Twórczość okresu Sejmu Wielkiego.
PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA, DZIAŁALNOŚĆ I PROGRAM SPOŁECZNO-POLITYCZNY STANISŁAW STASZICA.
Stanisław Staszic swoje poglądy i program społeczno-polityczny zawarł między innymi w poniższych utworach.
"Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego"
Był to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdziałów. Każdy rozdział traktuje o innym problemie. Najważniejsze są następujące rozdziały:
- "Sposób ratowania Polski od podziałów"
Staszic przewidywał rozbiory. Prezentuje on swoje poglądy i są one zgodne z poglądami Jana Zamojskiego, który był wówczas wielkim autorytetem.
- "Edukacja"
Podstawą nauki jest nauka moralna i religia. Człowiek powinien pracować w swoim zawodzie. Edukacja powinna działać jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywać ludzi światłych. Propaguje on szkoły rycerskie.
- "Prawodawstwo"
Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi posłów. Ustawy powinny przechodzić większością głosów. Chodzi o dobro większości.
- "Władza wykonywająca"
Opisane są w tym rozdziale trzy rodzaje władzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie władzy królewskiej.
- "Rozdział władza sądownicza"
Każdy obywatel nie może być sądzony bez wyroku niezawisłego sądu.
- "Wolne obieranie królów"
Staszic sugeruje żeby tron był dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerować obcym krajom w sprawy polskie.
- "Polska"
Mowa jest o tym, że chłopi emigrują z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwość. W Polsce nie mogą oni żyć godnie.
"Przestrogi dla Polski"
Utwór ten miał uzmysłowić szlachcie konieczność uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowość mieszkająca na danym terenie.
Staszic zwracając się do szlachty stawia jej następujące zarzuty:
- brak poszanowania prawa
- zbezczeszczenie sprawiedliwości
- uczą podstępu, zdrady, podłości
- warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje
Za słabość narodu Staszic oskarża szlachtę. Bardzo dużo miejsca poświęca on też miastom. Propaguje on rozwój przemysłu i handlu w miastach. Chce on, aby mieszczaństwo było bogate. Inne postulaty to: konieczność zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie stałej armii, zmiana pańszczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej.
HUGO KOŁŁĄTAJ
W swoich poglądach nie różnił się zbytnio od Stanisława Staszica. Różniło go jedynie to, że miał bardziej radykalne poglądy w sprawach przywilejów dla ludzi niższego stanu. Żądał wolności osobistej chłopów. Chłop miał mieć wolność osobistą, ale grunt ma być własnością pana.
"Dobra świetnej deputacji"
W odezwie tej Kołłątaj mówi o równomiernym obciążeniu prawami i obowiązkami wszystkich stanów.
ROLA PUBLICYSTYKI
Publicyści poprzez swoją działalność pisarską nawoływali do walki z anarchią i z obrońcami przywilejów feudalnych. Proponowali postępowe reformy ustrojowe i społeczne, domagając się wcielenia ich w życie.
"POWRÓT POSŁA" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW
W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady.
- Obóz reform
- działacze stronnictwa patriotycznego
- zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa
- rozumiejący potrzebę reform kraju
- pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty
- ludzie godni naśladowania
Podkomorzy:
- przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią
- wzorowy i dobry ojciec
- oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży
- zwolennik reform
- wzór cnót obywatelskich
- dobry i ludzki opiekun swoich poddanych
Podkomorzyna:
- zwolenniczka reform
- narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży
- oddana bez reszty rodzinie
Walery:
- uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu
- uczciwy, stały w uczuciach
- przywiązany do rodziców
- patriota, rozumie potrzebę reform
- głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów
- potępia obóz wsteczny
- Obóz wsteczny, konserwatywny
- obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów
- sami się ośmieszają ich głupotą, tym co mówią
- bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody
- konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci
Starosta Gadulski:
- nie cieszy się dobrą opinią
- skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia
- reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta
- nieuk
- bojący się nowości
- obojętny na sprawy publiczne
- gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak
Starościna:
- zwolenniczka francuszczyzny
- sentymentalna dama
- wodząca za nos swojego męża, szantażując go rozwodem
Szarmancki:
- utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób
- modny kawaler
- goniący za uciechami życia dworskiego
- pogardzający niższymi stanami
- obojętny na sprawy narodu
- niegodnie postępujący z kobietami
"POWRÓT POSŁA" JAKO KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA
"Powrót posła" porusza problematykę polityczną kraju, sprawę nowego ustawienia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia związana ściśle z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napięcia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich ważniejszych wydarzeń rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, apelująca do sumień ludzkich. Jest to utwór o charakterze okolicznościowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.