Odniesienia do Biblii w III części "Dziadów".
Biblia jest jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki. Biblia jest autorytetem religijnym, wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie z wiarą swoich wyznawców. Lecz oprócz tego jest Księgą Świętą dla części ludzkości, jest też wybitnym dziełem powstającym przez wieki. Nie może być obojętna dla wyznawców innej religii, ponieważ zawiera uniwersalny, ogólnoludzki kodeks moralny (Dziesięć Przykazań Bożych). Dekalog nie jest jedynym punktem Biblii, w którym odbiorca jest postawiony wobec zagadnień etyki, często są tam problemy dyskusyjne, sporne. Biblia jest magazynem, z którego czerpią pisarze, malarze, rzeźbiarze, poeci, muzycy – wszyscy artyści wszystkich gałęzi. Pokazuje ludzki błąd i ludzką znakomitość. Najbardziej ludzkie lęki i postawy przedstawia i tłumaczy. Na najtrudniejsze pytania te o powstaniu świata, o Boga, o śmierć, o prawdę – daje odpowiedzi, często metaforycznie. Jest też zbiorem wielu gatunków literackich.
Mówiąc o III części Dziadów nie sposób nie wspomnieć o odwołaniach biblijnych. Już na samym początku dramatu autor jako motto wykorzystuje fragment Ewangelii Św. Mateusza: „A strzeżcie się ludzi, albowiem was będą wydawać do siedzącej rady i w bożnicach swoich was biczować będą.” (Mat.R.X.w.17). Przytoczony cytat oddaje sens i wymowę całego dramatu.
Ze względu na swą uniwersalną wymowę wiele motywów biblijnych pojawia się w szeregu utworów literackich w formie odniesień i nawiązań. Twórcy różnych epok chętnie sięgali do tradycji biblijnej wykorzystując w swych dziełach pradawne symbole i postaci. Wykorzystane są one także w dramacie Mickiewicza.
W „Dziadach” na samym początku mamy do czynienia postaciami biblijnymi. Już w prologu występuje Anioł Stróż, Duchy: z lewej strony, z lewej strony, Aniołowie. W późniejszej części pojawia się także Ewa, a także symbol „czterdzieści i cztery”, którego jedna z interpretacji oznacza imię Adam. Bez tych postaci nie sposób byłoby pokazać przenikanie się światów: fantastycznego i realnego.
Jednym z najczęściej pojawiających się odwołań jest motyw męczeństwa Chrystusa, którego nie zabrakło także w dramacie Mickiewicza. W scenie „Widzenie ks. Piotra” tytułowy bohater przeżywa widzenie, które jest odpowiedzią Boga, mistycznym uniesieniem, w którym dane jest mu widzieć przyszłe dzieje Polski. Wizja jest romantyczną realizacją pojęcia mesjanizmu narodowego, bo ksiądz Piotr widzi dzieje Polski na wzór dziejów Chrystusa. Męczeństwo narodu polskiego ma zbawić inne ludy walczące o wolność. Cała wizja: splątane drogi wiodące na północ, mnóstwo wozów wiozących Polaków na Sybir, porównanie cara do biblijnego Heroda- mordercy dzieci, Francji do Piłata umywającego ręce, wizje procesu, droga krzyżowa, Naród-Chrystus dźwiga krzyż ukuty z trzech ludów (trzy zabory), ukrzyżowanie- na wzór Matki Boskiej płacząca matka Wolność, raniący ciało konającej ojczyzny żołdak, Moskal, wniebowstąpienie- naród unoszący się do nieba w białej szacie jest literacką realizacją koncepcji: „Polska Chrystusem narodów”. Widzenie księdza Piotra ma charakter apokaliptyczny. Z gruzów wyłania się nowy świat, na czele którego stanie „wskrzesiciel narodu”.
W dramacie pojawia się także odniesienie do niezawinionego cierpienia z Księgi Hioba. Motyw ten możemy kojarzyć z cierpieniem narodu polskiego pod zaborami. Autor oddaje też hołd męczeństwu młodzieży polskiej. Przedstawia wywózki w kibitkach, więzienie, przesłuchania.
Adam Mickiewicz sięga także do motywu Piekła, Nieba, Raju, Czyśćca, ale dotknął również jednego z najczęściej pojawiającego się w Biblii tematu, psychomachii- walki dobra ze złem. Mamy z nią do czynienia w „Prologu” i w „Wielkiej Improwizacji”, gdy Duchy z Prawej i Lewej strony toczą walkę o duszę Konrada. Autor przekazuje w ten sposób informacje, że człowiek narażony jest na pokusy, które prowadzą do grzechu i zbłądzenia.
Biblia w „Dziadach” nie występuje tylko w postaci nawiązań i odniesień. Autor wykorzystuje także gatunki literackie zawarte również w Biblii. Są to głównie modlitwy „J rzekłem. Panie Ty co sądami Piłata /Przelałeś krew niewinną dla zbawienia świata, "Przyjm tę spod sądów cara ofiarę dziecinną, Nie tak świętą ni wielką, lecz równie niewinną.” Cytat ten jest to bezpośredni zwrot do Boga, który przyjmuje formę modlitwy. Możemy odnaleźć też wiele przypowieści zawierających morał czy też ukrytą myśl, np. opowiadanie o chłopie który zamarznął ponieważ pan kazał czekać rozkazu na dworze wśród śniegu, lub o chłopcu zadeptanym przez szwadron żołnierzy. W dramacie odnajdujemy też pieśń czy też pewnego rodzaju psalm. Jest nim śpiew Jankowskiego, w którym przewija się zdanie „Jezus Maryja”.
Wpływ Biblii na piśmiennictwo Adama Mickiewicza wynikał z jego ścisłych związków z chrześcijańską kulturą, jak i ze stosunków społeczno-politycznych w owym czasie. Stosunki te decydowały o wyborze pewnych wątków tematycznych czy też korzystaniu ze stylu biblijnego. Polacy zawsze byli blisko Boga więc odwołanie się do wątków religijnych powodowało lepszy odbiór dramatu, a co za tym idzie dostęp do opinii autora większej liczby osób.