Jan III Sobieski

„Jan III był znakomitym wodzem.
Tron polski od dawna już nie gościł polityka takiej miary.”
Paweł Jasiennica


Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 roku, jako drugi syn Jakuba i Zofii Teofili z Danilowiczów. Pochodził z rodziny rdzennie polskiej, co między innymi znaczy, że był dziedzicznym szczurem lądowym. Miejscem narodzin był Olesk na Rusi Czerwonej. Jan wzrastając w środowisku pełnym pietyzmu dla tradycji narodowej, dziedziczył nie tylko szacunek dla swego rodu i ogromną, magnacką fortunę, lecz przede wszystkim głęboki patriotyzm, umiłowanie do ojczyzny i piękne tradycje żołnierskie.

Po paroletniej „nauce domowej” w Żółkwi, jedenastoletni Jan Sobieski wraz ze swoim starszym bratem, został wysłany na dalszą naukę do Krakowa. Obaj Sobiescy uczęszczali do założonego przez Akademię Krakowską Kolegium Nowodworskiego. Ukończywszy ową szkołę młodzi bracia odbyli studia wyższe na Akademii Krakowskiej, po czym w roku 1646, zgodnie z obyczajem polskich domów magnackich, zostali wysłani za granicę dla dokończenia edukacji i nabrania poloru.

Sobieski pierwszy raz z własną chorągwią walczył w roku 1649 przy boku Jana Kazimierza pod Zborowem, a dwa lata później brał udział w słynnej bitwie pod Beresteczkiem, gdzie został ciężko ranny. Rok 1652 był dla Sobieskiego wyjątkowo nieszczęśliwy. Podczas bitwy z Tatarami pod Batohem stracił swego ukochanego brata, Marka. Sam Jan znalazł się również o krok od śmierci. Ciężko ranny w pojedynku we Lwowie, z trudem jej unikną, walcząc z nią na łożu boleści przez kilka tygodni. Ostatecznym jakby zakończeniem przygotowań do roli samodzielnego wodza była dla Sobieskiego wyprawa cudnowska (1660 rok).

W 1665 roku przyszły król został mianowany marszałkiem wielkim koronnym, a rok później hetmanem polnym. Nagrodzony w roku 1668 wielką buławą, doczekał się najwyższej władzy wojskowej i cywilnej w Rzeczpospolitej.
W dniu 14 maja 1665 Jan III zawarł w kaplicy królewskiej na Zamku w Warszawie tajemny ślub z wdową po Zamoyskim Marią Kazimierą z domu d`Arquien de La Grange.

W 1672 roku sułtan turecki wypowiedział Rzeczpospolitej wojnę. Turcy wystąpili z całą swą potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami, które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim, w którym Polska odstąpiła Turcji część Ukrainy i Podole, a ponad to zgodziła się płacić sułtanowi coroczny haracz. Rzeczpospolita stała się w ten sposób państwem zależnym od Imperium Omańskiego.
Sobieski opromieniony chwałą i sławą dzielnego wodza i nieustraszonego wojownika, stawił czoła kolejnemu tureckiemu najazdowi. W roku następnym, 1673, Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami tureckimi dowodzonymi przez, Husseina-Baszę, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi koronę królewską po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Nie włożył jej jednak wkrótce po elekcji w roku 1674. Wobec nowego zagrożenia ze strony potęgi ottomańskiej i Tatarów, wyruszył w bój na Ukrainę. Dopiero po odparciu nieprzyjaciela i odniesieniu kolejnego zwycięstwa pod Lwowem, mógł spokojniej pomyśleć o koronacji. Koronacja Jana Sobieskiego odbyła się na sejmie koronacyjnym w Krakowie, w dniu 2 lutego 1676 roku.

Już w roku 1673, zdając sobie sprawę z nieustannego zagrożenia tureckiego, przedstawił sejmowi plan strategii antytureckiej, a po wstąpieniu na tron usiłował doprowadzić do zawarcia trwałego pokoju z Turcją. Gdy rachuby te zawiodły, przystąpił do montowania europejskiej ligi antytureckiej, między innymi zawarł w kwietniu 1683 roku traktat przyjaźni z Austrią. Stojąc na czele sprzymierzonych wojsk, odniósł w dniu 12 września 1683 roku wiekopomne zwycięstwo pod Wiedniem nad potężną armią Kara Mustafy. Choć wielka bitwa wiedeńska przyniosła Polsce, jej królowi i polskiemu rycerstwu chwałę i powszechne uznanie, to jednak na skutek oporu cesarza Leopolda nie mógł Sobieski, jak zamierzał, złamać ostatecznie potęgi tureckiej. Bez pomocy Austrii wkroczenie na Bałkany i wzniecenie powstania wśród zniewolonych przez Turcję narodów nie było możliwe. Owoce wiedeńskiego zwycięstwa zebrał dopiero August II Sas- następca Sobieskiego na tronie polskim.
Jan III był mecenasem kultury i sztuki. W najszerszym chyba zakresie działalność mecenasowska Jana III wiązała się ze sprawami rzemiosła artystycznego, służącego zarówno dekoracji i urządzaniu wnętrz licznych siedzib królewskich, jak też potrzebom militarnym króla-wojownika, czy nawet jego celom czysto osobistym. W październiku 1677 roku Jan III wydał nawet przywilej królewski dla malarzy, którzy mieli prawo kształcić uczniów i sprzedawać swoje obrazy na terenie całej Rzeczpospolitej.

Należał do najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki.

ŹRÓDŁA:
1. „Szlakiem Jana III Sobieskiego” Wojciech Fijakowski; Warszawa 1984r.
2. „Jan Sobieski król Polski” Otto Forst de Battaglia; Warszawa 1983r.
3. „Rzeczpospolita Obojga Narodów” Paweł Jasiennica; Warszawa 1986r.