Cele i rodzaje terapii zajęciowej

Wartość zajęcia i pracy jako środka leczniczego, znana już była dawno. Egipcjanie, na przykład, zalecali gry i pracę dla umysłowo chorych. Galen w swoich rozprawach pisał, że „zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka”.
W końcu XVIII w. i na początku XIX w., w okresie rozwoju szpitalnictwa, wprowadza się do programu leczenia umysłowo chorych zajęcia i pracę. Za pioniera w tej dziedzinie uważany jest dr Philippe Pinel z Francji. Od tego czasu w wielu krajach terapia zajęciowa zdobywa coraz większe zastosowanie jako środek leczniczy na oddziałach psychiatrycznych. Polsce stosowana była również w tym celu na oddziałach psychiatrycznych Tworkach i Świeciu. Wprowadzono następnie terapię w zakładach dla starców i nieuleczalnie chorych oraz w niektórych sanatoriach przeciwgruźliczych. Zasadniczy rozwój terapii zajęciowej przypada na okres po II wojnie światowej.
Ogólnie terapia zajęciowa to leczenie i usprawnianie za pomocą określonych czynności, zajęć i pracy, które mogą mieć wartość kształcącą, wychowawczą, a także leczniczą. Inaczej jest to leczenie „poprzez pracę”. Jako środek leczniczy terapia zajęciowa może oddziaływać ogólnie, tzn. na ogólną sprawność fizyczną i psychiczną jednostki lub miejscowo na zwiększenie sprawności i siły danej grupy mięśni lub kończyny. W obecnej koncepcji leczenia dąży się do tego, ażeby osoba dotknięta schorzeniem lub urazem nie pozostała przez dłuższy czas bezczynna. Możliwie jak najwcześniej wprowadza się czynne zajęcia, stopniowo przechodzi do coraz intensywniejszych czynności i pracy aż do osiągnięcia pełnej sprawności fizycznej i ogólnej aktywności.
Osoba prowadząca ćwiczenia w ramach terapii zajęciowej – terapeuta zajęciowy – musi mieć specjalne przygotowanie. Powinna znać wiele działów pracy i techniki, które mogą służyć jako czynnik usprawniający. Poza tym wymaga się od niej przygotowania pedagogicznego oraz ogólnych wiadomości z zakresu anatomii, fizjologii i patologii.
Pamiętając o tym, że terapia zajęciowa ma na celu podnoszenie jakości życia oraz przede wszystkim sprawności fizycznej i psychicznej, wyróżnia się następujące rodzaje owej terapii:
1) Ergoterapia – terapia poprzez pracę; polega na dostosowaniu pracy do możliwości chorego, uwzględniając zainteresowania i umiejętności. Jest prowadzona metodą „małych kroków”, co oznacza, że jest prowadzona w miarę poprawy stanu zdrowia.
2) Kinezyterapia – terapia ruchem; ćwiczenia fizyczne prowadzone przez uprawnionych rehabilitantów. Jest ona ważna dlatego, gdyż zaspokaja min. Potrzebę rywalizacji, wyładowania emocji, odreagowania, relaksu i współzawodnictwa. Przed podjęciem owej terapii należy uwzględnić stan zdrowia pacjenta, jego tryb życia, poziom aktywności fizycznej oraz cechy osobiste.
3) Psychorysunek – wykorzystywany do wyrażania ekspresji twórczej i emocji. Jest to swego rodzaju połączenie arteterapii i psychoterapii. Zajęcia polegają na tym, że prowadzący wybiera temat i po ich wykonaniu omawia się je. Przeprowadzony w formie grupowej i indywidualnej.
4) Choreoterapia – forma ruchu tanecznego wykonywanego w formie systematycznych, planowanych zajęć. Główna zasada to wykonywanie naprzemiennych ruchów wolnych i szybkich. W skład wchodzą: taniec, zabawy rytmiczne i ćwiczenia fizyczno – ruchowe. Cele: podniesienie sprawności i wydolności fizycznej, ułatwienie kontaktów interpersonalnych, dostarczanie estetycznych wrażeń oraz wpływ na obraz samego siebie.
5) Muzykoterapia – stosowanie muzyki w celach leczniczych również w sposób planowany i systematyczny. Forma indywidualna lub grupowa. Można ją stosować w formie biernej (słuchanie) i aktywnej (śpiewanie). Cel: ukierunkowanie przeżyć w czasie słuchania muzyki, tak, by w trakcie całej terapii mogły być wykorzystane.
6) Zajęcia rekreacyjne – organizowanie różnych form rekreacji jak: spacery, wieczorki taneczne, gry sportowe, gry i zabawy świetlicowe, spotkania z poezją.
7) Arteterpaia – terapia poprzez sztukę; Cele: wyrażanie przeżyć tłumionych lub nieuświadomionych, odreagowanie napięć i emocji, ułatwia nawiązywanie kontaktów z otoczeniem.
8) Zajęcia artystyczne – polegają na umuzykalnianiu wszelkiego rodzaju i prace ręczne. Np. śpiewanie znanych piosenek, uczenie się nowych, słuchanie muzyki, udział w koncertach.
9) Gry i zabawy – Cele: poprawa sprawności fizycznej i psychicznej, rozwijanie orientacji, pomysłowości, uzupełnianie wiadomości oraz umiejętności podejmowania decyzji, wprowadzają poczucie sprawiedliwości, podporządkowanie i poznawanie zasad.
10) Biblioterapia – terapia poprzez literaturę; inaczej ukierunkowane czytelnictwo, Cele: dostarcza tematów do rozmów, nowe spojrzenie na własne problemy.