Parki Narodowe w Polsce

Babiogórski Park Narodowy

Dyrekcja Parku

34-223 Zawoja

tel. Zawoja 110





Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 października 1954r (Dz. U. Nr 4, poz. 25 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwach bielskim i nowosądeckim - obecnie województwie małopolskim.

Powierzchnia - 3391,55 ha.

Wokół Parku wyznaczono otulinę o powierzchni 8437,00 ha.

W godle Parku znajduje się roślina - okrzyn jeleni (endemit).

Działania na rzecz ochrony Babiej Góry sięgają połowy XIX w., kiedy to góra była masowo odwiedzana początkowo przez badaczy naukowych, a potem turystów. U schyłku ubiegłego wieku propagandę walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych rozpoczął prof. Hugo Zapałowicz. Pierwszym orędownikiem ochrony przyrody w paśmie babiogórskim był krajoznawca Kazimierz Sosnowski. Głównym jednak inicjatorem utworzenia parku narodowego był geograf, turysta i miłośnik przyrody - kierownik schroniska polskiego na Markowych Szczawinach - Władysław Miodowicz. W marcu 1933r. uchwałą Polskiej Akademii Umiejętności, przy wsparciu grona wybitnych uczonych, jak: Walery Goetel, Stanisław Sokołowski i Władysław Szafer, powołano Park Narodowy na Babiej Górze o powierzchni 1061 ha, jednak bez żadnych sankcji ochronnych. Zatem dalej lasy Babiej Góry traktowano jako obiekt eksploatacyjny. Dochody z wyrębów długo jeszcze były głównym źródłem utrzymania Akademii Umiejętności, gdzie znaczna część członków PAU nie rozumiała doniosłej wagi ochrony przyrody. Dopiero projekt Państwowej Rady Ochrony Przyrody przedłożony przez Ministerstwo Leśnictwa Radzie Ministrów w 1949r. uzyskał ostatecznie w 1954r. aprobatę rządu.

Park Narodowy obejmuje północną i częściowo południową część masywu Babiej Góry (najwyższego pasma w obrębie Beskidu Wysokiego w Karpatach Zachodnich), od przełęczy Jałowieckiej (1017 m n.p.m.) do Przełęczy Krowianki (976 m n.p.m.), na długości ok. 10 km. Stoki Babiej Góry opadają skośnie spiętrzonymi warstwami piaskowca - stromo ku północy i łagodnie ku południowi. Najwyższy szczyt Babiej Góry - Diablak (1725 m n.p.m.) pokryty jest rumowiskiem głazów.

Grzbietem Babiej Góry przebiega główny europejski dział wodny pomiędzy zlewniami Bałtyku i Morza Czarnego. Wody północnych stoków spływają Skawicą, Skawą i Wisłą do Bałtyku, zaś po orawskiej stronie Orawą, Wagiem i Dunajem do Morza Czarnego.

Pasmo Babiogórskie ma bardzo wyraźny układ piętrowy roślinności. Piętra te są jednak w odniesieniu do Tatr obniżone o 100 - 150m. Wyróżnia się tu:

 regiel dolny (od podnóża ok. 700 m n.p.m. do 1150 m n.p.m.) reprezentuje buczyna karpacka, porastająca północne stoki pasma - pozostałość po dawnej Puszczy Karpackiej, z czosnkiem niedźwiedzim i kostrzewicą leśną w runie. Obok buczyny karpackiej w niewielkich płatach spotyka się także jodłę, tworzącą partie jodłowo - bukowych lasów. W runie występują m.in. przebiśniegi i kokorycze. Znaczne powierzchnie w tym piętrze zajmuje mieszany bór dolnoreglowy o drzewostanie jodłowo- świerkowym, przy czym im wyżej, tym świerk bardziej dominuje nad jodłą i bukiem. Z krzewów rosną tu: wiciokrzew czarny i jarzębina. W runie występują m.in.: borówka czarna, widłak jałowcowaty, narecznica szerokolistna, kosmatka żółtawa,

 regiel górny (1150-1390 m n.p.m.) - stanowi go bór świerkowy. Tworzy duże kompleksy zwartego pierwoboru, otaczającego cały masyw Babiej Góry. Pod Sokolicą przybiera charakter boru urwiskowego, o partiach trudnych do przejścia. Na zboczach pojawiają się także klony jawory i zarośla jarzębinowe. W runie częsta jest borówka i wietlica alpejska. W miarę wznoszenia się bujna puszcza świerkowa rzadzieje i karleje, przechodząc w luźne drzewostany, konkurujące z coraz częściej pojawiającymi się kępami kosówki przy górnej granicy lasu. Z roślin spotyka się tu wietlicę alpejską i szczaw alpejski. Ma tu również swe stanowisko endemit karpacki - okrzyn jeleni, ( jedyne naturalne stanowisko w Polsce). Jest to roślina prawie 2-metrowa, o włochatych łodygach, pierzastych liściach i charakterystycznych białych kwiatach z zielonkawym odcieniem.

 piętro kosodrzewiny (1390-1650 m n.p.m.) - zajmuje je pas kosodrzewiny przechodzący w górnej części w zarośla, traworośla, borówczyska i murawy naskalne. Rosną tu: miłosna górska, modrzyk górski, omieg górski, jaskier platanolistny, lepiężnik wyłysiały, pierwiosnka wyniosła w odmianie karpackiej, wietlica alpejska, okrzyn jeleni. Na zboczach dolin i źlebów łanowo rośnie trzcinnik owłosiony. W murawach naskalnych dominuje kostrzewa pstra. Masowo występują tu sasanka alpejska i zawilec narcyzowy,

 piętro alpejskie (powyżej 1650 m n.p.m.) - piętro to zajmują murawy wysokogórskie i wyleżyska śnieżne. Dominują tu trawy, porosty i mchy. W wyleżyskach śnieżnych, śnieg utrzymuje się do 9 m-cy w roku. Rozległe pola głazów pod szczytem i przy grani porośnięte są zbiorowiskami porostów.

Wśród wielu gatunków flory Babiej Góry na uwagę zasługują także: wawrzynek wilczełyko, widłaki: alpejski, wroniec i jałowcowy, tojad mocny, goryczki: kropkowana, wczesna, gorzkawa, trojeściowa, kilkanaście gat. storczyków, lilia złotogłów, przebiśniegi, krokusy, dziewięćsił bezłodygowy. Z pośród 70 gatunków wysokogórskich połowa nie występuje nigdzie indziej w Beskidach.

Badania inwentaryzacyjne Babiej Góry wykazały:

 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym ponad 30 chronionych,

 200 gatunków mchów,

 100 gatunków wątrobowców,

 250 gatunków porostów,

 200 gatunków glonów,

 639 gatunków grzybów,

Interesująco przedstawia się fauna Babiej Góry:

Bezkręgowce:

 owady - liczne chrząszcze, w tym 3 endemity karpackie m.in. ryjkowiec kulka, motyle - niestrzęp, mieniak

 podalpejskie odmiany ślimaków i pająków,

Kręgowce:

 6 gatunków ryb m.in. pstrąg potokowy,

 płazy m.in. salamandra plamista,

 gady - 3 gatunki jaszczurek, żmija zygzakowata, zaskroniec

 115 gatunków ptaków, w tym 88 lęgowych, w tym: - świergotek nadwodny, dzięcioł czarny, głuszec, jarząbek, drozd, gil, sikory, rudzik, czyż, myszołów, kobuz, puchacz, puszczyk, sowa uszata, pluszcz, pliszka górska, siwerniak, płochacz halny, orzeł przedni, dzięcioły,

 38 gatunków ssaków, w tym: jeleń karpacki, sarna, dzik, borsuk, ryś, lis, zając szarak, karczownik ziemnowodny, orzesznice, koszatki, wiewiórki, łasice, kuny okresowo niedźwiedź brunatny i wilk.

W 1978r. Park został włączony przez UNESCO do międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery z uwagi na wyjątkowe walory przyrodnicze. W trakcie wycieczek zachęcamy do zwiedzenia:

 skansenu im. Józefa Żaka w Zawoi na Markowych Rówienkach,

 parku etnograficzny w Zubrzycy Górnej,

 drewnianego kościoła w Zawoi z XIX/XX w,

 murowanej kapliczki w stylu regionalnym w Zawoi - Policznem.

W siedzibie dyrekcji parku w Zawoi Barańcowej znajduje się Muzeum Przyrodnicze. Przed siedzibą dyrekcji parku założono Ogród Roślin Babiogórskich.

Długość szlaków turystycznych na terenie parku wynosi 36 km, z czego 32 km to trasy piesze, a 4 km trasy narciarskie.

Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach stanowi bazę żywieniowo-noclegową.







Biebrzański Park Narodowy

Dyrekcja Parku

19-252 Osowiec

tel. (0-8516) 22-69 w.313





Utworzony 25 września 1993r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1993r. (Dz. U. Nr 86, poz. 399) do 1 stycznia 1999 r.w województwach: łomżyńskim, białostockim i suwalskim - obecnie województwie podlaskim.



Powierzchnia Parku wynosi 59223,00 ha.



W granicach Parku znalazł się dawny rezerwat "Czerwone Bagno" o powierzchni 11.298 ha. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 66824,00 ha.



Projekt utworzenia parku narodowego w dolinie Biebrzy został opracowany w 1968 roku przez prof. Adama Pałczyńskiego.



Biebrzański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski. Obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej, rozpościerającej się na długości ponad 100 km i szerokości 10-15 km w części południowej, 30-40 km w części środkowej i 1-3 km w części północnej. Znaczna część parku to największy i najbardziej naturalny w Polsce oraz w Europie kompleks torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.



W granicach Parku znalazły się jedynie niewielkie wsie Gugny, Budy, Sośnia, Budne i Olszowa Droga.



Zatorfioną dolinę Biebrzy otaczają wysoczyzny morenowe. W jej obrębie wyróżniono 3 części określone jako baseny: północny - obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, środkowy - od Sztabina do Osowca i południowy - do ujścia Biebrzy do Narwi. Baseny rozdzielają przewężenia szerokości ok. 1 km. Basen Północny, zwany też Basenem Górnej Biebrzy, obejmuje 40-kilometrowy odcinek doliny szerokości 1,5 - 3,0 km, wypełniony torfem miąższości 3-6 m. Torfowiska zajmują tu ok. 20 000 ha. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20x40 km. Większą część powierzchni tego basenu zajmuje taras zalewowy. Jest on pokryty torfem miąższości 1-3 m. Jedynie w strefie przykorytowej Biebrzy niewielkie powierzchnie zajmują iły, muły i piaski. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnej Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12-15 km. Również i tu największą powierzchnię zajmuje taras zalewowy. W jego obrębie torfowiska zajmują powierzchnie 21 000 ha, a od strony koryta rzeki występuje strefa mułowa szerokości 1-2 km. Od Osowca do kolonii Nowa Wieś po wschodniej stronie basenu ciągnie się na długość 20 km taras wydmowy, wznoszący się 2-3 m nad poziom torfowisk. Oddziela on strefę dolinową Biebrzy od zatorfionej rynny przylegającej do wysoczyzny ograniczającej Basen Dolnej Biebrzy od wschodu.



Biebrzański Park Narodowy obejmuje dużą część wszystkich trzech basenów. Główną oś hydrograficzną parku stanowi rzeka Biebrza. Jej długość wynosi 164 km, a cała zlewnia obejmuje 7062 km kw. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w Basenie Północnym do kilkudziesięciu w jej dolnym biegu. Płynie wolno zakolami, pozostawiając liczne starorzecza. W granicach parku znajdują się dolne odcinki dopływów Biebrzy. Dopływami prawobrzeżnymi są: Lebiedzianka, Netta i biegnący jej korytem Kanał Augustowski, Kopytówka, Ełk i jego dopływ Jegrznia, Dybła, Klimaszewnica i Wissa. Dopływami lewobrzeżnymi są: Sidra, Kamienna, Brzozówka, Czarna Struga i Kosódka. Dolina Biebrzy jest też w znacznym stopniu zasilana wodami podziemnymi z rozległych warstw wodonośnych z wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Przewężenia doliny oddzielające poszczególne baseny utrudniają odpływ wód. powodując trwałe uwodnienia torfowisk.



Szata roślinna odznacza się ogromną różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków, jak: brzoza niska, wierzba lapońska, widłak jałowcowaty, widłaki goździsty, wroniec, goździk piaskowy, grążel żółty, rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, pomocnik baldaszkowy, wielosił błękitny, gnidosz królewski, goryczka wąskolistna, niebielistka trwała, kosaciec syberyjski, storczyk krwisty, obuwik pospolity. W uroczysku Grzędy występują również: arnika górska, orlik pospolity, lilia złotogłów, buławik czerwony, podkolan biały, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, tajęża jednostronna. Rosną tu także rzadkie w Polsce rośliny naczyniowe: skalnica torfowiskowa, wełnianka delikatna, fiołek mokradłowy, miesięcznica trwała. Występuje też kilka rzadkich, reliktowych gatunków mchów: mokradłosz, prątnik, skorpionowiec brunatny, tujowiec. Szata roślinna w poszczególnych w poszczególnych basenach wykazuje pewną indywidualność, przejawiającą się w odmienności zbiorowisk roślinnych. Inaczej wykształca się strefowość roślinna, charakterystyczna dla dolin rzecznych. Wynika to z różnorodności warunków ekologicznych w poszczególnych częściach doliny.



Według dotychczasowych, niepełnych jeszcze danych na terenie doliny Biebrzy występuje ponad 50 naturalnych zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie typy zbiorowisk wodnych, bagiennych i torfowiskowych spotykanych w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk mechowiskowych, zawierających w swoim składzie liczne gatunki rzadkie i reliktowe, zanikające w innych częściach kraju.



Znaczną wartość przyrodniczą przedstawia też grupa lasów olszowych, olszowo-brzozowych borów bagiennych i zarośli wierzbowo-brzozowych.



Większość obszarów położonych w dolinie Biebrzy zajmują rozległe torfowiska niskie. Roślinność wykazuje typowy układ strefowy. Wyróżnia się strefowość podłużną i poprzeczną. Strefowość poprzeczna związana jest z zasięgiem wód wylewowych utrzymujących się niejednokrotnie przez kilka miesięcy w roku. Na terenach bezpośrednio przyległych do rzeki występuje strefa zespołów szuwarowych, a za strefą szuwarów rozciąga się rozległa strefa turzycowisk. Kolejną strefą położoną poza zasięgiem wód wylewowych jest strefa mechowisk Na krańcu kotliny, najdalej od rzeki rozciągają się zbiorowiska olsu bagiennego. Podobne zmiany warunków hydrologiczno-siedliskowych obserwuje się wzdłuż osi doliny (strefowość podłużna). Górna część doliny to strefa torfowa, środkowa - strefa mułowo-torfowa, dolna - mułowa i madowa z charakterystycznymi dla tych stref zespołami roślinnymi. Ten strefowy układ zbiorowisk roślinnych zachował się w Europie w stanie niezmienionym jedynie w Kotlinie Biebrzańskiej. Stanowi on swoisty wzorzec, do którego można porównywać stan naturalności innych dolin rzek nizinnych.



Fauna parku jest bogata, chociaż jeszcze nie w pełni zbadana, np. łoś, który jedynie tu przetrwał okres wojny i dzięki ochronie rozmnożył się i rozprzestrzenił na terenie Polski. Poza łosiem w parku występują: jeleń, sarna, dzik, zając szarak, bóbr, a z gatunków drapieżnych: wilk, lis, jenot, borsuk, tchórz zwyczajny, kuna leśna, wydra, gronostaj, łasica. Ponad to żyje tu 17 gatunków drobnych ssaków, a wśród nich najliczniejsze i najbardziej rozpowszechnione są: orzesznica, ryjówka malutka, badylarka, nornik północny, smużka.



Kotlina Biebrzańska ma ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków, często bardzo rzadkich w Polsce, a także w Europie. Stwierdzono tu aż 262 gatunki ptaków zarówno lęgowych, jak i żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek. Dla ptaków siewkowatych, wymagających rozległych, podmokłych obszarów Biebrza stanowi jedną z najważniejszych ostoi w Europie Środkowej. Najbardziej charakterystyczne gatunki lęgowe dla doliny Biebrzy to: batalion, 4 gatunki bekasów, w tym dubelt i sporadycznie lęgowy bekasik, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, mewa mała, 5 gatunków rybitw, w tym białoskrzydła i białowąsa. Dla wodniczki bagna biebrzańskie mają znaczenie wyjątkowe - być może od utrzymania biebrzańskich turzycowisk w stanie niezmienionym zależeć będzie istnienie tego gatunku (badania biologii i liczebność tego gatunku trwają tu do dziś). Kotlina Biebrzy jest jednym z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można jeszcze spotkać cietrzewia i sowę błotną. W pobliżu Biebrzy i jej dopływów na licznych starorzeczach prócz wymienionych ptaków gniazdują jeszcze takie rarytasy, jak: rożeniec, świstun, łabędź krzykliwy. To tutaj odnotowano aż 25 gatunków ptaków drapieżnych, w tym pojawiających się w Polsce wyjątkowo. Na uwagę zasługuje bielik, gadożer, błotniaki: zbożowy i łąkowy, orliki: grubodzioby i krzykliwy oraz orzełek włochaty. Ostoją ptaków drapieżnych (oprócz błotniaków) są przede wszystkim okalające dolinę olsy, w których znajdują dogodne warunki gniazdowania między innymi takie ptaki, jak: bocian czarny, puchacz i drożdzik.



Bagna biebrzańskie są najważniejszym w Polsce, a także w całej Europie Środkowej i Zachodniej obszarem lęgowym dla wielu gatunków ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Dolina Biebrzy ma więc pod względem ornitologicznym szczególne znaczenie, zwłaszcza, że bagna zanikają w krajobrazie Europy, a ptaki tych środowisk tracą podstawę swego bytu. Występują tu izolowane stanowiska lęgowe gatunków borealnych, a także gatunków, których centrum zasięgu geograficznego znajduje się w strefie tajgi i tundry. Dlatego obszar parku biebrzańskiego został objęty Międzynarodową Konwencją RAMSAR, chroniącą obszary błotne i lęgowiska ptaków.



Naturalne koryto rzeki, liczne starorzecza oraz stosunkowo niski stopień zanieczyszczenia warunkują duże bogactwo ichtiofauny. W wodach parku stwierdzono występowanie 36 gatunków ryb należących do 11 rodzin. Gatunkami rozpowszechnionymi są: szczupak, płoć, jaź, wzdręga, lin, kiełb, ukleja, krąp, leszcz, różanka, karaś, śliz, koza, boleń, świnka, węgorz, cierniczek, jazgarz, sandacz, jelec, słonecznica, certa, brzana, karaś srebrzysty.



Niezwykle bogata jest fauna bezkręgowców. Dotyczy to przede wszystkim owadów. Stwierdzono występowanie 78 gatunków motyli dziennych i 212 gatunków nocnych. Określono także aż 175 gatunków pająków. Stwierdzono dotychczas występowanie 5 gatunków gadów i 14 gatunków płazów.



Biebrzański Park Narodowy jest ważnym obszarem dla turystyki przyrodniczej, wypoczynku sobotnio-niedzielnego, wędkarstwa, a także dla celów dydaktycznych. Jest on jednak słabo zagospodarowany turystycznie. W Południowym i Środkowym Basenie parku wytyczone są piesze szlaki o długości ponad 195 km, a przy nich wybudowano 8 wież widokowych, zagospodarowano 3 pola biwakowe (Grzędy, Barwik, Osowiec), przygotowano 2 trasy wodne: Biebrza z Lipska do jej ujścia do Narwi - 135 km oraz Jegrznia i Ełk z Rajgrodu do jej ujścia do Biebrzy - 64,4 km. W Osowcu organizowany jest Terenowy Ośrodek Edukacyjny z pomostami widokowymi i kładkami wśród torfowisk. Jest też punkt informacji turystycznej i wypożyczalnia sprzętu wodnego.



Turystyka nad Biebrzą ma charakter sezonowy - najwięcej turystów przebywa tu wiosną i w okresie wakacji. Niestety brak odpowiedniej bazy noclegowej. Tylko hotele "Zbyszko", "Knieja", "Raj" i "Gród" w Rajgrodzie są obiektami całorocznymi o niezłym standardzie. Pozostała dostępna baza noclegowa jest oddalona o kilkadziesiąt kilometrów i znajduje się w Łomży, Augustowie, Ełku, Mońkach i Białymstoku. Na obrzeżach parku powstało kilkanaście kwater prywatnych u miejscowych rolników i kilka pensjonatów.



Uzupełnieniem walorów przyrodniczych są obiekty starej architektury drewnianej we wsiach na obrzeżach doliny. Godny zwiedzenia jest Kanał Augustowski ze śluzą w Dębowie, wybudowaną w latach 1826-1827 (zabytek budowli hydrotechnicznej). Dużą atrakcją jest XIX-wieczna twierdza Osowiec, wybudowana dla ochrony zachodnich granic Cesarstwa Rosyjskiego w jedynym dostępnym przejściu prze bagna. Wokół doliny położonych jest szereg miejscowości z charakterystycznym układem urbanistycznym, z najstarszymi zabytkami sakralnymi: kościoły w Wiźnie (1525r.), Krasnymborze (1598r.), Dolistowie (1771r.) i drewniany kościół w Jaminach z końca XVIII w. oraz krzyże, kapliczki przydrożne.



Park Narodowy Bory Tucholskie

Dyrekcja Parku

89-606 Charzykowy

ul. Długa 23

(0-531) 88-397





Utworzony 1 lipca 1996r na podstawie rozporządzenia nr 305 Rady Ministrów z dnia 14 maja 1996r. (Dz. U. Nr 64, poz. 305) do 1 stycznia 1999 r. w województwie bydgoskim - obecnie województwie pomorskim.



Powierzchnia 4789,34 ha.



Powierzchnia otuliny 10292,24 ha.



79 % powierzchni Parku zajmują lasy (3798,3 ha), 11% wody (530 ha) i 10% pozostałe ekosystemy, w tym: grunty rolne 68,9 ha, bagna, torfowiska i łąki - 392,1 ha.



W godle parku znajdują się sosny z siedzącym na konarze głuszcem na tle jeziora.



Park reprezentuje obszar Borów Tucholskich na Pojezierzu Pomorskim. Urozmaicona rzeźba terenu ukształtowana została w wyniku działalności lodowca, który zalegał na tych terenach w ostatnim zlodowaceniu bałtyckim - stadiale pomorskim. Spotykane tu formy polodowcowe zostały dość szczegółowo opisane w części dotyczącej Borów Tucholskich.



O unikatowych walorach przyrodniczo-krajobrazowych Parku decyduje przede wszystkim bogata sieć hydrograficzna. Obszar Parku jest wybitnie pojezierny. Spotkać tu można prawie wszystkie typy genetyczne i limnologiczne jezior: rynnowe, wytopiskowe, lobeliowe, oczka, kotły i kociołki - w sumie 17 jezior większych od 1 ha.



Jednym z najciekawszych zjawisk hydrologicznych w skali Pojezierza jest zlewnia Strugi Siedmiu Jezior. Są to połączone naturalnym ciekiem wodnym jeziora: Mielnica - Skrzynka, Płęsno, Główka, Bełczak, Jeleń, Zielone i Ostrowite. Zlewnia Strugi o powierzchni 3680 ha, charakteryzuje się:

 jednolitym podłożem, piaszczysto-sandrowym z lokalnymi nagromadzeniami utworów organicznych,

 100% zalesieniem,

 brakiem antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń środowiska i wód wewnętrznych zlewni

 dużym udziałem naturalnych zbiorników wodnych.

Interesującą grupę jezior stanowią izolowane zbiorniki wodne o krystalicznie czystej wodzie, tzw. jeziora lobeliowe, z charakterystyczną dla nich roślinnością (Małe Gacno, Wielkie Gacno, Głuche i Nierybno).



Cenną przyrodniczo grupą jezior są także jeziora dystroficzne o powierzchni z reguły mniejszej niż 1 ha. Otoczone nasuwającym się na nie płem torfowców. Są miejscem występowania wielu chronionych i rzadkich gatunków roślin. Pło najczęściej przechodzi w torfowisko wysokie, a na okrajkach w bór bagienny np., jeziorka Rybie Oko i Kacze Oko.



Ze względu na bogatą sieć hydrograficzną i stosunkowo ubogie podłoże, rozwinęła się tu specyficzna flora naczyniowa. Należy tu wymienić gatunki borowe, wrzosowiskowe, torfowiskowe i wodne (w tym związane z jeziorami lobeliowymi). We florze Parku występuje wiele gatunków reliktowych, glacjalnych, postglacjalnych i polodowcowych, np.: zimoziół północny, bażyna czarna, trzcinnik prosty. Z reliktów polodowcowych zachowały się m.in. wyblin jednolistny i grzybienie północne. Grupa borealno-atlantyckich roślin wodnych reprezentowana jest przez lobelię jeziorną, poryblin jeziorny, elismę wodną i jeżogłówkę pokrewną.



Na obszarze Parku występuje wiele gatunków chronionych, np.: rosiczki okrągłolistna, długolistna i pośrednia, sześć gatunków widłaków, kilka gatunków storczyków, sasanka wiosenna, itd. Bardzo bogata jest lichenoflora Parku, stwierdzono występowanie 62 gatunków porostów z Czerwonej Listy. Szczególnie ciekawą grupę stanowią nadrzewne gatunki z rodzaju brodaczek i włostek.



Fauna:

 płazy i gady - występują tu wszystkie gatunki niżowe z wyjątkiem żółwia błotnego,

 ptaki - na obszarze Parku zlokalizowano 68% potencjalnie możliwej awifauny Niżu Polski, w tym 108 gatunków lęgowych, 25 gatunków regularnie spotykanych na przelotach i 11 pojawiających się z dostrzegalną regularnością. Na szczególną uwagę zasługują: puchacz, orzeł bielik , żuraw, zimorodek,

 ssaki - wydra, bóbr europejski, rzęsorek mniejszy, jeleń, dzik, sarna.

Na skutek konfliktu z miejscowymi leśnikami (polowania) oraz stałego podburzania okolicznej ludności zatwierdzono zaledwie połowę obszaru wskazanego do ochrony przez przyrodników jako park narodowy. Natychmiastowego włączenia w granice Parku wymaga: ciąg jezior rynnowych po jezioro Laska wraz z półwyspem Mogiel i otaczającymi go jeziorami, dolina rzeki Kulawy oraz liczne jeziora lobeliowe i wytopiskowe znajdujące się w pobliżu obecnej granicy Parku.



W Parku dobrze rozwija się turystyka piesza, rowerowa i konna. Łącznie wyznaczono 85 km tras turystycznych. Na dzień dzisiejszy urządzono jedno pole biwakowe "Strużka", niedaleko miejscowości Bachorze i stację naukową w Drzewiczu. Park dysponuje również salą wystawowo-dydaktyczną w siedzibie Parku w Charzykowach.

Bazę noclegową stanowią:

 hotel "Pod Żaglami" w Charzykowie,

 liczne kwatery prywatne w miejscowościach Charzykowo, Swornegacie Duże i Małe,

 ośrodki wczasowo-wypoczynkowe w okolicach Parku,

Miejscami hotelowymi dysponuje też miasto Chojnice położone ok.10 km od granic Parku.





Bory Tucholskie



Bory Tucholskie - leżą we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, na pograniczu starych województw bydgoskiego i gdańskiego, z niewielkim fragmentem w dawnym województwie słupskim. Swym zasięgiem obejmują dorzecza rzek Brdy i Wdy. Powierzchnia około 300 tys. ha. Na obszarze uznawanym za Bory Tucholskie wyróżniono:

 właściwe Bory Tucholskie,

 Równinę Charzykowską (w tej części utworzono park narodowy),

 Dolinę Brdy,

 Wysoczyznę Świecką.

Ukształtowanie Borów Tucholskich jest wynikiem działalności lodowca z czasów ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, zwłaszcza stadiału pomorskiego. W tym czasie u czoła lodowca utworzyły się pagóry moren czołowych, a na ich przedpolu rozległe równiny piaszczyste, zwane sandrami (usypane w wyniku działalności wód roztopowych wypływających spod topniejących lodów). Głównymi formami rzeźby terenu są:

 dominująca równina sandrowa z licznymi wypukłościami wydmowymi, powstałymi w późniejszym okresie w wyniku akumulacji wietrznej,

 wysoczyzna morenowa o charakterze moreny dennej (najczęściej falistej),

 rynny polodowcowe (często z płynącymi w nich rzekami np. Brda, Wda i Czerska Struga).

 Głębsze miejsca w rynnach wypełniają jeziora np.: Wdzydzkie, Charzykowskie, Karsińskie Długie i inne,

 doliny wód roztopowych (np. rzeka Niechwaszcz),

 liczne wytopiska (zagłębienia po wytopionych bryłach lodu).

W okresie polodowcowym powstało wiele rozcięć erozyjnych, urozmaicających rzeźbę zboczy dolin rzecznych, rynien czy też stoków wysoczyzny morenowej. Niezwykle bogata sieć wód powierzchniowych jest obok rzeźby terenu i szaty roślinnej podstawowym elementem krajobrazu Borów Tucholskich. Wszystkie cieki wodne należą do lewego dorzecza Wisły, płynąc na południe lub południowy wschód ku pradolinie Wisły, zgodnie z nachyleniem terenu ukształtowanym w epoce lodowcowej. W związku ze znacznym nachyleniem sandru większość rzek charakteryzuje się stosunkowo dużym spadkiem i często przypominają one rzeki typu podgórskiego.





Brda - rzeka o długości 217 km, powierzchni dorzecza 463 km kw. i średnim spadku 0,96m/ha. Wypływa z jeziora Smołowego na Pojezierzu Bytowskim w dawnym województwie słupskim. W okolicy wsi Konarzyny wkracza na obszar Borów Tucholskich. Tu wykorzystuje w swym biegu rynny jeziorne, np. Karsińskiego, Charzykowskiego, Witoczna, Łąckiego, Dybrzka i Kosobudna.



Rzeka przyjmuje wiele dopływów, z których ważniejsze to:

 lewobrzeżne: Chocina, Zbrzyca z Kłonecznicą, Kulawą i Młosienicą, Parszczenicka Struga, Czerska Struga, Bielska Struga, Ruda, Kotomierzyca

 prawobrzeżne: Kopernica, Struga Siedmiu Jezior, Jarcewska Struga, Kamionka, Sępolenka i Kicz.

Odcinek rzeki od Woziwody do miejscowości Piła Młyn w Tucholskim Parku Krajobrazowym, objęty jest ochroną jako rezerwat przyrody pn. "Dolina Rzeki Brdy". W dolnym biegu rzeki, zlokalizowane są trzy zapory wodne: w Koronowie, Tryszczynie i Smukale.



Rzeka prowadzi wody w I i II klasie czystości. Jest źródłem wody pitnej dla mieszkańców Bydgoszczy.





Wda - rzeka o długości 198 km, powierzchni zlewni 2325,2 km kw. i średnim spadku 0,67%. Wypływa z jeziora Wieckiego w starym województwie gdańskim. Wody Wdy podpiętrzone zostały dwoma zaporami usytuowanymi w Żurze i Gródku.



Główne dopływy: Prusina, Sobińska Struga, Ryszka i Wyrwa.



Wda prowadzi wody w III klasie czystości (1997).





Bory Tucholskie są obszarem wybitnie jeziernym. Znajdujące się tu jeziora można podzielić na:

 rynnowe - ułożone w charakterystyczne ciągi. Ich powstanie związane jest z wodami roztopowymi, płynącymi pod lodowcem i będącymi pod dużym ciśnieniem hydrostatycznym. Do najpiękniejszych jezior tego typu w Borach Tucholskich zaliczyć można m.in. Charzykowskie i Karsińskie, leżące w jednej rynnie oraz unikatowe jezioro Wdzydze, utworzone przez dwie krzyżujące się rynny.

 wytopiskowe - powstałe po wytopieniu się brył lodowych, często na sandrze. Z reguły duże i płytkie. Często w zaawansowanym stadium lądowacenia. Ciekawsze z nich to: Somińskie, Kruszyńskie i Pażyn. Wiele z tych jezior zniknęło z powierzchni, pozostawiając po sobie rozległe bagna i torfowiska,

 morenowe - występujące najczęściej w postaci zaokrąglonych niecek (np. Wieleckie). Powstałe w zagłębieniach w wyniku nierównomiernej akumulacji lodowcowej,

 oczka - niewielkie bezodpływowe jeziorka, powstałe w wyniku wytopienia się niewielkich brył lodu. Są to niewątpliwie najurokliwsze i najciekawsze pod względem florystycznym obiekty. Najmniejsze z nich to jeziorka dystroficzne, tzw. "suchary," z reguły z nasuwającym się na ich taflę wody płem torfowców. Większe stanowią jeziora o dość zróżnicowanej trofii. Charakteryzują się bardzo czystą wodą oraz specyficzną roślinnością niespotykaną w innych jeziorach. Są to jeziora lobeliowe.

Szata roślinna Borów Tucholskich ukształtowała się 10 000 lat temu tj. po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego z północnej części Pomorza. Wówczas to gwałtownie zmienił się klimat, polepszyły warunki termiczne, co przyczyniło się do pobudzenia na tym terenie rozwoju roślinności leśnej.



Etapy formowania się roślinności Borów Tucholskich:

 okres praborealny, trwający ok. 500 lat z dominacją brzozy i później sosny.

 okres borealny - z bezwzględną dominacją sosny. Pojawił się wiąz i leszczyna. Rozwój roślin zielnych z tego okresu, np. kłoci wiechowatej i jezierzy morskiej, świadczy o systematycznej poprawie klimatu,

 okres atlantycki - rozpoczął się ok. 7800 lat temu. Rozprzestrzeniły się nowe gatunki drzew: dąb, lipa, a na wilgotniejszych miejscach jesion i olcha. Był to okres panowania liściastych lasów mieszanych,

 okres subborealny - początek ok. 4800 lat temu. Charakteryzuje się większą wilgotnością, lecz niższymi temperaturami. Masowo pojawił się grab. Jako ostatni z tego okresu, na obszar Borów wkroczył buk.

 okres subatlantycki - rozpoczął się ok. 2500 lat temu i trwa do dnia dzisiejszego. W okresie tym zmniejszył się udział lipy, dębu i wiązu. Ponownie rozprzestrzeniła się sosna.

Od X wieku w głąb lasu zaczęło wdzierać się osadnictwo, a tym samym destrukcyjny wpływ gospodarki człowieka na Bory. Osadnictwo skupiało się na obszarach najbardziej urodzajnych, w dolinach rzek i w pobliżu jezior. Stąd też na eksploatację w pierwszej kolejności narażone były lasy łęgowe i grądy niskie. One też jako pierwsze zamienione zostały na pola uprawne. Coraz liczniejsze w XII i XIII w nadania ziemskie przy fundacjach klasztornych oraz uposażenia w ziemi za zasługi rycerskie, stały się zaczątkiem rozwoju wielu wsi i miast. Ich rozbudowa wiązała się najczęściej z poszerzaniem obszarów uprawianych kosztem lasów. Wzrosło zapotrzebowanie na drewno. Oprócz wyrębów całkowitych pojawiły się wyręby plądrownicze - głównie w buczynach, grądach i dąbrowach (np. w poszukiwaniach drewna dębowego do budowy grodów i osad). Pojawił się wypas bydła i trzody, zbiór żołędzi, grabienie ściółki, darcie łyka, itp.



W XV w. wystąpiło częściowe wycofanie się osadnictwa z terenów leśnych. W materiałach źródłowych wymienia się wiele osad. Jednak już w XVI w ponownie rozwija się osadnictwo w puszczach tucholskich, co wiąże się z szybkim rozwojem ówczesnej Polski i z koniunkturą na eksport płodów rolnych i leśnych. Lasy stały się zapleczem surowcowym dla powstających zakładów przemysłowych Gdańska i innych miast. Wzrosło zapotrzebowanie na drewno, smołę, dziegieć, żywicę oraz surówkę żelaza, szkło itp. Zaczęły powstawać węglownie, smolarnie, potażownie, huty, dymarki i cegielnie. Wszystkie te zakłady zużywały ogromne ilości drewna. Powstały rozległe wykarczowane polany. Gdy dowóz drewna z uwagi na odległość stawał się nieopłacalny produkcję przeniesiono w inne miejsca puszczy. Istotny wpływ na zmniejszenie areału lasów i ich skład gatunkowy miało też bartnictwo - najbardziej charakterystyczne zajęcie Borowiaków. Bartnicy drążyli pnie najgrubszych sosen, tworząc w nich ule. Drzewa te szybko usychały. Jeszcze w 1772r. na obszarze Borów istniało 20000 sosen obsadzonych pszczołami (tzw. drzew bartnych). Jeszcze groźniejsze było wypalanie polan wokół barci dla uzyskania miododajnych wrzosowisk. Nierzadko zdarzały się też pożary, które szybko się rozprzestrzeniając, niszczyły duże połacie lasów. Lasy pustoszyły także liczne wojny, np. wojna szwedzka, wojna siedmioletnia. Znaczne zniszczenia spowodował przemarsz wojsk napoleońskich przez Bory Tucholskie w drodze do Prus Książęcych.



Fatalna w skutkach okazała się gospodarka leśna prowadzona od końca XVIII w przez Prusaków (po pierwszym rozbiorze Polski). Prowadzono rabunkową gospodarkę, polegającej na masowej eksploatacji drewna. Ogromne powierzchnie po wyciętych w pień lasach zalesiano sztucznymi monokulturami sosny. W ten sposób przestała istnieć pierwotna Puszcza Tucholska o różnogatunkowych i wielowiekowych drzewostanach. Obecnie wśród sosnowych borów rzadko znaleźć można oazy liściastego starodrzewia, a te które pozostały w większości objęte zostały ochroną jako rezerwaty przyrody.



Na dzień dzisiejszy zalesienie Borów Tucholskich wynosi ok. 50%. Lasy utrzymały się na siedliskach przeważnie ubogich i piaszczystych, nie nadających się do uprawy rolnej. Pewne gatunki drzew, które były częstymi w pierwotnej puszczy, obecnie należą do rzadkości dendrologicznych Borów Tucholskich. Zaliczają się do nich cisy, z najpiękniejszym stanowiskiem w Wierzchlesie, czy też jarząb brekinia. Stosunkowo rzadko spotykanym drzewem jest też klon jawor, który ostał się jedynie w dolinach rzek Brdy i Wdy oraz w Wierzchlesie. Buk zwyczajny, który niegdyś występował na znacznych obszarach, tzw. "kwaśnych dąbrów" wraz z dębem bezszypułkowym był niegdyś głównym składnikiem drzewostanów.





Na obszarze Borów Tucholskich utworzono:

 Park Narodowy Bory Tucholskie

 parki krajobrazowe: Wdecki, Wdzycki, Tucholski i Zaborski

 rezerwaty przyrody: Bagno Grzybna, Bagno Stawek, Bór Chrobotkowy, Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego w Szczerkowie, Cisy nad Czerską Strugą, Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie, Dolina Brdy, Jelenia Góra, Jezioro Ciche, Jeziorka Dury, Jeziorka Kozie, Jezioro Laska, Jezioro Mętne, Jezioro Miedzno Jezioro Zdręczno, Kręgi Kamienne w Odrach, Krzywe Koło, Małe Łowne, Nawionek, Ustronie, Źródła Stążki,

 projektowane rezerwaty przyrody: Bagno nad Stążką, Bielska Struga, Czapliniec Koźliny, Dolina Kulawy, Jeziora rynnowe, Dolina Wdy, Dolina Ryszki, Jezioro Piaseczno, Jezioro Warszyn, Kły i Kały, Kręgi Kamienne w Leśnie, Męcikał, Piecki, Rytki (Biała), Jezioro Śpierewnik,

 wyznaczono setki pomników przyrody, z których najważniejsze to: dęby "Wisielca", "Cesarski", "Sulisławskiego" i "Krzywy" i inne dęby w Świcie, lipy "Wyczółkowskiego", w Świcie, dąb "Bartuś" nad Płęsnem, dąb "Chrobry" w Lasce, dęby w Woziwodzie, dęby "Królewskie" w Żurze, brekinia w miejscowości Radańska, jałowiec "Hubert" w Łąckim Piecu, aleja jałowcowa "Zakonników" w Łążku, głaz "Świętego Wojciecha" w Leosi k. Tlenia, głazy Słowackiego i Łokietka w nabrzeżu Brdy, stanowiska zimoziołu północnego, stanowisko chamedafne północnej, stanowiska chrobotka alpejskiego, i inne stanowiska rzadkich porostów.



Ważniejsze zabytki to obiekty kultury materialnej proponowane do zwiedzenia w trakcie wycieczek turystycznych:

 zabytkowa wieś Krąg,

 akwedukt w Fojutowie,

 skansen we Wdzydzach,

 wyłuszczalnia szyszek w Klosnowie,

 drewniany kościół w Leśnie,

 tartak w Pile,

 muzeum Borów Tucholskich w Tucholi,

 wystawa archeologiczna w Domu Kultury w Brusach,

 ścieżki przyrodniczo-leśne w Woziwodzie, Gołąbku koło Tucholi oraz Grzybku koło Osia,

 kręgi kamienne w Odrach i w okolicach Leśna.



Gorczański Park Narodowy

Dyrekcja Parku

34- 607 Szczawa

Rzeki

tel. Szczawa 13-01





Utworzony 1 stycznia 1981r rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1980r. (Dz. U. Nr 18, poz. 66 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwie nowosądeckim - obecnie województwie małopolskim.



Powierzchnia Parku wynosi 7.019,07 ha, z czego 2789 ha objęto ochroną ścisłą. Lesistość Parku wynosi 95%.



Wokół Parku wyznaczono otulinę o powierzchni 16646,61 ha.



W godle Parku znajduje się salamandra.



Park obejmuje centralną część pasma Gorców: masywy Turbacza, Gorca, Kudłonia, dolinę Kamienicy.



W krajobrazie Gorców, zbudowanych z utworów fliszu karpackiego, dominują łagodne formy rzeźby, typowe dla Beskidów Zachodnich. Wzniesienia oraz grzbiety górskie są w szczytowych partiach zaokrąglone lub spłaszczone. Stoki łagodnie ybieają ku dolinom, gdzie rzeźba przybiera odmiennego charakteru. Częste są stromizny, osuwiska, skaliste koryta potoków i progi skalne. Znajduje się tu kilka grot skalnych i jaskiń, utworzonych głównie na skutek przesunięć skał. Największa z nich to Zbójecka Jama przy polanie Jaworzyna Kamienicka.



Gorczański Park Narodowy jest typowym parkiem górskim, z piętrowym układem drzewostanów. Fragmenty drzewostanów zachowały charakter pierwotnej puszczy. Lasy regla dolnego tworzy buczyna karpacka, z udziałem: jodły, klona jawora, wiąza górskiego i olszy. W reglu górnym występuje bór świerkowy z ograniczonym udziałem gatunków liściastych.





Flora Parku jest typowa dla obszarów górskich. Oprócz zespołów leśnych regla dolnego (600 - 1150 m n.p.m.) i górnego (powyżej 1150 m n.p.m.) występują również nieleśne zespoły roślinne, takie jak: ziołorośla, młaki i traworośla. Polany i hale porastają krokusy. Do osobliwości należy podejźrzon lancetowaty, mający tu jedyne stanowisko w całych polskich Karpatach.



Wśród 930 gatunków roślin naczyniowych występuje: 17 gatunków alpejskich (m.in.: kuklik górski, tymotka alpejska, wiechlina alpejska, fiołek dwubarwny, pięciornik złoty), 22 gatunki subalpejskie (w tym: omieg górski, modrzyk alpejski, bodzinek leśny, zarzyczka górska) i 80 gatunków o charakterze reglowym i ogólnogórskim (np.: liczydło górskie, róza aklpejska, parzydło leśne, tojad smukły). We wszystkich piętrach spotkać można urdzika karpackiego, paprotnicę górską i ostrożeń lepki.



Dużą różnorodnością gatunkową charakteryzują się łąki i polany reglowe. Występuje tu 135 gatunków roślin naczyniowych. Najbogatszymi gatunkowo i najbarwniejszymi w porze kwitnienia są łąki mieczykowo - mietlicowe, łąki ostrożeńcowe, kośne traworośla. Rzadkie gatunki roślin mają swe stanowiska w zespołach ziołorośli. Zajmują one kamienice nadpotokowe, strome uwilgotnione zbocza w dolinach potoków, fragmenty żródlisk. Najokazalej prezentują się ziołorośla z parzydłem leśnym, omiegiem, miłosną górską i modrzykiem alpejskim. Polany i hale porastają krokusy. Do osobliwości należy podejźrzon lancetowaty, mający tu jedyne stanowisko w całych polskich Karpatach.



Stwierdzono około 250 gatunków mchów i 450 gatunków porostów.



30 gatunków występujących tu roślin objętych jest ochroną gatunkową.



Faunę Parku tworzą między innymi:

 owady - wiele gatunków,

 7 gatunków ryb, w tym pstrąg potokowy,

 płazy: salamandra, traszki górska i karpacka,

 gady - kilka gatunków,

 ptaki - bocian czarny, myszołów, kruk, orzechówka, głuszec, cietrzew, jarząbek, pluszcz, sokół pustułka, orlik krzykliwy, krzyżodziób świerkowy, siwerniak, puszczyk uralski, puchacz, dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty, drozd obrożny, gil, jastrząb i myszołów i inne,

 ssaki - jeleń karpacki, ryś, żbik, tchórz, wydra, sarna, łasica, wilk, kuna leśna, borsuk, gronostaj, lis, dzik, popielice, koszatki, ryjówki (aksamitna, malutka, górska), czasem pojawia się niedźwiedź i inne,

Na halach prowadzi się wypas owiec i bydła. Na Turbaczu oraz na Starych Wierchach znajdują się schroniska górskie. Do chwili obecnej zachowały się nieliczne już szałasy pasterskie, z których najciekawsze to zespoły szałasów na polanach Podskały i Gorc Porębski w Lubomierzu, szałasy na polanach Mostownica i Podmostownica (zbudowane z kamienia) w Koninie oraz na polanie Jonkówki w Łopusznej.



Zabytkowym obiektem, jedynym w swoim rodzaju na terenie Parku jest kapliczka zwana "Bulandową", wzniesiona w 1904 roku na polanie Jaworzyca Kamienicka.





Gorce



Gorce - grupa górska w Beskidach Zachodnich w południowej Polsce. Rozciągają się na długości 50 km i obejmują powierzchnię 500 kmadratowych. W centrum znajdują się najwyższe szczyty: Turbacz - 1311 m n.p.m., od Turbacza odchodzi ramię wschodnie ze szczytami Gorc - 1229 m n.p.m. i Jawożna - 1288 m n.p.m. Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m n.p.m.), Gorcu (1111 m n.p.m. i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienieckiego, Ochotnicy, Lepietnicy.



W Gorcach wyznaczono 20 oznakowanych szlaków pieszych o łącznej długości 70 km. Część zboczy wykorzystywanych jest przez narciarzy.



Kampinoski Park Narodowy

Dyrekcja Parku

05-080 Izabelin

ul. Matejki

Tel. (0-22) 34-25-14





Utworzony na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959r. (Dz. U. Nr 17, poz. 91 z póżn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwach warszawskim i piotrkowskim - obecnie województwie mazowieckim.



Powierzchnia 38544,33 ha, z czego 4303 ha objęto ochroną ścisłą.



Wokół Parku wyznaczono otulinę o powierzchni 37756,49 ha.



W godle Parku znajduje się łoś.



Park reprezentuje przyrodę regionu Nizin Środkowopolskich. Obejmuje fragment pradoliny Wisły w Kotlinie Warszawskiej na Nizinie Mazowieckiej.



Stanowi go Puszcza Kampinoska w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy. Taras kampinoski zbudowany z piasków i żwirów rzecznych, na których procesy eoliczne wytworzyły charakterystyczne, doskonale wykształcone i piękne krajobrazowo wydmy. Osiągają one 30 m wysokości i prezentują różne formy morfologiczne: łuki, parabole, wały, grzędy i zespoły wydmowe, przypominające niekiedy mini łańcuchy górskie. 12,5 tysięcy lat temu wydmy zostały utrwalone roślinnością i stanowią na obszarze prawie 20 tysięcy ha - obiekt przyrodniczy w skali europejskiej. Pasy bagienne zajmują tereny dawnych nurtów Prawisły. W wywianych z piasku miejscach wytworzyły się pokłady torfu. Kontrast krajobrazów wydm i bagien jest najbardziej charakterystycznym elementem pejzażu Kampinoskiego Parku Narodowego.



Pierwotne zespoły Puszczy Kampinoskiej zostały znacznie zniekształcone przez gospodarkę człowieka. Zmalała powierzchnia zajmowana przez gatunki liściaste (głównie dąb i jesion) na rzecz sosny, zajmującej 76% powierzchni leśnej. Mimo tego Park charakteryzuje się dużą mozaikowatością siedlisk i różnorodnością zbiorowisk roślinnych - od olsu po świetlistą dąbrowę, od torfowisk i turzycowisk po ciepłolubne murawy napiaskowe. Wyróżniono tu 50 zespołów roślinnych, w tym 12 leśnych.



Florę Parku tworzy około 1100 gatunków roślin naczyniowych oraz liczne gatunki glonów, 200 gatunków mchów, porostów i wątrobowców.



Z roślin na uwagę zasługuje występowanie: brzozy czarnej, chamedafne północnej, gnidosza królewskiego, wiśni kwaśnej, wężymordu stepowego, listery jajowatej, śniedka baldaszkowatego, buławnika czerwonego, kruszczyka rdzawoczerwonego, itd.



Występuje tu 61 gatunków objętych ochroną gatunkową.



Faunę Parku szacuje się na 16 500 gatunków, z czego na dzień dzisiejszy udokumentowano ok. 1000.

 103 gatunki nicieni,

 51 gatunków ślimaków

 5 gatunków małży,

 25 gatunków pierścienic,

 50 gatunków skorupiaków,

 390 gatunków pajęczaków,

 14 gatunków dwuparców

 2032 gatunki owadów,

 13 gatunków płazów, w tym ropucha paskówka,

 8 gatunków gadów

 199 gatunków ptaków m.in.: bocian czarny i biały, sokół wędrowny, orlik krzykliwy, żuraw, kobuz, błotniak stawowy i łąkowy, myszołów, sowa uszata, sowa błotna, gadożer

 50 gatunków ssaków: łoś (od 1951r.), sarna, dzik, wilk, lis, zając, jeleń, borsuk, bóbr (przeniesiony z Wigierskiego Parku).



Kampinoski Park Narodowy ma bogate tradycje historyczne, związane z walkami o niepodległość. Miały tu miejsce walki powstańcze 1794 i 1863r, walki armii "Poznań" we wrześniu 1939r., a także walki w1944r. Znajdują się tu: mogiły powstańców z 1863r, cmentarz partyzantów, cmentarz w Palmirach osób rozstrzelanych w latach 1939 -1944.



Z Parkiem związanych jest wiele zabytków kultury. W rejestrze zabytków architektury znajduje się 38 obiektów

 średniowieczne grodzisko w Starym Zamczysku (X-XI w.),

 XII - wieczny kościół w Czerwińsku,

 gotycko-renesansowy kościół w Brochowie o charakterze obronnym z XVI w.,

 barokowy kościół w Starych Babicach,

 klasycystyczny zespół kościelno-dworski z końca XVIII w. w Lipkowie,

 drewniany kościół z końca XVIII w. w Kampinosie,

 pałac w Zaborowie z początku XXw.,

 dwór w Tułowicach,

 dom w Żelazowej Woli, gdzie urodził się Fryderyk Chopin,

 dwór w Niepokalanowie.



Park posiada niewielkie, ale ciekawe muzeum przyrodnicze w Ośrodku Dydaktycznym im. Jadwigi i Romana Kobendzów w Granicy k. Kampinosu.



Na obszarze Parku wytyczono 350 km szlaków turystycznych. Urządzono 15 parkingów, 6 pól wypoczynkowych i wiele terenów biwakowych.





Puszcza Kampinoska



Puszcza Kampinoska - kompleks leśny w województwie mazowieckim na północny-zachód od Warszawy. Powierzchnia 22000 ha. Ubogie siedliska na wydmach porastają bory suche i świeże (przewaga sosny z domieszką brzozy i dębu). Podmokłe i wilgotne obniżenia zajmują olsy z dominującą olszą czarną oraz bory bagienne. Wyspowo występują także siedliska grądów z lasami dębowo - grabowymi. Puszcza Kampinoska to pozostałość dużego kompleksu leśnego, pierwotnie połączonego z Puszczami Bolimowską, Jaktorowską i Kurpiowską. W XVI w była ostoją tura, niedźwiedzia i żubra.



Magurski Park Narodowy

Dyrekcja Parku

38-230 Nowy Żmigród

ul. Mickiewicza 13





Utworzony 1 sierpnia 1995 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1994r. (Dz. U. Nr 126, poz. 618 z 1994r.) do 1 stycznia 1999 r. na terenie województw krośnieńskiego i nowosądeckiego - obecnie województwie podkarpackim.



Powierzchnia 19961,92 ha.



Wokół Parku wyznaczono otulinę o powierzchni 22.967 ha.



Park reprezentuje subregion Pasm Magurskich w regionie Beskidu Niskiego, położony od 380 do 800 m n.p.m. Obejmuje zalesiony grzbiet Magury Wątkowskiej 846 m n.p.m. oraz pojedyncze malownicze pagóry m. in. Kamień - 712 m n.p.m., Marewka - 794 m n.p.m., pocięte dolinami źródłowych potoków Wisłoki (Dębi Wierch 575 m n.p.m.) i przełęcze. Południowa granica Parku biegnie wzdłuż granicy ze Słowacją.



Płaszczowina magurska zbudowana jest z warstw fliszu, wyniesień piaskowców magurskich, a doliny wyściełane są osadami aluwialnymi. Do charakterystycznych elementów krajobrazu należą liczne formy skałkowe (Kornaty, Raski, Księża Góra i inne), ukryte w rozległych kompleksach leśnych, stanowiąc część Puszczy Karpackiej.



Szata roślinna znajduje się w zasięgu dwóch pięter. Na pogórzu (do 530 m n.p.m.), zachowały się naturalne zespoły leśne: grądy z dominacją brzozy lub jodły, olszynka karpacka, olszynka bagienna, łęgi wielogatunkowe oraz zajmujące znaczną powierzchnie bory jodłowe , świerkowo - jodłowe oraz sosnowe sztucznego pochodzenia.



Piętro regla dolnego (powyżej 530 m n.p.m.) występuje wyspowo, zajmując wyższe części wzniesień. Stanowią je głównie żyzne buczyny karpackie i w mniejszym stopniu bory jodłowe, jodłowo - świerkowe oraz sosnowe z udziałem brzozy.



Na terenie Parku stwierdzono 30 zbiorowisk roślinnych z bezwzględna dominacją zbiorowisk leśnych (87% ). Z roślin górskich na uwagę zasługują m.in.: kozłek trójlistkowy, kosodrzewina, ciemiężyca zielona, modrzyk górski. Florę reglową i ogólnogórską reprezentuje 45 gatunków, w tym: żywiec gruczołkowy, tojeść gajowa, żywokost sercowaty, szałwia lepka, lepiężnik biały. We florze Parku stwierdzono 360 gat. roślin naczyniowych (szacuje się, że liczba ta dojdzie do 500-600). Wśród 41 gat. objętych ochroną gatunkową występują m.in.: cis pospolity, pokrzyk, wilcza jagoda, kosodrzewina, tojad dzióbaty, tojad mołdawski, obrazki plamiste, parzydło leśne, dziewięćsił bezłodygowy, buławik wielkokwiatowy, żłobik koralowy, goździk kosmaty, wawrzynek wilczełyko. Fauna reprezentowana jest przez:

 bogaty świat owadów z licznymi motylami ( paź królowej, paź żeglarz) i chrząszczami (nadobnica alpejska, kozioróg bukowiec, skalnik prozerpiny).

 10 gatunków ryb, w tym pstrąg potokowy, głowacz białopłetwy

 płazy: salamandra, kumak,

 gady: gniewosz plamisty, wąż Eskulapa, żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny,

 135 gatunków ptaków (w tym 106 lęgowych ) orzeł przedni, orlik krzykliwy, trzmielojad, puchacz, bocian czarny, siniak, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety, pluszcz, pliszka górska,

 ok. 35 gatunków ssaków, w tym: wilk, ryś, jenot, niedźwiedź brunatny, bóbr, żbik, lis, kuna leśna, borsuk, wydra, jeleń europejski, sarna, dzik.

Najstarszym śladem życia ludzi w tej części Beskidu Niskiego są pozostałości okazałego grodziska w Brzezowej na górze Walik u stóp Magury Wątkowskiej. Ozdobą beskidzkiego krajobrazu są łemkowskie cerkwie w Krempnej, Kotani, Świątkowej Wielkiej i Małej, Bartnem, Bodakach, Wołowcu, Pielgrzymce, Myscowej, Olchowcu, Polanach, Desznicy, Bednarce i Rozdzielu (4 ostatnie murowane).



W niektórych wsiach zachowały się resztki tradycyjnego budownictwa mieszkaniowego - długie łemkowskie "Chyże". W jednej z chałup w kolonii Olchowiec znajduje się prywatne muzeum kultury łemkowskiej. Na uwagę zasługują zapomniane i niszczejące cmentarze z okresu I wojny światowej. Tragiczną pamiątką ostatniej wojny jest cmentarz 1250 żydów zamordowanych przez Niemców na przełęczy w Hałbowie w 1942r.



We wsi Krępna znajdują się niewielkie ośrodki rekreacji letniej, położone nad niedużym zalewem.



Ojcowski Park Narodowy

Dyrekcja Parku

32-047 Ojców

willa "Jadwiga"

Skała 39

tel. 5





Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1956r. (Dz. U. Nr 4, poz. 22 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwie krakowskim - obecnie województwie małopolskim.



Powierzchnia Parku wynosi 2145,62 ha, z czego 385 ha objęto ochroną ścisłą.



Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 6777 ha.



W herbie Parku znajduje się stylizowany nietoperz wznoszący się nad ruinami ojcowskiego zamku.



Park reprezentuje przyrodę Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Obejmuje malownicze tereny dolin Prądnika i Sąspówki rozcinające południową część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej z przyległymi skrawkami wierzchowiny jurajskiej.



Gleby Parku wytworzone są na wapieniach, glinach i lessach. Występują tu bardzo charakterystyczne formy rzeźby: utworzone z wapienia skalistego - formacji odporniejszej na wietrzenie - skałki na wierzchowinie oraz w dnach dolin jak np. Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, 300 jaskiń w rejonie Ojcowa: Łokietka - 270m, Ciemna - 150m, Zbójecka, Koziarnia (powstałe w skutek procesów krasowych, a więc rozpuszczania wapienia w wodzie), liczne jary i wąwozy dochodzące do 120m głębokości np. Jamki, Korytania, Stodoliska.



Ponadto w najbliższym sąsiedztwie Parku znajduje się Wierzchowska Góra - ok. 1000 m n.p.m. (najwyższa na terenie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej).



Teren Parku jest typowym obszarem krasowym, wyróżniającym się małą ilością stałych potoków i przewagą dolin suchych (tzw. wąwozów). Oprócz dwóch głównych dolin krasowych - Prądnika i Sąspówskiej - na terenie Parku występuje kilkanaście suchych wąwozów krasowych (wyżłobionych w grubym kompleksie skał wapiennych przez potoki w okresie plioceńskim), których odcinki ujściowe kończą się skalnymi bramami. Klasyczną formą tego typu jest tzw. Krakowska Brama.



Dużą część Parku (88%) pokrywają lasy, w których przeważają bory mieszane z sosną i świerkiem oraz grądy i buczyny, przy czym naturalne lasy bukowe z domieszką jodły, wiązu i jaworu zachowały się tylko w niedostępnych wąwozach. Na nasłonecznionych skałkach występują zbiorowiska muraw i zarośli kserotermicznych.



Flora naczyniowa Parku liczy 1000 gatunków, w tym 50 gatunków roślin górskich i ponad 100 ciepłolubnych, występujących dziś głównie na południu Europy. 60 gatunków roślin objętych jest ochroną gatunkową m.in.: brzoza ojcowska, ostrożeń pannoński, wiśnia karłowata, parzydło leśne, tojad mołdawski, liczne storczyki (w tym obuwik pospolity), języcznik zwyczajny, ostnica Jana.. Ponadto opisano 230 gatunków mchów, wątrobowców i 1200 gatunków grzybów.



Fauna Parku jest równie bogata. Bytuje tu ok. 11000 gatunków zwierząt.



Bezkręgowce:

 4000 gatunków owadów, w tym: 520 gatunków motyli, 1142 gatunków chrząszczy i ponad 730 gatunków błonkówek. Na uwagę zasługują 2 gatunki pluskwiaków równoskrzydłych - skoczek uszaty i piewik o rozpiętości skrzydeł 5 cm oraz wypłaki alpejskie, żyjące w zimnych i czystych źródłach Doliny Sąspowskiej.

Kręgowce:

 gady m.in.: padalec turkusowy,

 120 gatunków ptaków, w tym; drozd skalny, pluszcz, sowa uszata, bocian czarny, pustułka, pliszka górska zimorodek, dzięcioł, wilga, kowaliki, sikorki,

 ssaki, w tym: dzik, sarna, 17 gatunków nietoperzy na 21 znanych w Polsce, borsuk, orzesznica, łasica, gronostaj, koszatki, popielice, żołędnice, bóbr.

W jaskiniach Ojcowskiego Parku Narodowego odkryto ślady kultur z epoki kamienia łupanego (najstarsze z jaskini Ciemnej sprzed 120 tys. lat p.n.e.), brązu i czasów rzymskich. Atrakcją turystyczną są ruiny zamku Kazimierzowskiego z XIVw. w Ojcowie i zamku w Pieskowej Skale z tego samego okresu. Między Ojcowem a Pieskową Skałą, na cyplu skalnym wznosi się sakralny zespół tzw. Pustelni błogosławionej Salomei, zbudowany w XVIIw. w miejscu XIII-wiecznego klasztoru sióstr klarysek. W jego skład wchodzi barokowy kościół Wniebowzięcia NMP, domki modlitwy, pustelnia i obelisk stojący na grzbiecie słonia.



Teren Parku udostępniony jest dla ruchu turystycznego. Preferuje się turystykę pieszą, dla której przygotowano 20 km oznakowanych szlaków. Dla turystów zmotoryzowanych urządzono trzy parkingi (Złota Góra, Ojców, Pieskowa Skała). Południowa część Parku, począwszy od ruin zamku w Ojcowie została zamknięta dla ruchu samochodowego. Od parkingu północnego w centrum Ojcowa Park można zwiedzać pieszo, rowerem lub konno (możliwość wypożyczenia rowerów i dorożek). Do dyspozycji turystów jest 100 miejsc noclegowych w kwaterach prywatnych, dom wycieczkowy na 40 miejsc w Ojcowie i pole namiotowe na Złotej Górze.



Przez Park przebiegają szlaki turystyczne "Orlich gniazd" i "Dolinek Jurajskich". Park posiada ciekawe Muzeum Przyrodnicze im prof. Władysława Szafera (willa Łokietek) oraz ośrodek dydaktyczny w Ojcowie.





Ojców



Ojców - wieś około 300 mieszkańców (1984 r.), położona nad Prądnikiem. Historia pisana Ojcowa zaczyna się w XIIw., kiedy to wojewoda Skarbimir z rodu Awdańców otrzymał od Bolesława Krzywoustego zamek w Ojcowie po zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r. W latach 1296-1306 wg podań w grotach ojcowskich ukrywał się Władysław Łokietek, walczący z Wacławem II Czeskim o tron krakowski. W XIV w Kazimierz Wielki wzniósł w Ojcowie zamek obronny zniszczony przez Szwedów w XVII w. Odbudowany przetrwał do początku XIX w. W 1787 r. ostatni starosta ojcowski gościł na zamku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zrujnowane mury zamku rozebrano w 1829 r.



Inne zabytki:

 kaplica "Na wodzie" św. Józefa Robotnika (rzemieślnika) 1901 r., przebudowana z łazienek zdrojowych,

 wille "Maciejówka", "Zacisze", "Pod Koroną",

 pensjonaty z końca XIX w.,

 dwa zespoły młyńskie,

 zamek w Pieskowej Skale - obecnie muzeum - oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.





Wyżyna Krakowsko-Częstochowska.



Wyżyna Krakowsko-Częstochowska - zwana jest też Wyżyną Jurajską lub Jurą. Nazwa ta wiąże się z występowaniem na znacznej części tego obszaru wapieni jurajskich, które ciągną się szerokim pasem od okolic Krakowa ku północy, przez okolice Częstochowy, aż po Wieluń. Cały ten pas określany bywa jako Jura Krakowsko-Częstochowska lub Krakowsko-Wieluńska. Obecność wapieni tworzących malownicze skałki na wierzchowinie i zboczach dolin, decyduje o dużych walorach krajobrazowych Jury. Walory te przyczyniły się do utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego, szeregu Jurajskich Parków Krajobrazowych, a także otaczających je stref chronionego krajobrazu.



Urozmaicona rzeźba terenu oraz bogactwo form geologicznych, spośród których na uwagę zasługują wapienne skały i skałki. Tworzą one ściany dolin potoków oraz licznych wąwozów powstałych w okresie jurajskim, kiedy znajdowało się tu morze. Na dnie morza odkładały się złoża wapienia ze szkieletów gąbek, jeżowców, ramienionogów, małży i ślimaków. Po pierwszym wycofaniu się górnojurajskiego morza, pod koniec następnego okresu kredowego, tereny te zostały ponownie zalane. Pozostały osady w postaci zlepieńców i margli. Osady te, jako miękkie i podatne na wymywanie, zostały później niemal całkowicie zniszczone przez erozję wodną i wietrzną. W następnym okresie, czyli w trzeciorzędzie, nastąpiło sfałdowanie i spękanie jednolitej dotychczas płyty wapiennej pod wpływem potężnych ruchów górotwórczych, dzięki którym uległy wówczas wypiętrzeniu Karpaty. Dalsze procesy wietrzenia i erozji wodnej przekształciły sfałdowaną płytę w fantastyczny układ warstw skalnych, uskoków, turni, skałek i dolin. Reszty dokonały lodowce, które pokrywały ziemie polskie, sięgając aż po dzisiejszy Kraków. Ich to dziełem, a raczej wód spływających z topniejącego lodu i śniegu, było pogłębienie i rozszerzenie doliny ojcowskiej, której dnem płynie obecnie Prądnik. W dyluwialnych okresach geologicznych powstały liczne jaskinie.



Bardzo bogata jest flora roślin naczyniowych Wyżyny Krakowskiej. Stwierdzono tu ponad 1300 gatunków, co stanowi połowę flory polskiej.



Poleski Park Narodowy

Dyrekcja Parku

22-234 Urszulin

ul. Chełmska 7

tel. 71



Utworzony 1 maja 1990r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 1990r. (Dz. U Nr 27, poz. 155 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwach chełmskim i lubelskim - obecnie województwie lubelskim. Na jego utworzenie oczekiwano od 1959r., tj. od zgłoszenia formalnego wniosku przez prof. Dominika Fijałkowskiego.



Powierzchnia 9647 ha z czego 428 ha objęto ochroną ścisłą.



Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 14041,96 ha.



Godłem Parku jest żuraw.



Park reprezentuje przyrodę wschodniej części Polski. Zajmuje płaskie tereny w zachodniej części Równiny Łęczycko-Włodawskiej, będącej częścią Polesia Podlaskiego. Teren Parku posiada typowy krajobraz równinny, o niewielkich różnicach wzniesień. Wznoszą się one na wysokość ok. 170 - 172 m n.p.m. Większe wzniesienia ponad 180 m n.p.m. występują tylko w części centralnej. Obszar Parku urozmaicony jest niewielkimi, płytkimi jeziorami (m.in. Sumin, Moszne, Długie). Znajdują się tu liczne torfowiska i bagna.



Zbiorowiska leśne są stosunkowo ubogie. Największe powierzchnie zajmują lasy mieszane, olsy, bory bagienne i bory mieszane. Na piaszczystych wyniesieniach spotyka się bory sosnowe. Ponadto występują tu podmokłe łąki, zarośla szuwarowe, a także zbiorowiska wodne i bagienne.



Najważniejszymi torfowiskami są:

 w zachodniej części Parku Torfowisko Orłowskie z jeziorami Łukim i Karaśnym,

 w części centralnej Bagno Pociągi obejmujące torfowiska wokół jezior Mosznego, Długiego i Wytyckiego,

 w części wschodniej - Durne Bagno i Bagno Bieleckie,

 w części południowej stanowiącej odrębną część Parku - Bagno Bubnów i Bagno Staw.

Niewielką powierzchnię zajmują piaszczyste równiny sandrowe położone głównie w części wschodniej i północnej Parku..



Na żyznych glebach naglinowych w strefie wzniesień występują mieszane lasy liściaste, w których drzewostany bu