Prawo wyborcze.

1. Pojęcie systemu wyborczego i prawa wyborczego

Ogół zasad postępowania związanych z powoływaniem organów w drodze wyborów tworzy system wyborczy danego kraju, obejmuje reguły prawne i polityczne.

W sensie przedmiotowym podstawową część systemu wyborczego tworzy prawo wyborcze, z reguły bowiem przyjmowane zasady systemu określane są w przepisach.

W sensie podmiotowym mamy na myśli prawo obywatela do udziału w wyborach i związanych z tym jego uprawnieniach.

2. Źródła prawa wyborczego

W Polsce ustawy określające zasady i tryb przeprowadzania wyborów noszą tradycyjną nazwę ordynacji wyborczych.
Źródła prawa wyborczego:
· Ustawa z 12 kwietnia 2001r. „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczpospolitej Polskiej
· Ustawa z 27 września 1990r. o wyborze Prezydenta RP
· Ustawa z 16 lipca 1998r. „Ordynacja wyborcza do rad gmina, rad powiatów i sejmików województw.

3. Funkcje wyborów- oddziaływanie członków korpusu wyborczego na stosunki społeczne, polityczne, ekonomiczne w państwie bądź jednostce podziału terytorialnego

· Legitymizacyjna- uprawomocnienie ludzi władzy do działania w imieniu suwerena; funkcja najważniejsza z jurydycznego pkt. widzenia
· Kreacyjna- wyłanianie składu ciał reprezentacyjnych (parlamentu, rad samorządowych itd.)
· Programowa- zaprezentowanie różnych wariantów rozwiązywania problemów politycznych i społeczno-ekonomicznych w skali państwa czy społeczności lokalnej. Jeżeli program nasycony doktrynalnie to wyróżnia się funkcję ideologiczną
· Informacyjno-edukacyjna- w toku kampanii wyborczej ujawniane są i dyskutowane problemy, przed jakimi stoi państwo, region, gmina. Wiadomości docierają do wyborców, kandydatów na parlamentarzystów czy radnych. Powstaje więź informacyjna; następuje edukacja wyborców…

Funkcje wyborów wg Krzysztofa Skotnickiego:
· Dyferencjacji wyborów- jest następstwem funkcji identyfikacji podstawowych problemów życia społecznego, politycznego i gospodarczego oraz sposobów ich rozwiązywania.
· Rozwiązywania napięć społecznych- w [przypadkach głębokich kryzysów społeczno-politycznych czy społeczno-gospodarczych wybory są sposobem ich pokojowego rozstrzygnięcia i oddaniem suwerenowi rozstrzygnięcia istniejących sporów w drodze głosowania. Pomocne są prawo organu przedstawicielskiego do samorozwiązania się przed upływem kadencji czy prawo rozwiązania organu przedstawicielskiego przed upływem kadencji przez organ zewnętrzny bądź w drodze referendum.
· Wyrażania woli wyborców- oddanie głosu na konkretny program wyborczy lub kandydata jest przyzwoleniem ze strony wyborcy na realizację przez taką osobę przedstawionego programu wyborczego. (nie często wyróżniana funkcja)
· Zwierciadła (lustra) Narodu (ludu, suwerena)- wybory powinny prowadzić do takiego ukształtowania składu ciał kolegialnych, który będzie jak najwierniej oddawać zróżnicowanie poglądów społeczeństwa i wyborców. Skład powinien odzwierciedlać stanowisko opinii publicznej.
· Wyłonienia stabilnej większości rządowej- pożądane jest również, aby wyłoniony w ten sposób organ mógł sprawnie i skutecznie funkcjonować. Optymalne jest zdobycie bezwzględnej większości mandatów przez przedstawicieli jednego podmiotu wyborczego, który będzie mógł samodzielnie utworzyć organ wykonawczy. Tylko powstanie stabilnej większości stwarza realną szansę na skuteczne rozwiązywanie istniejących problemów społecznych, politycznych i gospodarczych.
Znaczenie tej funkcji przejawia się w instrumentalizacji prawa wyborczego. Przypisuje się prawu wyborczemu również funkcję petryfikacyjną (poprzez jego rozwiązanie próbuje się oddziaływać na kształt systemu partyjnego)
· Kreowania elit politycznych- umacnia pozycję liderów partyjnych we własnej organizacji, potwierdzając jednocześnie ich szerszą popularność w społeczeństwie. Dl kandydatów niezależnych uzyskanie mandatu jest przepustką do świata polityki
· Kontrolna- wybory są rozliczeniem działań zapowiedzianych w programach wyborczych; rachunek wystawiany przez wyborców rządzącej większości, stwarza to tym samym okazję do działania organów przedstawicielskich zgodnie z wolą suwerena, dlatego wybory powinny odbywać się permanentnie, kadencja nie powinna trwać zbyt długo

4. Konstytucyjny katalog zasad prawa wyborczego
· Powszechność- wszyscy obywatele dorośli i zdolni do podejmowania decyzji sprawach publicznych dopuszczeni są do udziału w wyborach (korpus wyborczy); historycznie- ograniczenia cenzusowe np. wiek, płeć, domicyl, wykształcenie, wyznanie.
· Równość- znaczenie formalne (przyznanie każdemu wyborcy w wyborach do tego samego organu jednakowej liczby głosów przeciwieństwo głosowania pluralnego czy wielokrotnego; znaczenie materialne- „siła” głosu każdego wyborcy jest jednakowa.
· Bezpośredniość- sami wyborcy, bezpośrednio oni wybierają swych przedstawicieli do parlamentu, organów samorządu terytorialnego czy też głowę państwa. Głosowanie imienne- na listach wymienione są nazwiska kandydatów, a wyborca musi lub może dokonać wyboru personalnego.
· Tajność- zapewnienie wyborcy swobody podjęcia decyzji w tym sensie, że daje mu ona poczucie bezpieczeństwa, iż z powodu treści swojego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje.
· Proporcjonalność- system większościowy lub proporcjonalny
System większościowy- popularny w krajach anglosaskich; w wyborach większościowych okręgi są praktycznie jednomandatowe, mandat zdobywa ta partia, której kandydat uzyskał w okręgu większość głosów- ciężar walki wyborczej przekłada się na osobowość kandydatów. Służy dominacji mniejszości w życiu politycznym.
System proporcjonalny- dominuje w większości krajów Europy Zachodniej; umożliwia wybranie parlamentu odzwierciedlającego w miarę wiernie zróżnicowanie polityczne społeczeństwa (mandaty rozdzielane proporcjonalnie do liczby zdobytych głosów)
Metoda d’Hondta
Liczbę głosów wyborców, które padły na poszczególne listy, dzielimy przez kolejne liczby naturalne, otrzymując malejące kolumny. Następnie rozdzielamy mandaty na największe liczby w całej tabeli. Pod uwagę bierzemy tyle liczb ile jest mandatów do rozdzielenia



Metoda Saint-Lague
Pierwszym dzielnikiem jest liczba 1,4 , a następnie kolejne liczby nieparzyste. Dalsze postępowanie jest takie jak w metodzie d’Hondta. W tabeli liczb pochodnych (z pominięciem wiersza z liczbą głosów) wybieramy tyle kolejno największych liczb, ile mandatów mamy do rodzielenia i przyznajemy poszczególnym listom tyle mandatów, ile liczb uprzywilejowanych znajduje się w kolumnach.



Metoda największych reszt
Dzielimy sumę wszystkich ważnych głosów przez liczbę mandatów, otrzymując przeciętną liczbę głosów przypadających na jeden mandat. Z kolei głosy oddane na poszczególne listy dzielimy przez tę liczbę, otrzymując liczbę całkowitą i resztę. Liczba całkowita oznacza mandaty przydzielone danej liście. Pozostałe nie rozdzielone wcześniej mandaty przydzielamy listom posiadającym kolejne największe reszty.








System listy państwowej
Nie wykorzystane głosy z okręgów wielomandatowych (ze względu na technikę przydziału mandatów) są dzielone na listy kandydatów poszczególnych ugrupowań zgłoszone centralnie. Umożliwia racjonalne rozliczenie głosów oddanych za granicą.



System izraelski- całe państwo stanowi jeden okręg wyborczy; umożliwia to najbardziej precyzyjny podział mandatów, ale całkowicie personifikuje wybory. Jeśli państwo jest duże jest to system nie do przyjęcia.

RFN- mandaty (496) zostały podzielone na 2 grupy 248 deputowanych wybiera się w okręgach jednomandatowych. Jednocześnie każdy wyborca oddaję drugi głos na krajową listę kandydatów wybranej partii. Podział mandatów z okręgów bywa dość przypadkowy, mandaty rozdzielone w skali kraju (landu) wyrównują natomiast liczbę miejsc zdobytych przez każdą partię do proporcji zdobytych tzw. Drugich głosów. Kandydatów w okręgach mogą zgłaszać zarówno partie, jak i grupy 200 wyborców, zaś krajowe listy kandydatów tylko partie. Można kandydować jednocześnie z listy krajowej i w okręgu. Klauzula zaporowa- wyłącza z podziału krajowego partie, które nie zdobyły 3 mandatów w okręgach lub 5% głosów w skali całego państwa.

Czasem dodaje się jeszcze:
· Wolność
· Konkurencyjność
Polska:
Art. 96 ust. 2
„Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.”
Art. 97 ust. 2
„ Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.”

Zasady te ukształtowały się w XIX i XX w. Zasada „one men- one vote” została urzeczywistniona dopiero w XX wieku po zakończeniu procesu dekolonizacji. Prawa wyborcze dla kobiet to lata 70’ XX wieku (Szwajcaria 1971r., Portugalia 1974r.).

5. Organy wyborcze

1) Państwowa Komisja Wyborcza (PKW)- sędziowie: SN, TK i NSA- powołuje ich Prezydent RP (art.36);
Zadania:
Ustalenie ostatecznych wyników wyborów i ogłoszenie ich
Powoływanie okręgowych komisji wyborczych
Podejmuje uchwały oraz wydaje wytyczne i wyjaśnienia wiążące komisje wyborcze niższego stopnia oraz organy administracji rządowej i samorządowej, a także podległe im jednostki
Ustala regulaminy komisji niższego stopnia (art. 39-42 Ordynacji)

Kompetencje:
Wykonywanie czynności, które wiążą się ze zmianami w składzie Sejmu w toku kadencji
Sygnalizowanie uwag i wniosków
Współuczestnictwo tworzeniu prawa wyborczego
Sprawozdania z wyborów dla SN
Rozpatruje sprawozdania finansowe komitetów wyborczych
Sporządź spis wyborców

2) okręgowe komisje wyborcze- 7-11 sędziów, powoływanych z grona sędziów sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych. Kandydatury zgłasza Minister Sprawiedliwości
Zadania:
rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów
nadzór nad działalnością obwodowych komisji wyborczych

3) obwodowe komisje wyborcze- powołuje zarząd gminy spośród wyborców (6-10 osób)
Zadania:
przeprowadzenie głosowania w obwodzie
czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego
ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości
przekazanie protokołu głosowania do okręgowej komisji wyborczej

W wyborach do organów samorządu terytorialnego organami wyborczymi są:
1) PKW
2) Wojewódzcy Komisarze Wyborczy- pełnomocnicy PKW na obszarze województwa
3) terytorialne i obwodowe komisje wyborcze

6. Rejestr i spis wyborców

Gminy prowadzą rejestry wyborców, które są podstawą do sporządzenia spisu wyborców w wyborach do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta oraz do organów statutowych samorządu terytorialnego, a także do udziału w referendum ogólnokrajowym i lokalnym.

Odmowa wpisu do rejestru wójt lub burmistrz zaskarżenie decyzji do sądu rejonowego w terminie 3 dni od daty doręczenia decyzji sąd w składzie jednoosobowym rozpoznaje skargę w terminie 3 dni od daty wniesienia

Reklamacja do wójta lub burmistrza rozpatrzenie w ciągu 3 dni

7. Zgłaszanie list kandydatów

Prawo zgłaszania list kandydatów na posłów i senatorów przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom.
Wyborców reprezentują komitety wyborcze tworzone przez nich
Jeżeli partie polityczne połączą się w koalicji, wtedy są reprezentowane przez komisje wyborcze koalicji, które mają osobowość prawną w zakresie związanym z wyborami.

Okręgowa lista wyborcza poparcie 5000 wyborców do okręgowej komisji wyborczej zgłasza pełnomocnik komitetu wyborczego lista powinna zawierać nie mniej niż 3 kandydatów (art. 143 ust. 2 Ordynacji) i nie więcej niż dwukrotność posłów wybieranych w danym okresu --) wniosek może być nieprzyjęty przysługuje odwołanie do PKW w terminie 3 dni

Po rejestracji PKW następuje losowanie przydziału nr list (art. 150 ust. 1) listy ogólnopolskie składa się do PKW (ci którzy zarejestrowali listy w więcej niż połowie okręgów wyborczych) odmowę rejestracji można zaskarżyć do SN w terminie 3 dni

Prezydent kandydatura zgłaszana przez co najmniej 100 000 wyborców kandydat powiniem mieć ukończone 35 lat

Wybory do organów samorządu terytorialnego prawo zgłaszania kandydatów przysługuje:
- partiom politycznym
- stowarzyszeniom oraz organizacjom społecznym (reprezentują ich organy statutowe)
- wyborcom (reprezentują ich komitety wyborcze)

8. Głosowanie

W lokalach obwodowych komisji wyborczych w godz. 6:00-22:00 w wyborach do organów samorządowych

Stale powinno być obecnych co najmniej 3 członków OKW- nie wolno przerywać głosowania
W lokalu powinno być miejsce zapewniające tajność głosowania, a wyborca powinien zgłosić się z dowodem tożsamości.

9. Ustalenie wyników wyborów

Obwodowe komisje wyborcze ustalają:
1) liczbę ważnych kart do głosowania
2) liczbę kart nieważnych (art. 54 ust. 4)(art. 72)
następnie sporządzają protokół i przesyłają go do komisji okręgowej.

W wyborach do senatu obowiązuje art. 191 i 192

Wybory prezydenckie muszą być przeprowadzone w dwóch turach, druga tura odbywa się 14 dnia po pierwszej turze.

W wyborach do organów samorządu terytorialnego przepisy dotyczące ustalania wyników wyborów są analogiczne jak w wyborach do parlamentu.

Gminy < 20 000 mieszkańców system większości względnej
Gminy > 20 000 mieszkańców oraz do rad powiatów i sejmików wojewódzkich system proporcjonalny
Miasta na prawach powiatu/ do sejmików województw w podziale mandatów uczestniczą te listy kandydatów tych komitetów wyborczych, które uzyskały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów (klauzula zaporowa)

10. Ważność wyborów i protest wyborczy

Ważność wyborów SN (art. 101 Konstytucji + Ordynacja)

Art. 82 ust. 1 Ordynacji SN w składzie: Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zapoznaje się ze sprawozdaniem PKW oraz opiniami składów sędziowskich i rozstrzyga o ważności wyborów, o ważnym wyborze posła, przeciwko któremu wniesiono protest SN ma 90 dni na podjecie uchwały tej materii. Odbywa się to na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego PKW.
Uchwałę przedstawia się niezwłocznie Prezydentowi i Marszałkowi Sejmu

Art. 78-81 Ordynacji – kontrola nad prawidłowością wyborów

Prawo wniesienia protestu przysługuje każdemu wyborcy jak również pełnomocnikowi każdego komitetu wyborczego.

Protest wnosi się do SN na piśmie, najpóźniej w terminie 7 dni od daty ogłoszenia przez PKW wyników wyborów w „Monitorze Polskim” (osobiście, przez Pocztę Polską, przez konsula, przez kapitana statku + zawiadomienie o ustanowieniu swego pełnomocnika w kraju)

Jeżeli jest doniesienie o przestępstwie SN zawiadamia o tym Prokuratora Generalnego

Protest rozpatrywany jest w postępowaniu nieprocesowym (3 sędziów, wydających opinię w formie postanowienia)

W wyborach do organów samorządy terytorialnego uregulowane są tak jak do Sejmu, z tym, ze protest wyborczy wnosi się sądu okręgowego, który rozpoznaje w terminie 30 dni w trybie nieprocesowym. Orzeczenie sądu okręgowego może być zaskarżone do sądu apelacyjnego przez Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego lub przewodniczącego właściwej komicji wyborczej terminie 7 dni. Sąd apelacyjny rozpoznaje sprawę w terminie 30 dni

11. Kampania wyborcza w środkach masowej komunikacji

Art. 181 Ordynacji - od 15 dnia przed terminem wyborów do dnia zakończenia kampanii wyborczej (24 godziny przed dniem głosowania) TVP i Polskie Radio mają obowiązek nieodpłatnego rozpowszechniania audycji wyborczych przygotowanych przez komitety wyborcze.

Czas do podziału: - 15 godzin w TVP
- 30 godzin w PR
W regionalnych programach przewidziano: - 10 godzin w telewizji
- 15 godzin w radiu
Czasy te dotyczą kampanii wyborczej do Sejmu.

Art. 216 Ordynacji- dla kandydatów na senatorów (w ośrodku regionalnym nie krótszy niż 3 godziny w telewizji, natomiast w programie PR powinien wynosić nie mniej niż 6 godzin)

Dopuszczalne są dodatkowe ogłoszenia płatne, których czas nie może przekroczyć 15% czasu przyznanych ogłoszeń nieodpłatnych a cena 50% stawek cen pobieranych za reklamy i musi być jednakowa dla wszystkich oraz wyliczona wg obowiązującego w dniu zarządzenia wyborów cennika.

Tylko czasu emitowanych programów wyborczych nie wlicza się do ustalonego w ustawie o radiofonii i telewizji dopuszczalnego wymiaru czasu reklam

Pełnomocnicy komitetów wyborczych mogą odwoływać się w sprawie ustaleń dotyczących podziału czasu na audycje wyborcze do PKW w terminie 48 godzin. Od orzeczenia PKW nie przysługuje środek prawny.