Układ nerwowy

Komórka nerwowa, inaczej neuron, jest podstawowa jednostka anatomiczno-czynnosciowa tkanki nerwowej. Sklada sie ona z ciala komorki okreslanego mianem perikarionu, i dwoch rodzajow wypustek - licznych zazwyczaj wypustek cytoplazmatycznych, noszacych nazwe dendrytow, i pojedynczej wypustki osiowej, zwanej neurytem lub aksonem. Dendryty przekazuja impulsy do komorki nerwowej, a neuryt przewodzi impulsy z komorki na obwod. W cytoplazmie nerwowej wystepuja liczne mitochondria, znajdujace sie takze w cytoplazmie wypustek, rozbudowany aparat Golgiego, otaczajacy jadro komorkowe, ziarnistosci zawierajace RNA, zwane tigroidem, skupione w sasiedztwie jadra komorkowego, oraz wlokienka nerwowe, inaczej neurofibrylle, ktore w perikarionie tworza siec, a w wypustkach komorki nerwowej ukladaja sie w rownolegle biegnaca wiazke.

Wloknami nerwowymi nazywamy wypustki komorki nerwowej, ktore koncza sie w znacznej odleglosci od perikarionu. Ich dlugosc u czlowieka moze wynosic 1 metr. Jedne wlokna maja oslonke zbudowana z substancji bialkowo-lipidowej, zwanej mielina, i te nazywamy wloknami rdzennymi lub mielinowymi. Inne jej nie posiadaja i wowczas nosza nazwe wlokien bezrdzennych lub bezmielinowych. Mielina pokrywajaca wlokna rdzenne nie jnest ciagla oslonka aksonu, lecz odcinkowo tworzy przewezenia (przewezenia Ranviera). W obwodowym ukladzie nerwowym na oslonce mielinowej znajduje sie oslonka komorkowa, zwana neurolema, lub oslonka Schwanna. Jest ona utworzona przez komorki - lemocyty. Odcinek lezacy miedzy dwoma przewezeniami zawiera tylko jeden lemocyt. W miejscu przewezenia sasiadujace ze soba dwa lemocyty stykaja sie swymi wypustkami.

W sklad mieliny wchodza rozne lipidy, np: cholesterol, fosfolipidy.
W przewodnictwiew nerwowym mielina spelnia funkcje izolatora, a obecnosc przewezen Ranviera umozliwia skokowy przekaz impulsow nerwowych, ktory jest znacznie szybszy i bardziej energooszczedny w porownaniu z falowym rozprzestrzenianiem sie impulsu nerwowego we wloknie bezrdzennym.

Wlokna nerwowe w nerwach wechowych nei maja zadnej oslonki i te naleza do bezoslonkowych, czyli nagich.
Czesc wlokien nerwowych jest pokryta tylko jedna oslonka: mielinowa lub Schwanna: sa to wlokna jednooslonkowe.

Przewodzenie impulsu nerwowego z jednej komorki nerwowej na druga lub z komorki nerwowej na efektor (miesien, nablonek gruczolu) zapewniaja styki, zwane synapsami.
Pierwsze z nich nazywaja sie miedzyneuronalnymi, drugie - neuronowo - efektorowymi. Blona plazmatyczna zakonczenia neurytu nazywa sie blona presynaptyczna, a blona dendrytu - blona postsynaptyuczna. Ze wzgledu na sposob przekazywania impulsu nerwowego wyroznia sie synapsy chemiczne i synapsy elektryczne.

Ze wzgledy na liczbe wypustek komorki nerwowe dzielimy na:
- jednobiegunowe
- rzekomojednobiegunowe
- dwubiegunowe
- wielobiegunowe

Pod wzgledem czynnosciowym neurony dzieli sie na:
- czuciowe, biegnace od receptora, stanowia komorki rzekomojednobiegunowe
- ruchowe - biegnace od efektora, stanowia komorki wielobiegunowe z dlugim aksonem
- posredniczace - wystepuja pomiedzy neuronami czuciowymi i ruchowymi, stanowia komorki wielobiegunowe z krotkim aksonem. Nerw jest rownolegle biegnaca wiazka wlokien nerwowych spojona tkanka laczna wiotka. Poszczegolne wlokna sa powiazane tkanka wiotka o nazwie srodnerwie. Tkanka wiotka, ktora otacza grupy drobnych peczkow, nazywa sie onerwiem. Peczki wtorne otoczone onerwiem wspolnie oslania tkanka wiotka, zwana nanerwiem. Razem z tkanka wiotka do srodka nerwu wnikaja naczynia krwionosne i limfatyczne.

W nerwach wystepuja wlokna nerwowe reprezentujace somatyczny i autonomiczny uklad nerwowy, Jedne wlokna sa dlugimi wypustkami neuronow czuciowych, inne - neuronow ruchowych. W zaleznosci od skladu wlokien wyroznia sie nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane. Nerwy czuciowe stanowia zbior wlokien neuronow czuciowych, nerwy ruchowe skladaja sie z wlokien neuronow ruchowych, a nerwy mieszane zawieraja oba rodzaje wlokien.

Osrodek nerwowy stanowi skupienie komorek nerwowych, ograniczone od pewnego obszaru w osrodkowym ukladzie nerwowym, pelniacych jednakowa funkcje. Podobne skupienia komorek nerwowych poza obszarem mozgu i rdzenia nosza nazwe zwoju. W osrodkach i zwojach nerwowych wystepuja synapsy, stad osrodki i zwoje uczestnicza w przenoszeniu impulsow nerwoych z jednych neuronow na drugie.

Anatomicznie uklad nerwowy sklada sie z ukladu osrodkowego, obejmujacego mozg i rdzen kregowy, oraz ukladu obwodowego, do ktorego naleza nerwy mozgowe i nerwy rdzeniowe.
Czynnosciowo uklad nerwowy dzieli sie na somatyczny i autonomiczny, inaczej wegetatywny. Uklad somatyczny odbiera i reaguje na bodzce pochodzace z zewnatrz organizmu, kieruje czynnoscia miesni szkieletowych, a procesy te przebiegaja w zasadzie zgodnie z wola organizmu. Uklad autonomiczny odbiera i reaguje na podniety pochodzace z wnetrza organizmu, reguluje czynnosci serca, gruczolow oraz miesni gladkich, co w zasadzie odbywa sie niezaleznie od woli organizmu. Układ nerwowy utrzymuje łączność organizmu z otoczeniem, reguluje pracę narządów wewn i integruje wszystkie części ciała w jedną całość. Informacje otrzymywane są z receptorów rejestrujących zmiany środ zewn i we wnętrzu ciała. Ich analiza umożliwia reagowanie organizmu na bodźce, a więc przystosowanie się do środowiska. Reakcje organizmu dochodzą do skutku dzięki powiązaniu ukł nerwowego z aparatem wykonawczym, czyli efektorami (np. mięśnie).
Komórka nerwowa - neuron, jest podstawową jednostką budulcową i czynnościową ukł nerw. Od ciała komórki nerwowej (perikarionu) odchodzą 2 rdz wypustek: krótkie rozgałęzione dendryty i zazwyczaj 1 długi rozgałęziony na końcu akson lub neuryt - włókno osiowe. Komórkę otacza neurylemma - bł kom. W perikarionie występują: siateczka śródplazmatyczna ziarnista, ciałka Nissla (tigroidy) - skupiska kwasu rybonukleinowego i neurofibrylle - rurkowate struktury wnikające do wypustek, uczesticzące w procesach transportu wewnątrzkom od perikarionu w kier zakończeń aksonu. Aksony - wypustki nerwowe wyprowadzające impulsy z ciała kom nerwowej. Są ich 3 rodzaje włókien:
- bezrdzenne - szare, otoczone lemocytami tworzącymi tzw. osłonkę Schwanna, wyst w ukł wegetatywnym
- rdzenne / mielinowe - mają podwójną osłonkę mielinową, powstałej przez nałożenie na siebie wielu warstw substancji lipidowych. Mielina spełnia rolę ochrony mech i izolatora elektrycznego oraz ułatwia przenikanie subst chem do aksonu
- nagie - pozbawione osłonek, otoczone tylko neurylemmą.
Zakończenia aksonów to rozgałęzienia, które łączą neuron z inną kom nerwową lub efektorową. Miejsca styku komórek to synapsy. Zapewniają one ciągłość czynnościową w ukł nerwowym i umożliwiają przekazywanie informacji z tego ukł do innych organów. Rodzaje synaps: nerwowo - nerwowe, nerwowo - mięśniowe, nerwowo - gruczołowe, nerwowo - płytkowe. Rodzaje neuronów:
- ruchowe - przewodzą impulsy nerwowe odśrodkowo
- czuciowe - przew impulsy nerw dośrodkowo.
Pobudzenie nerwowe spowodowane działaniem bodźca musi pokonać drogę złożona z co najmniej 2 neuronów: czuciowego i ruchowego. W obrębie synaps nie dochodzi do bezpośr kontaktu między kom. Są oddzielone szczeliną grubości ok. 20nm. Procesy umożliwiające przejście pobudzenia w obrębie synaps nazywamy przekazywaniem. U podstaw pobudliwości znajdują się procesy jonowe związane z selektywną przepuszczalnością błon neuronu, zwłaszcza dla jonów Na+ i K+.

BUDOWA
Główne elementy układu nerwowego to:
- ośrodkowy ukł nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy)
- obwodowy ukł nerwowy - 12 par nerwów mózgowych i 31 par nerwów rdzeniowych
Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale utworzonym przez łuki rdzeniowe kręgów, a mózg w komorze chronionej kośćmi czaszki. Dodatkowo chronią je opony: twardówka (zewn), pajęczynówka (środkowa) i naczyniówka (wewn), przylegająca do rdzenia i mózgu. Ciała neuronów tworzą w ośrodkowym układzie nerwowym tzw substancję szarą, a pęczki aksonów i dendryty - subst białą.

RDZEŃ KRĘGOWY
Jest ośr odruchów bezwarunkowych i przewodzi impulsy do i z mózgu. Wszystkie nerwy rdzeniowe są mielinowe i unerwiają mięśnie oraz skórę. Wychodzi z niego 31 par nerwów rdzeniowych zawierających włókna czuciowe i ruchowe, somatyczne i wegetatywne.
Rdzeń przedłużony jest najbardziej ku tyłowi położoną częścią mózgu. Biegną tam szlaki łączące rdzeń z mózgiem i łączące ze sobą wszystkie części mózgu. Są tam też skupiska neuronów stanowiące ośr wegetatywnych funkcji organizmu. One kontrolują i regulują odruchowe czynności mięśni klatki piersiowej, przełyku, tętno serca, kurczenie i rozszerzanie naczyń krwionośnych, odruchy obronne (kichanie, kaszel itp.).
Móżdżek (tyłomózgowie) leży nad rdzeniem przedłużonym, koordynuje pracę mięśni szkieletowych. Przed móżdżkiem jest most Varola przewodzący impullsy z jednej półkuli móżdżku do drugiej.
Śródmózgowie jest małe, lezy z przodu móżdżku i mostu. Zlokalizowane są w nim ośr odruchów wzrokowych i słuchowych; kontroluje napięcie mięśniowe i postawę ciała.
Międzymózgowie jest mniejszą częścią mózgu. Z niej powstaje szyszynka, przysadka nerwowa, część oka i ucha. Biegną w nim szlaki łączące kresomózgowie z tyłomózgowiem.

Kresomózgowie składa się z 2 półkul mózgowych połączonych spoidłem wielkim. Powierzchnia półkul jest silnie pofałdowana i składa się z subst szarej zawierającej ponad połowę wszystkich neuronów ciała. W każdej z nich są 4 płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. Są one oddzielone od siebie bruzdami. Zewn część substancji szarej to kora mózgowa, ośr regulujący i kierujący czynnościami organizmu. Jest najdelikatniejszą i najb skomplikowaną częścią mózgu. Tu odbywa się analiza i segregacja podniet ze świata zewn. Tu każdy narząd zmysłowy ma stację odbiorczą.

SOMATYCZNY UKŁ NERWOWY
Odpowiada za kontakty ze światem zewn. Jego efektory to gł. mięśnie szkieletowe i skórne, gruczoły skórne i komórki barwnikowe. Kieruje czynnościami na ogół zależnymi od woli organizmu - możliwość szybkiej odpowiedzi na odebrane bodźce. Można go nazwać ukł szybkiem, świadomej reakcji.

WEGETATYWNY UKŁ NERWOWY
Inaczej autonomiczny ukł nerwowy kontroluje i reguluje funkcje narządów wewn i nie podlega naszej woli. Składa się z ukł sympatycznego (współczulnego) i parasympatycznego (przywspółczulnego). Obie części działają antagonistycznie. Jeżeli jedna z nich wzmaga działanie narządu, to druga powoduje zmniejszenie jego aktywności.
Sympatyczny ukł nerwowy ma ośrodki w rogach bocznych subst szarej piersiowego i lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego. Pobudzenie tej części ukł wegetatywnego daje prawie takie same efekty jak wydzielanie adrenaliny do krwi w sytuacji stresowej.
Parasympatyczny ukł nerwowy ma ośrodki w międzymózgowiu i rdzeniu przedłużonym oraz w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Z ośr biegną wypustki przedzwojowe, które w pobliżu unerwianego narządu wchodzą do zwoju. Ze zwoju wybiegają krótkie wypustki zazwojowe, unerwiające narządy docelowe.