Tatry - wypracowanie

Położenie:

Tatry , są najwyższą i najbardziej alpejską w charakterze grupą górską wchodzącą w skład Karpat . Zaliczane są do Karpat Zachodnich. Wznoszą się na kształt wielkiej skalistej wyspy, wyraźnie wypiętrzonej ponad otaczającymi ją terenami. Od wschodu sąsiadują z Magurą Spiską , oddzielone od niej Przełęczą Zdziarską , a od zachodu z Halami Orawsko-Liptowskimi, od których dzieli je Przełęcz Huciańska. Od północy, odgrodzone Rowem Podtatrzańskim , sąsiadują niejako z nisko położoną Kotliną Orawsko- Podhalańską , zaś od południa – z Kotliną Liptowsko-Spiską.
Tatry zajmują powierzchnię stosunkowo niewielką , bo 715 km2 ( dane wg Przewodnika po Tatrach), z czego do Polski należy niespełna ¼ ich powierzchni(ok. 162 km2).Równoleżnikowo mają długość 53 km w linii prostej , a wzdłuż grzbietu 82 km . Z północy na południe mają zaledwie 18, 5 km. Główny grzbiet Tatr Wysokich liczy 26,5 km długości , a Tatr Zachodnich 37 km długości . Ich łańcuch składa się z 2 głównych części : Tatr Wschodnich i Zachodnich . Kształtem przypominają one dwa łuki wygięte na południe. Od głównego grzbietu gór odchodzą grzbiety boczne oddzielone od siebie dolinami walnymi. Tatry Zachodnie graniczą z Wschodnimi przez Przełęcz Liliowe. Tatry Wschodnie dzielą się na rozdzielone Przełęczą pod Kopą, Tatry Bielskie i Wysokie.

Budowa geologiczna

Typowy charakter dla gór fałdowania alpejskiego. Składają się ma nią charakterystyczne jednostki tektoniczne: granitowy trzon krystaliczny oraz spoczywające na nim sfałdowane i przemieszane skały osadowe serii wierchowych i reglowych. Najstarsze skały metamorficzne powstały 300 mln. lat temu. W okresie karbońskim miała miejsce intruzja magmy, która przeobraziła otaczające skały i zastygła w formie wielkiego batalionu granitoidowego, tworzącego obecny trzon krystaliczny. W jego strefie brzeżnej resztki roztworów pomagmowych osadziły żyły pegmatytowe zawierające duże kryształy kwarcu, miki i skaleni. Skały osadowe Tatr tworzyły się głównie w erze mezozoicznej. W zmieniających się warunkach geologicznych obszar Tatr były morzem, w którym żyły rośliny i zwierzęta lub lądem, na którym zachodziły procesy tworzenia i niszczenia form terenu. Następnie obszar pra -Tatr został zdeformowany przez cykl ruchów górotwórczych, zwany orogenezą alpejską, który rozpoczął się ok. 100 mln lat temu. W okresie tym skały z obszaru oceanu zostały sfałdowane w wyniku napierania na siebie dwóch płyt kontynentalnych - afrykańskiej i euroazjatyckiej. Na skutek poziomych nacisków o kierunku południe - północ zostały nasunięte ku północy skały pochodzące z obszarów położonych na południu. Nasunięte partie skał noszą nazwę płaszczowizn. Na obszar tatrzański zostały w tym okresie nasunięte: płaszczowizna Czerwonych Wierchów i Giewontu. Dziś tworzą one tak zwane serie wierchowe. Później zostały oderwane od krystalicznego podłoża i przesunięte daleko ku północy także skały osadowe z obszaru kirżniańskiego i choczańskiego (Słowacja). Powstały oderwane. Powstały z nich płaszczowizny: kirżniańska i choczańska, budujące dziś reglopwe części Tatr. Około 15 mln lat temu na linii wielkiego uskoku podtatrzańskiego oddzielającego dziś Tatry od Kotliny Liptowskiej południowa część Tatr została podniesiona o kilka kilometrów. Podnoszenie masywu tylko z jednej strony spowodowało pochylenie ku północy skał osadowych i przekrywających je płaszczowizn oraz ich ponowne sfałdowanie i przemieszczanie. Charakterystyczne ślady tych dawnych procesów geologicznych prowadzących do ostatecznego ukształtowania Tatr są dość dobrze zachowane do dzisiaj i są przedmiotem badań geologów - techników. Wynikiem długiej i skomplikowanej historii formowania się górotworu tatrzańskiego jest również bogactwo i różnorodność występujących tu typów skał. Skały przeobrażone to różne odmiany łupków krystalicznych i gnejsów spotykane obecnie przede wszystkim w grani głównej Tatr Zachodnich. Ze skał magmowych (granitów i granodiorytów) zbudowane są najwyższe szczyty tatrzańskie. środkową i północną część Tatr Zachodnich, oraz północną część Tatr Wysokich tworzy mozaika skał osadowych. Są to przede wszystkim różnego wieku wapienie, dolomity, piaskowce i łupki.

Rzeźba Tatr

W Tatrach występują dwa podstawowe elementy rzeźby: grzbiety i doliny . Ich występowanie wiąże się w większości przypadków z budową geologiczną . Formy grzbietowe powstały w bardziej odpornych na zniszczenia formacjach skalnych. Formy grzbietów w Tatrach to:
- granie skalne ( np. Orla perć)
- grzbiety krawędziowe ( np. Karczmisko)
- grzbiety ostre ( np. na odcinku Wołowiec- Łopata)
- grzbiety zaokrąglone (np. Ornak)
- grzbiety podwójne i potrójne z rowem oddzielającym ( np. fragmenty Grani Tatr Zachodnich).
Ponadto wyróżniamy tu doliny:
· walne, ciągną się od grzbietu głównego ku podnóżom gór(DolinaChchołowska)
· wierchowe, zaczynają się na północnych stokach Tatr wierchowych i rozcinają Tatry reglowe w poprzek ( np. Dolina Lejowa)
· reglowe, występują wyłącznie w obrębie regli( np. Dolinka ku Dziurze)
Doliny mogą być proste lub złożone – wtedy, gdy dolina główna rozgałęzia się na boczne , a zależy to głównie od stosunków wodnych.
Tatry uległy trzykrotnemu zlodowaceniu, czego ślady możemy obserwować w postaci moren, czyli form powstałych po wytopieniu się lodu. Najczęściej depczemy
po morenie dennej w dnach dolin, które dopiero od niedawna, czyli ok. 10 tys. lat, rozcinane są przez potoki. Moreny boczne zachowały się dobrze w Dolinie Małej Łąki i na Kalatówkach . O czasowym zatrzymaniu się lodowca świadczą moreny czołowe sypane na przedzie jęzora lodowcowego (np. pod Morskim Okiem) oraz tarasy powstałe na zboczach dolin lub w kotłach. Kotły, zwane też karami lub cyrkami to miejsca narodzin lodowca, skąd wylewał się on w doliny. Najpiękniejszym cyrkiem jest Czarny Staw pod Rysami.
Oprócz form polodowcowych duże znaczenie mają twory peryglacjalne powstałe między okresami zlodowaceń w warunkach dość chłodnych . Są to m.in. żleby rozcinające zbocza lub ściany skalne ( np. Żleb Kulczyńskiego). U ich podnóża znajdują się stożki usypiskowe zwane też piargowymi, które zbierają cały materiał skalny spadający żlebami.
Bardzo bogata, zwłaszcza na terenie Tatr Zachodnich, jest rzeźba krasowa.
W Tatrach możemy obserwować współczesne formy i procesy, np. osuwiska, obrywy, itp.




Klimat

Piętra klimatyczne:
Wszystkie duże łańcuchy górskie są astrefowe jeśli chodzi o klimat. Oznacza to, że można spotkać śnieg nawet w górach w środku Afryki, nie mówiąc o wyższych szerokościach geograficznych. Należy pamiętać o spadku temperatury wraz z wysokością. W Tatrach przy każdych dodatkowych 100 metrach wysokości temperatura spada o 0,5 C . Średnie temperatury roczne zmieniają się od +6C u podnóża, do – 4*C wysoko w górach. W terenie odpowiada to mniej więcej piętrom roślinnym . Górna granica hal to izoterma –2*C, kosodrzewina 0*C, górna granica regla górnego +2*C, a przebieg granicy regla dolnego podobny jest do przebiegu izotermy +4*C.
Charakterystyczne jest istnienie zjawiska inwersji wyżowej polegającego na tym, że temperatura w zagłębieniach terenu jest z reguły niższa niż na zboczach, co prowadzi do powstawania kotlin chłodu.
Dodatkowy wpływ na odczuwalną temperaturę mają wiatr i wilgotność powietrza.
Wiatr

Wiatr sam w sobie może stanowić o pogorszeniu warunków klimatycznych. Najbardziej znany typ górskiego wiatru to halny. Jak powstaje? Otóż powietrze wędrujące w postacie frontu atmosferycznego napotyka przeszkodę w postaci gór unosi się ku górze do obszaru o mniejszym ciśnieniu. Zachodzi wówczas proces rozprężania, a tym samym ochłodzenie powietrza aż do skroplenia w postaci opadu deszczu zawartej w nim pary wodnej. Osuszone w ten sposób powietrze po przejściu przez grzbiet spływa w dół i następuje zjawisko odwrotne- sprężanie, a co za tym idzie – jego ogrzanie. Dla zaistnienia wiatru halnego konieczny jest układ niżowy na zachodzie i wyżowy na wschodzie – najczęstszy w kwietniu i listopadzie. Halny należy do grupy wiatrów typu fenowego wraz ze szwajcarskim fenem alpejskim, od którego zaczerpnięto nazwę rodziny, kalifornijskim Santa Ana Chinookiem z Gór Skalistych i wieloma innymi.
Opady

Pomimo, iż generalnie wielkość opadów wzrasta wraz z wysokością , w Tatrach przeważnie obserwowane jest zjawisko inwersji opadowej, która ściśle związana jest z inwersją termiczną. Oprócz deszczu duże znaczenie w bilansie wodnym mają opady śniegu . Trwała pokrywa śnieżna w wysokich górach zalega nawet przez 290 dni w roku. Teoretyczne wyliczenia mówią, że linia wiecznego śniegu na północnych stokach tatr przebiega na wysokości 2200 m n. p. m. Dlaczego więc nie mamy lodowców? Otóż wszystkiemu winne są ostre granie tatrzańskie, które uniemożliwiają gromadzenie się śniegu. Ocienione kotły natomiast znajdują się grubo poniżej granicy lodowców, tymczasem można tam spotkać wieloletnie płaty śnieżne, które nazywane są także lodowczykami.







Flora

Zespoły łąk i trawników
Zespoly roślinne piargów
Roślinność piętra halnego
Wyleżyska
Roślinnośc piętra turniowego
Porosty


Zespoły łąk i trawników.
W niższych częściach dolin tatrzańskich, a także na przyległych terenach, leżących na fliszu karpackim, pasterska gospodarka stwarzała warunki do wykształcenia się zespołów łąkowych i pastwiskowych. Zmiana tej gospodarki na skutek utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego spowodowała, że zespoły te ulegają modyfikacji. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że nawet tak fascynujące polany kwitnących krokusów, są wynikiem nawożenia ich przez kosarzenie owiec.
Dzięki kosarzeniu rozwinęła się tutaj obfita roślinność traw i ziół, tworząc zespół mieczyka dachówkowego i mietlicy pospolitej.
W zespole tak wyodrębnionym znalazły swoje miejsce rosnące bujnie mietlica pospolita, wierzchlina łąkowa i zwyczajna, kostrzewa łąkowa, wyczyniec łąkowy, tymotka łąkowa i inne. Motylkowe rosną tu nielicznie, zwłaszcza tam, gdzie gleba jest silniej nawożona.
W zespole tym, występującym również i poniżej drogi Pod Reglami, można nieraz zaobserwować piękne grona kwiatów mieczyka dachówkowego.
Na polanach, w dolinach tatrzańskich, zespół ten występuje w formie podzespołu, w którym mieczyk rzadko się zdarza. Spotykamy tu tymotkę alpejską, oraz zioła: chaber ostrołuskowy i łąkowy, zerwa kłosowa, barszcz zwyczajny, kminek, pępawa dwuletnia i wiele innych równie popularnych gatunków.
Wczesną wiosną w zespole łąk kośnych, możemy podziwiać kobierce masowo kwitnących krokusów.
W miejscach przenawożonych koło szałasów, rozwija się zespół roślin amoniakalnych, nazwany zespołem szczawiu alpejskiego.
Natomiast na glebach zubożałych, jałowych, często na powstałych po wycięciu lasu świerkowego pastwiskach, rozwija się nader nędzna roślinność trawiasta z charakterystyczną trawą bliźniaczką, zwaną psią trawką. Tworzy ona odrębny zespół tzw. psiary.
Kosodrzewina należy do zmiennego gatunku sosny górskiej, która w Tatrach występuje zawsze w formie krzaczastej jako podgatunek kosówki właściwej. Im wyżej, tym kosówka jest niższa i gąszcze jej rozluźniają się, aż wreszcie w piętrze alpejskim występują już tylko pojedynczo rozrzucone krzaki.
W piętrze kosodrzewiny, w miejscach nie zajętych przez nią, spotykamy szereg innych zespołów roślinnych. Charakterystycznymi mieszkańcami z rodziny ziołorośli są tu: modrzyk górski, różowo kwitnąca miłostka górska, ciemiężyca zielona, największa z naszych goryczek - goryczka trojeściowa, biało kwitnący jaskier platanolistny, a także starzec gajowy, silnie trujący tojad mocny, piękna ostróżka tatrzańska, oraz arcydzięgiel litwor, który ze względu na aromatyczny zapach korzeni i liści był niezmiernie ceniony.
Trawiaste upłazy w piętrze kosówki na glebach zasobnych w próchnicę, pokrywają zespoły bujnie rosnących traw m.in. zespół tatrzański trzcinnika owłosionego sięgającego 1 m wysokości, który występuje w granitowych terenach Tatr. W zespole tym można spotkać goryczkę kropkowaną, dorastającą 80 cm.
Analogicznym zespołem trawiastym dla terenów wapiennych jest zespół kostrzewy karpackiej. Spotykamy tu szereg traw charakteryzujących ten zespół: kostrzewę karpacką, która jest endemitem ogólnokarpackim, tymotkę Michela, czy goździk okazały.
Bardzo okazałym zespołem skalnych muraw wapiennych piętra kosówki i piętra halnego jest zespół kostrzewy pstrej, która wykształca się tam, gdzie na półkach i zboczach nagromadziła się warstwa gleby próchniczej, zawierającej wapno. Z występujących tu roślin należy wymienić siekiernicę górską, ostrołódkę Hallera, ostrołódkę karpacką (endemit karpacki), oraz dość rzadki traganek wytrzymały. Spotkać tu można również piękny zawilec narcyzowy, saussureę alpejską, oraz pospolitą tu trawę - saslerię tatrzańską.
Tam gdzie granity zawierają pewną część wapnia, wytwarza się mieszany zespół roślin wapiennych i granitowych. Charakter nadaje tu kostrzewa pstra oraz długa trawa, mietlica alpejska. Miejsce tu swoje znalazł ukwap karpacki, jaskier skalny, stokrotnica górska, mietlica alpejska i wdzięczna oraz lilijka alpejska.

Zespoły roślinne piargów.
W piętrze kosówki, a także powyżej, nagromadzają się wskutek kruszenia się skał stożki piargów, na których panują dość trudne warunki dla życia roślin. Wyróżniamy tu tworzący się na piargach wapiennych zespół Papavereto-Cerastietum latifolii występujący w piętrze kosodrzewiny i piętrze halnym. Oprócz biało kwitnącego maku alpejskiego i rogowicy szerokolistnej występuje interesująca skalnica zwisła. Jest to gatunek arktyczno-alpejski o rozmieszczeniu wokółbiegunowym.
Na piargach granitowych rozwija się zespół skalnicy karpackiej i szczawiora alpejskiego. Z rzadkich występujących tu roślin wymienię kuklik rozesłany, skalnicę mchowatą, jaskier lodnikowy i wreszcie endemit tatrzański, warzuchę tatrzańską należącą do roślin krzyżowych.
W piętrze kosodrzewiny występują także na skałach, na glebach płytszych i inne zespoły, jak np. zespół turzycy mocnej, który jest tu dość obfity i typowo już wykształcony.

Roślinność piętra halnego.
W piętrze halnym występuje w dolnych partiach kosodrzewina, lecz krzaki jej są coraz drobniejsze, bardziej rozrzucone i dorastające do kilkudziesięciu centymetrów. Natomiast rozciągają się tu obszerne połacie wysokogórskich muraw, służące jako główny teren wypasu owiec. Jeżeli chodzi o występujące tu zespoły roślinne, to nie spotykamy tu żadnych nowych asocjacji. W miejscach bardziej skalistych występują te same zespoły, które spotykamy w także w piętrze kosodrzewiny, a także zespoły piargowe.
Dla obszernych zadarnionych zboczy charakterystyczne są dwa zespoły murawowe nie występujące niżej, a mianowicie situ skuciny, który tworzy na znacznych obszarach np. na kopułach Czerwonych Wierchów jednolite darnie, które na jesień czerwienieją; boimki dwurzędowej, wśród której występuje sasanka alpejska, starzec karpacki, oraz jarzębiec alpejski; na bardziej wilgotnych zboczach pojawia się zespół kosmatki brunatnej, w którym występuje efektowny omieg kozłowiec.

Wyleżyska.
W piętrze halnym spotykamy jeszcze inne oryginalne zespoły, pojawiające się w miejscach, gdzie pod ścianami skalnymi nagromadzone śniegi długo zalegają i topnieją dopiero w środku lata, odsłaniając drobne, niskorosłe darenki roślin. Nazywamy takie miejsca wyleżyskami i mówimy o roślinności wyleżyskowej.
Typowym zespołem wyleżyskowym jest zespół wierzby zielnej, która jest najmniejszą z karłowatych wierzb tatrzańskich. Wyrasta często tylko na parę centymetrów, posiada listki okrągławe i drobne. W Tatrach występuje nie tylko na wyleżyskach, ale również na płaskich i wilgotnych miejscach.
Na wyleżyskach spotyka się także rzadką i interesującą roślinkę - sybaldię. Jest to gatunek o rozmieszczeniu arktyczno-alpejskim wokółbiegunowym. Ponadto spotykamy wśród wyleżysk najmniejszą z szarot, szarotę drobną, dorastającą 2 do 4 cm. Roślinom tym towarzyszy rogownica trójszyjkowa.
Dla wyleżysk wśród skał wapiennych charakterystyczna jest endemiczna dla Tatr, pasma Choczańskiego i Małej Fatry jedna z mniejszych skalnic, skalnica tatrzańska. Wiernie towarzyszy jej zarówno na wyleżyskach, jak i na szutrowiskach rzeżuszka alpejska, która wraz z innymi gatunkami tworzy wśród wapieni wyleżyskowy zespół skalnicy tatrzańskiej.
Roślinność piętra turniowego.
W tym najwyższym piętrze roślinności tatrzańskiej spotykamy fragmenty zespołu kosmatki brunatnej, z występującym aż po szczyt Gerlacha kozłowcem, oraz niewielkie wyleżyska, grupy roślin piargowych, a jako nowy zespól - zespół turniowy boimki. Oprócz boimki mamy tu do czynienia z goryczką przeźroczystą, starcem kraińskim, mokrzycą rozchodnikową oraz kosmatką kłosową i kostrzewą pstrą. Pod samym szczytem Gerlacha rosną jeszcze: pierwiosnka drobna, skalnica mchowata, darniowa i karpacka, gęsiówka tatrzańska, rogownica jednokwiatowa, złocień alpejski, oraz trawy: wiechlina wiotka i kostrzewa niska żyworodna.

Zespoły porostów.
Pozornie nagie turnie i bloki granitów pokryte są mozaiką porostów, które nadają charakterystyczną zielonawoszarą barwę szczytom tatrzańskim. Przeważają tu porosty skorupiaste, a najpospolitsze to porosty należące do rodzaju Rhizocarpon, Lecanora i Lecidea.
W niższych położeniach, w lasach i kosówce przeważają porosty krzaczaste i liściaste, w piętrze turniowym - skorupiaste
Również dobrze znane są nieliczne, endemiczne gatunki porostów, rosnące tylko w Tatrach.



Fauna
Świat zwierzęcy Tatr wyróżnia się także dużą odrębnością i wykazuje rozmieszczenie strefowe. Piętra leśne zamieszkują gatunki na ogół pospolite: liczne jelenie (ok. 300), sarny, dziki I lisy. Ostały się jeszcze pojedyncze wilki, rysie i żbiki.
Najdostojniejszym mieszkańcem regli jest niedźwiedź brunatny, który w swych wędrówkach zapuszcza się nawet na wysokie przełęcze. Obecnie po polskiej stronie Tatr przebywa około dwanaście osobników, podczas gdy w całym palmie mieszka ich ok. sześćdziesiąt. Sporo jest też kun, łasic I gronostajów.
Główną atrakcją fauny tatrzańskiej są jednak gatunki żyjące w wyższych piętrach, takie, których poza Tatrami nie spotkamy nigdzie indziej w Polsce. Należą do nich kozice (ok. 130 sztuk), świstaki, polniki tatrzańskie i darniówki tatrzańskie. Spośród wymienionych zwierząt najłatwiej zaobserwować kozicę, która jest symbolem TPN.
Spośród wielu gatunków tatrzańskich ptaków warto wymienić orzechówkę, zamieszkującą lasy reglowe często w sąsiedztwie limb, których nasionami, limbowymi ,,orzeszkami”, chętnie się żywi, oraz niepozorną, choć łatwą do zauważenia świergotkę, górską zwaną przez górali siewierniakiem, która chętnie siada na czubkach gałęzi kosodrzewiny. W reglu dolnym nad potokami można spotkać pluszcza zwanego korduskiem i liczne pliszki górskie.
Na urwiskach skalnych, w krainie hal i turni mieszka pomurnik zwany przez górali mentlem, czyli motylem - ptak o ciemnoszarym upierzeniu z dużymi różowymi plamami na skrzydłach. Do rzadkości należy niestety król tatrzańskich ptaków- orzeł przedni, w całych Tatrach żyje tylko kilka par. Mało jest również kruków.
Z płazów i gadów wspomnieć należy salamandrę plamistą, traszki i żmiję zygzakowatą
Dużą ciekawostką fauny tarzańskiej jest (a może raczej był, gdyż ostatnio, mimo intensywnych poszukiwań, nie udało się go odnaleźć) niepozorny skorupiak - skrzelopływka bagienna, relikt epoki lodowcowej. Zwierzę to zamieszkuje niewielkie, zimą zamarzające do dna zbiorniki wodne jak np. Dwoisty Staw.
Ponadto żyje w Tatrach około pięćset gatunków chrząszczy w reglach, ponad sto w piętrze kosówki i ponad sześćdziesiąt w piętrze hali i turni.
Wody
Tatrzańskie potoki są krótkie – najdłuższy z nich, Sucha Woda, ma zaledwie 13 km – nadrabiają za to wartkością. Wszystkie należą do dorzecza Dunajca. Maksymalny odpływ rzek Tatr Wysokich przypada w czerwcu, co jest charakterystyczne dla ustroju śnieżnego górskiego. W ciągu roku potoki odprowadzają ponad 70 % wody z opadów na tym terenie i jest to najwyższy wskaźnik w Polsce.
Urozmaicona rzeźba sprawia, że w Tatrach powstało wiele wodospadów. Do najsłynniejszych należą Wodogrzmoty Mickiewicza, Wielka Siklawa oraz Siklawica. Niemniej słynne są jeziora polodowcowe w liczbie 43 o łącznej powierzchni ok. 160 ha. Większość leży w Tatrach Wysokich powyżej 1600 m n.p.m . Stawy najniżej położone, wolne są od lodu przez połowę roku , te natomiast, które leżą wyżej, przez większą część roku są zamarznięte, dlatego w Tatrach często spotyka się nazwę Zamarzły Staw.
Zróżnicowana budowa geologiczna Tatr sprawia, że bardzo interesująco przedstawia się ich hydrografia podziemna. Występuje tu klika podziemnych, spośród których warto wymienić:
· wody krasowe, zlokalizowane głównie w wapieniach i dolomitach Tatr Zachodnich – miejsca, gdzie wypływają one na powierzchnię, zwane wywierzyskami, są najbardziej wydajnymi źródłami w Tatrach
· źródła typu skalnego w skałach krystalicznych
· źródła typu pokrywkowego w skałach zwietrzelinowych
Ciekawostką jest występowanie cieplic w Jaszczurówce. Z temperaturą 18*C daleko im do islandzkich gejzerów, mają jednak bardzo pożyteczne właściwości lecznicze.
Bogata fauna parku charakteryzuje się wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objętymi ochroną gatunkową. Do osobliwości faunistycznych parku należą chronione już od połowy XIX wieku kozica i świstak, oraz niedźwiedź brunatny, ryś, wilk, wydra i kilkanaście gatunków ptaków, w tym: orzeł przedni, sokoły, pomurnik i płochacz halny. W wyższych partiach lasów gnieżdżą się głuszec, cietrzew i jarząbek. W lasach liczne są także jelenie, sarny i drobne gryzonie.



Turystyka
Ciekawe miejsca
Będąc w Tatrach żaden turysta nie powinien zapomnieć o chociaż powierzchownym zwiedzeniu miejsc pamięci historycznej itp. Do najważniejszych należą tu:
Pomnik Powstańców z Chochołowa(zdj.obok), „Prometeusz Rozstrzelany” w Kuźnicach poświęcony pamięci 20 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu przez okupanta hitlerowskiego.
Pomnik Legionistów, Pomnik Doktora Tytusa Chałubickiego, Pomnik Jagiełły . Jego autorem był Wojciech Brzega. Pomnik stanął 10 sierpnia 1911 na ówczesnym Rynku. Wiosną 1940 r Niemcy polecili rozebrać i zniszczyć dzieło- pamiątkę bitwy pod Grunwaldem, ale grupie Zakopiańczyków udało się jego elementy zachować do wyzwolenia. Po wojnie pomnik postawiono w Parku Miejskim.
Muzea:
Muzeum Karola Szymanowskiego ( pracownia kompozytora, pianino, listy, książki, obrazy)
Muzeum Jana Kasprowicza ( muzeum biograficzne, mauzoleum z prochami)
Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza
Muzeum Tatrzańskie
Muzeum Kornela Makuszyńskiego( tu pisarz spędził ostatnie chwile swego życia)
Tatrzański Park Narodowy
Położenie, powierzchnia, historia
Tatrzański Park Narodowy leży w południowej części Polski, w województwie małopolskim, na granicy ze Słowacją. Park Narodowy utworzony został w 1954 roku na obszarze 21556 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 21164 ha, z czego 15191 ha to lasy, a 5660 ha to głównie zbiorowiska wysokogórskich hal i turni. Grunty rolne (169 ha) i wody (209 ha) zajmują 1,8% powierzchni parku. Ochroną ścisłą objęto 11514 ha z czego 6149 ha to ekosystemy leśne.
Potrzebę ochrony Tatr dostrzeżono już w końcu XIX wieku. W roku 1925 podjęto pierwsze próby utworzenia parku narodowego w Tatrach wspólnie ze Słowacją. Na terenie należącym do lasów państwowych park formalnie utworzono w 1937 r. Po II wojnie światowej w roku 1947 powołano odrębną jednostkę administracyjną Park Tatrzański. Tatrzański Park Narodowy powołano rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 września 1954 roku. W roku 1993 TPN i TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie słowackiej) UNESCO uznało za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu.
Geologia i geomorfologia
Park obejmuje najmłodsze, najwyższe i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wygląd Tatry zawdzięczają głównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawały tam i znikały lodowce.
Najwyższym szczytem polskiej części Tatr i parku są Rysy (2499 m n.p.m.). W Tatrach występują dwie odrębne części. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych. Krajobraz ich cechują charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotły zajęte w większości przez jeziora. Tatry Zachodnie budują skały krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich składa się m.in. z licznych malowniczych dolin z ostańcowymi formami skalnymi.
Na terenie parku w Tatrach znajduje się ok. 650 jaskiń, z których najdłuższym i najgłębszym jest system jaskiń Wielka Śnieżna - Wielka Litworowa (długość korytarzy 18000 m, głębokość 814 m). Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 jaskiń.




Rozwój gospodarczy

W drugiej połowie XVI w. lasy zajmowały 80 – 90% powierzchni Tatr. Była to kraina typowo leśna. Jeszcze pod koniec XIX w. Tatrzańskie lasy stanowiły naturalne zespoły leśne, złożone z litych drzewostanów jodłowych i bukowych, z domieszką świerka, jaworu i wiązu. Ustalenie dokładnego składu gatunkowego jest trudne, zresztą ulegał on ciągłym zmianom, które były spowodowane naturalnym płodozmianem leśnym, ekspansją lasu(XVI – XVII w.), a następnie plądrowniczymi wyrębami(XVIII – XIX w.).
Szczególną ekspansywnością odznaczał się świerk, zwłaszcza na terenach świeżo wykarczowanych pod uprawę W początkach XIX w. Tereny, te były stosunkowo gęsto zaludnione, ale drzewostany na dużych obszarach pozostawały nie użytkowane z powodu swej niedostępności. Pozyskiwano jedynie drewno na budowę osad, domów, cerkwi i na opał. W lasach było wiele poręb, samotnych gospodarstw, ptaszarni, węglarnii i hamerni (kuźni). Wbrew pozorom budownictwo miejskie pochłaniało duże ilości drewna . Intensywniejsze cięcia . Po wycięciu zrębami zupełnymi drzewostanów jodłowo – bukowych pozostawały nagie połacie. Palono na nich niewykorzystane odpady – wierzchołki, gałęzie, pniaki. Jarzące się pożarzyska zrębów widoczne były z daleka, a snujące się dymy zalegały doliny i były wyczuwalne na wiele kilometrów.
Wypalone powierzchnie zrębów przekopywano motykami i siano na nich mieszankę kszycy, czyli żyta świętojańskiego z owsem i nasionami świerka. Owies dojrzewał w pierwszym roku i był zbierany przez miejscowych wieśniaków jako zapłata za pracę przy siewach. Zdobywali oni w ten sposób ziarno i paszę dla bydła . Ponadto zapobiegała zachwaszczaniu się zrębów.
Po wybudowaniu na przełomie XIX i XX , zaczęła się intensywna eksploatacja lasów bieszczadzkich. Nasilała się penetracja kapitałów firm rodzimych i obcych, głównie austriackich. Wykupywano od skarbu państwa całe majątki bądź wydzierżawiano kompleksy leśne na określony czas . Niestety, tylko niektóre umowy zawierały klauzulę obowiązkowego zalesiania zrębów, a z początku niewielu właścicieli majątków ziemskich zdawało sobie sprawę, że jest to konieczne. Z reguły nie stosowano zalesień w litych świerczynach, licząc na ich naturalne odnowienie. Często nie przestrzegano pożądanego dla danego siedliska składu gatunkowego. Bezkrytyczne siewy i sadzenia wzdłuż trasy kolejek spowodowały znaczne zaburzenia w pierwotnych składach gatunkowych drzewostanów.
Następnie stosowano sadzenia i podsiewy
Znaczne obszary dawnych gruntów pokryły się samosiewnymi odnowieniami olszy szarej Jest to gatunek krótko żyjący (25-30 lat), ale o niespotykanej ekspansywności, natomiast malej przydatności użytkowej drewna. Zagospodarowanie samorzutnie powstałych zbiorowisk olszy szarej i wykorzystanie ich drewna stanowiło i stanowi problem dla gospodarki leśnej.














Spis treści:
-Położenie
-Budowa geologiczna
-Rzeźba
-Klimat
-Flora
-Fauna
-Wody
-Turystyka - Ciekawe miejsca
-Tatrzański Park Narodowy
-Rozwój Gospodarczy

Bibliografie:

1. W. Lewandowski, M.Pawłowicz -Przewodnik dookoła Polski „Tatry”, wyd.Pascal
2. Józef Nika „Tatry Polskie- przewodnik” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
3. „Świat Tatr- fotografia” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
4. Internet:
- www.sciaga4u.nauka.pl
- www.eduseek.pl
- www.tatry.org.pl
- www.góry.pl
- www.góry.galerie.pl