Promocja zdrowia psychicznego
Promocja zdrowia psychicznego
Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie. Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia odbyła się w 1986 roku w Ottawie. Podczas niej określono działania promocyjne w sferze zdrowia takie jak:
? budowanie prozdrowotnej polityki społecznej,
? tworzenia środowisk sprzyjających zdrowiu,
? wzmacnianie działań zbiorowych,
? rozwijanie umiejętności indywidualnych,
? reorientacja służby zdrowia.
PROFILAKTYKA jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Polega ona na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby. Dzięki temu prowadzi do ograniczenia niesprawności i inwalidztwa. Istotnym elementem profilaktyki jest także zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby. Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki:
Profilaktyka wczesna - mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych,
Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka,
Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych),
Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej znaczącą rolę odgrywają przesiewowe badanie skriningowe. Są to zorganizowane działanie polegające na wczesnym wykryciu w populacji chorób lub stanów patologicznych za pomocą stosowanych masowo prostych, bezpiecznych i wiarygodnych testów diagnostycznych. Badania skriningowe prowadzone są w odniesieniu do chorób stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji, charakteryzujących się częstym występowaniem stadiów przedklinicznych, dość długim okresem między pierwszymi oznakami choroby a jej pełnym obrazem i możliwością wyleczenia. Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci:
? poprawy świadomości zdrowotnej populacji,
? poprawy stanu zdrowia ludności,
? zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem,
? zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,
? zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju,
? zwiększenia odsetka wyleczeń,
? zmniejszenia absencji chorobowej,
? obniżenia kosztów leczenia,
? mniejszych strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty produkcyjne).
Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą rolę odgrywa Edukacja Zdrowotna - proces, w trakcie, którego ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych osób. Koncentruje się ona na uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym. Edukacja zdrowotna obejmuje głównie działania informacyjne, których bezpośrednim celem jest ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań motywacji i umiejętności, a co za tym idzie postaw zdrowotnych jednostki, które powinny prowadzić do realizacji zachowań służących zdrowiu.
Według Karty Ottawskiej dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne
i społeczne człowiek lub grupa ludzi może osiągnąć jeżeli jest zdolna do:
- określenia i realizacji własnych aspiracji,
- zaspokojenia własnych potrzeb,
- zmiany lub radzenia sobie ze środowiskiem.
Człowiek będzie mógł dokonywać wyborów dotyczących zdrowia, jeżeli
umożliwi mu się wpływ na tworzenie środowiska wspierającego zdrowie,
dostęp do informacji dotyczących zdrowia, możliwość dokonywania zdrowych
wyborów oraz zapewni pomoc w kształtowaniu umiejętności zdrowego stylu
życia. Proces, który umożliwia ludziom identyfikację problemów zdrowotnych
i zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego przyczynami określa się
mianem promocji zdrowia. Działalność edukacyjna w promowaniu
zdrowia psychicznego powinna zawierać:
? diagnozę indywidualną i środowiskową oraz plan działania,
? właściwy dobór informacji, uwzględniający realia,
? dobór metod i technik przekazu informacji zdrowotnych,
uwzględniający argumenty racjonalne i emocjonalne oraz poziom
umysłowy edukowanych,
? odnoszenie przekazywanych treści do przyjętych standardów
zdrowotnych,
? zrozumiałe, dostosowane do poziomu informacje oraz monitorowanie
skuteczności tych przekazów,
? szczególną uwagę i wysiłek pielęgniarki, który należy poświęcić na
wyzwalanie aktywności, pomnażanie doświadczeń i wzbogacanie
świadomości edukowanych,
? bezwzględne respektowanie zasad etycznych i prawa jednostki do
samostanowienia, również w sprawach zdrowia.
W Karcie Ottawskiej promocja zdrowia obejmuje 4 elementy zdrowia
społecznego:
1. tworzenie prozdrowotnej polityki państwa,
2. organizacja środowisk sprzyjających zdrowiu,
3. działania społeczeństwa na rzecz zdrowia,
4. reorientację służby zdrowia.
Z.Sadowski sformułował warunki konieczne dla realizacji celów
promocji zdrowia w Polsce. Są to:
1. Nadanie promocji zdrowia wysokiej rangi w polityce i strategii państwa.
2. Zapewnienie współpracy międzyresortowej.
3. Opracowanie aktów legislacyjnych, które stwarza warunki dla realizacji
programu promocji zdrowia.
4. Opracowanie i monitorowanie realizacji Narodowego Programu Promocji
Zdrowia.
5. Ewidencja środków zajmujących się promocją zdrowia.
6. Budowa sieci promocji zdrowia.
7. Reorientacja służby zdrowia na działania promocyjne.
8. Szkolenie zawodowych kadr liderów promocji zdrowia.
9. Opracowanie programów promocji zdrowia w terenie.
10. Tworzenie środowisk wspierających zdrowie.
11. Opracowywanie materiałów i metod edukacyjnych wraz z oceną ich
skuteczności.
12. Prowadzenie i wspieranie edukacji prozdrowotnej dzieci, młodzieży
i dorosłych.
13. Przeprowadzanie badań epidemiologicznych monitorujących stan
zdrowotności i osiągnięte rezultaty promocji zdrowia.
Edukacja prozdrowotna - niezbędny element promocji zdrowia - jest to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych.
Nadrzędnym celem promującej zdrowie jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej - uczniów i pracowników.
Aby osiągnąć ten cel, aby wspólnie tworzyć zdrowe i bezpieczne środowiska fizyczne i społeczne - promować zdrowie należy:
1. zapewnić sprzyjające zdrowiu środowiska fizyczne pracy i nauki (budynek, rekreacja, posiłki, bezpieczeństwo...),
2. kształtować u uczniów i pracowników szkoły poczucie odpowiedzialności za zdrowie,
3. zachęcać do zdrowego życia oraz stworzyć uczniom i pracownikom realne i atrakcyjne możliwości dokonywania zdrowych wyborów,
4. umożliwiać uczniom rozwój ich potencjału fizycznego, psychicznego i społecznego oraz wzmacniać poczucie własnej wartości,
5. przedstawiać dla promocji zdrowia i bezpieczeństwa społeczności szkolnej (uczniom i dorosłym) jasne cele,
6. kształtować dobre relacje między: pracownikami i uczniami, samymi uczniami, szkołą i rodzicami oraz społecznością lokalną,
7. wykorzystać wszelkie dostępne środki w społeczności lokalnej dla wspierania działań w zakresie promocji zdrowia,
8. planować wszechstronną edukację prozdrowotną z zastosowaniem metod aktywizujących uczniów,
9. wyposażyć uczniów wiedzę i umiejętności, niezbędne do podejmowania wyborów dla poprawy własnego zdrowia oraz poprawy i ochrony środowiska fizycznego.
Znaczący wpływ na zdrowie mają zmiany stylu życia, pracy, nauki, sposobu spędzania wolnego czasu. Praca i wypoczynek powinny być dla ludzi źródłem zdrowia.
W promocji zdrowia za podstawowe sprawy należy uznać troskę o siebie i innych.
Promocja zdrowia wspiera osobisty i społeczny rozwój człowieka, poprzez udostępnienie informacji o zdrowiu, edukację do zdrowia i doskonalenie umiejętności życia.
W literaturze (Antonovsky, 1996; Heszen-Niejodek, 1997) podkreśla się potrzebę opracowania podstaw teoretycznych promocji zdrowia, bez czego podejmowane działania promocyjne nie będą skuteczne i nie da się ich uogólnić. Podczas gdy istnieje wiele dobrych teorii i bogata wiedza empiryczna na temat prewencji, zapobiegania chorobom, samo zdefiniowanie promocji zdrowia psychicznego jest trudne z wielu względów. Po pierwsze, nie ma powszechnie akceptowanej definicji ani zdrowia w ogóle, ani zdrowia psychicznego. Jak wskazuje Heszen-Niejodek (1995, 1997), istnieją cztery różne sposoby rozumienia zdrowia. Zdrowie definiowane bywa jako:
~ brak zaburzeń i pełny dobrostan fizyczny i psychiczny, ~ dyspozycja, zasób, poziom kompetencji, -
~ proces poszukiwania i utrzymywania równowagi wobec obciążeń, lub
~ jako wartość ..
Trudno oddzielić zdrowie psychiczne od somatycznego - myśli, emocje i nastroje mogą mieć istotny wpływ na wystąpienie różnych schorzeń somatycznych, na przebieg wielu z nich i na radzenie sobie z niemal wszystkimi (Sobel, 1995). Nastrój, umiejętności radzenia sobie i wsparcie społeczne w istotny sposób wpływają na funkcjonalny stan zdrowia; Antonovsky (1996) twierdzi nawet, że wszystkie choroby są psychosomatyczne. Człowiek jest jednością psychofizyczną, a przyjęty we współczesnej psychologii zdrowia model biopsychospołeczny zakłada, że wszystkie czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne wzajemnie wpływając na siebie wspólnie określają stan zdrowia (Taylor, 1997).
O słuszności założenia tego modelu świadczą m.in. badania z dziedziny psychoneuroimmunologii, z których wynika, że takie cechy psychiczne, jak np. poczucie humoru zwiększają odporność na infekcje górnych dróg oddechowych poprzez podwyższenie poziomu immunoglobuliny czy też, że emocje negatywne obniżają aktywność naturalnych komórek zabójczych układu odpornościowego. Znanym zjawiskiem jest wpływ czynników psychicznych na proces powrotu do zdrowia - np. takie poznawcze właściwości pacjenta jak optymizm i poczucie wewnętrznej kontroli związane są z większą skutecznością leczenia przewlekłego bólu krzyża, zaś ciągła obecność znajomej osoby dotrzymującej towarzystwa położnicy podczas porodu nie tylko znacznie skraca czas porodu (o ponad połowę w porównaniu z grupą kontrolną), ale także wiąże się z innym zachowaniem matki wobec noworodka i zmniejszeniem częstości komplikacji poporodowych.
Tak wiec reasumując możemy zauważyć jak niezmiernie ważna jest promocja zdrowia psychicznego w tych czasach, kiedy łatwo jest zaniedbać swoje zdrowie. Dlatego bardzo ważne jest organizowanie rożnych festynów pro zdrowotnych np. czerwone jabłuszko czy dzień bez papierosa te akcje pokazują nam współczesnemu zabieganemu społeczeństwu ze musimy o siebie dbać i szanować swoje zdrowie.
Żyjmy tym hasłem lepiej zapobiegać nic zwalczać!
Bibliografia :
1. Wprowadzenie do psychologii klinicznej -- Helena Sęk, Wyd. nauk.
?Scholar? W-wa 2003
2. Praca zbiorowa, Jerzy B, Karski ? Warszawa 1999r
3. Internet