Polska - Tatry, Góry Świętokrzyskie i lasy

TATRY najstarsza jednostka tektoniczna, najwyższy łańcuch górski Karpat (Karpaty zach, wewn); otoczenie: S: Kotlina Liptowska, SE: Kotlina Spiska, NW: Kotlina Orawska, N: Kotlina Nowotarska, W: Przełęcz Chociańska, NE: Przełęcz Zdziarska; 52 km dł. (W-E), 17 km szer. (N-S); budowa geologiczna urozmaicona w wyniku procesów geologicznych; 2 główne jednostki tektoniczne: -> trzon krystaliczny (intruzja granitowa) z granitów i łupków krystalicznych (orogeneza hercyńska); -> serie skał osadowych (ruchy od S zgniatanie, fałdowanie osadów nałożone na trzon krystaliczny i dalej na N -> płaszczowiny reglowa i wierchowa orogeneza alpejska); w Tatrach Wysokich nie ma już płaszczowiny reglowej; rzeźba -> zależy od rodzaju skał: skały trzonu krystalicznego (odporne na wietrzenie) -> wysokie szczyty: Rysy, Świnica; w mezozoicznej osłonie skał osadowych (płaszczowin) szczyty są niższe; w wapieniach i dolomitach mezozoicznych występują formy krasowe (działalność wody): jaskinie, korytarze, żłobki, leje; w rzeźbie Tatr można wyróżnić: wysokie łańcuchy, grupy górskie i szczyty, a także obniżenia i przełęcze, turnie (granitowe), granie (linia grzbietowa), formy krasowe, formy rzeźby wysokogórskiej, formy rzeźby polodowcowej i powstałe w wyniku wietrzenia mrozowego, formy rzeźby współczesnej (doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe, żłoby lodowcowe, wygłady lodowcowe, moreny [boczna, środkowa, denna], gołoborza, małe doliny erozyjne V-kształtne, stożki napływowe, stożki piargowe, progi skalne, żleby) główny czynnik rzeźbotwórczy -> woda płynąca (rzeźbi koryto, niszczy skały dna, pogłębia doliny); Tatry leżą w dorzeczu Dunajca; górskie rzeki mają wielki spadek, tworzą bystrza i wodospady; <- ok. 40 (największy Siklawa), najgłębsze jezioro: Wielki Staw; największe jezioro: Morskie Oko; klimat: piętrowy układ stref termicznych i opadowych, bogactwo form rzeźby (głęboki kotliny, doliny śródgórskie, ekspozycja stoków) powoduje tworzenie się lokalnych odmian klimatu (np. k. dolin, kotlin, zboczy..) znacznie różniących się od siebie; występuje zjawisko inwersji termicznej (wzrost temperatur powietrza od dołu ku górze wskutek silnego wychłodzenia się powietrza w dolinach); Tatry mają najniższą w Polsce średnią roczną temperaturę powietrza i największą ilość opadów (1500mm); częste zmiany pogody; pokrywa śnieżna od listopada do kwietnia; okres zalegania pokrywy śnieżnej wydłuża się wraz ze wzrostem wysokości + spadek temperatury; występowanie ciepłego i suchego wiatru halnego (powietrze po stronie S wznosi się po stoku dowietrznym i rozpręża się [malejące ciśnienie] tracąc energię powietrze ochładza się wolgotnoadiabatycznie [zachodzi proces kondensacji pary wodnej] o 0.5C na 100m, tworzą się chmury, opady, po przejściu przez grzbiety gór powietrze opada, następuje sprężenie oraz suchoadiabatyczny (bez kondensacji) wzrost temperatury o 1C na 100m -> po stronie N temp. jest wyższa niż na S); halny jest suchy, porywisty i ciepły, towarzyszą mgły i niskie chmury; fauna i flora: na wapieniach -> szarotka, pierwiosnek, mech alpejski; na zwietrzałych skałach granitowych -> goryczka kropkowana, wierzba nibyzielna; rysie, niedźwiedzie, orły krzykliwe i przednie, jelenie, sarny, pstrągi, tylko w Tatrach: świstak, kozica, polnik tatrzański, darniówka tatrzańska; roślinność (w zależności od wys. npm) do 1200 regiel dolny (lasy bukowo-jodłowe), do 1600 regiel górny (bory świerkowe), do 1800 kosodrzewina, do 2000 trawy i zioła, do 2200 hale, wyżej turnie; Tatrzański Park Narodowy 1955 (organy, mnichy, chłopki, kominy)

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE wyż. Kielecko-Sandomierska między Pilicą i Wisłą; pas fałdowań paleozoicznych (pokrywają utwory polodowcowe) i mezozoicznych (pasma: Jeleniowskie, Masłowskie, Zagórskie, Dymińskie, Daleszyckie, Cisowskie, Orłonińskie, Iwanickie, Wygiełzowskie (kwarcyty karbońskie i dewońskie), Klonowskie (młodsze z kwarcytów dewońskich), Chęcińskie, Zalejowskie (wapienie dewońskie i jurajskie); w środku – G. Świętokrzyskie (Łysica 612mnpm, stare góry paleozoiczne); wyż jest pozostałością górotworu hercyńskiego, skały: kwarcyty kambryjskie i dewońskie, wapienie kredowe i jurajskie, piaskowce triasowe, marmury, łupki, iły; rzeźba rusztowa: łańcuchy górskie i wysokie wzniesienia z twardych skał poprzecinane zagłębieniami powstałymi w skałach miękkich (łupki, iły); formy krasowe: formy naciekowe (stalagmity i stalaktyty), leje i żłobki krasowe; lądolód i pozostałości: morena denna płaska, pola piaszczyste, gołoborza, równina lessowa (Wyż Sandomierska); klimat: spore amplitudy dobowe powietrza, różnice temperatur wywołane ekspozycją stoków, opady umiarkowane wyższe niż średnie, okres wegetacyjny ~200 dni; rzeki: brak większych, umiarkowane spadki, płyną poprzecznie do pasm górskich (przez obniżenia), liczne przełomy (największy Lubrzanka -> oddziela p. Masłowskie od Łysogór); Kamienna płynie wzdłuż pasma Świętokrzyskiego; gleby: skaliste i szkieletowe (Łysogóry), czarnoziemy, szare gleby leśne (na lessach), utwory na lekkich glinach zwałowych, mady (wzdłuż Kamiennej); rośliny: sosna, jodła, buk, modrzew, cis, bory jodłowe chronione przez Świętokrzyski Park Narodowy (1950); bogactwa: krzemień pasiasty, ruda żelaza, galena (ruda ołowiu), wapień (marmur kielecki), ił ceramiczny, piaskowiec

LASY 27,7% pow. Polski; najwięcej na zachodzie, najmniej w centrum, u nas i w krakowskim; gleby: bielicowe -> lasy iglaste, brunatne -> lasy mieszane i liściaste; lasy strefowe: NE -> lasy świerkowe, Pomorze -> lasy wszystkie (l,m,i), SE -> roślinność stepowa, obszar podmokły -> bagna, torfowiska, roślinność wydmowa; zbiorowiska leśne: ~78% zbiorowisk roślinnych -> bory, grądy, olsy, łęgi; *bory (~80%) -> iglaste bądź mieszane i>l, sosna, jodła, świerk, bory świerkowe NE; *grądy (~10%) -> liściaste bądź mieszane l>i, dąb, buk, brzoza, piętro krzewów i runa leśnego, mieszane z sosną, jodłą, modrzewiem; *łęgi -> na madach (koło rzek), chronione, wierzba, olcha, jesion, wiąz; *olsy -> bagna, olsza czarna, brzoza, wierzba, piętro krzewów (kalina) i runa (borówka); *murawy ksenotermiczne -> obszary traw i roślin zielnych, Zamość, Roztocze, obszary stepowienia; *łąki górskie -> hale; najwięcej lasów chronionych S i NE; Parki Narodowe: Tatrzański (Tatry), Gorczański (NE od Tatr, S od Beskidu Wyspowego), Pieniński (E, Pieniny [Beskid Sądecki]), Babiogórski (NW, północna strona Babiej Góry [Beskid Żywiecki]), Magurski (Beskid Niski), Bieszczadzki (Bieszczady Zachodnie, E od J. Solińskiego), Karkonoski (szczytowe partie Karkonoszy), Gór Stołowych (cześć Sudetów Środkowych, S od Wałbrzycha), Roztoczański (część Roztocza Środkowego, W od Zamościa), Świętokrzyski (część G.Św. z Łysogórami, NE od Kielc), Ojcowski (dolina Prądnika i Sąspówki, NW od Krakowa), Poleski (zach. część Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej, NE od Lublina), Kampinoski (Puszcza Kampinowska, W od Warszawy), Białowieski (część Puszczy Białowieskiej, SE od Białystoku), Wielkopolski (koło Poznania), Narwiański (SW od Białystoku), Biebrzański (N od Białystoku), Wigierski (J. Wigry, część Puszczy Augustowskiej, rz. Czarna Hańcza, E od Suwałk), Drawieński (część Puszczy Drawskiej, S od Koszalina), Tucholski (kompleks leśny na N i NE od Tucholi, N od Bydgoszczy), Słowiński (Mierzeja Łebska, NE od Słupska), Woliński (wyspa Wolin, N od Szczecina)