Hodowla zwierząt futerkowych.

1. Wstęp

Rozpoczynając rozważania dotyczące hodowli zwierząt futerkowych należy stwierdzić, że ta gałąź produkcji zwierzęcej w Polsce z roku na rok nabiera coraz większego znaczenia, stąd też wypływa uzasadnienie wyboru tematu powyższej pracy.
Głównym źródłem zapotrzebowania handlu w skóry z przeznaczeniem na futra były przede wszystkim polowania oraz odłowy masowe. Jednak z upływem czasu sytuacja ta uległa zmianie, gdyż nastąpił okres prężnego rozwoju hodowli przemysłowej szczególnie lisów srebrzystych oraz norek, słabiej rozwijała się natomiast hodowla jenota, chociaż ostatnimi laty sytuacja uległa diametralnym zmianom.
Skóry zwierzęce służyły już człowiekowi pierwotnemu jako osłona ciała przed zimnem oraz niekorzystnymi wpływami warunków atmosferycznych. Początkowo pozyskiwano je tylko i wyłącznie z dziko żyjących zwierząt łownych, w chwili obecnej natomiast pozyskuje się je coraz częściej od zwierząt gospodarskich oraz z hodowli zwierząt fermowych.
Najczęściej zwierzęta futerkowe hodowane są dla skór przeznaczanych na wszelkie wyroby futrzarskie. Jednak obowiązują pod tym względem pewne kryteria, przede wszystkim skóra przeznaczona na futra musi odznaczać się odpowiednią lekkością, powinna być ciepła, elastyczna i trwała. Bardzo istotny wpływ na jakość okrywy włosowej futerkowych mają warunki bytowe oraz właściwe żywienie.
Kolejnym bardzo istotnym czynnikiem jest również wybór miejsca przeznaczonego pod fermę i w związku z tym osoba chcąca założyć hodowlę zwierząt futerkowych musi dokonać właściwego jego wyboru. Jest to problem o tyle istotny, gdyż decyduje o powodzeniu tego przedsięwzięcia i o możliwości jego istnienia w ogóle. Wybierając miejsce pod przyszłą fermę należy się kierować uwarunkowaniami klimatycznymi, jakością podłoża, otoczeniem oraz komunikacją. W związku z tym stwierdzono, że do chowu wielu gatunków zwierząt futerkowych nadaje się taki obszar, w którym średnie temperatury roczne nie przekraczają + 110 C i nie spadają poniżej 0 0 C. Teren pod fermę powinien znajdować się z dala od szlaków komunikacyjnych i w okolicy o małym zaludnieniu. Pod zakładanie ferm znakomicie nadają się wszelkiego rodzaju nieużytki np. ugory, czy też karczowiska o podłożu twardym i kamienistym oraz nie rozmiękającym, gdyż tylko takie uniemożliwia rozwój pasożytów i bakterii.
Celem powyższego opracowania jest dokonanie charakterystyki zwierząt futerkowych z jednoczesnym uwzględnieniem potrzeb żywieniowych danej grupy zwierząt i przygotowaniem pomieszczeń dla tych zwierząt. Kolejnym ważnym aspektem tej pracy jest odniesienie się do konkretnej fermy, dokonanie opisu cyklu produkcyjnego oraz wskazanie kierunku, w jakim powyższa ferma powinna zmierzać, chcąc osiągać liczne sukcesy.

2. Przegląd literatury dotyczącej zwierząt futerkowych
Dział literatury dotyczącej powyższego tematu nie jest zbyt obszerny. Nieliczne pozycje doczekały się jedynie wznowienia, dzieje się tak zapewne, dlatego, że ten dział produkcji zwierzęcej cały czas prężnie się rozwija i należy mieć nadzieję, iż z czasem w wyniku ciągle prowadzonych badań naukowych pozycji tych będzie na naszym rynku księgarskim przybywało.

2.1. Hodowla zwierząt futerkowych

Już sama nazwa wskazuje na to, że do grupy zwierząt futerkowych zalicza się wszystkie te, które są hodowane z przeznaczeniem na skórki. Najważniejsze znaczenie mają tutaj gatunki hodowane w fermach. W związku z tym należy skoncentrować się w pracy nad omówieniem trzech najbardziej znaczących w hodowli fermowej gatunków zwierząt futerkowych, do których zaliczono:
- lisa,
- norkę,
- jenota.

LIS
Należy do rodziny psowatych, hodowlą objęto kilka podrodzajów, a mianowicie: lisa polarnego zwanego piesakiem i lisa pospolitego.
Lis polarny pochodzi od dzikich form występujących na terenach Ameryki Północnej, Azji i Europy. Jest to zwierze o krępej sylwetce i krótkich nogach. Przeciętna masa ciała tych zwierząt waha się w granicach 5 – 10 kg. Dojrzałość płciową lis polarny osiąga około 10 miesiąca życia. W naszych warunkach klimatycznych szczególnie nasilony okres rui i pokryć przypada na marzec; ciąża trwa przeciętnie 50 – 57 dni, przy czym liczebność miotów jest niesłychanie wysoka i może przekroczyć nawet 20 sztuk (średnia liczebność miotu 8 – 12 sztuk). Istnieją również odmiany mutacyjne lisa polarnego, wśród których należy wyszczególnić:

Lisa białego charakteryzującego się śnieżnobiałą barwą okrywy włosowej oraz obniżoną produkcją pigmentu, czego wyrazem jest różowawa śluzówka nosa, jasno zabarwione tęczówki oczu i jasne pazurki.

Lisa cienistego, którego cechą szczególną jest umaszczenie głowy zbliżone do platynowego i ciemna pręga przebiegająca wzdłuż grzbietu.

Lisa polarnego niebieskiego o jasnej klarownej barwie okrywy o niebieskawym odcieniu, przy czym woal powinien być wyraźnie zaznaczony o barwie grafitowo czarnej i równomiernie rozłożony na całym ciele i powinien dawać wrażenie ciemnej pręgi przebiegającej wzdłuż grzbietu.

Lis pospolity występuje prawie na całym świecie i wykazuje ogromną zmienność biorąc pod uwagę takie cechy jak: wielkość, budowę, ubarwienie i jakość okrywy włosowej; najbardziej powszechnym jest lis rudy, lecz jednak najbardziej typowe odmiany hodowlane lisa pospolitego wywodzą się z Ameryki Północnej. Badania prowadzone przez badaczy amerykańskich dowiodły istnienie szeregu powiązań pomiędzy stopniem intensywności zabarwienia okrywy włosowej lisów a wielkością nadnerczy. Odmiany o bardzo jasnej okrywie posiadają najmniejszą masę nadnerczy.
Do najważniejszych ośrodków hodowlanych w Polsce parających się hodowlą lisów należy zaliczyć fermy: w Bartoszycach, Brominach, Dąbkach, Jezioranach, Olsztynie, Różanie i w Skolimowie.


W wyniku bardzo licznych mutacji oraz krzyżowania doszło do powstania wielu barwnych odmian lisa pospolitego, do najbardziej znanych należy zaliczyć:

Lisa czarnego zwanego również czarno-białym, który stanowi jednocześnie formę wyjściową dla lisa srebrzystego.

Lisa srebrzystego, którego czarne włosy pokrywowe posiadają odcinek nazywany strefą srebra; włosy podszyciowe natomiast są o wiele jaśniejsze od włosów pokrywowych i mają barwę ciemnołupkową. Głowa, kończyny, brzuch oraz ogon poza wyjątkiem końca kity ubarwionego na biało powinny posiadać barwę czarną.

Lisa białopyskiego wyglądem przypominającego lisa srebrzystego. Różnią go od niego białe regularnie rozmieszczone plamy na pysku i kończynach oraz w postaci kołnierza.

Lisa platynowego jego ubarwienie ogólnie jest platynowo popielate. Cechą charakterystyczną ubarwienia są białe plamy występujące przede wszystkim wokół szyi, na podgardlu, podbrzuszu, piersi, kończynach i kicie. Skronie i obramowanie oczu są barwy szarej a uszy czarne.

NORKA
Należy do rodziny łasicowatych a jej odmiany hodowane na fermach pochodzą z Ameryki Północnej. Swoją budową przypomina kunę lub tchórza. Norki przeżywają średnio około 10 lat. W warunkach naturalnych są zwierzętami prowadzącymi ziemnowodny tryb życia. Ciało norki ma kształt wydłużony, walcowaty o małej spłaszczonej głowie; palce kończyn natomiast wyposażone są w błonę pławną, co z kolei ułatwia jej w znaczny sposób możliwość poruszania się w wodzie. Okrywa włosowa norki jest zazwyczaj trwała i bardzo gęsta. Zalicza się ją do zwierząt monoestrycznych, u których proces owulacji następuje tylko w wyniku prowokacji. Okres rui przypada na początek marca a ciążą trwa niespełna 50 dni, przy czym mogą nastąpić minimalne wahania w jedną lub drugą stronę. Liczba młodych w miocie waha się w granicach 3 – 8 sztuk. Młode rodzą się bezzębne i ślepe (po 4 tygodniach otwierają oczy), a ich waga waha się w granicy do 10 g. Osiągnięcie pełnej dojrzałości płciowej następuje u norek około 10 miesiąca życia i są użytkowane do rozpłodu przez okres 3 – 4 lat. Najważniejszymi ośrodkami hodowli norek w Polsce są fermy w Chorzelowie, Olsztynie i Skolimowie.


Wśród najpospolitszych odmian norek wyróżnia się odmiany standardowe i mutacyjne.
Norka standardowa powstała w wyniku licznych prac hodowlanych oraz selekcji, umaszczenie jej jest ciemne. W związku z tym, że nie dała jednolitego typu barwnego ciągle trwają prace mające na celu ujednolicenie jej barwy polegające na zwiększeniu ilości oraz natężeniu ciemnego barwnika we włosach okrywy. Między barwą okrywy a podszycia występować powinna różnica tonu; podszycie powinno być jaśniejsze od włosów pokrywowych. Wyróżnia się dwa zasadnicze odcienie pokrycia: szarołupkowe oraz ciemnobrązowe. Mogą wystąpić różne natężenia tych barw. Zazwyczaj nos, oczy, pazurki i opuszki palców mają barwę ciemnobrązową, co świadczy przede wszystkim o dużym natężeniu barwnika. U norek typu standard można zauważyć bardzo istotne różnice szczególnie biorąc pod uwagę różnice występujące w gęstości okrywy i podszycia a także struktury oraz wyrównania okrywy. W wyniku prowadzonej w ostatnich latach ostrej selekcji doszło do powstania dwóch typów norki standardowej.

Norka standardowa typu Black charakteryzuje się ciemnym kruczoczarnym umaszczeniem, podszyciem o barwie czarnej oraz bardzo dobrym wyrównaniem oraz poprawną strukturą okrywy.

Norka standardowa typu Jet Blak nazywana Dżetem jest odmianą norki powstałej w wyniku mutacji czarnej norki standardowej, jej ojczyzną jest Kanada. Charakterystyczną jej cechą jest kruczoczarne umaszczenie o specyficznym fioletowym połysku i bardzo ciemnym zbliżonym do czarnej barwy puchu. Barwa ich jest dominująca w porównaniu z umaszczeniem norek standardowych a okrywa włosowa jest bardziej gęstą.
Często w wyniku krzyżowania norek standardowych otrzymywano osobniki o odmiennym zabarwieniu i działo się tak wskutek mutacji. Doprowadziło to do powstania różnych odmian barwnych norek zwanych też odmianami mutacyjnymi.
Na ubarwienie norki standardowej wywiera wpływ obecność dwóch barwników: brązowego i czarnego. W wyniku mutacji doszło do eliminacji barwnika czarnego, brunatnego lub obydwu tych barwników jednocześnie na całym ciele zwierzęcia lub w poszczególnych jego partiach.
Odmiany barwne norek powstałe w wyniku mutacji sklasyfikowano w cztery zasadnicze grupy.
Odmiany szaroniebieskie powstały w wyniku całkowitej eliminacji barwnika brązowego a barwnik czarny pozostał, przy czym jego natężenie jest różne u poszczególnych odmian. W grupie tej występują podgrupy odmian szarych i niebieskich.

Odmiany brązowe powstały w wyniku eliminacji barwnika czarnego. W zależności od natężenia barwnika brązowego wyróżnia się odmiany brązowe i piaskowo-beżowo-żółte.

Odmiany białe powstały wskutek zaniku obydwu barwników i należy zaliczyć tutaj odmiany albinotyczne np. albinos amerykański oraz odmianę czarnooką biała Hedlunda.

Odmiany dwubarwne - odmianą pierwotną tej norki jest odmiana Goofus charakteryzująca się bardzo specyficznym ubarwieniem o podszyciu barwy białej i włosach pokrywowych zabarwionych na 1/3 powierzchni ciała szczególnie na głowie, szyi i kończynach, natomiast pozostała część włosów pokrywowych jest brudnobiała.

JENOT
Hodowla jenota w Polsce jest bardzo słabo rozwinięta. Można go spotkać w ogrodach zoologicznych i w nielicznych fermach hodowlanych. Jenot jest przedstawicielem rodziny psowatych. Charakterystyczną cechą biologiczną jenotów jest ich skłonność do zapadania od połowy listopada w drzemkę zimową. Dorosłe osobniki ważą średnio 6 – 7 kg. Ciąża u samic trwa średnio 59 – 62 dni. Rocznie samice dają jeden miot ze średnią liczebnością 6 – 7 szczeniąt o średniej wadze 100 – 120 g. Dojrzałość płciową jenoty osiągają w 9 miesiącu życia i mogą być użytkowane do rozpłodu przez 6 – 7 lat. Jenoty żyją przeciętnie 8 – 9 lat.
Znanym przedstawicielem tego gatunku jest jenot ussuryjski – kunopies. Jego okrywa jest długowłosa. Bardzo długie są włosy okrywowe na szyi i bokach głowy, które tworzą grzywę i bokobrody. Umaszczenie jenota nie jest jednolitym i wykazuje szeroką gamę odcieni: od ciemnoszarych do jasnopopielatych i od ciemnobrązowych po rude. Do hodowli nadają się szczególnie osobniki ciemno umaszczone bez rudych odcieni o niezbyt długim i gęstym podszyciu.


W Polsce jenoty w chwili obecnej są hodowane w 4 fermach będących pod kontrolą użytkowości hodowlanej i są to ośrodki we Władkowicach koło Ćmielowa, Brzegu, Dąbkach i Ziębicach Wrocławskich.

2.2. Pomieszczenia hodowli zwierząt futerkowych

Obecnie w hodowli zwierząt futerkowych najczęściej stosowane są klatki wolnostojące oraz pomieszczenia typu pawilonowego.

Klatki wolnostojące dla lisów i jenotów ustawia się zazyczaj 80 cm nad ziemią. Wymiary klatek są następujące: długość 1,5 m – 4,5 m, szerokość 1,2 m, wysokość 1,5 m.
Szkielet klatki wykonany jest z drewnianych ramiaków lub metalowych kątowników. Siatka do osiatkowania boków klatki powinna mieć oczka
3 cm x 3 cm; osiatkowany dach jest wykonany z siatki o oczkach 5 cm x 5 cm i przykrywany, przy czym powinien być zdejmowany całkowicie lub częściowo. Każda klatka przeznaczona dla samic powinna być wyposażona dodatkowo w domek o wymiarach 80cm x 80 cm z otworem wyjściowym o szerokości 20 cm. W domku umieszcza się drewnianą skrzynkę – kotnik o wymiarach 50 cm x 50 cm przykrytą daszkiem wyposażonym w otwór o średnicy 25 cm. Dno powinno być tak skonstruowane, aby umożliwiało młodym zsunięcie się do środka.
Do odchowu młodzieży najlepsze są klatki wolnostojące zestawione w ciągi połączone wspólnym dachem. Tylna strona takiej klatki przylega bezpośrednio do płotu.

Klatki do hodowli norek różnią się od klatek dla lisów i jenotów wymiarami, które powinni wynosić odpowiednio: długość do 80 cm, szerokość 40 – 50 cm, wysokość 35 – 45 cm. Klatki przeznaczone dla samic są wyposażone w domki wykotowe o wymiarach: szerokość –35 cm, wysokość –35 cm i długość –30 cm.


Obiekty typu pawilonowego przeznaczone są dla całego stada lub do odchowu młodzieży, można je wykorzystać zarówno dla samic oraz samców a po przedzieleniu także dla młodzieży. Są to zazwyczaj wąskie i długie szopy wyposażone w dwa rzędy klatek umieszczonymi po obu bokach. W Polsce wykorzystuje się je do odchowu młodych lisiąt przeznaczonych na ubój i skórowanie.
Najbardziej rozpowszechnione w hodowli lisów są pawilony dwustronne o wysokości około 200 cm, którą mierzy się w środku korytarza wewnętrznego; wysokość ścian bocznych – 145 cm, szerokość mierzona wraz z dwoma przedziałami dla lisów i korytarzem wewnętrznym dla obsługi powinna wynosić 340 cm. Okapy dachu powinny być wysunięte obustronnie poza ścianę zewnętrzną pawilonu na 50 – 80 cm. Dla każdej samicy wraz z przychówkiem przeznacza się powierzchnię o wymiarach 240 x 100 cm i po odsadzeniu szczeniąt dzieli się przegrodą wykonaną z siatki na dwa przedziały.
Pawilony mają przeważnie jedną kondygnację, klatki dla zwierząt ustawia się na nóżkach o wysokości 80 – 125 cm. Coraz częściej spotyka się klatki dwupiętrowe w celu lepszego zagospodarowania miejsca, wówczas klatki dolne ustawiane są na niskich nóżkach mających do 35 cm długości. Całość takiego pawilonu jest niewiele wyższa od pawilonu o jednej kondygnacji. Biorąc pod uwagę ten wariant należy zwrócić uwagę na to, aby dachy i podłogi ustawionych nad sobą klatek były szczelne i uniemożliwić przez to przeciekanie wody i moczu z wyższej kondygnacji na niższą.


Najczęściej obecnie stosowanym systemem w hodowli norek jest system pawilonowy. Pawilony norek w fermach hodowlanych ustawiane są zazwyczaj długą osią i skierowane z północy na południe w taki sposób żeby klatki były zwrócone z zachodu na wschód. Taki sposób ustawienia klatek stwarza dla zwierząt lepsze warunki środowiskowe. Każda klatka dla norek powinna składać się z dwóch części: wybiegu obudowanego siatką i zacisznego domku, który musi być z każdej strony obudowany. Zestawione szeregowo klatki pokryte wspólnym dachem tworzą właśnie pawilony.



2.3. Żywienie zwierząt futerkowych.

Cechą charakterystyczną mięsożernych zwierząt futerkowych jest stosunkowo krótki przewód pokarmowy, w związku z tym należy im podawać lekkostrawną karmę. Najlepsza jest karma białkowa pochodzenia zwierzęcego. W żywieniu lisów i norek należy brać pod uwagę sezonowe, jesienne otłuszczanie się zwierząt oraz znacznie zwiększone zapotrzebowanie na karmę samic w okresie karmienia młodych ze względu na dużą koncentrację składników pokarmowych w mleku.
Wyróżnia się różne sposoby zadawania karmy i tak na przykład lisom i jenotom podaje się karmę na deseczkach przymocowywanych na zewnątrz frontowej ściany klatki. Tylko w pierwszym okresie odchowu mieszanka pokarmowa podawana jest do środka klatki. Później unika się takiego podawania pasz, gdyż zwiększa to straty karmy i może nastąpić zabrudzenie nią okrywy włosowej. Norki natomiast otrzymują karmę zazwyczaj na wierzchu klatki. Do wewnątrz klatki karmę podaje się tak jak w przypadku lisów tylko w pierwszym okresie odchowu. Woda podawana jest w poidłach zawieszanych na ścianach klatek.
Normując dawki pasz dla mięsożernych zwierząt futerkowych należy brać pod uwagę występowanie 4 okresów:
- spokoju i rozrodu trwający od grudnia do 1 maja włącznie,
- okres laktacji 1.V – 1.VII.,
- odchowu młodzieży 1.VII. – 1.IX.,
- tworzenioa zimowej okrywy włosowej 1.IX. – 1.X.
W każdym z wymienionych okresów ulega zmianie zapotrzebowanie zwierząt na energię przemienną oraz udział procentowy energii z białka, tłuszczu i węglowodanów a także ilość strawnego białka na 418,7 kJ (1000 kcal).
Ilość białka w dawce pokarmowej uzależniona jest od zawartości tłuszczu w karmie. Mniejsze ilości białka należy stosować, gdy karma zawiera dużą ilość tłuszczu 18- 25% suchej masy dawki. Natomiast przy mniejszej zawartości tłuszczu – o 10% ilość białka powinna ulec zwiększeniu.
Wartość biologiczna białka zawartego w dawce pokarmowej jest uzależniona przede wszystkim od zawartości aminokwasów egzogennych. Wykorzystanie białka może być ograniczone przez niedobór aminokwasów siarkowych. Jeżeli podajemy białko o wysokiej wartości biologicznej lub uzupełniamy aminokwasami egzogennymi szczególnie siarkowymi (tryptofan, lizyna, izoleucyna, metionina oraz cystyna), to możemy dostarczyć białka w dolnych granicach zapotrzebowania.
Skład dawki pokarmowej uwzględniając okresy hodowlane oraz pasze jakimi w danym momencie dysponuje ferma powinien kształtować się na określonym poziomie. Skład dawki pokarmowej dla lisów, jenotów i norek przedstawiono w tabeli nr 1.


Tabela 1
Skład dawki pokarmowej dla lisów, jenotów i norek

L.p.

Rodzaj paszy
Lisy i jenoty
Norki
1. Pasze mięsne:
a) o wysokiej wartości biologicznej i pokarmowej
b) o średniej zawartości biologicznej
c) o niskiej zawartości biologicznej

40 60-85%

30 60-85%

15 60-85%



60-85%
2.
3.
4.
5.
6.
7. Mleko i jego pochodne
Zbożowe lub ziemniaki
Zielonki lub warzywa
Susz z lucerny lub traw
Tłuszcz zwierzęcy lub roślinny
Drożdże i inne dodatki 0-10%
20-45%
2-4%
1-2%
0-10%
1-5% 0-10%
10-35%
2-4%
1-2%
0-10%
1-5%

Źródło: P. Barański, J. Urbanowicz, Żywienie zwierząt futerkowych, Wydawnictwo Morpol, Lublin 1997r.

Procentowy skład przykładowej dawki pokarmowej powinien być ułożony w następujący sposób:

Mięso końskie średniotłuste 30
Płuca wołowe średniotłuste 25
Uszy wieprzowe 15
Mleko chude odtłuszczone 5
Kasza jęczmienna gotowana 16
Marchew 3
Drożdże 3
Tran rybi lub olej roślinny 3
100 %


Bogate źródło białka stanowią pasze pochodzenia zwierzęcego, do których należy zaliczyć:
- mięso mięśniowe,
- odpady podrobowe,
- krew,
- mączki mięsne,
- mleko i produkty mleczne,
- jaja.

Mięso przeznaczone na karmę pochodzi zazwyczaj ze zwierząt nie nadających się do skonsumowania przez człowieka, najczęściej ze sztuk padłych. Należy dlatego zwracać szczególną uwagę na to, aby mięso przeznaczone do skarmienia było świeże. Wśród podrobów najlepsze walory odżywcze wykazują wątroba, śledziona oraz nerki. Zawierają one stosunkowo duże ilości łatwostrawnego białka, stanowią także dobre źródło soli mineralnych i witamin. Dużą wartość odżywczą mają odpady poubojowe pochodzące z rzeźni takie jak krew, czy głowy zwierząt. Powinny być one zadawane po uprzednim ugotowaniu ze względu na to, że ulegają szybkiemu psuciu i może także wystąpić niebezpieczeństwo przeniesienia zaraźliwych chorób.
Duży procent dawki pokarmowej mogą stanowić ryby, najczęściej są to śledzie i łososie, których mięso zawiera niewielkie ilości tłuszczu. Ujemną cechą tego składnika karmy jest obecność substancji niszczących witaminę B1 i w związku z tym utrudniają wchłanianie żelaza.
Wartościowym składnikiem wszelkich mieszanek paszowych jest mleko i produkty pochodne charakteryzujące się dużą zawartością białka. Ponadto należy zauważyć, że produkty te są bardzo dobrze wykorzystywane przez organizm.

W żywieniu zwierząt futerkowych stosuje się także pasze pochodzenia roślinnego. Szczególnie wartościowymi paszami są kasze i śruty z ziarna zbóż, które zadajemy w postaci gotowanej. Jesienią należy podawać przede wszystkim lisom i jenotom gotowane ziemniaki, które z powodzeniem mogą zastąpić pasze zbożowe. Bogate źródło soli mineralnych, witamin oraz włókna stanowią zielonki a także warzywa i owoce.
Do karmy dla lisów i norek dodaje się preparaty mineralno-witaminowe (polfamiksy). Paszami bogatymi w witaminy są ponadto: tran, drożdże browarniane i skiełkowane ziarna zbóż.

Zwierzętom należy do karmy dodawać składników mineralnych, szczególnie wapnia i fosforu. Jest to szczególnie ważne w żywieniu samic ciężarnych i dorastającej młodzieży. Składników mineralnych dostarcza się w postaci świeżych mielonych kości –przynajmniej w ilości 10% dawki mięsnej bądź pod postacią mączki kostnej 1,0 – 1,5g na 100g mieszanki. Można także stosować preparaty zastępcze w postaci mączki z ryb lub gotowych preparatów fosforowo – wapniowych. Braki żelaza uzupełnia się przez podawanie wątroby, która jest bogatym jego źródłem.
Oprócz mieszanek mineralno –witaminowych do karmy dla norek i lisów dodaje się często antybiotyki i antyoksydanty (przeciwutleniacze) zapobiegając przez to utlenianiu z karmy nienasyconych kwasów tłuszczowych.

W żywieniu mięsożernych zwierząt futerkowych konieczne jest także stosowanie dodatków balastowych w postaci drobnych kręgowców z sierścią lub pierzem ze względu na ich dobre właściwości przeczyszczające. Konieczność ta wynika z faktu posiadania przez te zwierzęta krótkiego przewodu pokarmowego.



3. Opis fermy

W niniejszej części pracy dokonano charakterystyki wybranej fermy zwierząt futerkowych uwzględniając jej stan posiadania, cykl produkcyjny oraz możliwości rozwojowe.
Właścicielem wybranego przez autorów tego opracowania gospodarstwa jest Pan Jan Sobieszczyk. Ferma ta usytuowana jest na terenie miejscowości Dąbki położonej niedaleko od Osieka nad Notecią.
Gospodarstwo Pana Sobieszczyka zajmuje powierzchnię 20 ha i jest ogrodzone podwójnym płotem. Na terenie gospodarstwa znajduje się:
- budynek administracyjno - gospodarczy,
- ubojnia norek,
- pawilony dla norek i lisów,
- wydzielone sektory z wolno stojącymi klatkami dla lisów i jenotów.

W skład budynku administracyjno – gospodarczego wchodzą następujące pomieszczenia:
- biura,
- zaplecze socjalne dla pracowników,
- suszarnia do skór lisich,
- pomieszczenia do mizdrowania i czyszczenia skór,
- kuchnia paszowa o powierzchni 3 500 m2,
- chłodnia – mroźnia o pojemności 3 000 m3,
- garaże.

Dodatkowo gospodarstwo wyposażone jest w następujące urządzenia:
- ciągniki 2 szt.,
- przyczepy 3 szt.,
- maszyny rolnicze 6 szt.,
- wózek widlak 1 szt.,
- wózek widlak do palet 3 szt.,
- karmiarki 2 szt.,
- urządzenia do przygotowania karmy, w tym:
- wilk do rozdrabniania surowca przeznaczonego na pasze 1 szt.,
- mieszadło do mieszania pasz 1szt.,
- samochód dostawczy 1szt..

Ferma pana Sobieszczyka zatrudnia 13 pracowników, przy czym pracownicy zajmujący się norkami nie zajmują się lisami. Skóry a szczególnie skóry lisie wysyłane są na aukcje do Helsinek, Kopenhagi i Lipska


3.1. Opis cyklu produkcyjnego

Gospodarstwo Pana Sobieszczyka specjalizuje się w hodowli lisów i norek w mniejszym stopniu jenotów, chociaż jest jednym z większych i nielicznych ośrodków w Polsce hodującym jenoty.

Lisy hodowane są w klatkach wolno stojących i w pawilonach o wymiarach:
Długość – 8 m,
Wysokość – 2 m,
Szerokość – 3,5 m.
Po każdej stronie pawilonu ustawiony jest 1 rząd klatek, każda o wymiarach:
Długość – 4 m,
Szerokość – 1,2 m,
Wysokość – 1,5 m.
Na terenie fermy mieści się 37 pawilonów lisów, w których przebywa
1 700 matek, młodzież hodowana na skórki. Sztuki przeznaczone do hodowli przebywają w wolno stojących klatkach.

Gospodarstwo preferuje pawilonowy chów norek w pawilonach o następujących wymiarach:
Długość – 8 m,
Wysokość – 4,5 m,
Szerokość – 8 m.
Na terenie fermy znajduje się 7 pawilonów do hodowli norek, razem mieści się w nich 6 – 7 tysięcy klatek. W każdym z pawilonów znajdują się 2 szeregi podwójnych klatek z automatycznym systemem pojenia. Pawilony są dodatkowo wyposażone w automatyczny system odprowadzania odchodów. Przed każdym z nich znajduje się niecka wypełniona trocinami z płynem dezynfekcyjnym (soda).
W chwili obecnej stado norek liczy 500 matek, gdyż w grudniu 2003r. dokonano uboju 2 500 norek z przeznaczeniem na skórki.

Gospodarstwo zajmuje się jak już wcześniej wspomniano również hodowlą jenotów i jest jednym z największych w Polsce ośrodkiem hodowlanym. Stado liczy obecnie 250 sztuk matek.

Do skarmiania stosowane są pasze mięsne w postaci odpadów drobiowych z dodatkiem ryby: dorsz, łosoś, śledź. Z pasz roślinnych szczególne zastosowanie ma zboże ekstrudowane będące dostarczycielem bogatego źródła węglowodanów i śruta zbożowa gotowana w postaci kaszy. Witaminy dostarczane są przez warzywa, szczególnie marchew, buraki i kapustę. Dodatkowo w celu uzupełnienia składu witamin w karmie stosowany jest olej roślinny, w mniejszych ilościach tran i kiełki zbożowe.

Po karmieniu karmiarki są myte i dezynfekowane. Karmiarki dla lisów i norek przechowywane są w osobnych pomieszczeniach, ze względu na zapobieżenie przenoszeniu chorób. Karmiarkę do zadawania karmy dla zwierząt przedstawiono na fotografii nr 7.


3.2. Plany rozwojowe na przyszłość

W celu obniżenia kosztów produkcji w miarę możności stosunkowo drogie na naszym rynku pasze pochodzenia zwierzęcego można z powodzeniem zastąpić tanimi paszami roślinnymi.
Przeprowadzając selekcję sztuk przeznaczonych do hodowli należy zwracać szczególną uwagę na jakość i wygląd okrywy włosowej wybierając osobniki o możliwie najciemniejszym umaszczeniu.
W dalszym ciągu należy skupić się szczególnie na hodowli lisów na skórki, gdyż liczebność stada wzrośnie znacząco przy liczbie 1 700 sztuk matek zakładając średnio mioty o liczebności do 5 sztuk możemy liczyć na około 8 500 szczeniąt.
Należy również utrzymać poziom produkcji skórek norczych na eksport oraz rozwinąć na większą skalę stado jenota ze względu na to, że chociaż skórki jenotów są gorsze jakościowo od lisich to ostatnio popyt na nie uległ znacznemu zwiększeniu.
Fundusze pozyskiwane ze sprzedaży aukcyjnych skórek lisich oraz z eksportu skórek norczych można by częściowo zainwestować w modernizację kuchni paszowej i różne drobne remonty i naprawy.


4. Wnioski końcowe

Każdy, kto chce założyć hodowlę zwierząt futerkowych musi najpierw dokonać właściwego wyboru miejsca przeznaczonego pod przyszłą fermę. Jest to sprawa bardzo ważna, gdyż decyduje o powodzeniu tego przedsięwzięcia. Gospodarstwo hodowlane powinno być usytuowane w zacisznym miejscu z dala od głównych szlaków komunikacyjnych. Bardzo istotną rolę w hodowli zwierząt futerkowych odgrywają uwarunkowania klimatyczne. Do hodowli najlepiej nadają się okolice o niezbyt zimnym i nie za ostrym klimacie, ponieważ długotrwałe, mroźne i wietrzne zimy wpływają na złą jakość okrywy włosowej, która jest gruba, ostra i szorstka.
Niekorzystny wpływ na jakość futerka wywiera działanie promieni słonecznych, czego efektem w późniejszym okresie jest blaknięcie oraz kruszenie się włosa. W celu zapobieżenia niepożądanemu ich działaniu na futerka zwierząt przeznaczonych na skórki należy je przenieść do ciemniaków (zacienionych pomieszczeń) przynajmniej na okres dojrzewania okrywy włosowej.
Za najkorzystniejszą należy uważać hodowlę typu pawilonowego, gdyż taki chów zwierząt umożliwia optymalne zagospodarowanie powierzchni, umożliwiając również częściowe zautomatyzowanie fermy np. automatyczny system pojenia i odprowadzania odchodów.
Bardzo ważnym elementem biorąc pod uwagę powodzenie prac hodowlanych na fermie jest odpowiednie żywienie zwierząt. Należy przy tym pamiętać o podziale na okresy hodowlane, jest to ważne szczególnie u samic ciężarnych i karmiących; w okresie tym należy im zapewnić w dziennej dawce pokarmowej odpowiednią ilość tłuszczu, białka i węglowodanów. Należy wówczas karmić samice pełnowartościowym mięsem a zwłaszcza wątrobą stanowiącą bogate źródło żelaza. Można również zadawać niewielkie ilości świeżych, mielonych kości i zwiększyć dawki pasz witaminowych w tym tranu i drożdży. Właściwy sposób karmienia sprawia, że szczenięta rozwijają się dobrze i są odporniejsze.
Podsumowując należy stwierdzić, że gospodarstwo hodowlane Pana Sobieszczyka jest prowadzone profesjonalnie i cały czas prężnie się rozwija. Sądzimy, iż zmierza ono we właściwym kierunku i w dalszym ciągu powinno hodować zwierzęta z przeznaczeniem na skórki, z których czerpie profity na dalszy rozwój swojej działalności.


BIBLIOGRAFIA

1. B. Barabasz, D. Fortuńska, „Aktualne uwagi o hodowli jenotów”, Hodowca Zwierząt Futerkowych nr 4/1999.

2. P.Barański, J. Urbanowicz, „Żywienie zwierząt futerkowych”, Wydawnictwo Morpol, Lublin 1997r.

3. A. Frindt, „Hodowla zwierząt futerkowych”, PWRiL, Warszawa 1990r.

4. W. Herman, „Hodowla zwierząt futerkowych”, PWN Warszawa, 1986r.

5. A. Zoń, „Lisy chcą więcej karmy”, Hodowca Zwierząt Futerkowych nr 15/2003.

6. N. Pierieldik, Ł. Miłowanow, A. Jerin, „ Żywienie mięsożernych zwierząt futerkowych”, PWRiL, Warszawa 1975r.