Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie.
WSTĘP
„Jak żyć ma człowiek?” to pytanie, które dręczy największe umysły świata od zarania dziejów. Tworzono różnorakie ideologie, opierano się o wiele filozofii, usiłując stworzyć idealny archetyp ludzkiego postępowania. Odpowiedzi na powyższe pytanie podjął się także renesansowy twórca Jan Kochanowski - zwany „ojcem poezji polskiej”. Jako typowy humanista poszukiwał inspiracji w kulturze antycznej, uchodzącej wówczas za absolut. Podtrzymując dziedzictwo Horacego, Safony czy Tyrtajosa, wykorzystał carminy (pieśni) do ukazania swojej koncepcji egzystencji człowieka.
ROZWINIĘCIE
• Kto, komu?
- podmiot liryczny utożsamiany z autorem
- poeta doctus, mędrzec udzielający rad wszystkim ludziom w oparciu o swoje bogate doświadczenie życiowe
• Jakie rady?
- Stoicyzm:
+obojętność wobec emocji i uczuć
+dystans do radości i smutku niezależnie od sytuacji
+cnota jako najwyższe dobro (podtrzymanie poglądu Sokratesa)
+ukojenie poprzez obcowanie z naturą
+doczesność dóbr materialnych, nie należy się do nich nadmiernie przywiązywać
- Epikureizm:
+świętowanie i radość
+korzystanie z uciech życia, np. trunków (hedonizm)
+„Carpe diem” – chwytaj dzień, póki nie dosięgnie człowieka śmierć
- „Memento Mori”:
+równość wobec śmierci, nieuchronny koniec naszego istnienia
Wniosek:
- połączenie dwóch filozofii: epikurejskiej i stoickiej
- kompilacja, próba stworzenia „złotego środka”
- nawiązanie do twórczości horacjańskiej, m.in. podobieństwo do wiersza „Aequam memento”
• Jak udziela rad?
- liryka
- pieśń (carmina) dydaktyczna z elementami refleksji filozoficznej
- bardzo sugestywna:
+liczne apostrofy (np. „Śmierci podległy, człowiecze cnotliwy”),
+zwroty skierowane do rzekomego odbiorcy (2 osoba liczby pojedynczej),
+tryb rozkazujący
• Inne pieśni:
- Pieść IX „Chcemy być sobie radzi…”:
+filozofia epikurejska i stoicka,
+biesiadny tryb życia, „carpe diem” jako odpowiedź na władającą życiem nieobliczalną Fortunę (motyw koła fortuny, topos teatru mundi)
+modlitwa do Boga, który jest wartością stałą (wyparcie Demiurga przez wiarę w potęgę Chrześcijaństwa)
- „Pieśń o dobrej sławie”:
+wywyższenie ojczyzny jako wartości nadrzędnej
+prezentacja wzoru obywatela – patrioty
- „Pieśń o cnocie”:
+ cnota jest największym skarbem duchowym człowieka (stoicyzm)
- „Pieśń świętojańska o Sobótce”:
+poszukiwanie równowagi wewnętrznej poprzez kontakt z przyrodą
ZAKOŃCZENIE:
Jan Kochanowski próbował odnaleźć „złoty środek” syntetyzując myśli Zenona z Kition i Epikura, łącząc cnotę czy stałość wraz z biesiadnym hedonizmem, dodając elementy patriotyzmu i wiary. Niestety dalszy los wielkiego człowieka renesansu udowodnił, że żadna filozofia w obliczu tragedii nie jest odpowiednia. W „Trenach” J. Kochanowski pokazał, że nie istnieje recepta na uniknięcie nieszczęścia oraz perfekcyjną egzystencję według jasno nakreślonych zasad. Choć pewne założenia mogą być przydatne, człowiek nigdy nie odnajdzie przepisu na życie idealne.