Koncepcja duszy wg Platona i Arystotelesa.

W filozofii od wieków toczy się spór pomiędzy zwolennikami tradycji platońskiej
i arystotelesowskiej. Dla Platona człowiek to dusza uwięziona w ciele, zaś dla Arystotelesa,
a potem i św. Tomasza - byt duchowo-materialny, złożony z duszy i ciała jako formy
i materii, przy czym dusza jest czynnikiem nadrzędnym, ale samodzielnie nie tworzy pełnego człowieka. Związek duszy i ciała jest w tym drugim ujęciu niezwykle głęboki, a zarazem subtelny.
Platon (ur. 427 zm. 347 p.n.e) ? uznany za jednego według najwybitniejszych filozofów starożytności. Twórca systemu filozoficznego ? idealizmu platońskiego. Jego właściwe imię brzmiało Aristokles, przydomek Platon, nadany przez nauczyciela gimnastyki, pochodzi od szerokości jego barów. Inne źródła mówią, iż chodziło o szerokość ale czoła. Po śmierci swojego wybitnego nauczyciela Sokratesa (469-399 p.n.e) wyjechał z Aten, podróżował po Grecji przez 12 lat, wrócił i założył szkołę zwaną Akademią Ateńską, która przetrwała kilka wieków. Swoje dzieła pisał w formie dialogów. Pisma dotyczące duszy to Fajdros (opis stosunku duszy do idei) oraz Fedon (o nieśmiertelności duszy).
Arystoteles był uczniem Platona, wybitnym greckim filozofem. Urodził się około 384 roku p.n.e. w Stagirze niedaleko Tracji. Był synem lekarza króla macedońskiego. Kiedy przybył do Aten postanowił studiować filozofię w szkole Platona. Jego poglądy filozoficzne były początkowo zgodne z mistrzem Platonem, jednak szybko wykształcił podstawy własnej filozofii. Tak więc aby zrozumieć Arystotelesa nie można zapomnieć że był on równocześnie uczniem jak i przeciwnikiem Platona. Arystoteles zwalcza poglądy mistrza i zarazem dalej rozwija jego naukę.
Według Platona człowiek złożony jest z ciała i duszy (gr. psyche). Już filozofowie żyjący przed Platonem mówili o duszy, ale uważali ją za rodzaj materii. Była ona według nich siłą wprowadzającą ciało w ruch. Dla Platona dusza była czynnikiem życia, a bez niej ciało jest martwe. Popierał on pitagorejczyków, którzy mówili o nieśmiertelności duszy i niezależności jej od ciała. Platon był przekonany, że dusza może trwać wiecznie, że nie ma jej początku ani końca. Oto niektóre dowody tego przekonania:
? Pojęcie biologiczne ? dusza nigdy nie może być martwa, jeśli istnieje to tylko żywa
? Pojęcie podmiotu poznania ? dusza istniała przed urodzeniem, ponieważ posiada wiedzę wrodzoną
? Pojęcie etyczno-religijne ? każda rzecz ginie od zła, ale to zło nie może uśmiercić duszy
Platon zadawał sobie pytanie ? dlaczego doskonała dusza jest połączona z niedoskonałym ciałem? Odpowiedź była taka sama jak i u orfików, czyli pierwotnie dusza istniała bez ciała, zaciążył na niej grzech i została uwięziona w ciele dla rozgrzeszenia i odkupienia. Platon wierzył, że gdy ciało umiera dusza żyje dalej, czyli tym samym wierzył w reinkarnację. Opisywał on szczegółowo dzieje duszy po opuszczeniu ciała, tj. sąd pośmiertny, zmianę ciała, a nawet miejsca, w których dusze przebywają po śmierci.
Celem duszy jest to, co idealne, a celem ciała ? to, co zmysłowe. Dusza łączy się w człowieku na zasadzie koegzystencji.
Według Platona dusza składa się z trzech części:
1. dusza rozumna ? jej ośrodek znajduje się w głowie
2. dusza popędliwa ? znajdująca się w piersiach
3. dusza pożądliwa ? umieszczona w brzuchu

Platonizm składał się z dwóch odrębnych istnień, tj. z duszy i ciała. ?Ten dualizm wyrażał się w następujących tezach:
? Dusza jest niematerialna.
? Jest oddzielona od ciała, niezależna. Dusza i ciało, choć zespolone są w człowieku, istnieją wzajem niezależnie. Złączenie z ciałem nie jest dla duszy niezbędne. Platonizm podwójnie tedy wykraczał poza materialistyczny pogląd na świat: przez uznanie niematerialnych idei i niematerialnych dusz.
? W przeciwieństwie do ciała, które jest złożone z części, dusza jest niezłożona. Jeśli człowiek stanowi jedność, to dzięki swej duszy a nie ciału.(?)
? Dusza jest doskonalsza od ciała. Dusza(?) poznaje idee i upodabnia się do nich, przez to jest źródłem prawdy, dobra i wszystkiego, co cenne w człowieku.(?) Przeto ciało nie może być uważane za równorzędny z nią składnik człowieka; ciało jest jej podległe, ona stanowi istotę człowieka. Człowiek to dusza władająca ciałem.
? Z wyższości duszy nad ciałem wynika, że złączenie ich jest dla duszy niekorzystne. Byłaby lepsza i szczęśliwsza, gdyby była wolna od ciała, ciało jest dla niej więzieniem i mogiłą. Ze śmiercią ciała zaczyna się dopiero prawdziwe życie duszy. (?),
? Dusza w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna.(?)?

Arystoteles również wyrobił sobie pogląd na istnienie człowieka, który według jego koncepcji składał się z formy i materii. Forma kształtująca od wewnątrz materię nosiła miano duszy. Zatem dusza stanowiła nierozwiązalny związek z ciałem, ponieważ żadne ciało bez duszy nie mogło istnieć podobnie jak żadna dusza nie mogła istnieć bez ciała. Pogląd ten kłócił się z koncepcją Platona, który uważał ciało za więzienie duszy, dla niego ciało jest raczej przeszkodą niż pomocą dla duszy, która istnieje i działa niezależnie od ciała, więc nie czerpie dla siebie z tego połączenia żadnych korzyści.
Według Arystotelesa dusza ożywia ciało, dopiero związek z ciałem umożliwia jej wykonywanie wszystkich jej działań - czy to poprzez zmysły, czy też intelekt i wolę, wszystkie funkcje duszy są związane z ciałem, dusza nie może istnieć bez ciała, forma może istnieć tylko w łączności z materią.
Świadomość jest tylko jedną z funkcji duszy, która ma funkcji tyle, ile ciało organiczne ma czynności. Odróżniał trojakie funkcje i odpowiednio do tego trzy rodzaje duszy.
Funkcje te Arystoteles ułożył hierarchicznie. Wyższe były te, które nie mogą być wykonywane bez innych, niższych. Człowiek, jako najwyższy ze zwierząt posiada wszystkie trzy jej rodzaje. Najniższą funkcje pełni dusza roślinna ogranicza się do wzrostu, rodzenia
i żywienia się. Nie jest zdolna do postrzegania, poznania zmysłowego, zdolność tą posiada dusza zwierzęca. Z niej wynika możność posiadania uczuć i popędów - to jest funkcji psychicznych. I właściwa jedynie człowiekowi: dusza myśląca, duchowa, posiadająca najwyższą zdolność poznawczą - rozum. Sprawność intuicji i myślenia, którą człowiek poznaje idealne treści, dokonuje wyboru. Poznanie zmysłowe jest niezawodne w swoich granicach, a cała sfera psychiczna jest w pełni zależna od sfery fizjologicznej. Przed poznaniem zmysłowym dusza nic nie wie i dopiero działanie przedmiotów na zmysły pobudza ją do działania. Dusza więc jest ściśle związana z ciałem, stanowi jego integralną część i po śmierci człowieka, podobnie jak jego ciało i wszystkie inne formy rozpływa się w nicość.
Rozum poznaje zarówno byt jak i dobro, znając zaś dobro, kieruje wolą; rozum, gdy kieruje wolą nazywa się praktycznym, w odróżnieniu od teoretycznego, czyli poznającego. Wszelka władza poznawcza duszy musi być receptywna, gdyż nie można poznać z siebie. Jednak dusza czysto receptywna byłaby maszyną poruszaną z zewnątrz. Arystoteles uznawał, że maszynami są dusze niższe, ale dusza rozumna musi być samorzutna, musi być pierwszą przyczyną swoich działań. Tą sprzeczność Arystoteles usuwał poprzez teorię dwojakiego rodzaju rozumu: biernego i czynnego.
Rozum bierny jest receptywny, operuje materiałem dostarczonym przez zmysły, jego funkcja polega jedynie na wyabstrahowaniu pojęć z wyobrażeń zmysłowych. Rozum czynny zaś ani nie jest receptywny, ani nie spełnia funkcji poznawczej, jego rola polega na tym,
że wprawia rozum bierny w ruch a tym samym jest przyczyną samorzutnych poczynań duszy. Rozum bierny to aparat odbiorczy duszy a czynny jest jego motorem.

Dusza wg Arystotelesa ? coś ulotnego w człowieku lub zwierzęciu, dech nadający mu cechy ludzkie i sprawiający, że jest żywe. W istnienie duszy wierzą wyznawcy wielu religii świata. Większość z tych religii (lecz nie wszystkie) uważa duszę ludzką za nieśmiertelną i niematerialną. Różne są też poglądy poszczególnych religii na temat istnienia i świadomości duszy bez ciała oraz tego czy każdy ma osobną duszę, czy też jest ona wspólna. Etymologia tego słowa w wielu językach nawiązuje do oddechu. Wydaje się więc, że to ten ulotny, niewidzialny symptom życia przyczynił się do rozwoju pojęcia duszy i jego znaczeń.

Platon i Arystoteles to dwie koncepcje duszy. To dwa systemy filozoficzne, które przesądzają do dzisiaj o kierunkach w jakich rozwija się filozofia. Dusza wg Platona to część istoty poza-ziemskiej, mieszczącej się w ciele człowieka, kierującej jego bytem ale niezależnej, samoistnej, która po śmierci człowieka, uwolniona od ciała żyje. Wiecznie? Szczęśliwie? Ponownie wciela się, odradza w innym ciele? Jako pierwotne tchnienie ?nefesz? wraca do Stwórcy? A dusza wg Arystotelesa, to integralna część człowieka, powstaje z jego urodzeniem i z jego śmiercią ginie.