Walka Polaków o tożsamość narodową (w czasie II wojny światowej).

Sytuacja Polaków po włączeniu ziem województw pomorskiego, poznańskiego, śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, warszawskiego i części łódzkiego 8 X 1939 r. do Rzeszy oraz terenów wschodnich II RP do Związku Radzieckiego stale się pogarszała. Zarówno pod okupacją niemiecką, jak i radziecką Polacy byli skazani na wyniszczenie jako naród. Przed niszczącym wpływem rzeczywistości okupacyjnej Polacy bronili się podziemnym życiem kulturalnym i naukowym, a także konspiracyjną aktywnością polityczną.
Szczególne znaczenie dla przetrwania narodu polskiego w latach okupacji miał Departament Oświaty i Kultury Delegatury Rządu. Dzięki jego pracom oraz jego biur terenowych udało się wprowadzić do wszystkich czynnych szkół podstawowych tajne programy języka polskiego, geografii i historii. Organizatorem tajnego nauczania była Tajna Organizacja Nauczycielska (TON), która utworzyła na terenie Generalnego Gubernatorstwa 6 okręgów: Lwowski, Lubelski, Krakowski, Kielecki, Warszawski i Warszawa.
Pod okupacją hitlerowską zamarło prawie zupełnie jawne życie kulturalne. Zalążkiem życia literackiego były konspiracyjne wieczory autorskie organizowane w prywatnych mieszkaniach. Na czas wojny przypadły debiuty m.in. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Wacława Bojarskiego i Zdzisława Strińskiego. W podziemnych drukarniach wydano książki napisane w czasie wojny, m.in. „Dywizjon 303” Arkadego Fiedlera i „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.
Aktorzy polscy zaczęli tworzyć sceny konspiracyjne, które wystawiały sztuki w mieszkaniach prywatnych. Działało prawie 100 zespołów teatralnych: dramatycznych, poetyckich, lalkowych.
Polscy muzycy, którzy nie mogli wykonywać muzyki kompozytorów zakazanych (Fryderyk Chopin), działali w polskim podziemiu muzycznym. Tak koncertowali m.in. Witold Lutosławski.
Plastycy poświęcili się sztuce użytkowej wykonując rysunki satyryczne, projekty okładek i winiet wydawnictw podziemnych, plakietki o treści patriotycznej lub religijnej.
Drugim frontem walki o byt narodu polskiego, obok życia kulturalnego Polski Podziemnej, stał się ruch oporu. Zmierzał on do odzyskania niepodległości, przeciwstawiając się polityce okupanta, na przeciwdziałaniu nastrojom defetyzmu i bierności w szeregach własnego społeczeństwa. Społeczeństwo polskie od początku okupacji podjęło walkę z wrogiem. Była to nie tylko walka zbrojna, najbardziej widoczna i efektywna, ale również walka cywilna prowadzona codziennie przez miliony Polaków w domu, pracy i na ulicy.
W ramach walki zbrojnej podjęto działalność bojowo-dywersyjną. Prowadziły ją liczne na ziemiach polskich konspiracyjne formacje zbrojne. W latach 1939-41 ograniczały się one do działalności informacyjno-propagandowej. Główną uwagę skupiono na wydawaniu prasy konspiracyjnej, której wychodziło ponad 1800 tytułów. Najbardziej znane czasopismo podziemne to „Biuletyn Informacyjny”.
Od 1941 r. podziemne formacje zbrojne przeszły do czynnej walki z okupantem. Tworzono grupy sabotażowo-dywersyjne, które przeprowadziły szereg akcji bojowych. Oddziały partyzanckie stoczyły wiele bitew, m.in. pod Wojdą (1942), Zaborecznem (1943).
Walka cywilna polegała na biernym oporze i bojkocie zarządzeń okupanta. Pojawiła się tzw. propaganda szeptana, czyli przekazywanie prawdziwych lub zmyślonych informacji mających podtrzymać na duchu społeczeństwo polskie. W zakładach pracy stosowano sabotaż polegający na uszkadzaniu maszyn lub mało wydajnej pracy. Dzięki patriotyzmowi społeczeństwa polskiego udało się stworzyć formy samoobrony opierające się na żywiołowym entuzjazmie i niezależne od środków politycznych.
W latach 1939 – 1945 społeczeństwo polskie o tożsamość narodową walczyło w dwojaki sposób. Po pierwsze, podjęli walkę w obronie zagrożonych dóbr kultury polskiej. Polska nauka i kultura w czasie okupacji spełniała funkcję nie tylko dydaktyczną, ale również wychowawczą. Pozwalała chronić Polaków, młodzież i dorosłych, przed demoralizacją wojenną i okupacyjną.
Drugim sposobem walki o narodowość polską był ruch oporu, który objął wszystkie dziedziny narodowego życia, chroniąc je przed niszczycielską działalnością okupantów.
Obie formy walk doprowadziły do nie zatracenia tożsamości narodowej Polaków w trudnym dla nich okresie, w latach 1939 – 45.