Rewolucja przemysłowa w Królestwie Polskim i Zaborze pruskim

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W KRÓLESTWIE POLSKIM
Podobnie jak w Anglii rewolucja przemysłowa w Królestwie Polskim rozpoczęła się od przemysłu włókienniczego. O przewrocie przemysłowym zdecydowała branża wełniana.
W 1937 r. Mechaniczna przędzalnia rozpoczęła pracę w zakładzie Fryderyka Scholssera w Ozorkowie. W 1839 L. Geyer zbudował pierwszą w Królestwie w pełni zmechanizowaną przędzalnie wełny.
Wyraźny postęp w procesie przędzenia uwidocznił się w latach 40-stych, a zwłaszcza w 50-tych XIX w.
W latach 50-tych XIX w. Łódź była wiodącym miastem w dziedzinie przędzalnictwa bawełny. Należy również podkreślić, że przędzalnictwo bawełny nie przechodziło fazy produkcji ręcznej, rozwijało się od początku jako dział produkcji w pełni zmechanizowany.
Tkactwo bawełniane nie nadążało za tempem przemian w dziedzinie przędzalnictwa i stosunkowo długo utrzymywało się na etapie rękodzieła.
Jednak rewolucja w branży wełnianej przebiegła inaczej niż w bawełnianej. Zasadnicza różnica polegała na tym, że manufaktury wełniane zaczęły stosunkowo wcześnie stosować maszyny, zwłaszcza w przędzalnictwie, ale bez porównania dłużej trwał okres mechanizacji tkactwa. Pierwsze mechaniczne przędzalnie wełny w Królestwie Polskim zbudowano w latach 20-tych XIX w.
Zniesienie ceł między Królestwem a Cesarstwem (1851 r.) umożliwiło eksport tkanin wełnianych na wschód i korzystnie wpłynęło na dalszy postęp techniczny w tej branży.
Największym zakładem przemysłu lniarskiego w Królestwie były zakłady Żyrardowskie. Na początku lat 30-tych pracowało tam 6 masz przędzalniczych o 720 wrzecionach poruszanych przez maszynę parową.
Lata 70-te XIX w. Przyniosły zasadniczy przełom w mechanizacji tkactwa bawełnianego. W 1879 r. W Królestwie Polskim funkcjonowało 6 tysięcy krosien mechanicznych (w 1866r. – 200).
W tym czasie upowszechniła się produkcja maszynowa w tkactwie wełnianym. Zdecydowała o tym budowa tkalni mechanicznych, szczególnie w Łodzi.
Decydujące przeobrażenia w przemyśle włókienniczym Królestwa Polskiego dokonały się w latach 1865-1880. Dotyczyły one przede wszystkim tkactwa.
Na drugim miejscu uplasował się przemysł hutniczy. W hutnictwie nowa technika pojawiła się najwcześniej w przemyśle cynkowym. W 1817 r. huta cynku w Dąbrowie Górniczej pierwsza zastosowała paliwo mineralne. Jednak przemysł cynkowy nie rozwinął się. W hutnictwie żelaza przewrót przemysłowy zapoczątkowało uruchomienie w 1830r. walcowni w Starachowicach.
Począwszy od lat 40-stych XIX w. Dochodzi do znacznego zastoju w hutnictwie Królestwa Polskiego. W latach 1842-52 został wybudowany tylko 1 wielki piec na węgiel drzewny i dwie walcownie.
W pierwszym okresie nie powiodła się próba wprowadzenia na szerszą skalę nowej techniki. Przetrwały pudlingarnie i walcownie, w których używano paliwa roślinnego.
W hutnictwie zwycięstwo nowych metod wytopu, opartych na zastosowaniu paliwa mineralnego, dokonało się dopiero w latach 1878-1890.
Jednak mimo widocznego postępu hutnictwo Królestwa Polskiego było pod względem poziomu technicznego zacofane w stosunku do hutnictwa w Europie Zachodniej i na Górnym Śląsku.
Mechanizacja przemysłu, nowe metody wytopu w hutnictwie oraz rozwój kolei spowodowały zwiększenie zapotrzebowania na węgiel kamienny.
Dziedziną, która wywarła duży wpływ na przebieg rewolucji przemysłowej było cukrownictwo. W Królestwie Polskim pierwsza cukrownia powstała w 1826r. w Częstocicach koło Ostrowca Świętokrzyskiego.
Drugi etap przewrotu w cukrownictwie dokonał się w okresie 1865-1880. Decydujące znaczenie miało zastosowanie „gorącej” dyfuzji i systemu Roberta. System ten został po raz pierwszy wprowadzony w 1846r. na Morawach. Pozwalał on zwiększyć wydajność oraz zmniejszyć znacznie straty cukru.
W tym okresie następowała dalsza mechanizacja produkcji oraz wzrost mocy zainstalowanych maszyn parowych. Pod względem technicznym należało ono do przodujących działów przemysłu w Królestwie Polskim.
W II połowie lat 70-tych XIX w. Pojawił się w Warszawie dział przemysłu maszynowego, produkujący urządzenia dla przemysłu metalowego.

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ZABORZE PRUSKIM
Miała ona odmienny przebieg na Górnym Śląsku:
1. rozpoczęła się najwcześniej
2. wiodącą rolę w tym procesie odegrało hutnictwo.
Wstępny okres przewrotu technicznego (1796-1930) został zapoczątkowany uruchomieniem w Gliwicach wielkiego pieca stosującego koks do wytopu surówki.
Zastosowano również w tym okresie do wytopu żelaza szereg osiągnięć technicznych tj. dmuchawy cylindryczne, żeliwiaki, walcownie blachy, maszyny parowe.
Jednak po 1808r. upowszechnienie nowych metod produkcji w hutnictwie zostało zahamowane.
Powstały natomiast po roku 1808 nowoczesne huty cynku. Do 1830r. na Górnym Śląsku powstało ponad 20 hut cynku.
Zasadnicze przemiany w hutnictwie żelaza na Górnym Śląsku nastąpiły w okresie 1830-70. Polegały one na upowszechnieniu wielkich pieców koksowych, pudlingarni walcownictwa, żeliwniaków, gorącego dmuchu i maszyn parowych. Na Górnym Śląsku pojawiły się duże, nowoczesne huty żelaza.
Na początku II połowy XIX w. Pojawiły się w Europie Zachodniej nowe metody wytopu stali – w 1856 r. wybudowano pierwszy piec bessemerowski, a w 1846r. – piec martenowski. Nowa technologia zapewniła lepszą jakość stali oraz dużo większą wydajność w procesie wytopu. Nowe metody wytwarzania stali pojawiły się stosunkowo szybko na ziemiach polskich.
Przewrót technologiczny w hutnictwie żelaza i cynku, stopniowa mechanizacja wszystkich gałęzi przemysłu oraz rozwój transportu (kolej, parostatki) to czynniki, które zadecydowały o karierze górnictwa węgla kamiennego. Dziedzinę tę cechował niemal od samego początku wysoki stopień mechanizacji i szybki postęp techniczny. Zastosowanie napędu parowego umożliwiło użycie mechanicznych pomp, dźwigów, kolejek, taśmociągów, sortowni itp. Wprowadzono też nowe urządzenia wiertnicze. W siódmym dziesięcioleciu XIX wieku do odstrzału zaczęto używać prochu prasowanego.
W zaborze pruskim włókiennictwo nie było w przeciwieństwie do Królestwa Kongresowego, siłą napędową rewolucji przemysłowej. Wiązało się to przede wszystkim z upadkiem po 1815r. przemysłu włókienniczego w Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim.
Pierwsze objawy przewrotu technicznego w tej branży pojawiły się wprawdzie stosunkowo wcześnie, ale nie zapoczątkowały one procesu przemian.
Na Dolnym Śląsku pierwszą mechaniczną przędzalnie lnu uruchomiono w 1818r. w Wałbrzychu. Natomiast pierwszą mechaniczną przędzalnie bawełny zbudowano w 1825 we Wrocławiu.
Mechanizacja tkactwa postępowała powoli mimo iż w 1839r. Na Dolnym Śląsku otworzono mechaniczną tkalnię bawełny. Dopiero na początku lat 70-tych tkactwo mechaniczne zdobyło przewagę nad rękodzielniczym.
Ważną rolę w przewrocie przemysłowym odegrało cukrownictwo. Pierwsze cukrownie powstały na Dolnym Śląsku. Wyraźny postęp w cukrownictwie nastąpił w latach 30-tych XIX w. Kiedy to wprowadzono ogrzewanie soku parą kotłową o zainstalowano maszyny parowe.
Rozwój przemysłu maszynowego i metalowego nastąpił w II połowie XIX w. Na Górnym Śląsku specjalizowano się głównie w budowie maszyn i kotłów parowych, maszyn i urządzeń dla kopalń, hut i koksowni. W Wielkopolsce produkowane maszyny i narzędzia rolnicze oraz aparaty dla przemysłu rolno-spożywczego. W II połowie XIX w. Zaczęto tworzyć w Gdańsku, Elblągu i Tczewie zalążki przemysłu stoczniowego.
W latach 40-stych XIX w. Pojawiły się nowe środki transportu tj. kolej żelazna i parostatki.
Budowa kolei żelaznych zrewolucjonizowała transport i wpłynęła na przyspieszenie rozwoju przemysłu maszynowego i przemysłu ciężkiego. W konsekwencji była jednym z najbardziej istotnych stymulatorów przewrotu technicznego.