Historia Polski do złotych wieków.

Historia Polski
Ziemie polskie od czasów najdawniejszych aż do początku wieków średnich były terenami migracji ludności należącej do różnych kultur. Twórcami państwa polskiego byli Słowianie należący wraz z Bałtami do indoeuropejskiej rodziny językowej. Zarówno czas, od którego należy liczyć istnienie plemion słowiańskich, jak i określenie pierwotnie zamieszkiwanego przez nich terytorium jest przedmiotem nie kończących się sporów. Z całą pewnością stwierdzić jednak można, że Słowianie zamieszkiwali ziemie polskie od pierwszych wieków naszego tysiąclecia, wnosząc swój wkład w rozwój cywilizacyjny tych obszarów. O życiu dawnych Słowian brak jest źródeł pisanych, liczne wykopaliska archeologiczne potwierdzają jednak istnienie osad słowiańskich, które były siedzibami wspólnot terytorialnych, bądź w okresie późniejszym plemiennych. Plemiona polskie zaznaczyły się stosunkowo późno w historii feudalnej Europy. Na ziemiach polskich w IX i X w. istniały państwa Wiślan i Polan, będące wówczas znaczącymi organizacjami plemiennymi.

Państwo Wiślan zostało prawdopodobnie w IX w. podbite i włączone do Państwa Wielkomorawskiego, natomiast państwo Polan zaczęło odgrywać pierwszoplanową rolę w jednoczeniu plemion słowiańskich i tworzeniu organizacji państwowej. Polanie zamieszkiwali ziemie nad środkową i dolną Wartą. Do najważniejszych grodów położonych na tym obszarze należały: Gniezno, Poznań i Kalisz. Do połowy X w. Polanie opanowali w drodze podbojów terytoria pomiędzy środkową Wisłą i Odrą.

Mieszko I
Wg Galla Anonima Mieszko I był czwartym władcą państwa Polan, z dynastii Piastów, istniejącego co najmniej od początku IX w. Jego przodkami - wg tego samego źródła - mieli być Ziemowit, Leszek i Ziemomysł.

Obejmując w 960 władzę Mieszko I rządził państwem posiadającym już swą przeszłość historyczną. Prowadził liczne wojny z sąsiednimi plemionami słowiańskimi, współdziałającymi często z feudałami niemieckimi i Czechami. 965 pojął za żonę czeską księżniczkę Dobrawę, 966 przyjął chrzest i założył biskupstwo misyjne w Poznaniu.
Chrzest dawał państwu Mieszka równorzędne miejsce wśród innych krajów chrześcijańskich, stwarzał warunki jego zespolenia i pozwalał księciu na wykorzystanie napływającego do Polski w celach misyjnych duchowieństwa do poprawy administrowania krajem. Mimo zwrotu w polityce w stronę chrześcijańskiej Europy Mieszko I toczył walki z feudałami niemieckimi o wpływy na Pomorzu (972), odparł wyprawę cesarza Ottona II (979), prowadził wojnę z Czechami (990). W ciągu panowania rozszerzył swe władztwo na Pomorze, Śląsk i Małopolskę. Dla umocnienia swych zdobyczy płacił cesarzowi trybut z ziem położonych na południe od Warty, w 986 uznał zwierzchnictwo cesarza, a w 991 dokumentem Dagome iudex oddał Polskę pod protekcję papieską.

Bolesław Chrobry
Kontynuatorem dzieła budowy państwa był syn Mieszka I i Dobrawy Bolesław I Chrobry, panujący w latach 992-1025. Utrzymał jedność państwa wydalając z kraju Odę (drugą żonę Mieszka I) wraz z synami, wykorzystał przychylną postawę cesarza Ottona III i na zjeździe gnieźnieńskim (1000) uzyskał zgodę cesarstwa na utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz własną koronację. W zwycięskich walkach z cesarzem Henrykiem II (1004-1018) zdobył oraz utrzymał Milsko i Łużyce, opanował także przejściowo Czechy (1003-1004). Szczytowym osiągnięciem Chrobrego była jego koronacja (1025), która oznaczała pełną samodzielność polityczną i niepodległość Polski.

Mieszko II
Od czasów Bolesława I Chrobrego zaczęto używać nazwy Królestwo Polskie na określenie państwa polskiego. Królewskie tradycje ojca starał się podtrzymać syn Bolesława I Chrobrego, Mieszko II, koronowany wkrótce po śmierci ojca (1025). Jednakże obawy ze strony możnowładztwa przed wzrostem znaczenia monarchy doprowadziły do walk wewnętrznych, w których przeciwko Mieszkowi II wystąpili jego bracia.
Wobec równoczesnego zaatakowania państwa przez cesarza Henryka II i Jarosława Mądrego król polski musiał zrzec się korony i opuścić kraj (1031). Po okresie kilkuletniego chaosu do zjednoczenia państwa doprowadził Kazimierz I Odnowiciel, panujący w latach 1034-1058, i przekazał je nie podzielone Bolesławowi II Śmiałemu, który wykorzystał konflikt pomiędzy cesarzem Henrykiem IV i papieżem Grzegorzem VII, zrzucił zwierzchnictwo niemieckie i w 1076 koronował się na króla Polski. Musiał jednak ustąpić z tronu z powodu buntu możnowładców i egzekucji biskupa Stanisława.
Podobny los spotkał panującego po nim jego brata Władysława Hermana, który ustępując wyraził zgodę na podział państwa pomiędzy swoich synów - Zbigniewa i Bolesława.

Bolesław III Krzywousty i okres rozbicia dzielnicowego
Jedność państwa przywrócił i obronił w walce z cesarstwem Bolesław III Krzywousty, panujący w latach 1102-1138, który odzyskał wszystkie utracone ziemie, łącznie z Pomorzem.
Zgodnie z panującymi w średniowiecznej Europie zwyczajami Bolesław III Krzywousty podzielił Polskę między synów (1138), ustalając przy tym dzielnicę senioralną i zasadę senioratu, w myśl której najstarszy z książąt obejmował władzę zwierzchnią i miał prawo do utrzymywania załóg zbrojnych w grodach należących do młodszych książąt.
Ponadto senior sprawował naczelne dowództwo nad rycerstwem wszystkich ziem na wypadek wojny, prowadził politykę zagraniczną w imieniu młodszych książąt, posiadał prawo mianowania kandydatów na stolicę arcybiskupią. Zabezpieczenia dokonane przez Bolesława Krzywoustego zapewnić miały jedność państwa mimo jego podziału na dziedziczne księstwa.
Ochrona jedności państwa okazała się jednak nieskuteczna wobec rosnących tendencji do osłabienia władzy monarszej. 1146 zmuszony został do opuszczenia dzielnicy senioralnej i Polski najstarszy z synów Krzywoustego, Władysław II zwany Wygnańcem. 1177 złamano zasadę senioratu wprowadzając na tron krakowski najmłodszego z braci Kazimierza II Sprawiedliwego, w miejsce wygnanego przez możnowładców Mieszka III Starego.

Obalenie zasady senioratu doprowadziło do pogłębienia rozbicia dzielnicowego, wzrostu wpływów niemieckich, uzależnienia Pomorza Zachodniego od cesarstwa (1181), usamodzielnienia Pomorza Gdańskiego (1227) i wzrostu wpływów czeskich na Śląsku. Ziemie polskie stały się łatwym łupem dla Marchii Brandenburskiej, Nowej Marchii i sprowadzonego w 1226 Zakonu Krzyżackiego.
Ogromnych spustoszeń dokonały w tych czasach najazdy pruskie, litewskie i mongolskie. We wszystkich dzielnicach nastąpiło osłabienie władzy książęcej na rzecz wzrostu znaczenia możnowładców i Kościoła.

Czynnikami integrującymi ziemie polskie w okresie rozbicia dzielnicowego pozostawały nadal: wspólny język, religia, organizacja kościelna, piastowskie pochodzenie panujących książąt, wspólna nazwa kraju - Polska i mieszkańców - Polacy, symboliczna stolica, jaką stał się Kraków, wymiana towarowa pomiędzy księstwami, zjazdy książąt dzielnicowych. Za panowania pierwszych Piastów i w okresie rozbicia dzielnicowego ukształtowało się feudalne społeczeństwo stanowe.

Na szczytach społecznych stał książę i jego doradcy - wielmoże, poniżej znajdował się stan rycerski. W grodach żyli mieszczanie, w podgrodziach rzemieślnicy, na wsi chłopi, dawniej wolni, w okresie rozbicia dzielnicowego stopniowo popadający w zależność od księcia, feudałów i rycerzy, właścicieli ziemi. Osobną warstwę społeczną stanowiło duchowieństwo, na czele hierarchii duchownej stali biskupi i spowiednicy władców, niżej kanonicy i proboszczowie, wreszcie na samym dole znajdowali się wędrowni klerycy.
Ciężar utrzymania państwa spoczywał na chłopach i mieszczanach obciążonych podatkami i powinnościami. Cała ludność płaciła również podatek na rzecz papieża, nazywany świętopietrzem bądź "denarem Św. Piotra".
Zadanie obrony w coraz większym stopniu przejmował stan rycerski. Książęta dzielnicowi dbali o rozwój swych dziedzin, następował szybki rozwój miast, zaludniały się wsie, tworzono liczne nowe osady, lokując je głównie na prawie niemieckim. Zaznaczał się postęp w dziedzinie kultury i szkolnictwa.

Zjednoczenie państwa polskiego
W XIII w. wystąpiły silne tendencje zjednoczeniowe spowodowane zagrożeniem ze strony państw ościennych, poczuciem odrębności narodowej, nadmiernym rozdrobnieniem poszczególnych ziem, które utrudniało rozwój miast, wymianę handlową i pełnienie przez arcybiskupstwo gnieźnieńskie zwierzchniej roli nad Kościołem w Polsce.
Częste wojny między książętami doprowadzały do ruiny ludność. Po próbach zjednoczenia czynionych przez Leszka Czarnego, księcia sieradzko-łęczyckiego, w latach 1279-1288, popieranych przez rycerstwo, Henryka IV Probusa, księcia wrocławskiego, w latach 1288-1290, popieranych przez patrycjat miejski, udało się Przemysłowi II, księciu Wielkopolski od 1279, zjednoczyć znaczną część ziem polskich i koronować się na króla Polski (1295).

Władysław I Łokietek
Po wystąpieniu przeciwko królowi feudałów wielkopolskich sprzymierzonych z Brandenburgią i skrytobójczej śmierci Przemysła II na czele sił dążących do zjednoczenia Polski stanął Władysław I Łokietek. Po chwilowej porażce i ucieczce z kraju w 1304 zdobył przy pomocy wojsk węgierskich ziemię sandomierską, w 1306 po wygaśnięciu rodu Przemyślidów Małopolskę, objął także zwierzchnictwo nad Pomorzem Gdańskim, a w 1314 prawie cała Wielkopolska uznała jego władzę.
Mimo przeszkód ze strony mieszczaństwa, najazdów brandenburskich i krzyżackich Władysław I Łokietek wzmocnił władzę wewnątrz państwa i w 1320 koronował się na króla Polski. Z ogromnym trudem odbudowane Królestwo Polskie utrzymał i poszerzył o nowe ziemie następca Łokietka, jego syn Kazimierz III Wielki.

Kazimierz III Wielki
Ostatni z Piastów na tronie położył ogromne zasługi dla zespolenia ziem polskich poprzez stworzenie nowego systemu administrowania państwem, ujednolicenie ustawodawstwa i sądownictwa oraz zorganizowanie siły zbrojnej opartej na pospolitym ruszeniu i wojsku zaciężnym.
Panowanie Kazimierza III Wielkiego to okres bujnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego Polski oraz wzrostu jej znaczenia na arenie międzynarodowej. Bezpotomna śmierć króla (1370) spowodowała zasadniczy zwrot w polityce Korony Polskiej. Zgodnie z układem wyszehradzkim z 1339 tron Polski objął w 1370 król węgierski Ludwik I Wielki.
Przez okres swego panowania do 1382 nie interesował się sprawami polskimi, praktycznie rządy przeszły w ręce rady królewskiej złożonej z panów małopolskich. Brak potomstwa męskiego zmusił Ludwika do starań o wprowadzenie na tron polski swojej córki Jadwigi. Król chcąc zyskać aprobatę jej kandydatury zabiegał o względy feudałów i rycerstwa polskiego, w 1374 nadał szlachcie przywilej koszycki, który tworzył warunki rozwoju ziemskich sejmików szlacheckich i uzyskania przez szlachtę realnego wpływu na politykę państwa.

Unia Polski z Litwą
Poprzez unię w Krewie (1385) i małżeństwo Jadwigi z wielkim księciem litewskim Jagiełłą Polska i Litwa wyraziły wolę wspólnego przeciwstawienia się zaborczej polityce Zakonu Krzyżackiego (Unia polsko-litewska). W wyniku długotrwałych wojen, szczególnie tzw. wielkiej wojny (1409-1411) i odniesionego podczas jej trwania zwycięstwa pod Grunwaldem (1410) oraz wojny trzynastoletniej (1454-1466), potęga Zakonu została złamana.
Część terytorium krzyżackiego inkorporowano bezpośrednio do Polski (Prusy Królewskie), reszta jako Prusy Książęce pozostała pod zarządem wielkiego mistrza, który stał się wasalem króla polskiego. Pozostawanie na tronie polskim Jagiellonów wywarło decydujący wpływ na zmianę orientacji polskiej polityki zagranicznej.

Złote wieki
Dynastyczna polityka władców Polski i zaborcza polityka pozostającej w unii Litwy doprowadziły do wojny z Turcją (1497) i wojny o Inflanty (1557-1572). Zawarcie unii realnej z Litwą (unia lubelska) i utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów zmusiło państwo w ciągu następnych dziesięcioleci do ogromnego wysiłku militarnego skierowanego na obronę granic przed Turcją, Moskwą i Szwecją.
Jagiellonowie zasiadali na tronie polskim jako władcy wybieralni, dlatego każdy kolejny kandydat do tronu, by zyskać akceptację Sejmu i Senatu, nadawał nowe przywileje szlachcie. Doprowadziło to do uzyskania przez ten stan zdecydowanej przewagi w państwie i utrwalenia się ustroju nazywanego demokracją szlachecką.

Za Jagiellonów szlachta nadawała zasadniczy kierunek polityce wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez utworzenie obozu reform oraz stałą presję na panujących i możnowładztwo w sprawie realizacji programu egzekucji praw i egzekucji dóbr. Walka o reformy nabrała szczególnej ostrości za czasów Zygmunta I (1506-1548) i w pierwszych latach panowania Zygmunta II Augusta (1548-1572).
Duży wpływ na ruch egzekucyjny wywarła reformacja. Szlachta przechodząca masowo na kalwinizm i mniej popularny w Polsce luteranizm formułowała swe postulaty nie tylko w aspekcie ograniczenia władzy królewskiej i możnowładców, lecz także Kościoła. Polska Jagiellonów była krajem liczącym się w Europie, o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego.

Nastąpił gwałtowny rozwój szlacheckiej gospodarki folwarcznej (folwark) w związku ze wzrostem światowego popytu na polskie zboże i zwiększeniem zapotrzebowania wewnętrznego ze strony coraz ludniejszych miast. W przysparzaniu bogactwa narodowego coraz większą rolę zaczęło odgrywać górnictwo, hutnictwo i rzemiosło, rozwijał się handel wewnętrzny i zagraniczny.
Dobrobyt materialny sprzyjał bujnemu rozwojowi nauki, kultury i sztuki, stąd nieomal całe wieki XVI i XVII zwane były "złotymi wiekami" w Polsce. Jednak nie całe społeczeństwo skorzystało na ogólnym wzroście dobrobytu, spadły wpływy polityczne i rola miast, coraz większe ciężary na rzecz folwarku szlacheckiego opartego na darmowej pracy (pańszczyźnie) ponosili chłopi.
W zależność od bogatych właścicieli ziemskich popadła drobna szlachta - "gołota", szukająca zajęcia na dworach magnackich jako służba, dzierżawcy folwarków bądź najemni wojskowi w prywatnych armiach magnackich. Bezwzględne zubożenie ludu i mas szlacheckich doprowadziło do upadku miast, poprzez kurczenie się rynku zbytu na wyroby rzemieślnicze.