową. Sanatoria i lecznicze wody mineralne są bardzo popularne nie tylko wśród ludzi starszych. U wielu osób na stołach zaczyna pojawiać się woda mineralna zamiast napojów słodzonych o zawartości wielu „ E-...”. W Polsce posiadamy dużą bazę wód mineralnych. Pobierana jest ona z wielu ujęć w różnych miejscowościach. Powstałe tam uzdrowiska cieszą się zainteresowaniem turystów głównie ze względu na walory przyrodnicze oraz lecznicze.
Wykazanie wpływu występowania wód mineralnych na atrakcyjność turystyczną danego obszaru jest celem mojej pracy. Postaram się wyjaśnić to na przykładzie rozwoju cieszących się uznaniem uzdrowisk w Polsce, które zdobyły swą sławę właśnie dzięki wodom mineralnym i ich eksploatacji.

I. Pojęcie atrakcyjności turystycznej i walorów turystycznych

„Uważa się na ogół, że atrakcyjność turystyczna przejawia się poprzez istnienie określonej cechy charakterystycznej, przyciągającej turystów w pewne tereny dzięki walorom krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także różnych interesujących obiektów zagospodarowania turystycznego. Podkreśla się przy tym, że termin atrakcyjność turystyczna posiada znaczenie względne, a to z powodu różnych warunków psychofizycznych jej odbiorców. Obecnie, wobec wielkiego rozwoju urbanizacji , z jej wszystkimi ujemnymi skutkami, atrakcyjna turystycznie może być dla pewnej grupy turystów- strefa ciszy wraz z przyrodą możliwie nienaruszoną, czystym powietrzem i wodą, podczas gdy dla innej grupy atrakcyjne są właśnie tereny o intensywnym zagospodarowaniu, zawierające obiekty turystyczne, obfitujące w możliwość rozrywek wszelkich rodzajów.
W innym nieco ujęciu uważa się, że atrakcyjność turystyczna regionu oznacza stopień przyciągania przez dany region określonego rodzaju turystyki i jest związana z ilością występujących w nim (czyli właściwych mu) obiektów i zjawisk, na których istnieje popyt danej formy ruchu turystycznego. Także i w tym przypadku podkreśla się, iż jest to pojęcie o charakterze względnym, z uwagi na konieczność określenia , gdy mowa o atrakcyjności, do jakiej formy turystyki się ona odnosi.. Jeżeli natomiast jeden i ten sam obszar może być wykorzystywany dla różnych rodzajów turystyki, to można mówić o jego integralnej lub uniwersalnej atrakcyjności turystycznej.
Należy mieć na uwadze, że pojęcie atrakcyjności jest względne jeszcze w innym aspekcie. Otóż dla różnych grup socjalno – etnicznych, uprawiających te samą formę turystyki, jeden i ten sam region (obiekt) może być w różnym stopniu atrakcyjny.(...)
W opinii innych autorów atrakcyjność turystyczna jest pojęciem złożonym i należy ją rozpatrywać kompleksowo. Decydują bowiem o niej walory turystyczne, dostępność komunikacyjna, oraz podaż usług związanych z zagospodarowaniem obszarów odwiedzanych. Jest więc ona pojęciem integrującym elementy, które stanowią podstawę rozwoju ruchu turystycznego, to znaczy walory turystyczne z warunkami zaspokojenia potrzeb tego ruchu w postaci odpowiednio wykształconej infrastruktury turystycznej(...)
Elementem atrakcyjności turystycznej są walory turystyczne. Pod pojęciem tym rozumie się najczęściej pewien zespół elementów środowiska geograficznego, który może być przedmiotem zainteresowań turysty i stanowić zarazem motyw wyjazdu do danego regionu lub miejscowości. Walorem turystycznym może być nie tylko krajobraz, właściwości lecznicze klimatu, dobre warunki do uprawiania narciarstwa, zabytki architektury, ale także cisza, spokój, uprzejmość mieszkańców, możliwość rozrywki, wysoki poziom usług itp.(...)
Podział uwzględniający kryterium funkcjonalne wyróżnia:
- walory wypoczynkowe, stanowiące podstawę rozwoju funkcji wypoczynkowych, pozostające w ścisłej zależności od warunków środowiska przyrodniczego,
- walory specjalistyczne, wiążące się również z cechami elementów środowiska przyrodniczego, umożliwiające uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, a w przypadku występowania na jakimś obszarze wód mineralnych i korzystnych warunków klimatycznych, stanowiące podstawę rozwoju funkcji uzdrowiskowych
- walory krajoznawcze (...)” (źródło 21)
Z powyższych definicji wynika, że rozwój turystyki wypoczynkowej i leczniczej na danym obszarze jest ściśle uzależniony od występujących tam walorów turystycznych i są one istotnym element atrakcyjności turystycznej regionu, a zarówno walory wypoczynkowe, jaki i walory specjalistyczne, w tym walory uzdrowiskowe, ściśle wiążą się z cechami środowiska przyrodniczego. ”Warunkiem przydatności środowiska przyrodniczego dla celów leczniczych i profilaktycznych są nieprzeciętne walory krajobrazowe i naturalne czynniki lecznicze, a w tym także korzystne właściwości bioklimatyczne. Podstawę rozwoju funkcji uzdrowiskowych stanowią zatem wody mineralne, torfy lecznicze, zwane borowinami oraz lecznicze właściwości klimatyczne.(...).Największe jednak znaczenie dla lecznictwa uzdrowiskowego posiadają wody mineralne.”( źródło 21).

II. Znaczenie wody w życiu człowieka

Tak naprawdę, chyba nikt nie zaprzeczy ogromnego znaczenia wody dla życia na Ziemi. Dlaczego? Bo woda jest wszędzie. Otacza nas z każdej strony, jest także głównym składnikiem naszego (i każdego innego, żywego) organizmu. Już 20 procentowy spadek jej zawartości w organizmie może doprowadzić do śmierci. Bez wody - związku dwóch pierwiastków tlenu i wodoru - nie byłoby życia na naszej planecie, nie mógłby funkcjonować żaden żywy organizm. Niedobór wody już po kilkunastu godzinach powoduje gorsze ukrwienie mózgu, spada więc zdolność koncentracji, występują zaburzenia koordynacji ruchów i pamięci, dokuczają nam uporczywe bóle głowy, pojawiają się kłopoty z sercem i trawieniem. U człowieka odwodnionego w całym organizmie następuje wysychanie błon śluzowych, które przestają być naturalną barierą dla bakterii i wirusów, spada więc odporność na choroby.
Rada Promocji Zdrowia i dietetycy zalecają, że aby utrzymać prawidłowy bilans wodny organizmu, przeciętnie pracujący człowiek powinien wypijać nie mniej niż 2 l płynów (w upały nawet do 3 l), w tym 1-1,5 l wody mineralnej. Zawarte w niej pierwiastki w łatwo przyswajalnej i zjonizowanej formie mogą korzystnie wpływać na zdrowie i uzupełniać niedobory niektórych składników mineralnych, których brakuje organizmowi lub traci je w sposób nadzwyczajny.
Woda stanowi życiodajną bazę kształtującą środowisko życia i działalność człowieka. Bez niej niemożliwym jest utrzymanie higieny, produkcja przemysłowa, roślinna i zwierzęca. Dlatego wielkie starożytne cywilizacje powstawały właśnie w pobliżu wielkich ujęć wodnych.
Woda nigdy nie zginie, ale przyjmie od środowiska każdą ilość trucizn i zostanie przyjęta przez każdy zakład wodociągowy. Niestety tam nie do końca możliwe jest usunięcie substancji trujących, a my nie mając wyjścia pijemy ją na co dzień, gdyż jest ona nam niezbędna do życia i prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu . Z tego powodu coraz częściej uciekamy na „łono natury” , do nieskażonych ekologicznie rejonów, wykorzystując lecznicze działanie mikroklimatu i wód mineralnych w różnych uzdrowiskach do regeneracji naszych sił witalnych i leczenia różnych chorób. Dzięki tym naszym preferencjom rozwija się turystyka w miejscowościach uzdrowiskowych.

III Geneza powstania złóż wód mineralnych

III.1. Pochodzenie wód na Ziemi.

Skąd pochodzi woda? To pytanie po dzień dzisiejszy trapi także i naukowców, gdyż do tej pory nie przyjęto jednej, właściwej wersji. Dominują jednak dwie hipotezy:
• solarna - zakłada, że woda powstała w wyniku wiązania się z tlenem w atmosferze wodoru, docierającego do Ziemi wraz z wiatrem słonecznym
• ziemska - według której woda jest pochodzenia ziemskiego - powstała z odgazowania wody zawartej w skałach płaszcza Ziemi
Nauką zajmującą się wodami podziemnymi jest hydrogeologia. Zajmuje się ona badaniem zjawisk i procesów związanych z występowaniem, gromadzeniem i krążeniem wód podziemnych, oddziaływaniem skał na wodę i wody na skały. Bada ośrodki skalne, w których wody krążą, cechy chemiczne i fizyczne wód podziemnych, a także określa ich genezę, sposób formowania i wielkość zasobów.

III.2.Powstanie wód mineralnych

Wody podziemne powstają, gdy woda opadowa dostaje się w głąb ziemi w szczeliny skalne. Składniki mineralne są wypłukiwane przez wody infiltracyjne ze skał lub też są produktami reakcji zachodzących między składnikami chemicznymi. Jeśli woda infiltracyjna zetknie się z pokładami mineralnymi, które mają składniki łatwo rozpuszczalne w wodzie, wówczas przechodzą one do wody. Miedzy skałami tworzą się pokłady wody mineralnej. Szczególnie gdy woda zostaje nasycana CO2, tworzy się słaby kwas węglowy, będący chemicznie agresywny. Wtedy nagazowana woda rozpuszcza te związki mineralne, które znajdują się w występujących tam skałach. np. ługowanie szczelin wypełnionych żyłami wapienno- magnezowymi jest przyczyną dużej koncentracji w wodzie jonów Mg2+,Ca2+. Taka woda jest dobrze zmineralizowana.
Litologia warstw skalnych, głębokość występowania i czas przebywania wody w środowisku skalnym decydują o jej składzie chemicznym i stopniu mineralizacji.
W wodach podziemnych wykryto dotychczas 50 naturalnych pierwiastków z 88 występujących w przyrodzie. Dzielą się one na:
1. Pierwiastki główne (makroelementy) - wodór, węgiel, tlen, sód, magnez, siarka, potas, chlor, wapń, mangan, brom, żelazo, jod
2. Pierwiastki rzadkie ( mikroelementy) - lit, bor, fosfor, miedź, cynk, arsen, chrom, kobalt, nikiel, srebro, bar, ołów
3. Pierwiastki śladowe - rubid, złoto, rtęć.
4. Pierwiastki promieniotwórcze - radon, toron, uran, rad i tor.
Gazy takie jak dwutlenek węgla , siarkowodór czy radon dostają się do wody wskutek procesów zachodzących w głębi ziemi.
Każda woda posiada określone właściwości fizyczne, takie jak: temperatura, przezroczystość, smak, zapach, barwa, przewodnictwo elektryczne, a czasami radoczynność. Właściwości te, zależą przede wszystkim od środowiska geologicznego, w którym woda występuje lub przez które się przemieszcza. Wydajność źródeł zależy od ilości opadów atmosferycznych, więc jest zmienna. Każdy rodzaj wody mineralnej powstaje w sposób i w warunkach nieco odmiennych.
Solanki powstają w wyniku ługowania złóż soli kamiennej lub skał osadowych pochodzenia morskiego.
Szczawy powstają z wód podziemnych przez nasycenie CO2,w warunkach wysokiej temperatury i wysokiego ciśnienia, najczęściej w procesach wulkanicznych, ale również ze skał wapiennych w procesach chemicznych, a także w sąsiedztwie złóż torfowych lub węgla brunatnego, gdzie w wyniku reakcji chemicznych uwalnia się CO2 w formie pęcherzyków zwanych mofetami(np. w Kudowie).
Wody siarczkowo- siarkowodorowe powstają w głębi ziemi przez saturowanie siarkowodorem wód o małej mineralizacji, zwłaszcza z kwaśnym jej odczynem, najczęściej w wyniku wietrzenia i rozpuszczania gipsów i anhydrytów. Duże ilości H2S wyzwalają się w ekshalacjach wulkanicznych.
Wody radoczynne powstają przez nasycenie wód podziemnych radonem, wydzielającym się ze skał zawierających rad powstały z uranu.
Wody termalne powstają albo z wód infiltracyjnych słabo zmineralizowanych, które mają kontakt z warstwami skał aktywnymi wulkanicznie lub też wysoko zmineralizowanych, pochodzących z dużej głębokości ziemi, np. solanki termalne. (źródło 22)

IV Klasyfikacja wód mineralnych

IV.1. Podział wód na Ziemi:

Wody występujące na Ziemi dzielimy na:
•powierzchniowe (np. morza, rzeki,jeziora)
•podziemne- te znajdują się w próżniach i szczelinach skalnych, występujące w postaci naturalnych wypływów, źródeł, studni kopanych i wierconych
Wody podziemne są najbardziej czystymi i nie skażonymi ze wszystkich wód. Zawierają one wiele minerałów. Ilościowym wyrazem stopnia ich mineralizacji jest określenie liczbowe ciężaru osadu jaki pozostaje po odparowaniu wody w temp. 105 stopni C. Na tej podstawie, umownie dzieli się wody podziemne na trzy grupy:
1)normalne lub słodkie wody -pozostawiają mniej niż 0,5 g osadu z 1 litra
2)akratopegi - od 0,5 do 1,0 g/l
3)mineralne - powyżej 1 g/l

IV.2. Podział wód mineralnych.

a)wg składu chemicznego:
1)solanki zwykłe, zawierające głównie sól kamienną NaCl i solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca), czyli wody chlorkowo -sodowe
2)wody siarkowe(siarczkowo-siarkowodorowe)-zawierają wolny siarkowodór H2S, bądż rozpuszczony w wodzie w wodzie wodorosiarczek HS, siarczki: sodu Na2S i wapnia CaS
oraz siarczany: gł. wapnia CaSO4 , magnezu MgSO4 i sodu Na2SO4wody
3)szczawy –wody z wolnym dwutlenkiem węgla CO2, zawierające wodorowęglany (kwaśne węglany): wapnia Ca(HCO3)2 i sodu NaHCO3, dzielą się na:
alkaliczne, słono-alkaliczne, żelaziste i inne
lub na: proste, wodorowo-węglanowo-sodowo-wapniowe, wodorowo – węglanowo – magnezowo – sodowo - żelaziste( zawierające ponadto związki żelaza),
4)wody radoczynne - zawierają małe ilości pierwiastków promieniotwórczych, co najmniej 2nC/kg

b) wg ogólnej mineralizacji:
1). woda niskozmineralizowana - naturalna woda mineralna, naturalna woda źródlana - woda zawierająca w jednym litrze poniżej 500 mg rozpuszczonych składników mineralnych
2) woda średniozmineralizowana - naturalna woda mineralna, naturalna woda źródlana
i woda stołowa - woda zawierająca w 1 litrze od 500 do 1500 rozpuszczonych składników mineralnych
3) woda wysokozmineralizowana - naturalna woda mineralna i stołowa - woda zawierająca w 1 litrze powyżej 1500 mg rozpuszczonych składników mineralnych

c) wg pochodzenia CO2 w wodzie:
1) wody z naturalną zawartością CO2
2) wody nasycone CO2 naturalnego pochodzenia
3) wody nasycane CO2 o jakości wymaganej dla środków spożywczych
4) wody odgazowane i wtórnie zasycone CO2 naturalnego pochodzenia lub o jakości
wymaganej dla środków spożywczych

d) według stopnia nasycenia C02:
1) wody nie nasycone CO2 - niegazowane
2) wody niskonasycone CO2 - do stężenia 1500 mg/l CO2
3) wody średnionasycone CO2 od 1500 do 4000 mg/l CO2
4) wody wysokonasycone C02 od 4000 do 6000 mg/l CO2
IV.3.Wody lecznicze i ich zastosowanie.
Wodami swoistymi nazywamy wody, które charakteryzują się podwyższoną zawartością pewnych składników, tzw. specyficznych (swoistych), o szczególnym oddziaływaniu na organizm człowieka, jak również wody o podwyższonej temperaturze. Składnikami, które oddziaływają leczniczo są np. jony bromkowe (Br-), jodkowe (J-), fluorkowe (F-), żelazowe(Fe2+).
Część z wód mineralnych stanowią wody lecznicze, do których zalicza się także wody, tzw. słabo zmineralizowane, zawierające mniej niż 1 g/l soli minerałów i gazów leczniczych; wyróżnia je obecność składników o szczególnej aktywności farmakodynamicznej. W nazwie wód leczniczych uwzględnia się najpierw aniony, potem kationy w kolejności malejących stężeń, np. woda chlorkowo-sodowa, woda siarczanowo-magnezowa.
„Formalnie woda zostaje uznana za leczniczą przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, a jej eksploatacja - już jako kopaliny - podlega prawu górniczemu. Obecnie za lecznicze uznawane są w Polsce wody z 63 złóż (M.P. nr 28 z 1990r. i nr 36 z 1992r.).”Przy stosowaniu tych wód należy zachować szczególną ostrożność, gdyż zamiast pomóc, mogą zaszkodzić. Powinno się je pić profilaktycznie lub leczniczo jedynie w ilościach zaleconych przez lekarza.
Wody termalne, czyli cieplicze to wody o temperaturze wyższej niż średnia temperatura roku danej miejscowości, w której woda występuje. Także one uznawane są za wody lecznicze. “Stanowią one prawie połowę wszystkich zasobów źródeł mineralnych odkrytych w Polsce.”(źródło: 2) Są one bazą terapii uzdrowiskowych w Ciechocinku, Cieplicach Zdroju, Lądku Zdroju. Występują też w miejscowościach wypoczynkowych spełniających niektóre kryteria i warunki zawarte w ustawie o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym: Koszutach, Krynicy Morskiej, Zakopanem, Trzebnicy oraz w: Łabędziu, Maruszy, Polwicy.
Wody mineralne stosuje się do zabiegów baneologicznych, zwłaszcza kąpieli leczniczych (w wannach i w basenach), do inhalacji, płukań oraz kuracji pitnej. Kąpiele przeznaczone są do lecznictwa chorób układu krążeniowo-oddechowego, dermatologicznych, układu ruchu i innych.
Kuracja pitna tzw. krenoterapia natomiast stosowana regularnie zapobiega lub uzupełnia niedobory mikro- i makroelementów w organizmie, co ma obecnie duże znaczenie, biorąc pod uwagę zubożenie gleby i środków spożywczych w niektóre z niezbędnych składników mineralnych np. magnez, jod. Krenoterapia wywiera także działanie miejscowe na przewód pokarmowy.
Nie jest jednak bez znaczenia jaką wodę mineralną pijemy. Nie wszystkie wody mineralne nadają się do powszechnego spożycia w dowolnych ilościach. Czynnikiem ograniczającym jest mineralizacja ogólna, duże nasycenie dwutlenkiem węgla, zawartością sodu , chlorków, siarczanów, jodków i fluorków.

V.Historia rozwoju uzdrowisk.

V.1 . Wody mineralne a początki lecznictwa uzdrowiskowego.

Leczenie zdrojowe ma bardzo długą tradycję. Ludzie chorzy od niepamiętnych czasów podążali za zwierzętami, które instynktownie leczyły się mocząc się w źródłach. Leczniczy wpływ kąpieli na ustrój człowieka znany był w starożytnej Grecji jeszcze przed Hipokratesem. Istniał tam specjalny zakon eskulapów, którzy zakładali „Świątynie zdrowia” usytuowane w pobliżu źródeł. Natomiast Rzymianom łaźnie służyły przede wszystkim za miejsce spotkań towarzyskich. Naturalne wody mineralne dzięki ich specyficznemu smakowi w starożytnym Rzymie zwróciły uwagę i zaczęto je nalewać do amfor i beczek. Dostarczano je do domów bogatych patrycjuszy nieraz bardzo daleko od ich ujęcia.
Z kolei we Francji i Włoszech tradycje picia wód mineralnych pojawiły się w średniowieczu. Natomiast w centrum Europy (Niemcy, Czechy, Polska i in.) większą rolę odgrywały lecznicze kąpiele. Po wojnie 30-letniej, tj. od połowy XVII wieku picie wód mineralnych było już w Europie zwyczajem powszechnym. Od XVIII w. rozpoczęło się coraz powszechniejsze rozlewanie wód i handel nimi.
Miejscowości, gdzie występowały wody o leczniczych właściwościach, posiadające też leczniczy klimat i walory krajobrazowe, zaczynały być coraz bardziej znane, zaczęto budować w nich pijalnie, sanatoria i pensjonaty, aby wielcy i bogaci, ale także prości ludzie mogli przyjeżdżać tam na leczenie i wypoczynek. Niektóre z tych miejscowości zyskiwały sławę międzynarodową, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego regionu, ponieważ urządzano tam często sławne koncerty i imprezy artystyczne.

V.2.Historia rozwoju uzdrowisk polskich.

Lecznicze walory uzdrowisk polskich znane były już w średniowieczu, choć właściwy ich rozwój nastąpił dopiero pod koniec XVIII i w XIX wieku. Już w 1288 roku joannici zaczęli działalność kuracyjną uzdrowiska w Cieplicach, w XVI wieku miasto to było już znane w Europie. Uzdrowisko rozbudowało się w 2 poł. XIV w., gdy osiedli tu cystersi, którzy rozwinęli lecznictwo uzdrowiskowe.
Georgius Aelurius, kronikarz Ziemi Kłodzkiej, w swej Glaciographi z 1625 r. Wymienia 12 miejscowości posiadających lecznicze właściwości. Były to Polanica, Stary Wielisław, Gorzanów, Duszniki, Jeleniów, Drzązgi, Kudowa, Nowa Bystrzyca, Długopole Dolne, Jedlina, Szalejów i Wolany. Niestety nie wszystkie z nich stały się uzdrowiskami. Pozostałe do dziś są nieznane, pomimo tego, że eksploatowano w nich kiedyś zdroje lecznicze, a niekiedy czyni się to nadal jak w Jeleniowie pod Kudową.
Za jedno z najstarszych w Europie zdrojowisk należy uznać Lądek, gdzie w XII wieku korzystano z wód leczniczych. Istniały tu urządzenia kąpielowe, które podobno zostały zniszczone podczas najazdu Mongołów, a ich ślady odkryto przy budowie „Wojciecha” w 1678 r. Z kolei Polanica jest najmłodszym uzdrowiskiem Ziemi Kłodzkiej.
W Kotlinie Wałbrzyskiej rozwinęły się trzy uzdrowiska, które były znane już w odległych czasach: Stary Zdrój od XIV wieku, Jedlina od XVI wieku, a Szczawno podobno jeszcze wcześniej. Starsze od miasta jest źródło mineralne Mieszko, które wykorzystywane było od epoki brązu. Pierwsze historyczne wiadomości o istnieniu źródeł wód leczniczych w Szczawnie pochodzą z I połowy XIII w. W trakcie wykonywania na początku XX wieku prac mających na celu renowację ujęć odkryto studnie wykonane z belek uszczelnionych iłem, których wiek ustalono na I-II w. p.n.e. Kariera Szczawna, mimo bliskości dużego przemysłowego miasta Wałbrzycha, rozwijała się nadzwyczaj dobrze.
W Kudowie już w roku 1636 wykorzystywano właściwości lecznicze wód mineralnych, których walory smakowe podobno przedkładano nad wino. Po roku 1945 Kudowa ze swoimi źródłami wód mineralnych zaczęła nabierać coraz większego znaczenia jako miejscowość uzdrowiskowo - wypoczynkowa. W roku 1963 uzdrowisko zostało zaliczone do uzdrowisk międzynarodowych.
W Świeradowie lecznictwo rozwinęło się stosunkowo późno, bo dopiero w XVIII w. W 1739 roku specjalistyczna komisja Hrabiego Schaffgotscha naukowo stwierdziła lecznicze działanie wód z okolicznych źródeł. W 1750 r. powstał pierwszy dom zdrojowy i pijalnia. W 1817 r. odkryto nowe źródła mineralne i założono Zdrój Górny, a w latach 1934-36 znowu odkryto wody, tym razem radoczynne. Od tamtej pory nastapil szybki rozwój miejscowości. W Czerniawie lecznictwo balneologiczne rozpoczęte zostało w XVII wieku.
Dopiero w XVIII w. nastąpił rozkwit miasta Duszniki jako uzdrowiska. Chociaż pierwsze wzmianki o wodach leczniczych pochodzą z początku XV w., to dopiero w 1769 r. przeprowadzono tam pierwsze badania źródeł mineralnych. To jednak przyczyniło się bezwzględnie do przyszłej kariery miasta, stały się miejscem wyjątkowym na mapie Europy, do którego tłumnie przybywali zacni ówczesnego świata.
Ustroń- to uzdrowisko stare a zarazem jedno z najmłodszych. Chociaż znakomite tradycje lecznictwa uzdrowiskowego sięgają tutaj 200 lat z czasem zaczęło być zapominane. Ale i dla niego nadeszły lata „tłuste”. Nawiercenie wydajnych wód solankowych, na dodatek termalnych, przesądziło o rozwoju Ustronia. W latach 1986 oddano do użytku największe w kraju sanatorium uzdrowiskowe i olbrzymi, bodajże największy w Europie, zakład przyrodoleczniczy. Wcześniej zbudowano 16 słynnych, niezwykle fotogenicznych z lotu ptaka sanatoriów-piramid. Powstało uzdrowisko na wskroś nowoczesne.
Wielką erę Krynicy jako uzdrowiska zaczęła w 1856 r. działalność Józefa Dietla - profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego uznawanego za ojca polskiej balneologii. W tym okresie powstały takie obiekty uzdrowiskowe jak: Stare Łazienki Mineralne, Stare Łazienki Borowinowe, Dom Zdrojowy, drewniana Pijalnia Główna z deptakiem.
Rymanow Zdrój -zaczął istnieć jako uzdrowisko w 1872 r., kiedy to ówczesny właściciel okolicznych dóbr - Stanisław Potocki, dokonał odkrycia źródeł mineralnych.
Polańczyk to wieś istniejąca w 1580 r. Dzięki atrakcyjnemu położeniu, dobrym warunkom klimatycznym i źródłom wód mineralnych, posiada duże perspektywy rozwoju jako ośrodek wypoczynkowo-uzdrowiskowy. W 1967 r. zaliczona do miejscowości wczasowo-wypoczynkowych, w 1974 r. uzyskała status uzdrowiska. Pierwsze domy wypoczynkowe zostały oddane do użytku w 1970r.
W Połczynie-Zdroju- miejscowy pastor- Joachim Titel zwrócił uwagę na leczniczy charakter odkrytych w 1688 r. źródeł wody mineralnej. Od tamtego czasu do miasta zaczęli przybywać kuracjusze, na potrzeby których w 1705 r. Jakub von Krockow junor (wnuk pierwszego właściciela miasta) wybudował pierwszy dom zdrojowy. To spowodowało rosnące znaczenie kurortu w północnej Europie.
Początki działalności uzdrowiskowej w Kamieniu Pomorskim sięgają drugiej połowy XIX-ego wieku. W 1876 roku odkryto zasobne źródła solankowe. Pobliskie złoża peloidów, atrakcyjne położenie geograficzne i szczególny mikroklimat spowodowały, że miasto szybko zaczęło nabierać charakteru ośrodka leczniczo-wypoczynkowego. W roku 1966 Kamień Pomorski uzyskał status miasta uzdrowiska – nastąpił dalszy rozwój i rozszerzenie działalności leczniczej i rehabilitacyjnej. Powstały nowe sanatoria i szpitale uzdrowiskowe.
Nie są dokładnie określone początki Ustki, jako uzdrowiska. Dopiero bowiem około 1830 roku rozpoczęto oficjalne rejestrowanie wczasowiczów. W 1870 r. zaczęło działać w Ustce Towarzystwo Kąpielowe, które w sposób zorganizowany zajęło się rozwojem Ustki jako uzdrowiska. W 1920 r. liczba kuracjuszy przekroczyła już liczbę stałych mieszkańców Ustki.
Oprócz uzdrowisk wymienionych do tej pory, istniały także mniej znane i rzadko odwiedzane. Należą do nich np. czynny do dziś Przerzeczyn. Niestety zapomnianym dzisiaj zakładem wód leczniczych są wrocławskie Gajowice i dawne osiedle Dworek. Jedynym w Polsce źródłem szczawy alkaliczno- glauberskiej są Stare Rochowice pod Bolkowem, nigdy jednak nie były szerzej wykorzystane.
W Wysowej tradycje leczenia uzdrowiskowego są znacznie dłuższe i sięgają XVIII w. Okres świetności uzdrowiska to przełom XIX i XX w. Zniszczenia obu wojen światowych przekreśliły tamte osiągnięcia, ale właśnie dzięki temu cała baza zabiegowa i zaplecze powstały w okresie powojennym.
Złoża solanek jodowo-bromowych występujące w obrębie osadów mioceńskich w rejonie Bochnia-Gdów (złoże Łapczyca) były wykorzystywane do produkcji soli leczniczej, kosmetycznej oraz produkcji jodu.

VI Obszary występowania wód mineralnych w Polsce

Ze względu na właściwości chemiczne można przypisać poszczególne rodzaje wód do następujących miejscowości:

Chlorkowo-sodowe > 1000 mg NaCl/l (solanki 1,5%)
Chlorkowo-potasowe, wapniowe, magnezowe, jodkowe, bromkowe, żelaziste, siarczkowe (Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Kamień Pomorski, Świnoujście, Goczałkowice, Rabka oraz Busko, Solec, Iwonicz, Rymanów, Wieniec)
Wodorowęglanowe > 1000 mg CO2/l
Sodowe, potasowe, wapniowe, magnezowe, chlorkowo-sodowe, żelaziste
(Krynica, Polanica, Kudowa, Muszyna, Duszniki, Rymanów, Iwonicz, Długopole, Czerniawa, Szczawno, Szczawnica, Wysowa, Żegiestów, Świeradów)
Siarczkowo-siarkowodorowe > 1,0 mg S/l
Siarczkowe proste, siarczanowo-sodowe, wapniowe, siarczanowo-chlorkowe, sodowe, bromkowe, jodkowe
(Busko, Solec, Przerzeczyn, Wieniec, Swoszowice, Horyniec, Wapienne oraz Kudowa, Lądek, Duszniki, Ciechocinek - źródło 14)
Radoczynne > 2nCi Rn/l
Radonowe-siarczkowe, fluorkowe, szczawy radoczynne
(Świeradów, Czerniawa, Lądek Zdrój,Długopole, Szczawno)
Termalne > 20C (cieplice)
Chlorkowo-sodowe, radoczynne, fluorkowe
(Cieplice, Lądek, Ciechocinek)


Rys.1 Mapa obszarów występowania wód mineralnych i rozmieszczenie miejscowości uzdrowiskowych.


Zasoby wód na terenach górskich powstały podczas faldowań paleozoicznych i alpejskich. Na obu obszarach mamy do czynienia z uniknięciem pokrycia przez lądolody gór pasm Sudetów i Karpat w historii ziemi. Tereny fałdowań paleozoicznych i alpejskich posiadające obfite złoża wód mineralnych zajmują ok. 12% obszaru Polski. Do ich powstania przyczynił się prawdopodobnie wulkanizm trzeciorzędowy. Spowodował on, między innymi, że wody zostały nasycone wyzwalającym się dwutlenkiem węgla, korzystnym dla rozpuszczenia się w nich niektórych minerałów.
Przypuszcza się, że środowiskiem mineralizowania się wód jest kompleks utworów karbońskich. Wody podziemne infiltrujące w rejonach wychodnich i strefach linii uskokowych nasycane są dwutlenkiem węgla i wchodzą w reakcje wymienne ze składnikami otaczających skał. Różnorodność elementów zawartych w wodzie jest następstwem zróżnicowania otaczającego materiału skalnego. Pochodzenie wolnego dwutlenku węgla należy wiązać z młodym wulkanizmem trzeciorzędowym. Gaz gromadzony jest w osadach karbońskich niecki śródsudeckiej, a o jego obecności świadczyły częste ekshalacje w kopalniach węglowych Wałbrzycha. Drogami krążenia są wszelkie zaburzenia tektoniczne. Dla szczawieńskich wód leczniczych charakterystyczne są niskie wydajności, niewysoka mineralizacja, szybki wpływ opadów na wydatek oraz wyraźne zmiany tego parametru i temperatury związane z porami roku. Na tej podstawie należy sądzić, że zasięg krążenia szczaw nie jest rozległy ani głęboki.
Źródła żelaziste występują zarówno w górach, jak i na nizinach(np. w Nałęczowie). Różnorodność składu mineralnego źródeł mineralnych Sudetów i Karpat , które są obszarami głównego ich występowania jest bardzo znaczna. Występowanie szczaw wiąże się często ze zjawiskami powulkanicznymi. Przypuszcza się między innymi , że szczawy okolic Krynicy i doliny Popradu czerpią swój dwutlenek węgla z wgłębnych ognisk zastygłej już magmy.(źródło20)
Złoża wód mineralnych są bardzo nierównomiernie rozmieszczone na obszarze Polski. Dla potrzeb niniejszej pracy możemy je podzielić na następujące główne skupiska:
• obszar sudecki
• obszar karpacki
• obszar środkowopolski
• obszar pomorski
W regionie sudeckim wody są zazwyczaj nisko zmineralizowane, niejednokrotnie poniżej 200 mg/dm3. Szczawy są najcenniejszym surowcem tych wód, ujmowane są w obrębie skał krystalicznych (np. Szczawina, Czerniawa) oraz osadowych (Polanica, Szczawno i in.). Charakteryzują się trochę wyższą mineralizacją (do 3,5 g/dm3) i zawartością żelaza do kilkudziesięciu mg/dm3.
W Gorzanowie mamy do czynienia ze szczególną sytuacją. Znajduje się tam kilka ujęć, z których wypływa samoczynnie około 200 m3/h zagazowanych wód.
Na terenie Sudetów wyróżniamy:
szczawy proste
wodorowo-węglanowo-sodowo-wapniowe
wodorowo-węglanowo-magnezowo-sodowo-żelaziste
a także wody siarczanowe
Występują tu również cieplice oraz wody radoczynne i arsenowe. Niepowtarzalny mikroklimat zdrojowisk podsudeckich sprzyja wypoczynkowi i rekreacji. Piękno krajobrazu, różnorodność fauny i flory oraz zabytki od dawna przyciagają do siebie turystów nie tylko z Polski.
Na obszarze karpackim generalnie spotykamy się z utworami fliszowymi (piaskowce i łupki), ogólnie słabo zasobnymi w wody podziemne. Właściwie do celów eksploatacji możliwa jest jedynie strefa do głębokości 80 m, natomiast większą wydajnością charakteryzują się piaskowce niż łupkowce. W niektórych rejonach -głownie nieopodal dużych stref dyslokacyjnych wody zwykłe i zmineralizowane występują jednocześnie. Przy czym wody zwykłe nie wykazują mineralizacji powyżej 1 g/dm3 mineralnych natomiast kilkunastu do kilkudziesięciu g/dm3.
Część cennych wód mineralnych (Rabka, Rymanów) związane jest z karpacką prowincją solanek, inne zaś ( Krynica, Muszyna, Piwniczna) z wodami infiltracyjnymi nasyconymi dwutlenkiem węgla z głębokiego podłoża. Pewne znaczenie w tym obszarze mają wody osadów czwartorzędowych w dolinach większych rzek (np. Kotlina Sądecka).
Z występowanie wód mineralnych (szczaw) wiąże się powstanie uzdrowisk jak Szczawnica, Piwniczna, Żegiestów, Muszyna i najbardziej znana Krynica-Zdrój. Wody mineralne typu szczawa z rejonu krynicko-popradzkiego zostały uznane za lecznicze i eksploatacja ich podlega przepisom „Prawa górniczego”.
„Południowa część województwa małopolskiego stanowi najbogatszy region w Polsce pod względem ilości wystąpień wód leczniczych i o właściwościach leczniczych, a także ich wykorzystania do celów balneologicznych i/lub rozlewnictwa.”(źrodło 3)
Wody mineralne w 18 miejscowościach uznano za lecznicze (szacuje się, że stanowi to 1/3 ogółu zasobów wód leczniczych w kraju) i występują głównie w rejonach górskich, ale także na obszarze Krakowa (Swoszowice, Mateczny, Mistrzejowice) i Krzeszowic (występują tam poziomy siarczkowych wód leczniczych, związanych z gipsowo-siarkonośną formacją miocenu Zapadliska Przedkarpackiego).
Większość małopolskich uzdrowisk i miejscowości uzdrowiskowych znajduje się w dolinie Popradu - pomiędzy Tyliczem, Krynicą, Muszyną, Żegiestowem, Wierchomlą, Łomnicą, Piwniczną, a Głębokiem. Strefa ta nazywana jest -centralna strefa hydrochemiczna karpackich prowincji wód mineralnych.
W tym rejonie w głównej mierze występują szczawy chłodne o mineralizacji od kilku do 30 g/dm3 (w wodach typu Zuber). Zauważa się niewielki wpływ wód głębszego krążenia o wyższej mineralizacji z zawartością jodu i bromu. Są to wody typu „Zuber” w Krynicy-Zdrój. Stwierdzono ich obecność także w Złockiem. Nazwa tych wód pochodzi od nazwiska ich odkrywcy geologa profesora Rudolfa Zubra.
Druga strefa obejmuje rejon Szczawnicy-Krościenka, Szczawy i Wysowej.
W obydwu strefach występują wody wodorowęglanowe typu szczaw pochodzenia infiltracyjnego wypływające z utworów fliszu karpackiego.
Oprócz tego w regionie II zewnętrznokarpackim miejscowościami uzdrowiskowymi charakteryzującymi się wodami mineralnymi są Rabka i Wapienne.
Babiogórski Park Narodowy w swych granicach obejmuje tą część polskich Beskidów, gdzie występuje największa koncentracja źródeł. Źródła na Babiej Górze i jej podnóży, które występują prawie w całym profilu wysokościowym tego pasma górskiego, wykazują zróżnicowanie ze względu na miejsce ich wypływu, sposób zasilania, wydajność, skład chemiczny i temperaturę. Interesującą grupę źródeł, występujących u orawskich podnóży Babiej Góry stanowią źródła siarczkowe, zlokalizowane w rejonie Lipnicy Wielkiej i Małej oraz Zubrzycy.Źródła babiogórskie wyprowadzają wody słodkie, akratopegi i wody mineralne, w różnym stopniu zmineralizowane. W okolicach Orawskiej Lipnicy udokumentowano osiem źródeł siarczkowych. W granicach Babiogórskiego Parku Narodowego, znajdują się tylko trzy z nich: „Pod Babią”, „Wawrzyniec”, „Na Łące”.
Pomorze to historyczna kraina położona w północnej części Polski, stanowiąca pas lądu rozciągnięty wzdłuż południowego brzegu Morza Bałtyckiego od wyspy Rugii, a ściślej od rzeki Recknitz aż prawie po półwysep Helski. Krajobraz Pomorza został ukształtowany około 15 tysięcy lat p.n.e. przez cofający się, topniejący lodowiec skandynawski w czasie ostatniej fazy zwanej zlodowaceniem bałtyckim. Strefa przybrzeżna sięgająca w głąb lądu około 50-100 km ma charakter równinny, nieliczne wzniesienia przekraczające 100 m n.p.m., obfituje w mierzeje, wydmy i przybrzeżne jeziora. Strefa południowa została tworzona przez morenę czołową i denną, na której krajobraz składają się pasma wzniesień, dolin rzek i tysiące jezior. Natura stworzyła tu znakomite warunki sprzyjające leczeniu i regeneracji organizmu. Naturalne walory lecznicze miejscowości - klimat, bogate złoża borowiny i solanki - stanowią podstawę funkcjonowania uzdrowisk w Świnoujściu, Kamieniu Pomorskim, Dziwnówku, Kołobrzegu i Połczynie Zdroju. Już kąpiele słoneczne i morskie, inhalacje aerozolem morskim podczas spacerów wpływają na poprawę stanu zdrowia.

VII Charakterystyka wybranych uzdrowisk polskich.

VII.1.Sudety

Świeradów-Czerniawa- Uzdrowisko „Świeradów –Czerniawa” położone w kotlinie pomiędzy grzbietami Gór Izerskich nad rzeką Kwisą, dzieli się na Świeradów Zdrój będący miejscem dla kuracjuszy dorosłych i Czerniawę, która jest miejscem przeznaczonym dla najmłodszych pacjentów. Specyficzny mikroklimat jest idealny dla dzieci ze schorzeniami dróg oddechowych. Bogactwami naturalnymi, na których wykorzystaniu zbudowana została ponad 200-letnia tradycja działalności uzdrowiskowej są zasoby wód mineralnych, radonu, świerku i borowin, wydobywanych w Górach Izerskich nieopodal Świeradowa Zdroju. Wykorzystywane w Uzdrowisku wody to niskomineralizowane szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe z zawartością żelaza, fluoru oraz radonu. Powietrze, gleba, woda w Świeradowie Zdroju są przesycone emanacją radu – szlachetnym gazem radonem – unikalnym w skali Europy. Wpływa on korzystnie na przemiany komórkowe, procesy enzymatyczne, wzmacnia naczynia krwionośne, tkankę nerwową, obniża nadciśnienie tętnicze, a przy zbyt niskim podnosi je.


Cieplice Śląskie Zdrój- To jedno z najbardziej znanych uzdrowisk w Sudetach. Cieplice dysponują kilkoma szpitalami uzdrowiskowymi i sanatoriami, zakładem przyrodoleczniczym i pijalniami wód mineralnych. W uzdrowisku jest 8 źródeł, które zawierają czynne związki siarki oraz śladowe ilości baru, manganu, miedzi, fluoru i tytanu. Wody te są słabo zmineralizowane, fluorkowo-krzemowe, hipotoniczne. Najbardziej cenioną z tych wód jest Marysieńka. Występujące tu wody termalne (temp. 22- 44 stopni C) służą do kąpieli, inhalacji i kuracji pitnej. Odkryto również niedawno nowe źródła termalne o temperaturze powyżej 70 stopni C. W uzdrowisku leczone są choroby reumatyczne, układu ruchu, nerwowego, krążenia i moczowego.
Szczawno - Jedlina Uzdrowisko Szczawno Zdrój leży na wysokości około 410 m n.p.m., w południowo-zachodniej Polsce, na Dolnym Śląsku, w Sudetach Środkowych. Różnica wzniesień między najwyżej i najniżej położonym punktem wysokościowym daje urozmaicone ukształtowanie powierzchni i interesujące kontrasty krajobrazowe. Szczawno Zdrój osłonięte jest od porywistych wiatrów górą Chełmiec ( 869 m n.p.m.) posiada klimat podgórski, lekko bodźcowy i orzeźwiający. Lato jest tu na ogół chłodne o pogodzie zmiennej - nieregularnej, zima zaś niezbyt mroźna, łagodna, zbliżona do klimatu polskiego wybrzeża. Na warunki tutejszego mikroklimatu największy wpływ ma położenie miejscowości w dolinie potoku Szczawnik oraz dobrze zalesionych wzgórz otaczających uzdrowisko. Niewiele jest miast w Polsce, które mogą wykazać się takim bogactwem terenów zielonych gdzie parki i zieleńce zajmują ponad 170 ha powierzchni Szczawna. Kuracjusze korzystają z najlepszej wyposażonej w Polsce bazy zabiegowej oraz profesjonalnej kadry medycznej. Uzdrowisko to oferuje kurację pitną wodami leczniczymi, szczawami ze źródeł, które są pod stałą kontrolą chemiczną i bakteriologiczną. Są to: szczawy wodorowęglanowo - sodowo - wapniowe/ magnezowo, radoczynne/ magnezowe Z ujęć: Dąbrówka, Marta, Mieszko, Młynarz. wspomagające leczenie chorób: urologicznych, żołądka i jelit, układu oddechowego, wątroby, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
Na kuracjuszy i turystów czekają tu korty tenisowe, konie, trasy rowerowe, ciekawe wycieczki autokarowe, koncerty w neorokokowym Teatrze Zdrojowym i spacery po dwóch zabytkowych parkach krajobrazowych - pozwalające rozkoszować się ciszą i bliskością natury. Atrakcyjne położenie oraz bogata w zabytki okolica (m. in. Zamek “Książ”)oraz dobrze rozbudowana baza noclegowa i dogodność komunikacyjna, atakże bliskość dużego miasta i granicy czeskiej przyciagają tu rzesze turystów .
Jedlina-, leży trochę w cieniu Szczawna i mimo długiej historii eksploatacji wód mineralnych, obecnie korzysta z wód przywożonych ze Szczawna w butelkach, ze względu a małą wydajność źródeł i zamulenie ujęcia wody. Nie przeszkadza to w popularności uzdrowiska,jakkolwiek ceny sa tu niższe niż w przyległym Szczawnie, które me wiecej kuracjuszy z powodu wiekszej infrastruktury turystycznej i bliskości miasta Wałbrzycha. Aby ściągnąć turystów, to pięknie położone uzdrowisko oferuje swoim gościom wiele różnorodnych atrakcji, takich jak: malownicze trasy turystyczne do wycieczek pieszych i rowerowych, wycieczki autokarowe krajowe i zagraniczne, wieczorki taneczne, biesiady przy ognisku. W zimie organizowane są kuligi oraz wyjazdy do licznych w okolicy wyciągów narciarskich m.in. w Rzeczce, Sokolcu, Andrzejówce.
Od kilku lat Jedlina jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Ulicznych, a w okresie Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku miejscowość słynie z najpiękniejszych dekoracji świetlnych przyciągających turystów z całej Polski.



Kudowa Zdrój- Podstawę leczenia stanowią tam wody mineralne, służące do kuracji pitnej i kąpielowej. Są to szczawy, żelazisto-wodorowo-węglanowo- sodowo-wapniowe z zawartością arsenu o niewielkiej radoczynności. Znajduje się tu 9 źródeł wód mineralnych, między innymi: Moniuszko, Śniadecki, Marchlewski. W Kudowie leczy się przede wszystkim schorzenia układu krwiotwórczego, krążenia, przemiany materii i nerwicę. Uzdrowisko Kudowa Zdrój posiada trzy zakłady przyrodolecznicze, usytuowane w parku. Sala gimnastyczna przystosowana jest do prowadzenia rehabilitacji schorzeń układu krążenia po przebytych operacjach. Kuracjusze mogą korzystać z różnych urządzeń sportowych: boisk, basenu, kortów tenisowych, sali gimnastycznej. Baza lecznicza uzdrowiska Kudowa Zdrój to trzy szpitale uzdrowiskowe (337 miejsc), dziecięcy gastrologiczny szpital uzdrowiskowy (82 miejsca), jedno sanatorium uzdrowiskowe (66 miejsc).
Kudowa jest miastem chętnie odwiedzanym przez wielu turystów również ze względu na bliskość przejścia granicznego do Czech: Kudowa –Słone. Miasto i okolice są bogate w różne atrakcje turystyczne, muzea i wiele zabytków. Odbywa się tu też wiele imprez kulturalnych i sportowych. Jest to znane międzynarodowe miasto uzdrowiskowe, ośrodek narciarstwa i turystyki.
Ostatnio w zakładach przyrodoleczniczych Zespołu Uzdrowisk Kłodzkich S.A. w Kudowie Zdroju,w Polanicy Zdroju i w Dusznikach Zdroju otwarto Centrum Mikroklimatu Morskiego - Jaskinie Galos. wykonane z soli z Morza Czarnego, które zapewniają morski mikroklimat i leczą schorzenia wywołane brakiem jodu.


Duszniki Zdrój- Największym bogactwem naturalnym Dusznik są lecznicze źródła mineralne należące do typu źródeł szczelinowych. Wody z nich wypływające są szczawami wodorowęglanowo- wapniowymi. Tutejsze wody czterech źródeł wypływają z łupków położonych na znacznych głębokościach, stąd jeszcze w 1940 roku temperatura ich wynosiła 22 st. C. Dziś „Pieniawa Chopina” ma 17,9 C, a „Zimny Zdrój” 11 st. C. W zmineralizowaniu największą rolę odgrywają związki sodu i wapnia z obfitością dwutlenku węgla i żelaza. Używane są do kuracji pitnej, kąpieli mineralnych i do produkcji CO2. Obecnie eksploatuje się pięć źródeł. Są to: Pieniawa Chopina, Jan Kazimierz, Jacek B-3, B-4, Agata W Dusznikach leczy się choroby układu krążenia, trawienia, przemiany materii, układu oddechowego i krwiotwórczego, stosując kurację pitną oraz zabiegi borowinowe, hydro- i elektroterapii.
Duszniki są bardzo znanym uzdrowiskiem o ponad 230letniej tradycji i bogatej historii, sławnym przede wszystkim z pobytu Fryderyka Chopina i odbywających się koncertów jego muzyki. Posiadają też rozbudowaną bazę sportową, szkółki narciarskie i snowboardowe, można uprawiać turystykę konną i wycieczki piesze licznymi szlakami górskimi.




Polanica Zdrój- Tutejsze wody mineralne wypływają ze spękań skał kredowych, w związku z tym zawierają dużo wapnia. Są to szczawy wodorowo-węglanowo- wapniowe i żelaziste o dużej wydajności. Wielka Pieniawa - największe źródło w Polanicy Zdrój. ma wydajność 300 l/min. Wszystkie wody mineralne charakteryzują się znaczną zawartością CO2. Leczone są tutaj choroby układu trawienia, krążenia, przemiany materii i nerwice. Są tu bardzo dobre wyniki leczenia schorzeń kardiologicznych i gastrologicznych dzięki wpływowi łagodnego klimatu podgórskiego, korzystnemu położeniu Polanicy nie narażonej na wpływ szkodliwych czynników środowisk wielkomiejskich i przemysłowych, lecz przede wszystkim dzięki korzystnemu wpływowi wód mineralnych. Baza lecznicza uzdrowiska Polanica Zdrój: dwa szpitale uzdrowiskowe (249 miejsc), w tym jeden wczesnej poszpitalnej rehabilitacji kardiologicznej (68 miejsc), cztery sanatoria uzdrowiskowe (324 miejsca). Polanica i jej okolice ze względu na szczególne warunki klimatyczne, geologiczne, bazę leczniczą przygotowaną do przyjęcia wielu kuracjuszy oraz malownicze położenie wydaje się być miejscem szczególnie wartym polecenia dla ludzi zmęczonych, schorowanych i przepracowanych. W mieście odbywa się wiele międzynarodowych festiwali i konkursów (m.in. szachowy, sztuki ,filmów amatorskich).
Długopole-Zdrój- Wieś uzdrowiskowa położona u podnóża Gór Bystrzyckich. Podstawą działalności uzdrowiska są wody mineralne trzech źródeł o słabej wydajności: Emilii, Kazimierza i Renaty. Są to szczawy żelaziste o znikomej radoczynności. Leczy się tu przede wszystkim choroby wątroby i układu sercowo-naczyniowego oraz pokarmowego. Jest ośrodkiem rehabilitacyjnym dla chorych po wirusowym zapaleniu wątroby (żółtaczce). Ozdobą uzdrowiska jest otaczający je las, z którego części utworzono park. Przez Długopole przechodzi główny szlak sudecki im. M. Orłowicza Świeradów Zdrój - Paczków.


Lądek Zdrój - Lądek Zdrój, jedno z najstarszych uzdrowisk w Europie, z ponad 750 letnią tradycją, malowniczo położony w dolinie Białej Lądeckiej, nieomal u stóp Śnieżnika, majestatycznego szczytu, górującego nad Ziemią Kłodzką, otoczony Górami Złotymi, jest jednym z bardziej znanych i chętnie odwiedzanych uzdrowisk Kotliny Kłodzkiej. W części uzdrowiskowej oddzielonej od miasta znajduje się duży zespół sanatoriów i domów wczasowych, oraz przepiękny park ze starym domem zdrojowym z drugiej połowy XVII w. Podstawą lecznictwa są tu wody termalne słabo zmineralizowane radoczynne z 6 żródeł, najpopularniejsze to „Chrobry” i „Dąbrówka”. Do leczenia wykorzystuje się mineralne cieplice radowo-siarczkowo-wodorowe, a leczy się tu choroby narządów ruchu i reumatyczne, choroby skóry oraz układu krążenia obwodowego, stany pourazowe, wyczerpania nerwowego, choroby geriatryczne i kobiece. Usytuowanie miasta, jego zabytki, urok części staromiejskiej i zieleń parków w zdroju stanowią o niepowtarzalnej atmosferze. Dzięki powstaniu obwodnicy miejskiej,kompostowni odpadów, gazyfikacji do celów grzewczych miasto spełnia surowe normy ekologiczne. Oferta turystyczna to szlaki turystyczne piesze, rowerowe, skałki do wspinaczki, jedno z nielicznych w Polsce arboretum, stadniny konne, turystyczne przejście graniczne do Czech.

VII.2. Karpaty
Bazę lecznictwa uzdrowiskowego tworzy 59 obiektów sanatoryjno - uzdrowiskowych, w których znajdują się 4959 miejsca (przeciętna liczba łóżek czynnych w ciągu roku), co lokuje małopolskie na trzecim miejscu za zachodnio-pomorskim - 6.619 miejsc i dolnośląskim - 5.445 miejsc, a przed kujawsko-pomorskim - 4.798 miejsc i podkarpackim - 3.375 miejsc. Najwięcej miejsc sanatoryjnych występuje w Krynicy, Rabce, Szczawnicy i Muszynie.
Ustroń- jako uzdrowisko posiada 200 - letnią tradycję. Jest uzdrowiskiem typu podgórskiego (340 - 450 m npm.), Podstawowymi wskazaniami leczniczymi są: choroby reumatyczne i rehabilitacja narządu ruchu, choroby dróg oddechowych, choroby układu krążenia.Odwiert U-3: 11,4% - woda hipotermalna 27,8C, chlorkowo-sodowo-wapniowa, bromkowa, jodkowa, żelazista, borowa, radoczynna, Odwiert U-3A: 12,73% - woda hipotermalna 32,8C chlorkowo-sodowo-wapniowa, bromkowa, jodkowa, borowa, radoczynna.
Goczałkowice Zdrój- wieś w województwie śląskim w powiecie pszczyńskim w Kotlinie Oświęcimskiej. Występują tutaj wody mineralne (solanki). Leczy się choroby narządów ruchu oraz reumatyczne. W miejscowości tej są sanatoria rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży po przebytej chorobie Heinego-Medina.

Rabka Zdrój- to miejscowość uzdrowiskowa w województwie małopolskim, położona u podnóża Gorców. Znane uzdrowisko i ośrodek sportów zimowych, doskonała baza wypadowa w Gorce, Beskid Wyspowy, Tatry i Pieniny. Wyjątkowy, doceniany od stuleci klimat i źródła solanki wykorzystuje się do leczenia chorób układu krążenia, dróg oddechowych i alergicznych. Występują tu także i wody siarczkowe. Szczególnie znana jest jako uzdrowisko dla dzieci.

Szczawnica- to górskie uzdrowisko położone w malowniczej dolinie potoku Grajcarek, na pograniczu Pienin i Beskidu Sądeckiego. Dolina ta położona jest na wysokości 435 - 520m n.p.m. Dzięki wybitnym walorom klimatycznym i krajobrazowym, oraz licznym źródłom wód mineralnych, typu szczaw wodorowęglanowy-chlorowo-sodowy. Szczawnica już od ponad 200 lat jest jednym z najbardziej znanych uzdrowisk w Polsce. Leczy się tu głównie choroby układu oddechowego.
Piwniczna Zdrój- Malownicze podgórskie wczasowisko, położone w Beskidzie Sądeckim w Dolinie Popradu. Piwniczna posiada źródła mineralne. Klimat podgórski i duże nasłonecznienie stwarzają dobre warunki do leczenia lżejszych schorzeń narządu trawienia, krążenia, zaburzeń gruczołów dokrewnych oraz stanów wyczerpania.
Żegiestów Zdrój- to przede wszystkim korzystne warunki bioklimatyczne (duże nasłonecznienie, osłonięcie od wiatrów, duża zawartość ozonu w powietrzu), bogactwo wód mineralnych o wysokim stopniu mineralizacji, ponad 200 – letnie tradycje przyrodolecznicze i charakterystyczny klimat o cechach klimatu podalpejskiego. To właśnie te naturalne cechy przyciągają do niego turystów pragnących odrodzenia ciała i umysłu i dzięki nim stał się obiektem zainteresowania dla ruchu turystycznego.
Muszyna- miasto w Beskidzie Śląskim na wys. 450m nad Popradem. Uzdrowisko posiadające sanatoria, w których m.in. leczy się schorzenia układu pokarmowego, moczowego, choroby przemiany materii, niedokrwistość i nerwice. Na terenie miasta znajdują się wody mineralne.
Krynica- jest słynnym uzdrowiskiem o międzynarodowym znaczeniu. Krynickie wody mineralne są bogactwem kraju, przedstawiają wysoką wartość leczniczą i ekonomiczną. Uzdrowisko to położone jest w Beskidzie Sądeckim, w dolinie rzeki Kryniczanki, w paśmie uzdrowisk krynicko- popradzkich, na wysokości ok. 600 m n.p.m. (najwyżej położone uzdrowisko w Polsce). Naturalne wody mineralne ze zdrojów Krynickich to szczawy wodorowęglanowo-sodowomagnezowe/wapniowe/manganowe zawierające conajmniej 1000 mg CO2 w litrze, są to wody szczególnie cenne w hydrologii lekarskiej, zarówno w kuracji pitnej jak i kąpielowej oraz aerozologii.Wody mineralne wystepujące w Krynicy umożliwiają leczenie schorzeń:
a) dróg moczowych silnie moczopędnymi wodami :Jan,Józef
b) chorób przewodu pokarmowego wodami :Zuber -(jedna z najsilniejszych w Europie), Mieczysław, Słotwinka
c) chorób przemiany materii wodami:Zdrój Główny
d) niedokrwistości wodą:Tadeusz


Wysowa- jak rzadko które uzdrowisko znane nie tylko w Polsce, ale i za granicą, jest jednym z najczystszych miejsc w kraju. Charakteryzuje się bardzo bogatym wachlarzem wód mineralnych, różniących się składem, a szczególnie ogólną zawartością rozpuszczonych w nich substancji stałych i gazowych. Większość wysowskich wód to cenne leczniczo szczawy alkaliczne. Oprócz pierwiastków i minerałów, które można znaleźć w wielu innych wodach, zawierają drogocenny jod. Wody pobierane są tu z 3 zródeł: Franciszek, Józef i Henryk.
Wapienne - jedno z najmniejszych polskich uzdrowisk. Status uzdrowiska otrzymało w 1986 r. Naturalne środki lecznicze to słabo mineralizowane wody siarczkowe z dużą zawartością pierwiastków śladowych - używane do kąpieli oraz wysokiej jakości borowina - stosowana do okładów borowinowych. Leczy się tu choroby reumatologiczne, układu oddechowego, skóry.
Iwonicz Zdrój- „Tu cisza błoga, tu powietrze czyste, Zdroje zbawienne, a wszystko ojczyste” -pisał gen. Józef Załuski. Uzdrowisko to jest jednym z najczystszych w Polsce. Sławę swoją zawdzięcza wodom mineralnym, które zawierają chlor, sód, jod, brom, żelazo, mangan, stront, magnez, lit i fluor. Jest to jedno z najstarszych i najbardziej renomowanych polskich uzdrowisk. Naturalne wody lecznicze stosowane w Iwoniczu to: wody mineralne: chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, żelaziste - wykorzystywane do kuracji pitnej, kąpieli mineralnych i inhalacji. Lecznictwu uzdrowiskowemu sprzyja również specyficzny mikroklimat charakteryzujący się dużą zawartością jodu i bromu w powietrzu. Profilem leczniczym uzdrowiska są choroby reumatologiczne, neurologiczne, ortopedyczne, przewodu pokarmowego, laryngologiczne, ginekologiczne.


Rymanów Zdrój- jest jednym z największych centrów lecznictwa uzdrowiskowego dzieci w Polsce (obok Kołobrzegu i Rabki). Naturalne środki lecznicze: wody mineralne: szczawy chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowe,bromkowe,jodkowe - wykorzystywane głównie do picia i inhalacji. Leczy się tu choroby układu oddechowego, krążenia i moczowego, schorzenia narządów ruchu.
Zakopane - zna chyba każdy, choćby z nazwy, gdyż ze względu na inne walory turystyczne jest to miejscowość bardzo uczęszczana przez turystów, miłośników turystyki górkiej, narciarstwa, i folkloru góralskiego. Znajdują się tu złoża wód ciepliczych i wód ciepliczych siarczkowych. W 1886r. otrzymało ono status stacji klimatycznej. Dzisiaj nie jest wpisane na listę uzdrowisk, ale przez cały rok istnieje tam możliwość zażywania kąpieli w basenach cieplicowych na Antałówce i Jaszczurówce, gdzie temperatura wody sięga 37-38 stopni C.



VII.3. Polska Środkowa.

Trzebnica - miasto to położone jest we wschodniej części Wzgórz Trzebnickich, 24km na północ od Wrocławia. Przy wykorzystaniu źródła wód ciepliczych chlorkowo-sodowo-wapniowych, bromkowych i borowych prowadzona jest tu terapia uzdrowiskowa w zakresie chorób narządów ruchu.
Ostromecko posiada 8 zinwentaryzowanych źródeł: 7 na terenie rezerwatu Las Mariański i jeden obszar źródliskowy we wsi, poniżej kościoła. Źródłem silnie eksploatowanym jest „Źródło Marii”. Wodę tą scharakteryzować można jako twardą, słabo zmineralizowaną typu wodorowęglanowo-wapniowego z dużą zawartością jonu siarczanowego, niskosodową. Z mikroskładników nadających wodom podziemnym własności lecznicze występuje: mangan, bar, stront i fluor. Oddziałuje leczniczo zwłaszcza w schorzeniach jelit (zaparciowo-bólowe postacie jelita nadwrażliwego), dróg moczowych oraz u diabetyków, czym przyciąga do siebie licznych turystów.
Inowrocław- to 80 tysięczne miasto województwa kujawsko - pomorskiego charakteryzuje się strefą oddziaływania klimatu morskiego i kontynentalnego. W 1875 roku, w oparciu o bogate złoża solanki powstało w Inowrocławiu uzdrowisko. Założony zostaje słynny Park Solankowy. Od roku 1915 w powstałej pijalni wód oferowano produkowaną z miejscowej solanki kopalnianej „Kujawiankę”. Uzdrowisko Inowrocław poza podstawowymi tworzywami naturalnymi: solanką i borowiną, które mają zastosowanie w postępowaniu balneologicznym,dysponuje także solanką gorzką, wodą mineralną ( stosowaną w kuracji pitnej ) o wybitnych właściwościach żółciopędnych, żółciotwórczych, wzmagających perystaltykę jelit. Stąd taż wskazaniem do leczenia i rehabilitacji w warunkach uzdrowiska Inowrocław ( poza schorzeniami reumatycznymi, układu kostno-stawowego, układu krążenia, górnych dróg oddechowych i dróg rodnych) są schorzenia przewodu pokarmowego prze mianymaterii. Ostatnio nowym kierunkiem preferowanym przez lekarzy stomatologów jest leczenie schorzeń przyzębia.


Ciechocinek - Bardzo rozreklamowane, cieszące się dobrym imieniem uzdrowisko będące równocześnie jednym z głównych uzdrowisk w Polsce. Występują tu wody cieplicze typu chlorkowo-sodowego o temperaturze 26-37 stopni C, stanowiące część zasobów mineralnych uzdrowiska. Bogate źródła termalnej solanki zaczęto tu wykorzystywać do celów leczniczych już w 1836 r. W tym samym okresie powstały też słynne 3 tężnie solankowe o łącznej długości 1750 m. Leczy się tutaj choroby narządów ruchu i reumatyczne, choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego, choroby kobiece, choroby obwodowego układu nerwowego, dziecięce choroby narządów ruchu, choroby reumatyczne i układu krążenia.


Wieniec Zdrój -Uzdrowisko to znajduje się 6 km od Włocławka. Występują tam wody siarczanowo-chlorkowo-wapniowo-sodowo-fluorkowo-siarkowe i duże pokłady borowiny. Leczy się choroby układu krążenia, oddechowego, narządów ruchu, choroby układu trawienia, nerwice, reumatyzm.
Konstancin-Jeziorna- powstało w roku 1952 z połączenia miejscowości Skolimów - Konstancin - Jeziorna. Leży w woj. Mazowieckim pod Warszawą nad rzeką Jeziorką. Prawa miejskie uzyskało w roku 1952. Jest uzdrowiskiem oraz ośrodkiem lecznictwa rehabilitacyjnego Akademii Medycznej w Warszawie. Posiada wody mineralne cieplicze i borowinę .
Busko Zdrój- Wydobywana tam z otworów wiertniczych woda siarczano-słona należy do rzadko spotykanych wód leczniczych, a łączna zawartość siarczków i siarkowodoru, będących głównymi czynnikami terapeutycznymi, stawiają Busko w rzędzie najlepszych tego typu uzdrowisk w Europie. W terapii stosuje się też solankę jodobromową i muły borowinowe. Przy użyciu tych naturalnych tworzyw leczniczych bardzo skutecznie leczy się w Busku Zdroju choroby narządów ruchu, reumatyczne, skóry, choroby układu krążenia.
Dolina buskiego uzdrowiska otoczona jest z trzech stron wzniesieniami o charakterze kredowo-wapiennym, a od strony zachodniej ciągną się złoża gipsu. Stąd też woda gruntowa nawet na nieznacznej głębokości zawiera dużą ilość soli mineralnych i siarczanów. Na większych głębokościach spotyka się najpierw wodę mineralną z zawartością wolnego kwasu węglowego i dwutlenku żelaza, a jeszcze głębiej, w formacjach trzeciorzędowych i warstwach kredowych, woda mineralna zawiera siarkowodór i siarczki.

Solec-Zdrój- to wieś w Niecce Nidziańskiej. Uzdrowisko z silnie z mineralizowanymi wodami siarczkowymi. Leczy się tu choroby gośćcowe i choroby narządów ruchu.


Świnoujście- to jedno z największych kąpielisk morskich polskiego wybrzeża. Pełni również funkcję uzdrowiska oraz portu handlowego, rybackiego i promowego. Rocznie odwiedza Świnoujście ok. 5 mln osób, w tym połowa Niemców robiących zakupy na tutejszych targowiskach . Położone jest na samym krańcu północno-zachodniej Polski. Jest jedynym miastem w Polsce położonym na kilkudziesięciu wyspach. Jego granice stanowią: Zalew Szczeciński, Morze Bałtyckie oraz granica państwowa z Niemcami. Na wschodzie miasto sięga aż do Międzyzdrojów. Na terenie Świnoujścia funkcjonują dwie przeprawy promowe zapewniające łączność między wyspami Uznam i Wolin. Jest to jedyna łączność pomiędzy wyspami. Uzdrowisko Świnoujście specjalizuje się w leczeniu schorzeń kardiologicznych, pulmonologicznych, endokrynologicznych, dermatologicznych, reumatologicznych, narządu ruchu i otyłości oraz rehabilitacji kardiologicznej i po mastektomii. W lecznictwie wykorzystywane są odwierty wód solankowych i złoża borowiny.
Międzyzdroje- Miasteczko zamieszkałe przez około sześć tysięcy osób w sezonie wakacyjnym dziennie gości około stu tysięcy letników. Już od XIX wieku Międzyzdroje nazywane są „perłą Bałtyku”. Jest to stare kąpielisko, obecnie także uzdrowisko, o zabudowie przeważnie z początku stulecia. Wyróżnia się wyjątkowo pięknym położeniem na skraju Wolińskiego Parku Narodowego, 17km na wschód od centrum Świnoujścia, w sąsiedztwie klifowego odcinka wybrzeża z najwyższym wzniesieniem Gosań (95m n.p.m.).



Kamień Pomorski- Kamień Pomorski posiada wspaniałe warunki klimatyczne oraz bogactwa naturalne w postaci źródeł solankowych. Walory te przyczyniły się do rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Uzdrowisko Kamień Pomorski w procesie leczniczym i rehabilitacyjnym wykorzystuje naturalne, unikalne surowce lecznicze w postaci solanki jodkowo-bromowo-chlorkowej oraz bogatych złóż borowinowych powstałych w wyniku procesów chemicznych i mikrobiologicznych.
Ustka- to malownicze nadmorskie uzdrowisko o szczególnych walorach klimatycznych i krajobrazowych, położone w województwie pomorskim. „Uzdrowisko Ustka” (powstałe w 1978r.) jest bardzo ważnym czynnikiem miastotwórczym. Jest naturalnym partnerem turystyki i w warunkach Ustki pozwala wydłużyć sezon na cały rok. (W okresie od miesiąca września do czerwca każdego roku na kuracji sanatoryjnej przebywa w Ustce ok. 800 kuracjuszy dziennie), służy także turystyce zdrowotnej poprzez umożliwienie korzystania z zabiegów rekreacyjnych i leczniczych celem wzmocnienia zdrowia.
Kołobrzeg- Już od 200 lat Kołobrzeg znany jest jako uzdrowisko. Dla kuracjuszy i turystów największą atrakcją Kołobrzegu jest jego nadbałtyckie położenie, które charakteryzuje się mikroklimatem o właściwościach leczniczych oraz piękną, sześciokilometrową piaszczystą plażą wraz z morskim kąpieliskiem. Północna część Kołobrzegu ciągnąca się wzdłuż wybrzeża, to dzielnica uzdrowiskowa, w której znajdują się domy sanatoryjno - wypoczynkowe, zakłady przyrodolecznicze przeprowadzające zabiegi z wykorzystaniem borowiny i solanki oraz nowoczesnej aparatury. Kołobrzeg jest także dużym miastem portowym i ośrodkiem kulturalnym.

Krynica Morska – jest to bardzo znane popularne kąpielisko na Mierzei Wiślanej. Występują tam wody cieplicze chlorkowo-sodowo-bromkowe, jednak nie znajdują one dotychczas zastosowania w lecznictwie uzdrowiskowym. Jedynie talasoterapia ( leczenie wodą morską) jest tu przeprowadzana. Tutejsze termalne wody mineralne mogłyby znaleźć zastosowanie w leczeniu chorób narządów ruchu i reumatycznych, chorób układu oddechowego i chorób skóry.

VIII. Inne rejony występowania wód mineralnych a ich szansa rozwoju turystycznego.

Na mapie Polski znajduje się wiele miejscowości, którym nie udało się zdobyć sławy i popularności, a złoża wód mineralnych położone na ich terytorium zostają jedynie “cichą” atrakcją dla nielicznie odwiedzających je turystów.
Zaliczyć do nich możemy Koszuty- wieś ta położona jest pomiędzy Kórnikiem a Środą Wielkopolską na Równinie Wrzesińskiej. Posiada niedocenione walory uzdrowiskowe. Znajdują się tu nie wykorzystane źródła solanek termalnych typu chlorkowo-sodowego z zawartością bromków i jodków. Możliwe jest ich wykorzystanie do leczenia chorób narządów ruchu i chorób skóry, niestety do tej pory nikt nie zajął się rozreklamowaniem tej mieściny.
W Krzeszowicach- w Osiedlu Czatkowice jest ujęcie wody, która jest sprzedawana pod nazwą „Eden” w dużych butlach. Ciekawym jest fakt, że właśnie w Krzeszowicach ta woda płynie prosto z kranu dla wszystkich mieszkańców, jednak mimo istnienia tam też innych walorów turystycznych (dworek z pięknym parkiem), miejscowość ta nie jest