Starożytny Egipt.

TALES
Pierwszym zagadnieniem filozoficznym była kwestia powstania i natury świata.
"Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa"
Powstanie przyrody kojarzył Tales z narodzinami, wnioskując na podstawie obserwacji, że musi istnieć jakiś rodzaj substancji (nazwanej później pramaterią, arche), z której rozwinęły się wszystkie formy (ciała) przyrody i na którą się ostatecznie rozpadają. Teoria Talesa wskazywała na wodę jako pratworzywo z którego rozwinął się świat, gdyż jest ona niezbędna do życia ("to, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty"), a świat był - jego zdaniem bytem ożywionym; woda zmienia też stany skupienia, a więc może występować w każdej formie.
Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu.
Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody.
Uznany za I Filozofa – „Mnie już nie wystarcza mit”


ANAKSYMANDER
Anaksymander z Miletu (ok. 610-547 p.n.e.) - archaiczny filozof grecki, uczeń Talesa i nauczyciel Anaksymenesa, reprezentant szkoły jońskiej; polityk. Napisał prawdopodobnie pierwsze dzieło filozoficzne, znane pod tytułem Peri physeos ("O przyrodzie").
Twierdził, że Wszechświat i wszystkie jego formy powstały z apeiron'u (od a-peiron, negacji greckiego słowa peras oznaczającego granicę), czyli bezkresu (odpowiednik mitologicznego chaosu). Ów apeiron miał być ze swej natury zarówno nieskończony ilościowo (nieograniczony przestrzennie, nieskończony co do wielkości), jak i nieokreślony jakosciowo (nie da się go sprowadzić do żadnej substancji istniejącej w naszym świecie, ani do powietrza, ani do wody itd.).
Mechanizm tworzenia świata polegał zaś według niego na wyłanianiu się z apeironu przeciwieństw, takich jak ciepło i zimno, suchość i wilgotność. Wszelkie narodziny oznaczają rozdzielanie się przeciwieństw, zaś każda śmierć to ponowne łączenie się ich w bezkształtnym bezkresie. Anaksymander nieodmiennie wiąże pojęcie rozdzielenia z winą, której w ten sposób dopuszcza się materia i wprowadza konieczność odpokutowania za nią przez ponowne połączenie się w bezkres. W ten sposób także i nasz świat dosięgnie kiedyś ręka sprawiedliwości i zniknie on w ten sam sposób, w jaki się pojawił.
Warto nadmienić, że Anaksymander dopuszczał możliwość istnienia nieskończonej ilości światów, skoro wszystkie powstawały z nieskończonego apeironu.
Anaksymander był twórcą pierwszej mapy świata i autorem tezy, że gwiazdy krążą wokół Gwiazdy Polarnej.
Zajmował się również "biologią". Twierdził, że zwierzęta lądowe wywodzą się od zwierząt morskich, a człowiek - z niższych gatunków zwierząt


ANAKSYMENES
Anaksymenes z Miletu (ok. 585 p.n.e. - ok. 525 p.n.e.), archaiczny filozof grecki, uczeń Anaksymandra, należący do jońskich filozofów przyrody ("O przyrodzie"), zajmował się również meteorologią i astronomią.
Anaksymenes od Anaksymandra przejął m.in tezę o bezkresnosci materii i świata oraz o wiecznym ruchu. Arche czyli zasadą, początkiem świata było dla niego powietrze, ze względu na fakt, że jest ilościowo nieskończone i łatwo zmienia swój stan. Według Anaksymenesa przez zmianę gęstości zmienia się stan skupienia powietrza i staje się ono innym żywiołem.
"Ziemia jest płaska".



HERAKLIT
Heraklit z Efezu, zwany ciemnym filozofem, urodził się około 540 p.n.e., zmarł ok. 480 p.n.e., autor pism kosmologicznych, politycznych i teologicznych.
Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka – jej wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita:
„nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki „
(nie można dlatego, że w każdym momencie "napływają nowe wody", które sprawiają, że rzeka nigdy nie jest taka sama)
lub
„wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu”
Za arche (podstawę istnienia Wszechświata) Heraklit uznał ogień, który "żyje śmiercią tego, co spala". Jednak procesem przemian kieruje logos - mądrość, będąca jednością przeciwieństw.
Heraklit dużo uwagi poświęcił etyce: jego zdaniem mądrość polega na poznaniu logosu i myślenie zgodne z jego prawami. Poświęcił więc więcej uwagi introspekcji, krytykował poznanie zmysłowe.
Filozofia Heraklita zapoczątkowała wiele wątków w filozofii zachodniej: wariabilizm Heraklita znajdzie swoje odbicie u Platona, relatywizm i humanizm - u sofistów (Protagoras), idea ognia i logosu - u stoików. Uznaje się go też za prekursora heglowskiej dialektyki.


PARMENIDES
Parmenides z Elei (ok. 540 - 470 p.n.e.), grecki filozof, wedle tradycji - słuchacz Ksenofanesa, twórca szkoły elejskiej.
Centralnym pojęciem parmenidejskiej refleksji jest byt: po raz pierwszy w greckiej filozofii analizowany tak systematycznie i szczegółowo. Po pierwsze, Byt utożsamiany jest więc z Prawdą: tylko to, co jest, jest prawdziwe; jest to ujęcie charakterystyczne dla całej filozofii greckiej. Wszelkie własności Bytu odpowiadają więc z konieczności przymiotom Prawdy. Własności te zaś wynikają z poczynionego spostrzeżenia, że "Byt jest, a niebytu nie ma". Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bo musiałby powstać lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt), niepodzielny, stały i jeden.
Uzasadnieniem dla punktu wyjścia stało się utożsamienie myśli i rzeczy - wedle Parmenidesa umysł miał zachowywać się biernie i odtwarzać tylko coś istniejącego.
Znaczenie Parmenidesa polegało przede wszystkim na stworzeniu teorii niezmienności i jednostkowości bytu, ogłoszeniu tożsamości myśli i rzeczy (co wiązało się z wprowadzaniem dualizmu - odróżnienia myśli od zawodnych spostrzeżeń zmysłowych) oraz na wprowadzeniu dedukcyjnej metody filozofowania.

ZENON Z ELEI
Zenon z Elei (ok. 490 - ok. 430 p.n.e.), filozof grecki. Był uczniem Parmenidesa i należał do szkoły eleatów.
Doskonalił sztukę prowadzenia sporów, którą rozumiał jako wykazywanie na drodze samego zestawiania pojęć prawdy własnej i cudzego fałszu, co w ówczesnych pojęciach było dialektyką, i pozwoliło później Arystotelesowi uznac go za jej twórcę. Jego dzieło O przyrodzie, napisane schematyczną prozą w formie pytań i odpowiedzi, stało się wzorem dla formy dialogowej. Sam był wytrawnym polemistą. Znany również ze swoich paradoksów lub dowodów na niemożność istnienia wielości rzeczy i ruchu. Cztery jego dowody o niemożności ruchu znane są pod nazwami dychotomii, Achillesa, strzały i stadionu.
„Nie ma ruchu wszystko jest stałe”
Paradoksy Zenona z Elei:
- Dychotomia (Achilles i żółw) - Przedmiot, aby przemierzyć jakąś drogę, najpierw musi przebyć połowę tej drogi, ale zanim do niej dotrze, musi przebyć połowę połowy itd. W ten sposób, jako że zawsze można znależć połowę odcinka, ruch nie może się w ogóle rozpocząć. Ilustracją tego paradoksu jest opowieść o Achillesie i żółwiu. Achilles i żółw stają na linii startu wyścigu na dowolny, skończony dystans. Achilles potrafi biegać 2 razy szybciej od żółwia i dlatego na starcie pozwala mu się oddalić o 1/2 całego dystansu. Achilles, jako biegnący 2 razy szybciej od żółwia, dobiegnie do 1/2 dystansu w momencie, gdy żółw dobiegnie do 3/4 dystansu. W momencie gdy Achilles przebiegnie 3/4 dystansu, żółw znowu mu "ucieknie" pokonując 3/4+1/8 dystansu. Gdy Achilles dotrze w to miejsce, żółw znowu będzie od niego o 1/16 dystansu dalej, i tak dalej w nieskończoność. Wniosek: Achilles nigdy nie przegoni żółwia, mimo że biegnie od niego dwa razy szybciej.
- Strzała - Załóżmy, że lecąca strzała pokonała określony dowolny odcinek drogi. Można więc powiedzieć, że w momencie startu można ją było znaleźć na początku tej trasy, a na mecie na końcu. Pytanie jednak, gdzie przebywała w trakcie pokonywania tej drogi. Można odpowiedzieć, że w połowie czasu pokonywania tego odcinka musiała być niewątpliwie w połowie odcinka. Powstaje jednak znowu dylemat, gdzie była w trakcie gdy pokonywała połowę połowy tego odcinka. Znowu można odpowiedzieć, że w 1/4 odcinka. Powstaje jednak znowu dylemat gdzie była w 1/8 czasu... Takie rozważanie prowadzi nas w końcu do wniosku, że albo musi istnieć tak mały odcinek drogi, który da się pokonać bez czasu, albo tak mały czas, w trakcie którego strzała nie pokonuje żadnego odcinka. W przeciwnym razie nie można by w każdej chwili jej lotu ustalić, gdzie przebywa. Jednak obie alternatywy - małego odcinka i małego okresu są nie do przyjęcia, bo cały odcinek składać się musi z sumy takich małych odcinków - co prowadziłoby do wniosku, że na pokonanie całego odcinka nie potrzeba też czasu. Podobne rozumowanie można przeprowadzić dla małych okresów czasu, z którego wyniknie, że strzała nie może się w ogóle poruszać.
- Stadion - Rozważmy wyścig rydwanów: Szybkość z jaką rydwany poruszają się jest jednocześnie taka i inna, mniejsza i większa, w zależności od tego, względem jakich innych przedmiotów (rydwanów) jest rozważana. Jeśli zaś ruch dokonuje się z szybkością, która jest jednocześnie "taka i nie taka" to jest sprzeczny i nie może istnieć.

DEMOKRYT Z ADBERY
Demokryt z Abdery (ok. 460 - ok. 370 p.n.e.) – myśliciel i podróżnik, uczeń Leucypa, wszechstronny naukowiec, znany jako "śmiejący się filozof". Prace Demokryta, które dotyczyły wielu różnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) nie zachowały się, przetrwały z nich nieliczne fragmenty.
Ontologia - „Byt złożony jest z atomów” Istnieją elementarne cząstki jedności, które nazywamy atomami. Cały świat jest zbiorem atomów, poruszających się w próżni. (czyli monizm materialistyczny)
Gnoseologia - racjonalizm - źródłem poznania obiektywnego jest rozum teoria subiektywności jakości zmysłowych
Postrzeganie zmysłowe zachodzi dzięki odrywaniu się od rzeczy cząstek będących ich podobiznami (eidola), które poprzez narządy zmysłów wnikają do duszy.
Aksjologia
- etyka
- eudajmonizm - najwyższą wartością jest zadowolenie, stan harmonii, równowagi i spokoju ducha; nad namiętnościami powinien panować rozum, który nakazuje zachować umiar; zarówno brak jak i nadmiar przyjemności niepotrzebnie zakłócają spokój ducha
intelektualizm - od przyjemności zmysłowych ważniejsze są przyjemności duchowe
- estetyka
- mimetyczna teorii sztuki (mimesis)
Filozofie mogą dzielić się na:
a) Filozofie Feministyczne – (kres struktury bytu)
b) INFINTYZM – (nie ma żadnej cząsteczki w rzeczywistości)
PITAGORAS
VI w.p.n.e. Uważał, żeby osiągnąć jedność z Bogiem trzeba poświęcić się pracy naukowej i żyć skromnie (PITAGOREJCZYCY)
Cel życia – oczyścić duszę a nie dobra materialne. Poświęcając się matematyce i słuchając muzyki – dusza się oczyszcza. Esencją świata jest liczba.
Matematyka– królową nauk. Muzyka ma w sobie siłę oczyszczającą człowieka ŚWIAT WYDAJE DŹWIĘK (MUZYKA SWER).
Świat powstał z JEDYNKI (1-punkt, 2-tworzy linię, 3-płaszczyznę, 4-bryłę).
Pitagoras wymyślił słowo FILOZOFIA.
Początkiem i zasadą (gr. αρχε) miała być jednostka (gr. μονας), z monady miała powstać nieograniczona diada, która miała być podłożem dla swojej przyczyny, czyli monady. Z monady i diady powstają liczby, z liczb punkty, z nich linie, z tych płaszczyzny, z płaszczyzn bryły, a z brył ciała postrzegalne zmysłami.

SOKRATES
Sokrates (469-399 p.n.e.) - jeden z największych filozofów greckich.
Syn rzeźbiarza Sofroniksusa i akuszerki Faenarete, mąż Ksantypy, z którą miał trzech synów. Mieszkał w Atenach, gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując zarówno popularność jak i wrogość. W wieku 70 lat został oskarżony o bezbożność i psucie młodzieży. Został skazany na śmierć przez wypicie cykuty. „Psuje młodzież, nie szanuje Bogów” Ostatnie jego chwile opisane są przez jego największego ucznia, Platona, w dialogu Fedon.
Sokrates był postacią historyczną, ale nie pozostawił po sobie żadnych pism. Jedyne, co o nim wiemy, to relacje uczniów: Platona i Ksenofonta, a także przekazy Arystotelesa, Arystofanesa i historyków greckich. Uczniowie Sokratesa różnili się w wielu sprawach, a w ich pismach Sokrates występuje często jako retoryczny autorytet, wykładający poglądy autora. Jednak mimo kwestii spornych pewne poglądy uważa się za rzeczywiście sokratejskie.
Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").
Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.
„Człowiek mądry jest i jednocześnie z konieczności człowiekiem dobrym”

„Wiem, że nic nie wiem”
Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:
metoda elenktyczna – Ciągle zadawał i m pytania, przez co wypowiadający gubili się w swych wypowiedziach (ujawniał błędy i sprzeczności rozmówcy), przez co rozmówcy czuli się bezradni i poniżeni (za tą metodę został skazany na śmierć) (aporii);
metoda maieutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o dobru. „Urodzić wiedzę z siebie”

SOFIŚCI
Sofiści – wędrowni nauczyciele greccy mądrości filozofii. Przedstawiciele relatywizmu prawdy. (SOKRATES ICH NIE LUBIŁ)
Sofiści uważali, że za nauczanie filozofii powinni dostawać zapłatę – ponieważ nauka ma służyć praktyce życiowej. W tamtych czasach sztuka rozmowy wpływała na status i miejsce w społeczeństwie.
ERYSTYKA – SZTUKA PROWADZENIA SPORÓW
Mistrz Sofistów – PROTAGORAS - z Abdery (ok. 480 - 410 p.n.e.) – jeden z najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy – Człowiek jest miarą wszechrzeczy, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej; nauczał "sztuki przekonywania"; sensualista; agnostyk; bycie", "O bogach", "Rozprawa polemiczne o prawdzie i bycie", prace gramatyczne, etyczno-społeczne, techniczne.
Gorgiasz (ok. 483 – ok. 375 p.n.e.) – teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel.
Hippiasz (V-IV w. p.n.e.) – erudyta, poeta, polityk, technik i rzemieślnik, uważany za twórcę idei umowy społecznej, dzięki której powstaje prawo i sprawiedliwość. Głosił tezę, że prawo zmusza ludzi do postępowania wbrew naturze.
Krycjasz wybitny sofista; głosił, że obowiązujące prawo jest wytworem słabych dla samoobrony przed silnymi, religia natomiast jest wytworem silnego władcy dla opanowania tłumu.

PLATON
Platon (427-347 p.n.e.) powszechnie uznawany jest za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim „Źródłem naszej wiedzy jest rozum”.
Platon ("barczysty", "o szerokich barkach")(Pierwotnie nazywał się: Arystokles) Zgodnie z przekazem zawartym w jego pismach, w wieku 20 lat spotkał Sokratesa i został jego najwierniejszym uczniem. Wyrok śmierci wydany na Sokratesa za wypowiadanie niepopularnych poglądów zniechęcił Platona do demokratycznego systemu rządów.
Według pewnych opinii pierwszymi dziełami filozoficznymi Platona były dialogi Sokratesa ze sceptykiem Filonem. Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną wykładnią poglądów Sokratesa.
W 387 p.n.e. założył sławną Akademię Ateńską. Miała ona wydać wykształconą klasę "filozofów-władców", zgodnie z poglądami politycznymi Platona.
Dialogi Platona - Pisma Platona obejmujące 35 dialogów i cykl listów znawcy grupują w dziewięć tetralogii.
Uważa się, że cała filozofia Platona zawarta jest w dialogach. Według okresu powstawania dzieli się je tradycyjnie na trzy grupy:
Dialogi wczesne – zwane także sokratycznymi, gdyż główną postacią w nich występującą jest Sokrates, albo aporetycznymi (gr. aporia oznacza trudność logiczną, niemożność rozwiązania problemu), gdyż Sokrates w trakcie dyskusji zbija przekonania swoich oponentów, nie proponując w zamian konstruktywnych wniosków. Należą tutaj: Laches, Charmides, Lyzis, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Ion, , Kriton, Hippiasz Mniejszy, Hippiasz Większy, Obrona Sokratesa, Menon, Eutydem i Meneksenos.
Dialogi średnie – kontruktywne, w których przedstawiona jest teoria idei. Grupa ta obejmuje dialogi Menon, Fedon, Fajdros, Uczta, Państwo. W dialogach tych również występuje postać Sokratesa, ale nie odgrywa już roli pierwszoplanowej, a ogranicza się do przekazywania platońskiej nauki o ideach.
Dialogi późne, albo krytyczne, w których Platon zdaje się wycofywać z teorii idei dostrzegając tkwiące w nich aporie. Do grupy tej zaliczamy dialogi: Parmenides, Sofista, Polityk, Fileb, Timajos, Kritiasz i Prawa. Prawa są jedynym dialogiem, w którym nie występuje postać ukochanego mistrza Platona.
Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest - zdaniem Platona - niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego.
Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię - najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.
Dusza i Demiurg - Budowniczy Świata
Oba światy - świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg - boski budowniczy świata.
Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo do świata postrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość.
Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa (dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.
Teoria poznania - metoda dialektyczna
Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świata idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem.
Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego siebie" w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na dialektyce. Polega ona na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.
Etyka i Teoria Państwa
Dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym panują "idealne" stosunki, a zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy; pogląd ten wywodzi się od Sokratesa i zwany jest intelektualizmem etycznym. Dążenie do dobra zostanie po śmierci wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem.
Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do podziału duszy na trzy części teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo pod nazwą czterech cnót kardynalnych.
Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne.
KALOS KAI AGATHOS – piękno i dobro

ARYSTOTELES
Arystoteles (ur. 384, zm. 322 p.n.e.) – jeden z dwóch, obok Platona największych filozofów greckich. Jego chrześcijańska odmiana zwana tomizmem była od XIII w. i jest po dziś dzień oficjalną filozofią Kościoła Katolickiego.
Przez 20 lat był studentem Akademii Platońskiej, potem został asystentem Platona i w końcu samodzielnym wykładowcą.
Później Arystoteles w Atenach założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (łac. Lyceum, gr. Lykeion), która była wspierana przez Aleksandra Macedońskiego i wkrótce przyćmiła Akademię. Szkoła PERYPATETYCKA – wykładano wiedzę spacerując.
Arystoteles był pierwszym filozofem w historii, który wyszedł najpierw od teorii poznania i logiki, a dopiero później przeszedł do teorii bytu.
Forma i materia
Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy [...] ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą [...]".
„Przyjacielem jest mi Platon, ale prawda jest mi wyższa” – w tłumaczeniu: Lubię Cię Platonie, ale jestem mądrzejszy i nie zgadzam się z Twoimi argumentami (Bardzo Cię kocham Platon, ale mam lepszą idee)
Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ousia) zawiera się w niej samej.
Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii – tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.
Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form. „Forma jest niezmienna, mimo że materia się zmienia”
Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom. Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku, że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką.
Zdaniem Arystotelesa celem nauki jest wyprowadzenie (apodeixis) stanu faktycznego z jego przyczyn. Ten proces ma dwie możliwe formy: wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja) i wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja). Poprawności wnioskowania miała natomiast służyć logika jako metoda porządkowania myślenia według jego formy, a nie treści (logika formalna). Arystoteles stworzył zupełny system tak zwanej teorii sylogizmu, która obecnie stanowi część klasycznego rachunku predykatów. Sam Arystoteles na oznaczenie tego, co dziś zwiemy logiką używał terminu analityka, rezerwując nazwę logika dla dialektyki, czyli sztuki prowadzenia dyskusji.

Teoria złotego środka „Dobro jest po środku, należy unikać skrajności, Człowiek to jest zwierzę społeczne”
Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.
Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" – nie ignorować żądz, ale też nie ulegać im całkowicie. Żądze te muszą wcześniej czy później zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.
Teoria państwa
Z etyki z kolei logicznie wynikała już teoria państwa Arystotelesa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w którym żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Jednak pierwotniejsza od państwa rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin – państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.
W każdym społeczeństwie są 3 klasy:
- bogaci
- śr. Klasy
- biedni,
Struktura i pomyślność państwa zależy od liczebności klas. Należy rozbudować maksymalnie klasę średniozamożną, wtedy państwo nie będzie miało rewolucji i zatarć.
Empiryzm wg. Arystotelesa: Wiedza człowieka wychodzi od konkretnych opisów sytuacji ,poprzez doświadczenie (dzięki zmysłom możemy doświadczyć rzeczywistości)
Złożony proces tworzenia wiedzy: (3 etapy)
- doświadczenie zmysłowe konkretnych rzeczy, ich jakości, zjawisk istniejących w przyrodzie.
- proces zapamiętywania tych sytuacji i ich porównywania
- osiągnięcie wglądu w formy tych rzeczy i zjawisk
Finał Grecji jako struktury politycznej (Szkoły)
Stoicyzm
Założyciel szkoły – Zenon z Kiton. Szkoła stoicka nosiła nazwę od budynku, w którym się znajdowała (Stoa)
Marek Aureliusz – cesarz rzymski uczęszczał do tej szkoły.
Stoicyzm – koncepcja bytu głosząca, że czynnik bytowy i materialny spotykają się w formie jednej struktury.
Panteizm- (Pan-wszechobejmujący, Teos – Bóg) DUCH I MATERIA TO JEDNO
Szczęście- „Eudajmonia” – wewnętrzna harmonia, życie w cnocie. Świat, rzeczywistość nie sprzyja aby żyć w harmonii ze szczęściem, najlepiej się odciąć od świata aby nie przeszkadzał, ale tak się nie da. Zostaje jeszcze jedna droga i nią trzeba podążać, trzeba się uniezależnić od świata. Niczym się nie przejmować, kto się nie przejmuje to się nie uzależnia się od Świata i wtedy jesteśmy szczęśliwi – Stoicki spokój.

EPIKUREIZM
Szkoła Epikurejska – zapoczątkowana przez Epikur-a. Epikur uważał bowiem, że pytanie o to jak żyć szczęśliwie i przyjemnie jest w życiu każdego najważniejsze. (MATERIALIZM ATOMISTYCZNY)
Epikurzy uważali – żeby być szczęśliwym, trzeba pozbyć się nieszczęścia. Są tylko 2 nieszczęścia:
- Człowiek boi się śmierci,
- oraz boi się bogów, bo to oni zsyłają na nas różne kłopoty.
UWALNIANIE OD NIESZCZĘŚĆ:
Epikurzy powiadają, że śmierci nie ma się co bać, ponieważ nigdy się z nią nie spotkamy. Dopóki jestem ja – to nie ma śmierci. A jak już jest śmierć to mnie już nie ma. Bogów taż nie należy się bać – bo ich nie ma!, a gdyby byli, to by się takimi głupotami nie zajmowali.
PRZYJEMNOŚĆ – HEDONIZM
Są 2 rodzaje przyjemności:
- przyjemności wyższe o charakterze duchowym (Moralno-intelektualne)
- przyjemności niższe – cielesne:
- przyjemności łoża- nie spać w łóżku, trzeba być aktywnym – tylko nie sen (każdy wie o co chodzi  )
- przyjemności stołu – swoimi zmysłami wchłaniamy świat (jedzenie, picie, muzyka, przyroda)
ABY BYĆ SZCZĘŚLIWYM TRZEBA ZAZNAĆ WSZYSTKICH PRZYJEMNOŚCI

SCEPTYCYZM
Teoria krytyki dotychczasowej ( podważanie wiarygodności ludzkiego poznania) – zapoczątkował ją Pyrron.
IZOSTENION (Równosilność)  każdy sąd jest tak samo przeciwny jak poprzedni.
Mędrzec niczego nie twierdzi, bo wie że nie ma pewnych prawd. Niczego nie twierdź, żebyś nie musiał się wstydzić za swoje wypowiedzi. Żadna z teorii nie jest lepsza od teorii przeciwnej.
KAŻDA EPOKA KOŃCZY SIĘ STOICKIM SCEPTYCYZMEM
Sceptycyzm uczy nieufności, krytyki. Ostrożność – tak!, ale i tak trzeba coś wybrać, byle dobrze – nie pierwsze lepsze.


RZYM STAROŻYTNY
ŚW. AUGUSTYN
Św. Augustyn (354-430r). U Augustyna Idee przekształcają się w myśl – Idee są w Bogu, i jak Bóg są wieczne.
„Przepastna różnica” – parabola jaskini.
Na początku jest Bóg – a później to tylko nędza „Marność nad marnościami i wszystko marność”
AUGUSTYNIZM – przyjęcie teorii Platona przez chrześcijaństwo.
- Powstaje pytanie: „ Z czego Bóg robi ten świat?” – nie ma żadnych pramaterii na początku jest Bóg.
Jeżeli może stworzyć świat, to może go stworzyć z siebie.
Henologia - NEOPLATONIZM
- Bóg wszystko wypromieniuje z siebie (każda następna rzecz wyprodukowana z siebie jest gorsza od tej wcześniejszej)
-KONCEPCJA AUGSTYŃSKA – „Bóg stworzył świat z niczego”
- Bóg jest wolą ( WOLĄTARYZM) (oznacza to, że jeżeli bóg chce – To się STAJE), czyli to co się stanie, oznacza to, że Bóg tak chce.
PLATOŃSKIE IDEE – są to myśli BOGA
Augustyn postawił pytanie, którego jeszcze nikt nie zadał:
CO WARTO POZNAĆ??
„Pragnę poznać Boga i własną duszę, co więcej – nic więcej z goła”
Bóg objawia się człowiekowi w duszy ludzkiej. Boga można poznać na drodze ILUMINACJI (rozświecenie – termin Augustyński) – teren poznania mistycznego. Augustyn czekał 30 lat, żeby mu się Bóg objawił.

Spór o zło. Natura zła.
- Bóg odpowiada za dobro, a za zło odpowiada inna osoba (szatan). Oznacza to, że Bóg jest dobry, ale nie wszechmocny,
- Bóg odpowiada za wszystko jest wszechmocny, lecz jeśli odpowiada za wszystkojest niedobry.
Św. Augustyn powiedział że: „Cały spór jest bezpodmiotowy, ponieważ nie ma w ogóle zła (Piekła nie ma). Jest tylko dobro i brak dobra – ale nie ma zła. Więc zadano mu pytanie kto w takim razie odpowiada za brak dobra?
Odp.: „Za brak dobra odpowiada Bóg”
Problem przeznaczenia
Kto pójdzie do nieba a kto do piekła?
Bóg obdarza łaską człowieka czynieniem dobra, sam nic nie zrobisz, to Bóg Ci ją daje. Zależy ona od decyzji Bożej. Ci którzy zostaną nią obdarzeni to są zdolni do czynienia dobra. Od Boskiej łaski zależy, kto pójdzie do nieba.
Augustyn poważnie traktował Boga:  „Bojaźń Boża”
Św. Augustyn ochrzcił się mając 33 lata – wtedy też nawrócił się poprzez wysłuchanie kazań Ambrożego (Poznasz twórcę świata – czyli Boga – to poznacz cały świat.
Wyjątki Platońskie w filozofii Św. Augustyna:
- przewaga świata idealnego nad światem materialnym,
- ILUMINACJA – oświecenie (-na początku jest wiara (jest początkiem poznania); -wiara poprzedza zrozumienie; -to pomoże
nam zrozumieć; -wtedy wiara ma charakter wzmocniony intelektualnie i wiara się pogłębia; -dopiero wtedy może nastąpić
ILUMINACJA
„MALUM PRIVATIO BONI EST” – zło jest brakiem dobra
TEODYCEA – momenty usprawiedliwienia Boga
Bóg obdarował człowieka duszą, i człowiek ma wolę i sam ją wybiera. Zło jest brakiem dobra, które nie zostało zrealizowane przez człowieka.


Wiek XI / XII
Do europy dochodzą (przenikają) informacje spoza Europy. Informacje docierały przez osoby uczestniczące w wyprawach krzyżowych (5-letnie krucjaty), po tym czasie (jeżeli ktokolwiek wrócił) przynosili informacje:
- Tam świat jest lepszy, lepsze dobra (Arabowie przechodzili złoty wiek, medycyna i astronomia na bardzo wysokim poziomie)
Przez całe Średniowiecze Platonizm był rozwijany. Arystoteles i jego nauki przejęli Arabowie, na tych myślach rozbudowali swoje imperium.
TOMASZ Z AKWINU
(1225-1274) – dostał zadanie, aby się rozprawić z Arystotelenizmem. Analizując tą wiedzę uznał, iż ta wiedza jest lepsza od Augustynizmu, która wzięła się od Platona.
Tomasz z Akwinu przekonał wszystkich do tej wiedzy, to właśnie poprzez niego CHRZEŚCIJAŃSTWO PRZYJĘŁO NAUKĘ POCHODZĄCĄ OD ARYSTOTELESA.
Po śmierci Tomasz z Akwinu został świętym. Później w księgach pisano: „Filozof powiedział” oznaczało to: „Tomasz z Akwinu powiedział”.
TOMASZ Z AKWINU ODDZIELIŁ WIEDZĘ OD WIARY
Ludzie uważali, że jeżeli ktoś wygłasza argumenty, to musi je udowodnić. Natomiast wiara nie wymaga żadnych argumentów!
FILOZOFIA SŁUŻY TEOLOGII.
Tomasz z Akwinu potraktował cały byt jako zbiornik substancji (wszystko co jest to – jest substancja). Substancja składa się z materii. Istota z substancji.
Substancja oprócz esencji ma coś jeszcze – ma EGZYSTENCJĘ (istnienie) – to coś istnieje.
Bóg przez taki byt, który w swej esencji zawiera egzystencję ( w istocie Boga mieści się to, że istnieje). Tylko Bóg jest bytem, który istnieje. Bóg to jest ten, który JEST. Wszystkie pozostałe substancje w swej istocie nie zawierają istnienia. Każdy byt poza Bogiem ma taki czas, że go nie ma (jeszcze projekt) i jest czas ,kiedy już go nie ma (wcale nie musi istnieć).
Tomasz z Akwinu utożsamia Boga z Bytem.
KONSTRUKCJA BYTU:
1. BÓG = PRAWDA (dobro i jedność – byt)
2. Aniołowie. Byty zbudowane hierarchicznie (na szczycie jest Bóg), hierarchiczne byty pod bogiem – Aniołowie są to istoty BEZCIELESNE – posiadają tylko duszę (nie posiadają zmysłów, nie może nas wiedzieć, dotknąć……… ma tylko wyższą inteligencję). Aniołowie ułożone są w CHÓRY ANIELSKIE
Cherubiny  Serafiny  ……...  …….  Króle  Archaniołowie  Anioł
3. Człowiek. Bardzo wysoko postawiony byt w hierarchii bytu, posiada cielesność i duszę (istota). Składa się z 2 istotnych składników: Dusza i ciało. ( Tomasz z Akwinu uznawał, że gdybyśmy nie mieli ciała bylibyśmy aniołami).
4. Zwierzęta (ciało + dusza animalna – zwierzęca)
5. Rośliny (też mają duszę – dusza wegetatywna)
6. Minerały (one już duszy nie mają)


Tomasz z Akwinu wprowadził DOWODY NA ISTNIENIE BOGA (ontologiczne i kosmologiczne):
1) "z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel),
2) "z przyczynowości” (skutekprzyczyna), jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza – Bóg
3) „z Celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele) jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu
bytów nieożywionych, lub pozbawionych poznania, świadczą o istnieniu Boga, kierującego światem nieożywionym.
4) „z Niesamoistności świata” (nic nie istnieje samo z siebie, musi więc istnieć jakiś Byt samoistny),
5) „z różnego stopnia doskonałości” (w hierarchii doskonałości jest Istota Najdoskonalsza),
Def. JACHWE – ISTOTĄ BOGA JEST ISTNIENIE
BOG  JEST
FRANCISZEK BACON – empiryzm
Francis Bacon (ur. 22 stycznia 1561 - zm. 9 kwietnia 1626), angielski filozof, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii epoki odrodzenia, eseista, polityk oraz prawnik. Uchodzi za jednego z twórców nowożytnej koncepcji nauki.
Zasłynął z 2 części swojej koncepcji. Podjął krytykę dotychczasowej wiedzy filozofów.
DEDUKCJA - ma charakter czysto racjonalny. Wnioskowanie na podstawie twierdzeń ogólnych o szczegółowych wnioskach – przejście od ogółu do szczegółu, (np.: Wszyscy ludzie są śmiertelni, a zatem Sokrates jest człowiekiem – też jest śmiertelny)
Franciszek B. zakwestionował tą metodę uznając ją za JAŁOWĄ. Nie wnoszę żadnych nowych odkryć, dedukcja nie wnosi żadnej nowej wiedzy.
Jak zdobyć nową wiedzę? Franciszek Bacon uznał, że jest lepsza droga:
- zaproponował stosowanie metody: INDUKCJI -przechodzenie zdań szczegółowych do ogólnych (odwrotność dedukcji).
(Doświadczenie naukowe – eksperyment naukowy – zorganizowanie doświadczenia naukowego)
Bacon krytycznie zapatrywał się na umysł ludzki, który uważał za podległy z konieczności różnorodnym złudzeniom. Wyróżnił on cztery rodzaje takich złudzeń:
- złudzenia plemienne (idola tribus) - wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkim ludziom; należy do nich antropomorfizm
i doszukiwanie się celowości w świecie;
- złudzenia jaskini (idola specus) - przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska;
- złudzenia rynku (idola fori)-powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka;
- złudzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne.
Podlegając różnym złudzeniom nie zastanawiamy się jak dużo popełniamy błędów (złudzenia iluzje), to psuje obraz rzeczywistości.
„ludziom nie skrzydeł trzeba lecz ołowiu” – (nie bujajcie w obłokach, zanim nie będziecie twardo stąpać po ziemi)


RENE DESCARTES (dekart) KARTEZJUSZ
Kartezjusz (fr. Ren Descartes, inaczej Renatus Cartesius), (ur. 31 marca 1596 r.- zm. 11 lutego 1650 r. w Sztokholmie) - francuski matematyk i filozof, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w., uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej. (Samotnik – bardzo dużo podróżował)
Też zaczął od krytycznej analizy wiedzy.
Na I plan wysunęła się filozofia poznania. Jego program filozofii: ŻĄDANIE WIEDZY PEWNEJ.
SCEPTYCYZM METODYCZNY – wątpcie tak długo jak się da, po to by uratować z tej krytyki to co jest prawdziwe. (poszukiwanie wiedzy pewnej). Są 2 rodzaje wiedzy:
1) Wiedza pochodzenia zmysłowego. Zmysły jako narządy poznawcze są niestety zawodne (złudzenia zmysłowe, dośw. –
łyżeczka zanurzona w herbacie). Bardzo słabo poznajemy rzeczywistość przy pomocy zmysłów (smak jabłka u każdego inny).
Zmysły są niepewne – nie należy im ufać.
2) Wiedza pochodzenia rozumnego. Kartezjusz widzi, ze rozum może być także złudny: - np. rozum snu  używamy rozumu na
Jawie, ale tego samego rozumu używamy też we śnie, rozum nie uważa że to sen. Jakim prawem mamy sądzić, że rozum
podejmie poważne sprawy skoro nie może odróżnić snu od jawy?
KARTEZJAŃSKI ARGUMENT – „Złośliwy Demon” – kto nam zaręczy, że nie jesteśmy prowadzeni przez złośliwego demona po bezdrożach rzeczywistości, że nie jesteśmy w stanie odróżnić prawdę od fałszu? Kto nam może zaręczyć, że nasz umysł nie jest narażony na tego typu zwątpienia?
„Nie możemy zwątpić w to, że wątpię”
Twierdzenie Kartezjusza:
Kogito – uświadamiam sobie, myślę, kogito –twierdzenie: to jest zdanie które ma charakter pewny. Nie można go zakwestionować nigdy, nigdzie i przez nikogo. Twierdzenie KOGITO jest PEWNE – BEZWZGLĘDNE
„COGITO ERGO SUM” -MYŚLĘ, WIĘC JESTEM
Wg. Kartezjusza człowiek składa się z 2 substancji:
- duchowej i materialnej


SPINOZA BARUCH
Baruch Spinoza (urodzony 24 listopada 1632 - zmarł 21 lutego 1677) - filozof niderlandzki. urodził się w Amsterdamie, w rodzinie żydowskiej. Uczęszczał do szkoły wyznaniowej. Znał biegle język hebrajski, Talmud i kabalistykę, władał językami obcymi - łaciną, włoskim, francuskim i hiszpańskim. Wykształcił się na optyka - do końca życia pracował wytwarzając soczewki.
Jego programem filozoficznym było pogodzenie tych wszystkich prądów w jednolity i spójny system. Od Majmonidesa przejął on głęboką wiarę w jedność całego bytu (monizm), od Kartezjusza - fascynację matematyką i koncepcję znalezienia racjonalnego i nie do obalenia punktu początkowego wszelkich rozumowań, zaś od Hobbesa przejął wiarę, że dobry system filozoficzny nie może stać w sprzeczności z namacalnymi faktami z codziennego życia.
Jego podejście do problemów filozoficznych polegało na formułowaniu tzw. założeń pisanych w formie matematycznych pewników, generowaniu z nich twierdzeń, dowodzeniu ich na sposób matematyczny i wreszcie konfrontowaniu wniosków z tych twierdzeń ze znanymi sobie faktami. Tę metodę filozofowania nazwał more geometrico, gdyż przypominała ona konstrukcję geometrii Euklidesa, w której z kilku pewników tworzy się całą rozbudowaną naukę.
W ciągu swojego życia Spinoza stale zmieniał i modyfikował swój zbiór założeń i nie będąc ich pewnym do samego końca, nazywał je wszystkie tylko propozycjami.
Panteizm racjonalistyczny
Podstawowym założeniem Spinozy było, że istnieje tylko jedna substancja, która stanowi podstawowy budulec wszechświata. Substancja ta musi istnieć sama przez się i musi być pierwotna w stosunku do wszelkich swoich atrybutów. Musi być nieskończona, istnieć samoistnie (nie być stworzona) i być przyczyną istnienia wszystkich innych bytów – czyli musi być wszechmocna. Nie może to być zatem nic poza Bogiem.

Jeśli jednak jest to Bóg i Bóg jest jedyną substancją, to wobec tego wszystko, co istnieje, jest Bogiem w dosłownym znaczeniu. Jak głosi słynna propozycja nr 14: "Nie istnieje żadna substancja, która by nie była Bogiem" – a zatem, substancja tworząca cały istniejący wszechświat i Bóg są całkowicie tożsame. Nie istnieje nic poza Bogiem, a wszystko, co istnieje, jest częścią Boga, istnieje jakby w nim samym. Bóg jest tożsamy z przyrodą, naturą, materią i są to tylko różne nazwy dla tej samej podstawowej substancji. Panteizm Spinozy był podstawą XIX wiecznego romantyzmu. Jednolity pogląd na świat.
Próbował podzielić system kartezjański na 2 substancje: - duch i przyroda to jedno.


LEIBNIZ
(ur. 1 lipca 1646r. w Lipsku, zm. 14 listopada 1716r. w Hanowerze), twórca rachunku różniczkowego i całkowego. Z pochodzenia był polakiem.
„dlaczego istnieje coś, raczej nie?”
Stworzył system nazywający się: MONATOLOGICZNY – system monad – pojedynczych substancji, która każda jest swoim światem.
Materia ma charakter fenomenalny (zjawiskowy)
Monady są substancjami i tworzą hierarchię, najwyższą monadą jest Bóg. Monady tworzą strukturę harmoniczną „Harmonia w przudy ustanowiona”
Bóg dokonuje wyboru – najlepszych rozwiązań. Bóg może dokonać nie więcej niż może, dokonuje jednak najlepszego wyboru. Są zasady, które stoją powyżej Boga.  Hierarchia wartości i prawd stoi wyżej od Boga – on może wybrać jak najlepszą, najkorzystniejszą. Bóg wykonuje i wybiera najlepszej możliwości
TEODYCEA – teoria usprawiedliwienia Boga – Świat nie jest najlepszy, ale mógł być przecież gorszym, Bóg wybrał jak najlepszą i możliwą formę świata, bo lepszego by nie było.


JOHN LOCKE
(urodzony 29 sierpnia 1632, zmarł 28 października 1704) Pierwszy myśliciel Angielskiego oświecenia.
Przedmiotem jest wiedza, ona przychodzi przez spostrzeżenia i przechodzi do wyobrażenia. Wszystko pochodzi z doświadczenia.
„Nie ma niczego w umyśle, czego by wpierw nie było w zmyśle”
TABULA RASA – Biała nie zapisana karta, poznanie zmysłowe znaki na tej białej kartce. Wiedza się opiera na Poznaniach zmysłowych (Doświadczenia) (Witkacy myślał podobnie).
Prawo jest ponad wszystkim. Ludzie pragną wolności i własności (indywidualnej), żeby człowiek mógł zrealizować swoje dążenia do wolności i własności – potrzebuje zabezpieczenia. Jest nim Państwo – Państwo jest efektem umowy ludzi.
U Locke-a występuje prawo – które stoi wyżej od władcy, społeczeństwo może wymówić posłuszeństwo władcy – jeżeli on łamie prawo.
Państwo demokratyczne i tolerancyjne.
Warunki dla sprawnej demokracji – przede wszystkimi taka wspólnota musi być tworzona przez świadomych ludzi, rozumiejących podstawy jej funkcjonowania.
- Umowa społeczna jasno zawarta w konstytucji. Podstawy te można zawrzeć w formalnej umowie, zwanej konstytucją, którą w pewnym sensie każdy z członków wspólnoty zawierałby z innym członkiem wspólnoty. Umowa ta stanowić musi podstawowe prawo danej wspólnoty, nie może być "tajna" i wszystkie późniejsze akty prawne nie mogą być z nią sprzeczne. Umowa ta powinna być tak sporządzona, aby dawać tylko absolutnie niezbędną władzę wspólnocie nad jej członkami, tak aby każdy z jej członków musiał rezygnować w jak najmniejszym stopniu z interesu własnego. Umowa ta staje się pewnego rodzaju suwerenem takiej wspólnoty, tj. cała władza we wspólnocie ma swoje źródło w tym tekście, a nie w osobistym zdaniu jakiegoś pojedynczego człowieka (np. króla).
- Rządy prawa, a nie siły. Drugim warunkiem sprawnego funkcjonowania takiej społeczności muszą być rządy prawa - czyli uznanie, że wspólnota ma prawo użyć siły przeciw swojemu członkowi dopiero wtedy, gdy ten złamie prawo. Prawo to musi być stanowione przez wszystkich członków wspólnoty na drodze dyskusji i znajdowania wspólnego stanowiska, a jego treść musi być łatwo dostępna dla wszystkich.
- Władza dla całej wspólnoty, dla rządu tylko prerogatywy. Trzecim warunkiem było stworzenie systemu, w którym władza wykonawcza, zajmująca się bieżącym zarządzaniem spraw wspólnoty (czyli rząd) musi także być wybierana na zasadzie ugody wszystkich jej członków np. poprzez wybory. Rząd w takiej wspólnocie nie ma władzy suwerena, lecz jego władza jest "delegowana" przez wszystkich członków wspólnoty na zasadzie przekazania prerogatyw, które mówią tej władzy, co ma robić i co jej wolno robić. Prerogatywy te, ze względu na zasadę minimalnego ograniczania wolności poszczególnych członków wspólnoty, powinny być możliwe jak najmniejsze, tylko takie, jakie są absolutnie niezbędne do sprawnego funkcjonowania rządu.
- Wolność wypowiedzi, zrzeszania się i prowadzenia działalności gospodarczej. Ostatnim warunkiem jest wreszcie to, aby prawa i rząd pod żadnym pozorem nie ograniczały tzw. praw naturalnych członków wspólnoty, a więc prawa do wypowiadania własnego zdania, bez którego nie ma szans na prowadzenie uczciwych dysput politycznych, prawa do zrzeszania się, bez którego nie ma możności forsowania własnych poglądów w ramach wspólnoty, oraz do prowadzenia własnej działalności gospodarczej, co pociąga też za sobą prawo do posiadania własnego majątku.
TOMASZ HOBBES
Thomas Hobbes (ur.5 kwietnia 1588- zm.4 grudnia 1679), jako badacz natury ludzkiej, uznał , że ona jest zła egoistyczna, rządna.
Człowiek jest indywidualistą, dąży do własnych zachcianek nie licząc się z nikim.
Wojna wszystkich z wszystkimi  „Człowiek człowiekowi wilkiem”
Państwo to jest mniejsze zło, niech ono decyduje co zrobić z ludem.
Stan natury to wg. Hobbsa wojna każdego z każdym (bellum omnium contra omnes), co wynika bezpośrednio z faktu, że każdy człowiek jest z natury egoistą. Przy braku zewnętrznych autorytetów, w sytuacji gdy pozornie wszyscy są wolni, ludzie zaczynają z sobą walczyć co powoduje, że zmiast korzystać z wolności każdy musi cały czas koncentrować się na przetrwaniu. Między wolnością a przetrwaniem istnieje zatem stały, nierozwiązywalny konflikt. W doktrynie Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań.
Prawo naturalne
Za życia wyrzucano Hobbesowi ateizm. Homocentryczna koncepcja Hobbesa pozostaje bez wątpienia myślą akceptującą Boga. Zarówno pewność poznanych rozumową drogą praw, jak i ich obowiązywanie, potrzebują Boga. Trudno jednak wyobrazić sobie większą wiarę w człowieka, niż wyrażona w przekonaniu: każda jednostka ludzka zdolna jest, jeśli tylko zdobędzie się na wystarczającą uwagę, samodzielnie odkryć boskie prawa. Prawo naturalne jest ukazane człowiekowi słowem wiecznym Boga, występującym w człowieku jako rozum przyrodzony. Prawo naturalne dzieli się dalej na prawo naturalne ludzi i prawo naturalne narodów (jus gentium). Ogólnie przedstawione przez T. Hobbesa prawa natury podzielić można na: prowadzące do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i prowadzące do uniknięcia walki z udziałem arbitra.
Umowa społeczna
Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę jednemu człowiekowi. Umowa taka tworzy państwo i społeczeństwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka oczywiście lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.
Państwo naturalne rodzi się z powodu groźby unicestwienia tych, którzy nie podporządkują się mocy przyszłego suwerena. Przyczyną narodzin państwa jest tu wola władcy. Nie samo jednak zwycięstwo daje uprawnienie do władzy nad zwyciężonym, lecz ugoda/pakt zwyciężonego, coś w rodzaju współczesnego jednostronnego oświadczenia woli. Pakt w przypadku państw naturalnych nie jest elementem żadnej umowy, jest tylko przyrzeczeniem zwyciężonego.


IDEALIZM (niemiecki) TRANSCENDENTALNY
JOHN KANTE
Fizyk, astronom, geograf. Idealizm Transcendentalny (łac. Transcendo – przekraczać)
Rygorysta, szukał schematów, szukał uniwersalnych podstaw w myśleniu człowieka dających fundament tych tez.
Co mogę poznać?
Co mogę czynić?
Czego mogę się spodziewać?
- Kim jest człowiek?
Człowiek podmiot (subiectum) Świat przedmiot (obiectum)
A PRIORI – CZŁOWIEK JEST PIERSWSZY W POZNANIU
Przewrót kopernikański – (Kopernik wstrzymał słońce, ruszył ziemią) – polega na tym, że Kant szukając podstaw i pewnych warunków (wiedza bezwzględna – A priori) wiedzy niezawodnej dociekajmy się, że jesteśmy przed przyrodą (naturą). Kant zatrzymał świat a poruszył człowieka.


IDEALIZM ABSOLUTNY HEGLA
Hegel Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831), filozof niemiecki, twórca idealistycznego systemu obejmującego wszystkie działy filozofii. Określił na nowo jej przedmiot i zadania. Uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i koniecznym rozwoju. Miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste, ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne - rzeczywiste. W obrębie filozofii Hegla można wydzielić:
1) ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii.
2) teorię poznania, czyli metodę dialektyczną.
3) teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny.
4) filozofię państwa i dziejów.
5) filozofię sztuki.
6) filozofię religii.
7) historię filozofii w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii.




MARKS
Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx) (ur. 5 maja 1818 r. w Trewirze, w Prusach - zm. 14 marca 1883 r. w Londynie) - filozof i ekonomista niemiecki. Twórca marksizmu. Uczeń Hegla (nie bezpośredni – uczył się w szkole Heglowskiej.
Marks – postawił Hegla z głowy na nogi (odwrócił cały ten porządek)
Konstrukcja Heglizmu:
ABSOLUT…………..(rozwój)………. FILOZOFIA HEGLA
M (rozwój materii….Hegel – produkt, dzieło materii)……. JEST HEGEL………(myśli, tworzy pisze)….. ABSOLUT
Marks stwierdził, że Hegel stworzył Absolut
Materia rozwija się dialektycznie.
3 prawdy dialektyki:
1) Prawo jedności i walki przeciwieństw.
2) Prawo przechodzenia ilości w jakość.
3) Prawo podwójnej negacji (negacja myśli)
(Zasada Heraklitejska  nic 2 razy się nie zdarza)
P ≠ (P’)’
Filozofia Marksa – Filozofia człowieka, filozofia społeczeństwa.
Najważniejsza dla człowieka jest praca.
(„Praca to jest coś co tworzy człowieka, poprzez pracę tworzy się Świat”. Marks – twórca klasycznej Ekonomii
Marks Napisał  KAPITAŁ  na nim opiera się dzisiejsza Ekonomia.
Dialektyka Marksa: Społeczeństwa w trakcie rozwoju  zmieniają się tworząc formacje:
- Formacja antyczna – niewolnicza (właściciele niewolników)
- Formacja feudalna – praca przymusowa chłopstwa (szlachta feudalna chłopstwo)
- Formacja kapitalistyczna – najemni robotnicy (kapitalista – robotnik)
Te klasy różni to, że jedni posiadają środki produkcji, a inni nie, lepiej jest być bogatym i rządzącym niż biednym.
ZASADA ALIENACJI (wyobcowanie) – tworzenie produktów, kto je nie wyprodukował
Można zbudować społeczeństwo bezklasowe nazwane KOMUNIZMEM – wszyscy są równi.
(ale słabe klasy wzięły się za reformacje – dużo odwrotny skutek) zaczęto t dopiero po 50 latach, kiedy zmarł Marks.
Koncepcja Marksa miała ogromne znaczenie w tworzeniu XIX wiecznej społeczności.
Pod koniec życia Marks odkrył jeszcze jedną Formację: -Formacja Azjatycka (Afrykańsko-Azjatycka) np. Egipt Starożytny. Formacja ta nie była ani niewolnicza, ani Feudalna. Nie było własności prywatnej  tylko państwowa. Wszyscy byli jednak Funkcjonariuszami struktury. Był władca, który był też nazywany Bogiem (Faraon). Władza musi być tak mocna, że władza też będzie Bogiem Nilu, żeby ludzie nie podzielili tego np. na „Parcele”


POZYTYWIZM
AUGUST CONTE
Twórca Pozytywizmu. Program nowoczesnej wiedzy – nowe ujęcia. Wiedza musi być oparta na Faktach (Empiryczna oparta o rozum). Wiedza musi być pożyteczna, ona ma przyczynić się do pomyślności – postępu. Wiedza musi być POZYTYWNA – to znaczy, że wiedza to ma być system stwierdzeń jasnych i udowodnionych, dobrze uargumentowanych. Jeżeli ktoś twierdzi i umie uzasadnić to wtedy należy do tej elity.
Do wiedzy nie należą:
1) Nie zadawaj pytań – odpowiedz na pytanie. Do wiedzy należy pytanie.
2) Nie twierdzenia a pytania.
3) Przypuszczenia.
Pozytywizm powiada: Jeżeli spotkasz człowieka mądrego to niech powie: co twierdz, jakie ma argumenty i czy umie to uzasadnić. Człowiek mądry, to ten, który twierdzi i odpowiada na pytania.
Fazy przejścia ludzkości:
1) Faza religijna – na pytania z tego świata odwoływał się do tego.
2) Faza metafizyczna – miejsce kapłanów z ich odpowiednikami zajmują mędrcy.
3) Faza dojrzała – Faza pozytywna – miejsce kapłana, mędrca zajmuje uczony.
Conte uważał się za proroka tej Fazy.
Rangą najwyższą zajmuje sztuka.
Kategoryzacja nauk:
1) Matematyka,
2) Fizyka z astronomią,
3) Chemia,
4) Biologia,
5) Psychologia
6) Socjologia (Jeszcze nie było tej nauki, a już ją wymyślił i rozumiał)

Scjentyzm – Wiara w naukę
Pozytywizm stał się wizytówką ludzi wykształconych XIX Wieku.


EMPRIO KRYTYCYZM – POZYTYWIZM II
ERNEST MACH
W 1895 r. Ernst Mach (1838-1916) objął na Uniwersytecie Wiedeńskim nowo utworzoną Katedrę Historii i Teorii Nauk Indukcyjnych. Gdy po wylewie krwi do mózgu zrezygnował z pracy na uczelni, jego miejsce zajął w 1902 r. fizyk i filozof Ludwig Boltzmann (1844-1906), który zmienił jednak nazwę katedry aby nie wygłaszać wykładu inauguracyjnego na cześć swojego poprzednika, a filozoficznego wroga.
KOŁO WIEDEŃSKIE – grupa uczonych, która powstała około roku 1922 nieformalna grupa filozofów, fizyków i matematyków skupiona wokół prowadzonej przez Moritza Schlicka na uniwersytecie w Wiedniu Katedry Filozofii i Historii Nauk Indukcyjnych. W jej skład wchodzili tacy uczeni jak wspomniany Schlick, Ludwig Wittgenstein, Rudolf Carnap, Kurt Gdel, Karl Menger; bliskie kontakty z Kolem utrzymywali filozofowie ze szkoły lwowsko-warszawskiej: Alfred Tarski, Kazimierz Ajdukiewicz, Leon Chwistek, Stanisław Leśniewski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Kotarbiński. Duży wpływ na recepcję głoszonego przez Koło pozytywizmu logicznego miał Karl Popper.
Neopozytywizm głosił – nauka ma być ścisła, oparta na faktach. Wiedza ma być Inter-subiektywnie komunikowalna i Inter-subiektywnie sprawdzalna (jasne pojęcia terminy, każdy idiota ma to zrozumieć) w nauce ma być wszystko jasne.
Nie ma tajemnicy warsztatów. Wiedza otwarta.
Ideałem nauki – jest to co się zawiera w postulacie fizykalizmu. Najbardziej mądrą nauka jest Fizyka, jest ścisła, oparta na faktach, jest sprawdzalna.
Intersubiektywna – falsyfikalnośc – charakter naukowy to jest to co nie ma nic do powiedzenia, i nie da się go zfalsyfikować.


FRYDERYK NIETZSCHE
Fryderyk Wilhelm Nietzsche, (ur. 15 października 1844 r. w Rcken w okolicach Naumburga, zm. 25 sierpnia 1900 r. w Weimarze), niemiecki filozof, filolog klasyczny i pisarz.
Filozofia życia: Człowiek jest jednostką, indywidualne życie ludzi (jako jednostki) jest indywidualna i każdy powinien żyć zgodnie z jego zasadami życiowymi.
Należy przewartościować wszystkie wartości. Każdy powinien dla siebie zbudować system wartości dla siebie indywidualny.
1) Typ Apoliński – typ preferujący wartości jasne, harmonijne, świetliste,
2) Typ Dionizyjski – wartości ostro zarysowane, gwałtowne, silnych energii bezkompromisowości (Dionizos – bóg namiętności, zabawy i siły)
Nietsche przekształcił te 2 typy: Są 2 typy ludzi:
1) Jedni mają duszę niewolników – oni hołdują takie wartości: miłość, współpraca, litość, bezpieczeństwo – natury niewolnicze
2) Typy godnościowe – twarde, twórcze, silne, bezwzględne.
Cywilizację ludzką tworzyli panowie – Ci ludzie popychali rozwój, dzięki nim ludność rozwijała się.
Niewolnicy – chcieli być równi – sami nic nie zrobili a chcieli by się dzielić osiągnięciami tych drugich.
Zwyciężyła moralność niewolnicza.
Podstawy upadku kultury – ponieważ ludzie, którzy mogli to zrobić zostali sprowadzeni do klasy średniej.
Wg. Nietzsche-go Największym zagrożeniem było to, że przyjęli koncepcje judaizmo - chrześcijańskie.
Jedynym ratunkiem dla człowieka, jest powrót do źródeł i poprzez przewartościowanie wartości wtedy może pojawi się nadczłowiek i on zagwarantuje, ze ludzkość nie upadnie (Nadczłowiek – człowiek pracujący umysłem)
Poglądy Nietzsche-go  cenili i przyznawali się do niego Artyści, później politycy – czuli że są panami wyzwolonymi (Hitler też, Faszyzm). Nietzsche był nastawiony antyreligijnie.


HENRYK BERGSON
Młodszy od Nietzschego (Francja) Henri Bergson (18 października 1859 Paryż - 4 st