Choroby układu krążenia

Co to są choroby układu krążenia?

Choroby układu krążenia to schorzenia dotyczące narządów i tkanek wchodzących w skład układu krążenia, a w szczególności serca, tętnic i żył, dlatego często są też nazywane chorobami układu sercowo-naczyniowego. Historycznie ich rozpoznawaniem i leczeniem zajmowała się interna. Obecnie są one domeną kardiologii, natomiast ich operacyjnym leczeniem zajmują się chirurgia naczyniowa, kardiologia inwazyjna, kardiochirurgia. Leczeniem chorób naczyniowych zajmuje się też neurologia czy reumatologia. Wraz z rozwojem cywilizacji doszło do zwiększonej zachorowalności na choroby układu krążenia, tak że wiele z nich nazywanych jest chorobami cywilizacyjnymi. Ich przyczyną jest m. in. to, że żyjemy w ciągłym stresie, pośpiechu, hałasie, zadymionych i zatłoczonych miastach. Inne przyczyny to nadmierne spożywanie cholesterolu i tłuszczów pochodzących od zwierząt, otyłość, siedzący tryb życia, a także palenie tytoniu czy picie alkoholu. W Polsce tego rodzaju choroby są odpowiedzialne za 50% liczby zgonów, z tego najczęstszymi przyczynami zgonu jest zawał serca i udar mózgu. Aby zapobiec chorobom układu krążenia należy właściwie się odżywiać i być aktywnym fizycznie. Niestety, często zdarza się, że dana choroba jest uwarunkowana genetycznie.

Do chorób układu krążenia zalicza się:
- miażdżycę;
- chorobę niedokrwienną serca;
- nadciśnienie tętnicze;
- nadciśnienie płucne;
- zaburzenia rytmu serca;
- wady serca;
- choroby wsierdzia;
- choroby mięśnia sercowego;
- choroby osierdzia;
- nowotwory serca;
- niewydolność serca;
- choroby aorty i naczyń obwodowych;
- choroby żył obwodowych;
- żylną chorobę zakrzepowo-zatorową;
- choroby mikrokrążenia;
- choroby naczyń chłonnych.

Miażdżyca

Miażdżyca tętnic (arteriosclerosis) jest jedną z najczęściej występujących chorób układu krążenia. Jest to złożony proces chorobowy, w którym występują jednocześnie zmiany wsteczne i proces regeneracyjno-kompensacyjny, polegający na odkładaniu się lipidów w błonie wewnętrznej tętnic z następowym zwapnieniem powstałych w tych miejscach ognisk martwiczych. Miejsce odkładania się lipidów w ścianie tętnic zależy w dużej mierze od rodzaju tętnicy. Typowe ognisko miażdżycy przedstawia się jako wyniosłość różnej wielkości i kształtu o zabarwieniu żółtawym, ostro odcinająca się od otoczenia. W wyniku tego procesu zwyrodnieniowego rozwija się w ścianie tętnicy, w ogniskach odkładania się lipidów, tkanka łączna, która powoduje stwardnienie tętnicy. Rozwojowi stwardnienia tętnicy sprzyja również fakt odkładania się w niej soli wapnia. Powyższe zmiany zachodzą głównie w tętnicach średniej i małej wielkości, powodując znaczne zwężenie ich światła, aż to zupełnego zamknięcia, w przypadku dołączenia się sprawy zakrzepowej. W małych tętniczkach zmiany miażdżycowe polegają na rozroście tkanki łącznej i rozwarstwieniu włókien sprężystych, które ulegają następnie zwyrodnieniu szklistemu.

O b j a w y. W miarę narastania procesu chorobowego następuje stwardnienie tętnic obwodowych, które mogą być w czasie badania wyczuwalne. Najłatwiej stwierdzić to można badając tętnicę promieniową (na przedramieniu) lub tętnicę skroniową. Tętnice te wyczuwamy w postaci stwardniałych powrózków, często o przebiegu falistym. W miarę rozwoju choroby pojawiają się stopniowo dolegliwości ze strony tych narządów, w których proces chorobowy jest silnie rozwinięty. Są to bóle i zawroty głowy, osłabienie pamięci, bóle serca, o typie bólów wieńcowych. Zmiany w naczyniach nerkowych przejawiają się gorszą sprawnością nerek, a zmiany tętnic trzewi powodują silne wzdęcia oraz zaburzenia trawienne. Podczas leczenia stosuje się leczenie dietetyczne, heparynę, hormony tarczycy i jod.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze samoistne (hypertonia arterialis essentialis) jest to stan, w którym zbyt wysokie ciśnienie jest objawem pierwotnym i stałym. Jest to złożony zestaw objawów, spowodowany zaburzeniami w regulacji czynności wegetatywnych ośrodków naczynioruchowych, regulujących właściwe napięcie tętnic, w wyniku czego powstaje trwały stan wzmożonego napięcia ścian tętniczych , a co za tym idzie ? podwyższenie ciśnienia tętniczego, z szeregiem następstw tego stanu. Prawidłowe ciśnienie tętnicze u ludzi waha się w granicach: skurczowe 120 ? 140 mm Hg, rozkurczowe 75 ? 80 mm Hg. W miarę starzenia się człowieka ciśnienie skurczowe może stopniowo się nieco podwyższać, jednak bardzo nieznacznie. W chorobie nadciśnieniowej liczby obrazujące wysokość ciśnienia bardzo się podnoszą, przekraczając często 200 mm Hg w ciśnieniu skurczowym, a w ciśnieniu rozkurczowym 120 mm Hg.
W powstawaniu choroby nadciśnieniowej duża rolę odgrywają czynniki psychiczne, a zwłaszcza urazy psychiczne, stany wzmożonego napięcia nerwowego oraz pewne cechy konstytucjonalne. W rozwinięciu takiej choroby bardzo ważny jest również tryb życia chorego, jego odżywianie oraz stosowanie używek. Nadciśnienie tętnicze rozwija się stopniowo i zależnie od jego przebiegu i nasilania się rozróżnia się 4 jego okresy. W okresie wstępnym chory nie odczuwa żadnych dolegliwości, a zwiększenie ciśnienia krwi wykrywa się zwykle przypadkowo i można je jeszcze przywrócić do normy.
W okresie drugim, zwanym okresem nadciśnienia chwiejnego, chory zaczyna już odczuwać pewne dolegliwości, takie jak bóle głowy, kołatanie serca, większą pobudliwość nerwowo-psychiczną, zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy, bezsenność. Objawy te mogą występować tylko okresowo i dlatego nieraz nie są zauważone przez chorego, nie zwracającego uwagi na swój stan zdrowia. W naczyniach krwionośnych, znajdujących się na dnie oka, zachodzą zmiany, przejawiające się wyraźnym zwężeniem tętnic i zwiększeniem ich odblasku. Żyły mają wężykowaty przebieg, są silnie wypełnione krwią, a na skrzyżowaniu z tętnicami są wyraźnie uciśnięte. W tym okresie również można jeszcze obniżyć ciśnienie krwi do prawidłowego.
W okresie trzecim, nazywanym okresem nadciśnienia ustalonego, dolegliwości stale się utrzymują, a podniesione ciśnienie nie wykazuje już większych wahań. W tym czasie stwierdza się wyraźne zmiany w narządach układu krążenia: powiększenie lewej komory serca, wydłużenie i rozszerzenie tętnicy głównej, a także dolegliwości ze strony naczyń wieńcowych serca, przejawiające się niewydolnością wieńcową. Zwykle następują zmiany w nerkach, przejawiające się białkomoczem oraz obecnością w osadzie moczu krwinek czerwonych i wałeczków. Czynność nerek jest upośledzona. W tym okresie występują krwotoki z nosa lub nawet wylewy krwawe do mózgu.
Czwarty okres choroby nadciśnieniowej nazywamy okresem schyłkowym. Wszystkie poprzednie objawy znacznie się nasilają. W szczególności szybko rozwija się niewydolność nerek, doprowadzając niekiedy do mocznicy.
Czas trwania wszystkich okresów jest bardzo różnorodny. Nadciśnienie, które jest nie leczone może w kilka lat doprowadzić do zgonu chorego, jednak pod opieką lekarską chorzy na nadciśnienie osiągają siódmą i ósmą dekadę życia. W każdym okresie choroby może dojść do jej gwałtownego zaostrzenia, które nazywamy fazą złośliwą choroby nadciśnieniowej. Występują wówczas przede wszystkim objawy mózgowe, duże zmiany na dnie oka, oraz gwałtowne pogarszanie się czynności nerek. Chorzy w okresie fazy złośliwej , która trwać może kilka miesięcy, giną najczęściej z powodu krwawych wylewów do mózgu lub mocznicy.
Jeżeli chodzi o leczenie to największą rolę ma zapewnienie choremu spokoju fizycznego i psychicznego oraz częstego wypoczynku. Ważne jest też leczenie dietetyczne. Nie można dopuścić do otyłości, trzeba ograniczyć posiłki tłuste i obfite. Dieta powinna być małosolna, a ilość wypijanych płynów na dobę ograniczona. Do farmakologicznego leczenia choroby nadciśnieniowej wiele nowych, skutecznych leków, np. serpasil, raupasil, leki tiazydowe i wiele innych.

Wady serca

Wady serca dzielimy na wrodzone i nabyte. Mogą się one ujawnić zaraz po urodzeniu lub po ich wytworzeniu się wskutek przebytej choroby serca, jednak niejednokrotnie przez szereg lat nie dają żadnych objawów. Mówimy wtedy o wyrównanych wadach serca . Z chwilą kiedy pojawiają się takie objawy, jak duszność, sinica, obrzęki kończyn oraz inne, świadczące o niewydolności krążenia mówimy wtedy, że są one niewyrównane.

Wady serca wrodzone

Wadami wrodzonymi serca (vitia cordis congenita) nazywamy nieprawidłowości w budowie zastawek serca lub budowie przegród między poszczególnymi komorami czy przedsionkami. Stanowią one ok. 11% wszystkich schorzeń serca u dzieci. Dzieci z wrodzoną wadą serca często nie są zdolne do dalszego życia, duży ich procent ginie w wieku szkolnym i przedszkolnym. Wady rozwojowe częściej dotyczą prawej połowy serca niż lewej, częściej u chłopców niż u dziewcząt i częściej zdarzają się u pierworodnych.
Wady wrodzone są następstwem przebycia w życiu płodowym zapalenia wsierdzia lub zaburzeń rozwojowych w okresie życia płodowego, a czasami obu tych czynników jednocześnie. Z kolei przyczyną zapalenia wsierdzia u płodu mogą być choroby zakaźne przebyte przez matkę w czasie ciąży, np. różyczka, kiła, itp. Wady rozwojowe w sercu polegają najczęściej na nieprawidłowym wykształceniu poszczególnych części serca. Są to ubytki w przegrodzie międzykomorowej i międzyprzedsionowej, nieprawidłowe wykształcenie się zastawek serca z nieprawidłowym ułożeniem przebiegu tętnicy głównej i płucnej lub zwiększenie cieśni aorty. Jedną z najczęściej występujących wad wrodzonych serca jest przetrwały przewód tętniczy Botalla. Wada polega na utrzymywaniu się stałego połączenia między tętnica płucną a główną, wskutek czego krew przedostaje się z tętnicy płucnej do głównej, z pominięciem krążenia małego. Nieprawidłowość ta jest pozostałością z okresu życia płodowego.
Objawy tego rodzaju choroby są zależne od charakteru i rodzaju wady. Może być ona z łatwością stwierdzona od razu po narodzeniu dziecka, często jednak wadę wrodzoną odkrywa się dopiero w wieku szkolnym. Do najbardziej klasycznych objawów wady wrodzonej serca należy tzw. choroba błękitna, w której dziecko przez cały czas jest intensywnie sine. Jest to następstwem nieprawidłowości w krążeniu krwi w samym sercu, w którym krew z prawej połowy serca przedostaje się do systemu krążenia lewej strony serca. Do innych objawów należą także duszności, skłonności do kaszlu i nieżytów oskrzeli. Zmiany w ostatnich członach palców dłoni, polegające na ich zgrubieniu, co powoduje ich charakterystyczny wygląd, mogą być również następstwem istniejącej wrodzonej wady serca.
Leczenie takiej choroby przy istnieniu odpowiednich wskazań jest operacyjne. Rozwój kardiochirurgii (chirurgii serca) przyczynił się do tego, że w wielu przypadkach chorób serca, dawniej uważanych za nieuleczalne, można dziś przywrócić pełnię zdrowia.

Wady serca nabyte

Wada serca nabyta to trwałe organiczne uszkodzenie zastawek serca w następstwie przebytych procesów zapalnych wsierdzia. Wady serca mają charakter niedomykalności zastawek lub zwężenia ujść tętniczych czy żylnych. Na skutek tych zmian system czynności serca zastaje zaburzony i występują objawy przecieku lub zapory dla prawidłowego kierunku prądu krwi. Niedomykalność zastawek serca powoduje cofanie się krwi z komory do przedsionka w czasie jej skurczu. Z kolei niedomykalność zastawek tętnic powoduje cofanie się krwi z tętnicy do komory. W czasie jej rozkurczu. Zwężenie ujścia żylnego prawego lub lewego powoduje niecałkowite przedostawanie się krwi z przedsionków do komór w czasie skurczu przedsionków, zwężenie ujść tętniczych ? niecałkowite opróżnianie się komór w czasie ich skurczu.
Wady serca nabyte mogą być proste, tzn. że zaburzenie krążenia krwi w sercu jest spowodowane przez jedną zmianę chorobową, lub skojarzone (złożone), gdy w sercu jest stwierdzone współistnienie kilku rodzajów zaburzeń w krążeniu krwi. Do najczęstszych wad serca należą wady lewej połowy serca: niedomykalność zastawki dwudzielnej, zwężenie lewego ujścia żylnego, niedomykalność zastawek półksiężycowatych tętnicy głównej oraz zwężenie lewego ujścia tętniczego. Wady prawej połowy serca występują stosunkowo rzadko i praktycznie ograniczają się tylko do niedomykalności zastawki trójdzielnej.
Wady serca nabyte złożone mogą mieć różnorodny charakter. Przeważnie są to zmiany, które rozwinęły się równocześnie w obrębie tego samego ujścia. Najczęstszą taką wadą jest choroba mitralna. Polega ona na niedomykalności zastawki dwudzielnej i zwężeniu lewego ujścia żylnego. Połączenie tych dwóch wad wyrównuje funkcjonalnie w pewnym stopniu szkodliwość powstałą na skutek obu tych zmian anatomicznych w sercu. Skojarzenie niedomykalności zastawek półksiężycowatych aorty z niedomykalnością zastawki dwudzielnej w znacznym stopniu sumuje szkodliwość poszczególnych zmian chorobowych.

Niewydolność krążenia

Niewydolność krążenia stanowi zespól chorobowy, który charakteryzuje się:
- upośledzeniem funkcji lewej komory z zastojem krwi w płucach (niewydolność lewokomorowa);
- upośledzeniem funkcji prawej komory z przekrwieniem wielu narządów (zastój krwi w wątrobie, obrzęki kończyn dolnych);
- upośledzeniem i zwolnieniem przepływu krwi przez tkanki; w efekcie dochodzi do sinicy, głównie warg oraz palców dłoni i stóp.

Serce stanowi centralny organ układu krążenia. Jamy serca (przedsionki i komory) i mięsień sercowy tworzą wspólnie pompę tłoczącą krew do tkanek. Wraz z nią dopływa do tkanek tlen. Dzieje się to za pośrednictwem hemoglobiny w krwinkach czerwonych. Sprawność serca zarówno w warunkach normalnego, jak i zwiększonego obciążenia zależy od trzech składowych: mięśnia sercowego, naczyń wieńcowych i układu przewodzącego serca(węzła zatokowego, węzła przedsionkowo-komorowego, włókien łączących oba węzły, dwóch ? prawego i lewego ? ramion pęczka Hisa), który przewodzi bodźce do mięśnia prawej i lewej komory. Niesprawne funkcjonowanie nawet jednej z tych trzech składowych przesądza o pogorszeniu sprawności serca. Wynika z tego, że przyczyny uszkodzenia serca mogą być różne, np.
- uszkodzenie mięśnia sercowego przez długotrwałe niedotlenienie, zapalenie mięśnia sercowego, przeciążenie lewej komory w nadciśnieniu tętniczym lub prawej w nadciśnieniu płucnym, przeciążenia komór serca w wadach zastawkowych, zaburzeniu rytmu serca;
- zmiany chorobowe w obrębie tętnic wieńcowych, następstwem których są: dusznica bolesna, zawał serca, zaburzenia rytmu serca (przyśpieszenie lub zwolnienie, niemiarowość zaburzenia w przewodzeniu bodźców).
Objawami niewydolności krążenia są:
Ze strony serca:
- przyśpieszenie tętna (tachykardia),
- niewymiarowe tętno: nierówne ? raz krótsze, raz dłuższe ? odstępy pomiędzy kolejnymi skurczami serca (arytmia). Zarówno tachykardia, jak i arytmia mogą być, ale nie muszą, objawami niewydolności krążenia.
Ze strony innych narządów:
- zadyszka przy większych lub mniejszych wysiłkach (duszność wysiłkowa);
- duszność występująca w czasie spoczynku (duszność spoczynkowa);
- szybka męczliwość, spadek sprawności fizycznej;
- skłonność do kaszlu, często z odkrztuszaniem rdzawej lub brunatnej plwociny;
- duszność nocna z kaszlem i odkrztuszaniem pienistej, niekiedy różowej plwociny; taka duszność budzi chorego ze snu i zmusza do pozycji siedzącej;
- oddawanie moczu w nocy, niekiedy kilkakrotnie;
- sinica warg, palców dłoni i stóp,
- obrzęk podudzi, wodobrzusze, zastój krwi w płucach (przy dużych nasileniach obrzęk płuc); wszystkie te objawy spowodowane są zatrzymaniem przez organizm chlorku sodu i wody.

Tony i szmery serca

W czasie osłuchiwania serca słyszy się rytmicznie występujące zjawiska słuchowe, które nazywamy tonami. Tony serca powstają w następstwie zamykania się zastawek serca oraz skurczu i rozkurczu mięśnia sercowego. Istniejące przerwy między tonami serca są w warunkach prawidłowych niejednakowe. Przerwa pomiędzy tonem pierwszym a drugim jest krótsza aniżeli pomiędzy tonem drugim a pierwszym. Z punktu widzenia fizycznego tonu serca są szmerami, jednak ich krótkotrwałość i charakterystyczny dźwięk pozwala je nazwać tonami, w odróżnieniu od szmerów, które następują w warunkach chorobowych. Zależnie od sprawności serca tony mogą być głośne, ciche, dźwięczne, głuche, słabo słyszalne, krótkie lub długie. Różnicowanie tych stanów wymaga dużego doświadczenia i jest tylko pomocniczym momentem w określaniu stanu serca. Tony głośne i krótkie występują u osób nerwowych oraz w przypadkach zwiększonego ciśnienia krwi. Tony głuche i ciche stwierdza się u osób otyłych oraz u osób ze zmianami chorobowymi w mięśniu sercowym. Wzmocnienie tonów serca jest już zjawiskiem chorobowym: wzmocnienie drugiego tonu nad tętnicą główną występuje najczęściej w przypadkach zwiększonego ciśnienia krwi, wzmocnienie drugiego tonu nad tętnicą płucną ? w przypadkach wady serca.
Poza podstawowymi zjawiskami tonów, szmerów i przerw między tonami, w badaniach zwraca się uwagę na miarowość jego pracy. Niemiarowość pracy serca jest objawem chorobowym. Może mieć ona różny charakter: niemiarowość zupełna ? całkowicie bezładna, oraz niemiarowość miarowa ? powtarzająca się w jednolitych cyklach.
W stanach chorobowych zamiast niektórych tonów serca słyszy się szmery, które mogą występować w różnych miejscach osłuchiwania, zależnie od wywołujących je przyczyn. Rozróżnia się szmery skurczowe ? występujące w czasie skurczy serca i rozkurczowe, które występują podczas rozkurczu.