Sytuacja narodu polskiego pod okupacją niemiecką i radziecką

1 września 1939 roku o godzinie 4.45 rozpoczęła się II wojna światowa. Działania zbrojne przeciwko Polsce miały miejsce na północy kraju. Pierwsze pociski zostały wystrzelone przez pancernik "Schleswig - Holstein" i spadły na Westerplatte. Armie Adolfa Hitlera przekroczyły naszą granicę, rozpoczęło się bombardowanie. 17 września Polskę zaatakował Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Zaczęła się okupacja, która doprowadziła do przejęcia przez wroga terenów państwa i ustanowienie na tym obszarze własnej władzy.
Po przegranej przez Polskę kampanii wrześniowej w 1939 r. III Rzesza wprowadziła własny system administracji na ziemiach naszego kraju. System ten określany jest jako "okupacja niemiecka". II Rzeczpospolita została podzielona na części na podstawie paktu Ribbentrop ? Mołotow, który został podpisany 23 sierpnia 1939 r. pomiędzy Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, a Niemcami. Granica miała przebiegać teraz wzdłuż linii rzek Pisa-Narew-Bug-San. Po stronie niemieckiej znajdowało się 48,5% terytorium Polski z 20,4 mln ludności. Po stronie radzieckiej 50% terytorium z 14,5 mln ludności (6 mln Polaków, reszta to Ukraińcy, Białorusini i inni).
Z początku władzę na podzielonym terenie, przydzielonym do III Rzeszy, sprawował Naczelny Dowódca Wojsk Lądowych Wehrmachtu. Później utworzono władze cywilne, które miały całkowity nadzór nad zdobytym obszarem. Terytorium II Rzeczypospolitej zostało podzielone na ziemie bezpośrednio wcielone do III Rzeszy oraz na Generalne Gubernatorstwo (GG), zwane także Generalną Gubernią. Górny Śląsk wraz z Zagłębiem Dąbrowskim i Zaolziem, Wielkopolska, Pomorze oraz część Kujaw, a także Mazowsze znalazły się w granicach Niemiec. Natomiast z pozostałych ziem utworzono wcześniej przeze mnie wspomniane Generalne Gubernatorstwo. Władzę w nim objął Hans Frank. Gubernatorstwo było podzielone na cztery dystrykty: warszawski, krakowski, lubelski, radomski. W czerwcu 1941 r. Adolf Hitler rozpoczął wojnę z ZSRR, co doprowadziło do tego, że pod okupacją III Rzeszy znalazł się teren całej przedwojennej Polski. Do Niemiec włączono Białostocczyznę. Wschodnią Małopolskę przydzielono do GG i utworzono w ten sposób dystrykt galicyjski.
Priorytetem polityki władz niemieckich było zniszczenie wszystkiego, co polskie. Plany te zaowocowały zlikwidowaniem polskiej administracji. Wprowadzono zakaz istnienia jakichkolwiek partii politycznych oraz organizacji o charakterze społecznym i kulturalno-oświatowym. Ludność zmuszono do wpisania się na Niemiecka Listę Narodową (Volksdeutsche). Członkowie owej listy mieli służyć tylko i wyłącznie Niemcom. Mieli być donosicielami na swoich rodaków i członków własnych rodzin. Tym, którzy nie chcieli się dostosować grożono obozem, uwięzieniem i pozbawieniem pracy oraz kartek żywnościowych, biciem i torturami. Polaków z terenów przyłączonych do Niemiec wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa bądź wywożono do obozów pracy w głąb III Rzeszy. Na miejsce wysiedleńców przybywali Niemcy. Gubernatorstwo miało stać się czymś w rodzaju kolonii jak najtańszej siły roboczej.
Miejscem nieustającej germanizacji w tamtych czasach były szkoły, w których zakazano nauki języka polskiego, historii i geografii. Zniszczono większość podręczników do tych przedmiotów. Ograniczono się jedynie do nauki czytania, pisania i wykształcenia zawodu. Inną metodą germanizacji były media - dokładniej prasa oraz film. Repertuar kin i teatrów nastawiono przede wszystkim na propagandę i tanią, dość prostą rozrywkę. Jedyna ukazująca się wówczas - legalnie, bo za zgodą okupanta - była tzw. prasa gadzinowa, gdzie publikowano nowe zarządzenia obowiązujące w III Rzeszy. Polacy przeciwstawiali się działaniom okupanta na wszelkie możliwe sposoby. Nie chcieli pozwolić na to, by zniszczono ducha narodu polskiego oraz dziedzictwo naszej kultury. Powstawały tajne drukarnie, rozwijała się działalność informacyjna i wydawnicza, wychodziły biuletyny radiowe i tajna prasa wszystkich organizacji konspiracyjnych. Najsławniejsze pisma to "Polska żyje" oraz wydawany nieco później "Biuletyn informacyjny". Drukowano także książki w tajnych drukarniach, na przykład doskonale wszystkim znane ?Kamienie na szaniec? autorstwa Aleksandra Kamińskiego. Szczególną chęcią walki, zapobiegającą zniszczeniu dóbr polskiej kultury, cechowała się młodzież. Podejmowali działania mające na celu ochronienie przed grabieżą zabytków, dzieł sztuki, książek, zbiorów muzealnych czy archiwaliów. Młodzi ludzie organizowali tajne wystawy, koncerty, przedstawienie teatralne. Obchodzili rocznice świąt historycznych. W latach 1939-1945 w Polsce istniała także tzw. oświata konspiracyjna. Kształcenie obejmowało poziom szkoły podstawowej, średniej oraz wyższej. 15 XI 1939 Niemcy zamknęli w naszym kraju wszystkie szkoły, które do tej pory działały publicznie. Powstały wówczas tajne władze oświatowe, między innymi Tajna Komisja Oświatowa (TKO). W jej skład weszli przedstawiciele Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), który przyjął nazwę Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON). Nauka organizowana była z ramienia samych nauczycieli, których liczba przekroczyła 8,5 tysiąca. Wykształcono ponad 5 tysięcy młodych ludzi. Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Szkoła Główna Handlowa, Wolna Wszechnica Polska, Akademia Polityczna, Wyższa Szkoła Dziennikarska to jedne z niewielu uczelni, które w tamtych czasach prowadziły tajne nauczanie w samej Warszawie. Inne uczelnie to Uniwersytet Poznański, który działał jako tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich, Katolicki Uniwersytet Lubelski, a w Krakowie ? Uniwersytet Jagielloński. Działały też Uniwersytety we Lwowie oraz Wilnie. Szkoły wyższe wykształciły ponad 6,3 tys. studentów. W tajne nauczanie zaangażowanych było ok. 260 profesorów, 140 docentów i około 400 pomocniczych pracowników naukowych. Nauczanie było kontynuowane aż do zakończenia wojny. Znacznej rozbudowie uległo wojsko i tajna policja. W skład sił porządkowych wchodziły: policja bezpieczeństwa, policja porządkowa, straż graniczna i formacje policji pomocniczych: drogowej, kolejowej, leśnej, fabrycznej, wodnej i pocztowej. We wszystkich akcjach wymierzonych w polskich partyzantów albo w walce z oddziałami Polskiego Państwa Podziemnego brały udział obok wymienionych powyżej formacji także oddziały SS i Wehrmachtu. Działania okupanta nie ominęły polskiej inteligencji, ludzi kultury oraz nauki. 6 listopada 1939 r. na polecenie gubernatora Hansa Franka aresztowano 183 profesorów krakowskich uczelni (Sonderaktion Krakau). Rok później przeprowadzona została kolejna akcja, tzw. akcja A-B, która została przeprowadzona w celu likwidacji inteligencji i znanych postaci z życia politycznego i społecznego. Zrabowano liczne zbiory muzealne, biblioteczne, dzieła sztuki. Sporządzono listę zakazanych pisarzy, usunięto pomniki i symbole narodowe. Niemcy rabowali dobra kultury polskiej wywożąc je w głąb własnego kraju. Znacznej większości nie udało się odzyskać po wojnie. Wielu Polaków próbowało walczyć z okupantem, dlatego rozwijały się działania dywersyjne i sabotażowe, rodził się polski ruch oporu - wszystko to odbywało się w ścisłym utajnieniu. Zdarzali się jednak Polacy, którzy za cenę własnego życia albo poprawy warunków, w jakich żyli decydowali się na współpracę z wrogiem, czyli tzw. kolaborację. W latach 1942 ? 1943 na terenach Zamojszczyzny przeprowadzono akcję osiedlania Niemców, którzy przywłaszczyli sobie własność państwa polskiego i instytucji publicznych, także wielka własność prywatna na terenach okupowanych została poddana nadzorowi niemieckiemu. Prowadzono gospodarkę rabunkową w polskim przemyśle i gospodarce rolnej (grabież surowców, maszyn rolniczych, płodów rolnych). Na wsiach wprowadzono obowiązujący chłopów system dostaw obowiązkowych (kontyngenty), które były bezwzględnie egzekwowane. Jednocześnie wprowadzono kartki na żywność i zakaz handlu pokarmem. Za nielegalny ubój groziła śmierć. Prowadzono systematyczne wywózki do obozów koncentracyjnych i do obozów pracy, masowe rozstrzelania (np. w Palmirach pod Warszawą). W obozach więziono około 18 mln osób, zginęło 11 mln. Żydzi mieszkający na terenie Polski zostali umieszczeni w gettach. W latach 1942 ? 1944 przeprowadzono ich eksterminację w Auschwitz-Birkenau, Treblince, Chełmnie i Sobiborze. Holocaust był akcją zaplanowaną przez Hitlera, który był fanatykiem idei czystości ras. Uważał, że ludzką rasę można podzielić na trzy kategorie: twórców, obrońców i niszczycieli - aryjska rasa miała być uważana za reprezentującą tą pierwszą kategorię. Sądził, że aryjskie rasy - czasem w absurdalnie małych ilościach - opanowują inne narody i są faworyzowane przez wielką liczbę ludzi niższego rzędu, którzy są do ich dyspozycji i rozwijają się stosownie do warunków życia zdobytych terytoriów. Jego zdaniem drzemią w nich talenty intelektualne i organizacyjne. W ciągu wieków tworzyli kulturę autentycznie odciskającą piętno swego charakteru na ziemi i w ludziach sobie podporządkowanych. Nikt poza nimi nie mógł stanowić siły napędowej środków technicznych, bez których wyższy rozwój był nie do pomyślenia. W mniemaniu Hitlera przeciwieństwem Aryjczyka był Żyd, którego w swojej książce ?Mein Kampf?, zawierającej główne myśli programowe NSDAP, nazywa pasożytem.
Drugim okupantem naszej ojczyzny był Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, którego władze traktowały polską ziemię jako swoją zdobycz wojenną. Podobnie jak to zrobili Niemcy, radziecki okupant zlikwidował polską administrację na terenach włączonych do ZSRR. 22 października przeprowadzone zostały wybory do Zgromadzeń Ludowych Białorusi Zachodniej i Zachodniej Ukrainy. W dniach 1-2 XI 1939 r. Rada Najwyższa ZSRR wydała dokument, który zakładał, iż ziemie zdobyte zostały już formalnie wcielone do państwa radzieckiego. Polakom zamieszkującym te obszary przymusowo nadano radzieckie obywatelstwo i poddano ich rusyfikacji. Nowym obywatelom wydano nowe dowody osobiste, bez których niemożliwe było opuszczanie kraju (paszportyzacja). Wydanie nowych dowodów pociągnęło za sobą również obowiązek służby w Armii Czerwonej.
Władze radzieckie swoje działania zaczęły od aresztowania przedstawicieli inteligencji oraz elit. Aresztowania objęły członków polskich partii politycznych, byłych żołnierzy, urzędników państwowych, członków towarzystw kulturalnych, śpiewaków, kół i organizacji parafialnych, a także ziemian, kupców i przemysłowców. Większość z nich trafiła do łagrów, gdzie średni czas pracy i życia określano na 3 miesiące. Rodziny aresztowanych podzieliły los swoich bliskich, bowiem zostały deportowane w głąb Związku Radzieckiego. Więźniowie wykonywali najcięższe prace, głównie za kołem polarnym i ginęli z wycieńczenia. Dlatego też system obozów był ważnym elementem sowieckiej gospodarki. Przeprowadzono cztery fale deportacji obejmujące 1,5 mln ludzi, przede wszystkim Polaków. Zmarło ok. 50 %. Polacy znaleźli się w około 130 łagrach, gdzie pracowali w fatalnych warunkach na Syberii (brak żywności, opieki medycznej, odpowiedniej odzieży, praca przy -40 st. C). Jeńcy, którzy trafili w ręce NKWD byli następnie kierowani do obozów pracy. Oprócz tego były trzy obozy ?specjalne?: Ostaszków, Kozielsk, Starobielsk, w których uwięziono ponad 15 tys. polskich oficerów. 5 marca 1940 r. władze radzieckie wydały rozkaz wymordowania polskich oficerów (14 736 osób ? w tym 97% Polaków) oraz jeńców wojennych (18 632 osób, z tego 1207 oficerów ? w tym ogółem 57% Polaków) przetrzymywanych w obozach i więzieniach na terytorium ZSRR. Ponad 25 tysięcy ludzi zabito i pogrzebano w zbiorowych mogiłach w Katyniu pod Smoleńskiem, Miednoje koło Tweru i Piatichatkach na przedmieściu Charkowa. Rozstrzelano 14,7 tys. jeńców i 11 tys. więźniów, bez wzywania skazanych, bez przedstawiania zarzutów, bez decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia. Zbrodnia utrzymywana była w tajemnicy, a propaganda sowiecka przypisała ją Niemcom. Jedyną legalną partią była partia komunistyczna. Żadne inne nie miały prawa bytu. Podjęto walkę z kościołem katolickim i z innym związkami wyznaniowymi. Szkoły, uczelnie wyższe, urzędy stały się miejscem propagandy komunistycznej wymierzonej w społeczeństwo. W grudniu 1939 r. polskiego złotego zamieniono na radzieckiego rubla. Podjęto również decyzję o nacjonalizacji banków i fabryk. Skonfiskowano majątki ziemskie. Zablokowano wymianę pieniędzy, konta bankowe oraz świadczenia emerytalne i rentowe. Masowe rabunki, rekwizycje, także własności prywatnej, pogłębiły nędzę i biedę Polaków. Zamknięto polskie szkoły, biblioteki, teatry, kina, kościoły, które zamieniano na magazyny. Na wielką skalę niszczono pomniki i symbole narodowe. Kiedy w 1944 roku otwarto część instytucji kulturalnych, były już pod pełną kontrolą radziecką i przesiąknięte propagandą sowiecką. NKWD na wszelkie możliwe sposoby przenikało do różnych środowisk. Nasilało terror i inwigilację społeczeństwa, szczególnie zaś szukając rodzącej się konspiracji, co czyniono w ścisłej współpracy z hitlerowskim Gestapo. Represje dotknęły zarówno Polaków, jak i Litwinów, Ukraińców, Białorusinów i Żydów. Część Polaków, szczególnie Ci którym nieobce były socjalistyczne i komunistyczne poglądy, decydował się na współpracę z radzieckim okupantem.
Moim zdaniem, sytuacja narodu polskiego pod okupacją sowiecką i niemiecką była bardzo ciężka. Polacy represjonowani na każdej możliwej stopie życia, czy to w polityce, czy w edukacji nie mieli łatwego bytu. Nie pozwalano im być prawdziwymi Polakami. Za wszelką cenę próbowano zniszczyć ducha polskości. Nie sądzę, aby jakikolwiek naród miał prawo dominacji nad innym. Każdy naród jest odrębnym wytworem kulturalnym, który należy szanować. Nikomu nie wolno narzucać swojej woli i poglądów. Cieszę się, że w dzisiejszych czasach jest inaczej i nikt z nas nie musi już przeżywać tego, co nasi przodkowie. Odegrali bardzo ważną rolę w historii naszej ojczyzny, utorowali drogę współczesnym Polakom. Dzięki nim nasza rzeczywistość nie jest tak brutalna i niesprawiedliwa, jak ta, w której musieli żyć i umierać za nasz kraj.