Konstytucja 3 maja

Prace nad konstytucją nabrały tempa wiosną 1791r. Pośpiech podyktowany był obawą przed pokrzyżowaniem reform przez stronnictwo hetmańskie. W marcu i kwietniu sejm uchwalił dwie ważne ustawy wchodzące w skład przyszłej konstytucji: „o reorganizacji sejmików” i „ o prawach mieszczaństwa i ustroju miast”. Tekst nowej ustawy zasadniczej był w przeważającej części dziełem dwóch osób: króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i Ignacego Potockiego. Postanowiono przedłożyć ją sejmowi w okresie ferii wielkanocnych , wykorzystując nieobecność posłów stronnictwa hetmańskiego. Samo uchwalenie konstytucji odbyło się w atmosferze zamachu stanu. W dniu 3 maja 1791r. poseł Tadeusz Matuszewicz zarysował na sesji sejmowej groźną sytuację międzynarodową, w jakiej znalazła się Rzeczypospolita. Potocki wezwał wówczas króla, aby „ poddał narodowi skuteczne lekarstwo” . „Ustawę rządową” uchwalono jednogłośnie. Zgodnie z nią po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał być dziedziczny. Przeznaczono go dla elektora saskiego. W razie gdyby ten nie miał syna, korona przypadłaby mężowi córki Fryderyka Augusta. W przypadku choroby umysłowej lub innej poważnej chorobie władcy rządy objęłaby Rada Regencyjna. Szlachta zachowała swą uprzywilejowaną pozycję . Prawa mieszczan uregulowano zgodnie z ustawą z 1790r. pozwalającą im kupować majątki ziemskie, co faktycznie równało się z nadaniem szlachectwa. Chłopów wzięto pod opiekę państwa i pozwolono im opuszczać wieś po wywiązaniu się z pańszczyzny. Władzę wykonawczą sprawować miał król i rząd zwany Strażą Praw, ustawodawczą sądy wojewódzkie i ziemskie. Konstytucja znosiła liberum veto, wolną elekcję , tworząc jednolitą Rzeczpospolitą .